Parę lat temu szukając zapisów historycznych o rodzinnych stronach trafiłem w Systemie Zbiorów Zdigitalizowanych na fragmenty dotyczące gwar na naszym terenie. Były to materiały słynnego etnografa i folklorysty Michała Federowskiego pt.: „Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materiały do etnografii słowiańskiej”. Badania prowadził na naszych terenach w latach 1877-1905 r. Fragment ten zapisany kursywą, w oryginalnym zapisie poniżej. Jednocześnie w tym samym materiale odnalazłem parę podań z naszych terenów. Dla zobrazowania jakim językiem posługiwali się nasi przodkowie jedna poniżej w oryginale. Opowiedział ją autorowi książki, M. Federowskiemu – Jan Dzieżko.
Wpływ polszczyzny na fonetykę zachodnio-białoruskiego narzecza nigdzie się chyba lepiej ni uwydatnia jak w gwarze, którą lud sam nazwał k o r o n n ą (gwara przejściowa białorusko –polska)
Sokólszczanie od Korycina, Suchowoli i Janowa nazywają Królestwo Kongresowe P o l s z c z ą lub K r o l e s t w e m, K o r o n ą zaś a nieinaczej, zowią po dziś dzień okolicę leżącą nad rzeką Bierezową, (rzeka ta wraz z Biebrzą stanowiła odwieczną granicę między Litwą i Koroną) czyli północną część powiatu białostockiego a która w Rzeczypospolitej wchodziła w skład małopolskiego Podlasia, i w której główną a dziwnie odbijającą się o ucho właściwością, jest ni mniej ni więcej tylko t. z. m a z u r z e n i e, (n. p. sto, ceho, cort, docka vel corka, kacan, posou, rusać, scenią, stabin i.t.p.)
Gwara koronna, o ile zbadać mogłem, występuje:
w powiecie sokólskim tylko w dwóch pogranicznych wsiach, mianowicie w Jagłowie i Karpowiczach (par. Suchowolska)
w powiecie białostockim w parafiach:
bierezowskiej (w: Bierezowa, Bobrówka i inne pobl.)
dolistowskiej (w: Jaćwieź Mały; Jaćwieź Wielki i inne pobl.)
jasionowskiej (we wszystkich wsiach)
Przytem jak słyszałem z ust wiarygodnych, gwara ta występuje jeszcze w wielu wsiach par. goniądzkiej i knyszyńskiej.
Mieszkańców powyższych parafii lud sokólski nie inaczej zowie niż Mazurami z Korony (Mazure z Karony) a mówiąc o swych sąsiadach z za Biebrzy nazywa ich Mazurami z Polszczy.
Opowiastka z okolic Suchowoli
Baba chitrejsza ad czorta.
Jeden haspadar pasiejau haroch, a potym jakość u miesiac paszou pahledzieć czy paschadziu. Aż tam rjedko dzie kaliwo zyszło. Pastajau, pakiwau haławoju, padumau, potym machnitu rukoju i każe: „Niechaj jeho czort woźmie!”. Sam paszou da chaty i nie chacieu uźć i hledzieć na jeho. Aż potym susiedzie każuć: „Ależ twuoj haroch to haroch!”. Jyon czysto zdymieusie i pytaje jaki? A jeny każuć: O hetaki wieliki! (Tu op podniósł rękę po nad siebie). Ścisnuu pleczyma i podumau „Co to takoje? Pajdu zabaczu. Prychodzić, hledzić na haroch: aż kudy! Wyżej czaławieka. Aż tut pryletajet czort da jeho i każe:”Czaho ty hledisz? Kiedy to nie twuoj haroch ale muoj! „A czaławiek każe „Jak to twuoj? Kiedy ja siejau i na majuoj ziemle. A czort każe: „ A pomnisz, jak ty addau mnie jeho? Kazau ”Niech jeho czort woźmie? „Ja ad tajć pary paliwau, dahladau i heto muoj”. Czaławiek niema rady, paszuou da chaty. Pruszou taki smutny chodzić, a żuonka pytaje: Kaźmier czaho ty taki zadumany? ”Aj –każe-bieda!”- Co za bieda? Skaży ty mnie, a moża ja tabie pamahu”. Tak juon każe, tak i tak, addau czortu, a teraz czort nie daje! E –każe-pastoj: Idzi ty z im rabi umowu, skaży jemu tak: ”kiedy ty paznajesz na czuom ja pryjedu to twuoj haroch, a jak nie paznajesz to muoj”. Juon posłuchau żuonki i paszuou. Pryszuou da harochu i hledzić, aż czort prybiehajei każe; -„ a co taki tabie szkoda Harochu?”- Ja Siejau i na mojuoj ziemle, to wiadomo że szkoda. Zrabim chiba na paławinu, a nie to zrabim umowu takuju: „Jeżeli ty paznajesz na czuom ja pryjedu, to twuoj haroch, a jak nie, to muoj haroch”. A czort każe: „ Ale czy ty paznajesz na czym ja pryjedu? Zrabili umowu i umuwilisie na kiedy przyjeżdżać da harochu. Prychodzić haspadar da chaty i haworyć żuoncy co zrabili umowu, ale co to budzie? Na czom tut jechac? Jena każe: „Stuoj, dobro budzie, zaradżu”. Jak pryszuou toj dzień, co trzeba jechać da harochu, jena każe: idziem. Pryszli blisko, aż jena skinęła usio adzienie, rastrepała kosy, stała rakam i każe: ” Siedaj na minie i padjeżdżaj da harochu!” Jak juon sieu, tak jena tyłam idzie u pieruod, a wałasy za haławoju ciahnucsie niby to chwost. Widzić i czort jedzie na busławi. Tak jak juon padjechau bliżej, haspadar kryczyć; Znaju, znaju na czom jedziesz: na busławi! No, a ty paznaj na czom ja jedu? Zlecicy czort z busła, pryszou da jeho i uhledajesie. Potym każe: „Takoho źwiera jeszcze nie widzieu bez haławy”. Abyszuou kruhom: „ależ –każe chwost! chwost!” Potym zaszuou z drhoho boku paniuchau i każe: Fe! Ależ śmierdzić! No hetaho zwiera nie znaju: twuoj haroch! I sam palecieu, a żuonka ustała, adziełasie i paszli da chaty.
Jest to trzecia lista mieszkańców Jagłowa po opublikowanych z lat 1864 and 1909. Numeracja domów zaczyna się od strony wschodniej, przeciwnej dojazdowi do wsi i odpowiada w dużej mierze do dziś istniejącej. W wyniku pożaru spowodowanego działaniami wojennymi część domów spłonęła; mieszkańcy odbudowali je w innym miejscu. Pojawili się nowi główni lokatorzy np. Karp, Żukowski, Karpowicz, żeniący się z mieszkankami Jagłowa. Wielu mieszkańców wyjechało na emigrację, najpierw do USA, a później do Francji. Część mieszkańców przeniosło się do okolicznych miasteczek. W 1926 roku wieś liczy 48 domów i ok. 277 mieszkańców. Wiele imion i nazwisk to wynik rozmów z najstarszymi żyjącymi mieszkańcami Jagłowa oraz analizy setek zdjęć istniejących grobów.
Podane w materiale daty urodzenia są w wielu przypadkach określone jako “około”. Oznacza to, że przyjęto datę wynikającą z zapisów na grobach lub, gdy ich brak, z zapisu istniejącej listy. Niektóre nazwiska na liście to odnalezieni imigranci, którzy wrócili z USA. Braki te wynikają z braków w archiwach parafii Suchowola. Opracowujący mógł je w dużym stopniu podać jako dokładne dla najbliższej rodziny i osób pochodzących szczególnie z parafii Jaminy. Jeśli chcemy by ten spis był bardziej dokładny proszę o informacje od krewnych mieszkańców Jagłowa w zakresie dat jak i braku osób, rodzin i ich danych. Mój e-mail do korespondencji: ry*************@gm***.com
Dane uaktualniono i uzupełniono na bazie materiałów z Family Tree Rodziny Siemion.
Opracował Ryszard Siemion
Numer 1
Ratkiewicz Wojciech, ur. ok. 1878 r., syn Ignacego i Katarzyny z d. Koszczuk.
Jego żona, Adela z d. Milewska ur. 25.11.1887 r., córka Franciszka i Marianny Wiszniewskiej.
Synowie:
Ignacy, ur. ok. 1913 r.
Jan, ur. ok. 1916 r.
Córki:
Waleria, ur. ok. 1912 r.
Natalia, ur. ok. 1913 r.
Halina (Helena), ur. 04.12.1919 r.
Numer 2
Mojżuk Albin, ur. ok. 1874 r., syn Jana i Anny Koszczuk.
Jego 2. żona, Julianna Szwerkowska, ur. 24.01.1892 r., córka Franciszka i Heleny Stanulewicz.
Z 1. małżeństwa:
Jan, ur. ok. 1904 r.
Aleksander, ur. ok. 1908 r.
Antoni, ur. ok. 1906 r.
Bronisława, ur. ok. 1901 r.
Z 2. małżeństwa:
Aleksy, ur. ok. 1916 r.
Eugeniusz, ur. ok. 1924 r.
1. żona, Marianna Wyszyńska, ur. 27.01.1871 r., córka Franciszka i Franciszki Maksimowskiej.
Numer 3
Mojżuk Wincenty, ur. ok. 1865 r., syn Wincentego i Anny Kraszewskiej.
Jego żona, Joanna z d. Gudel, ur. 15.07.1884 r., córka Jana i Rozalii Grajewskiej.
Syn Ignacy, ur. ok. 1914 r.
Córki:
Wacława, ur. ok. 1908 r.
Melania, ur. 24.10.1911 r.
Genowefa, ur. ok. 1913 r.
Marianna, ur. 25.11.1920 r.
Siostra Waleria, ur. ok. 1899 r.
Numer 4
Mojżuk Józef, syn Piotra i Zofii b.d. Mojżuk.
Jego żona Aleksandra z d. Gudel, ur. 13.05.1873 r., córka Józefa i Magdaleny b.d. Gudel.
Synowie:
Bolesław, ur. 1.02.1919 r.
Jan, ur. ok. 1925 r.
Córka Janina, ur. ok. 1911 r.
Numer 5
Siemion Józef, ur. 7.03.1844 r., syn Stefana i Marceli z d. Jurgielewicz.
Jego żona, Marianna z d. Mitrosz, ur. 28.06.1853 r., córka Andrzeja i Ewy Andraka.
Numer 6
Kamiński Jan, ur. 04.1865 r., syn Józefa i Rozalii Ratkiewicz.
Jego 2. żona?, Urszula z d. Salewska (Calewska), ur. ok. 1875 r. b.d.?
Synowie:
Władysław, ur. ok. 11.1895 r.
Jan, ur. 29.12.1899 r.
Stanisław, ur. ok. 1908 r.
Edward, ur. ok. 1908 r.
Jego 1. żona?, Aleksandra z d. Karczyńska, ur. 23.02.1863 r., córka Adama i Franciszki Haraburda.
Numer 7
Siemion Jan, ur. 30.07.1863 r., syn Jana i Rozalii Haraburda.
Jego żona, Pelagia z d. Janewicz, ur. 31.10.1883 r., córka Ludwika i Rozalii z d. Kozłowska.
Synowie:
Jan, ur. ok. 1908 r.
Feliks, ur. ok. 1911 r.
Mieczysław, ur. ok. 1913 r.
Córka Feliksa, ur. 20.08.1919 r.
Numer 8
Mojżuk Jan, ur. 8.01.1863 r., syn Ignacego i Rozalii Sawickiej.
Jego 2. żona, Anna z d.Siemion, ur. ok. 1878 r., córka Wojciecha i Franciszki Bogdzio.
Z 1. małżeństwa syn Adolf, ur. 3.04.1895 r.
Z 2. małżeństwa synowie:
Wacław, ur. ok. 1906 r.
Bolesław, ur. ok. 1908 r.
Córka Melania, ur. ok. 1912 r.
1. żona, Agnieszka Waśko, córka Stanisława i Agnieszki Gruda.
Numer 9
Ratkiewicz Władysław, ur. ok. 1898 r., syn Józefa i Anny z d. Jarema.
Jego 2. żona, Anna z d. Pycz, ur. ok. 1897 r., córka Piotra i Joanny b.d.
Syn Józef, ur. ok. 1914 r.
Córki:
Bronisława, ur. ok. 1912 r.
Marianna, ur. ok. 1913 r.
Córka z 2. małżeństwa, Anna, ur. ok. 1924 r.
Jego matka, Anna z d. Jarema, ur. ok. 1854 r. b.d.
Numer 10
Haraburda Józef, ur. ok. 1879 r., syn Jana i Agnieszki z d. Kamińska.
Jego żona, Ludwika z d. Ratkiewicz, ur. ok. 1880 r., córka Ignacego i Katarzyny Koszczuk.
Synowie:
Marian, ur. ok. 1906 r.
Walerian, ur. ok. 1910 r.
Mieczysław, ur. ok. 1918 r.
Córka Melania, ur. ok. 1916 r.
Numer 11
Gawarecki Józef, ur. ok. 1866 r., syn Franciszka i Agnieszki Klimowicz.
Jego żona, Wiktoria z d. Nowicka, ur. ok. 1871 r. z d. b.d.
Synowie:
Stanisław, ur. ok. 1903 r.
Wacław, ur. ok. 1909 r.
Córka Adela, ur. ok. 1901 r.
Brat Ignacy, ur. ok. 1877
Numer 12
Gawarecki Mateusz Jan, ur. 11.09.1842 r., syn Jana i Anny Dawidowicz.
Jego żona, Ewa z d. Ratkiewicz, ur. ok. 1856 r., córka b.d.
Numer 13
Gudel Klemens, ur. ok. 1890 r., syn Józefa i Magdaleny b.d.
Jego żona, Marianna z d. Poźniak, ur. ok. 1894 r., córka Mateusza Michała i Joanny Suchwałko.
Syn Jan, ur. ok. 1916 r.
Córka Joanna, ur. ok. 1925 r.
Siostra Marianna, ur. ok. 1894 r.
Numer 14
Kapusta Józef, ur. ok. 1804 r., syn Jana i Michaliny Murawskiej.
Jego 1. żona, Zofia Kudzikówna, ur. ok. 1900 r., córka b.d.
Jego 2. żona, Waleria z d. Beczko ur. ok. 1899 r., córka Stanisława i Franciszki Mitrosz.
Numer 15
Kaczorowski Ignacy, ur. ok. 1893 r., syn Adama i Marianny Rzepnickiej.
Jego żona, Teofila z d. Mitrosz, ur. ok. 1906 r., córka Antoniego i Emilii Calewskiej.
Brat Wacław, ur. ok. 1899 r.
Siostry:
Antonina, ur. ok. 1906 r.
Waleria, ur. ok. 1908 r.
Numer 16
Nowicki Marcin, ur. ok. 1858 r., syn Andrzeja i Marianny z d. Najda.
Jego żona, Anna z d. Nowicki, ur. 17.06.1883 r., córka Michała i Aleksandry Mitros.
Syn Wacław, ur. ok. 1907 r.
Numer 17
Siemion Jan, ur. ok. 1903, wnuk Jana, syn Michaliny Siemion.
Brat Wacław, ur. ok. 1910 r.
Matka Michalina, ur. ok. 1869 r., córka Jana i NN.
Numer 18
Zajko Antoni, ur. ok. 1870 r., syn Wiktorii Zajko.
Jego żona, Józefa z d. Kamińska, ur. ok. 1872 r., córka Jana Klemensa i Marianny Kruza.
Synowie:
Stanisław, ur. 10.05.1894 r.
Ignacy, ur. ok. 1903 r.
Jan, ur. 5.07.1917 r.
Córki:
Apolonia, ur. ok. 1901 r.
Feliksa, ur. ok. 1908 r.
Numer 19
Siemion Adam, ur. ok. 1878 r., syn Antoniego i Marianny Haraburda.
Jego żona, Joanna z d. Lulewicz, ur. 25.12.1884 r., córka Józefa i Marianny Guziejko.
Synowie:
Mieczysław, ur. ok. 1916 r.
Bolesław, ur. ok. 1918 r.
Czesław, ur. ok. 1925 r.
Córki:
Leokadia, ur. ok. 1908 r.
Marianna, ur. ok. 1912 r.
Brat Wincenty, ur. ok. 1869 r.
Numer 20
Waśko Michał, ur. ok. 1871 r., syn Kacpra i Franciszki Chmielewskiej.
Jego żona, Anna z d. Milewska, ur. 14.08.1872 r., córka Macieja i Franciszki Borkowskiej.
Synowie:
Adam, ur. ok. 1906 r.
Alfons (Adolf), ur. ok. 1908 r.
Córka Stefania, ur. ok. 1901 r.
Numer 21
Janewicz Józef, ur. ok. 1856 r., syn Jana i Marianny Ratkiewicz.
Jego żona, Julianna z d. Ostrowska, ur. ok. 1859 r., córka Marcina i Anny Zdanuk.
Syn Józef, ur. ok. 1902 r.
Syn Izydor, ur. ok. 1883 r.
Jego żona, Aleksandra z d. Mojżuk, ur. ok. 1898 r., córka Jana i Agnieszki Waśko.
Syn Jan, ur. ok. 1925 r.
Numer 22
Dawidowicz Kajetan, ur. 3.04.1886 r., syn Marcina i Anny z d. Sawośko.
Jego żona, Petronela z d. Gudel, ur. 18.07.1890 r., córka Jana i Rozalii Grajewskiej.
Synowie:
Mieczysław, ur. 25.03.1914 r.
Henryk, ur. 25.08.1919 r.
Jan, ur. 17.03.1922 r.
Brat Ignacy, ur. ok. 1897 r.
Siostra Romualda, ur. ok. 1908 r.
Numer 23
Mojżuk Wojciech, ur. ok. 1876 r., syn Wincentego b.d.
Jego żona, Joanna z d. Nowik, ur. ok. 1886 r., b.d.
Syn Ignacy, ur. ok. 1915 r. b.d.
Córka Monika, ur. ok. 1912 r. b.d.
Karpowicz Adam, ur. ok. 1876 r., syn Floriana i Agaty Mitrosz.
Siostra Anna, ur. ok. 1871 r.
Numer 24
Ignacy Żukowski, ur. ok. 1896 r., syn Piotra.
Jego żona, Wiktoria, ur. ok. 1898 r., córka Jana Mojżuka i Józefy z d. Pawłowskiej.
Jej siostra, Józefa Mojżuk, ur. ok. 1884 r.
Jej córka, Anna, ur. ok. 1910 r.
Jagłowo. Dom rodziny Wojtkielewicz
Numer 25
Ostrowski Ignacy, ur. ok. 1870 r., syn Jana i Katarzyny Haraburda.
Jego żona, Pelagia z d. Sieńko, ur. 19.05.1883 r., córka Ludwika i Aleksandry Kamińskiej.
Synowie:
Jan, ur. ok. 1899 r.
Józef, ur. ok. 1910 r.
Bolesław, ur. ok. 1914 r.
Córka Apolonia, ur. ok. 1908 r.
Numer 26
Poźniak Adam, ur. ok. 1875 r., syn Mateusza i Joanny Suchwałko.
Jego żona, Antonina z d. Haraburda, ur. ok. 1884 r., córka Ignacego Stanisława i Rozalii Sieńko.
Synowie:
Ludwik, ur. ok. 1911 r.
Franciszek, ur. ok. 1917 r.
Córka Anna, ur. ok. 1913 r.
Numer 27
Pycz Klemens, ur. ok. 1871 r., syn Adama i NN.
Jego żona, Kamila z d. Wojtkielewicz, ur. ok. 1884 r., córka b.d.
Synowie:
Adolf, ur. ok. 1908 r.
Jan, ur. ok. 1912 r.
Córki :
Izabela, ur. ok. 1911 r.
Genowefa, ur. ok. 1916 r.
Stanisława, ur. ok. 1918 r.
Numer 28
Pycz Jan, ur. 13.10.1854 r., syn Adama i Marianny Kamińskiej.
Jego żona, Rozalia z d. Bogdzio, ur. 14.10.1860 r., córka Wawrzyńca i Franciszki Krysztopy.
Synowie:
Antoni, ur. ok. 1892 r.
Serafin, ur. ok. 1898 r.
Córka Leokadia, ur. ok. 1904 r.
Numer 29
Mitrosz Wacław, ur. ok. 1902 r., syn Antoniego i Emilii Calewskiej.
Bracia:
Marian, ur. ok. 1908 r.
Antoni, ur. ok. 1912 r.
Siostra Anna, ur. ok. 1904 r.
Matka Emilia z d. Stalewska (Calewska), ur. 19.02.1876 r.
Numer 30
Haraburda Wojciech, ur. ok. 1865 r., syn Jana i Agnieszki Kamińskiej.
Jego żona, Marianna z d. Skorupska (Skorupa), ur. 6.02.1887 r., córka Ludwika i Marianny Calewskiej.
Syn Kazimierz, ur. ok. 1908 r.
Córki:
Bronisława, ur. ok. 1912 r.
Jadwiga, ur. ok. 1914 r.
Janina, ur. ok. 1908 r.
Numer 31
Wojtkielewicz Ignacy, ur. ok. 1879 r., syn Kazimierza i Marianny Misiewicz.
Jego 2. żona Rozalia z d. Jaroszewicz, ur. ok. 1885 r., córka Kazimierza i Konstancji Pycz.
Z 1. małżeństwa:
Syn Jan, ur. ok. 1897 r.
Córki:
Feliksa, ur. ok. 1906 r.
Petronela, ur. ok. 1912 r.
Z 2. córki:
Kazimiera, ur. ok. 1918 r.
Janina, ur. 7.07.1919 r.
Jego 1. żoną była Aleksandra Siemion, ur. ok. 1875 r., córka b.d.
Numer 32
Koszczuk Jan, ur. ok. 1865 r., syn Wincentego i NN.
Jego siostra, Paulina, ur. ok. 1869 r.
Numer 32A
Kowalewski Władysław, ur. ok. 1884 r., syn Jana i Anny NN.
Jego żona, Pelagia z d. Koszczuk, ur. ok. 1898 r., córka Wincentego i Anny.
Syn Wincenty, ur. ok. 1920 r.
Córka Bronisława, ur. ok. 1922 r.
Matka Anna, ur. ok. 1850 r.
Numer 33
Jaroszewicz Mateusz, ur. ok. 1857 r., syn Kazimierza i Konstancji z d. Pycz.
Jego żoną jest Ludwika Chilicka, ur. 23.08.1863 r., córka Franciszka i Wiktorii Roszko.
Pelagia z d. Murawska, ur. 26.12.1887 r. jest żoną jego syna Teofila zamieszkującą u Mateusza podczas nieobecności syna.
Dziećmi Mateusza i Ludwiki z d. Chilickiej są:
Synowie :
Wacław, ur. ok. 1912 r.
Bronisław, ur. 20 maj 1919 r.
Dziećmi syna Mateusza – Teofila i jego żony Pelagii Murawskiej są:
Czesław, ur. ok. 1916 r.
Czesława, ur. 28.11.1921 r.
Numer 34
Jaroszewicz Wojciech, ur. ok. 1869 r., syn Kazimierza i Konstancji Pycz.
Jego 2. żona, Anna z d. Pycz, ur. ok. 1870 r., córka NN.
Dzieci z 1. małżeństwa:
Syn Józef, ur. ok. 1899 r.
Córki:
Stanisława, ur. ok. 1901 r.
Bronisława, ur. ok. 1903 r.
Dzieci z 2. małżeństwa:
Syn Kazimierz, ur. ok. 1916 r.
Córki:
Justyna, ur. ok. 1912 r.
Marianna, ur. ok. 1915 r.
Jego 1. żoną była Urszula z d. Kapusta ur. ok. 1872 r., córka Antoniego Jana i Marianny Heleny d. Szmigiel .
Numer 35
Mikucki Wincenty, ur. 11.08.1868 r., syn Wawrzyńca i Franciszki Owsiejko.
Jego żona Stefania z d. Skowronek, ur. ok. 1886 r., córka b.d.
Numer 36
Jan Kamiński, ur. ok. 1895 r., syn Wojciecha i Ewy Siemion.
Jego żona, Leokadia z d. Andraka, ur. 20.12.1901 r., córka Jana i Joanny Sztukowskiej.
Syn Piotr, ur. ok. 1922 r.
Córka Janina, ur. ok. 1924 r.
Melania, ur. ok. 1925 r.
Brat Józef, ur. ok. 1902 r.
Siostra Kamila, ur. ok. 1900 r.
Matka Ewa z d. Siemion, ur. ok. 1876 r.
Numer 37
Siemion Jan, ur. 8.07.1880 r., syn Wojciecha i Franciszki Bogdzio.
Jego żona, Apolonia z d. Milewska, ur. 11.08.1887 r., córka Józefa Marcina i Wiktorii Bernatowicz.
Synowie:
Edward, ur. 12.08.1809 r.
Wacław, ur. 1.02.1913 r.
Bolesław, ur. 1.08.1918 r.
Córka Janina, ur. ok. 1922 r.
Numer 38
Kapusta Józef, ur. ok. 1894 r., syn Jana i Michaliny Murawskiej.
Jego żona, Zofia z d. Kudzikówna, ur. ok. 1900 r., córka b.d.
Numer 39
Karp Adolf, ur. 8.10.1880 r., syn Karola i Franciszki Szypur.
Jego żona, Apolonia z d. Sawośko, ur. 10.05.1889 r., córka Jana i Franciszki Brzozowskiej.
Synowie:
Edward, ur. ok. 1908 r.
Czesław, ur. 20.07.1918 r.
Aleksander, ur. 10.12.1910 r.
Córki:
Jadwiga, ur. ok. 1916 r.
Feliksa, ur. 5.11.1919 r.
Numer 40
Gudel Jan, ur. 13.08.1847 r., syn Wincentego i Ewy Juchniewicz.
Jego żona, Rozalia z d. Grajewska, ur. 6.10.1855 r., córka Jana i Franciszki Chodorowskiej.
Synowie:
Aleksander, ur. ok. 1892 r.
Ignacy, ur. ok. 1886 r.
Brat Tomasz, ur. ok. 1862 r.
Siostra Marianna, ur. 16.01.1853 r.
Janina Kuderewska, ur. ok. 1908 r. po Janie i Teofili z d. Gudel, ur. ok. 1883 r., córce Jana Gudela, która wyjechała do USA.
Numer 41
Kapusta Julian, ur. ok. 1887 r., syn Jana i Michaliny Murawskiej.
Jego żona, Kamila z d. Pycz, ur. ok. 1898 r., córka Piotra i Joanny z d. NN.
Córka Władysława, ur. ok. 1922 r.
Matka Joanna, ur. ok. 1867 r.
Numer 42
Ostrowski Adam, ur. ok. 1870 r., syn Wincentego i Marianny Wysockiej.
Jego żona, Sabina z d. Zagórska, ur. 20.11.1879 r., córka Ludwika i Wiktorii Borkowskiej.
Synowie:
Mieczysław, ur. ok. 1900 r.
Kazimierz, ur. ok. 1906 r.
Córki:
Aleksandra, ur. ok. 1905 r.
Justyna, ur. ok. 1912 r.
Kazimiera, ur. ok. 1914 r.
Numer 43
Winkiewicz Kazimierz, ur. 28.02.1852 r., syn Mateusza i Anny d. Pycz.
Syn Władysław, ur. ok. 1885 r.
Córka Melania, ur. ok. 1912 r.
Brat Klemens, ur. 13.12.1857 r.
Numer 44
Szkiłądź Zygmunt, ur. ok. 1888 r., syn Józefa i Franciszki Andraka.
Jego żona, Wiktoria z d. Romanówna, ur. 24.12.1892 r., córka Adama i Anny Suchwałko.
Synowie:
Jan, ur. ok. 1916 r.
Konrad, ur. ok. 1920 r.
Edward, ur. ok. 1925 r.
Brat Klemens, ur. ok. 1875 r.
Siostra Franciszka, ur. ok. 1885 r.
Numer 45
Jan Wojtkielewicz, ur. ok. 1892 r., syn Wincentego i Aleksandry Borkowskiej.
Bracia:
Józef, ur. ok. 1895 r.
Eugeniusz, ur. ok. 1910 r.
Siostry:
Sabina, ur. ok. 1899 r.
Dominika, ur. ok. 1904 r.
Matka Aleksandra, ur. 12.04.1862 r. z d. Borkowska, córka Andrzeja i Rozalii Marzewskiej.
Numer 46
Siemion Klemens, ur. ok. 1870 r. ,syn Jana i Franciszki Pikus.
Jego żona Emilia z d. Mojżuk ur. ok. 1876 r. córka Jana i Anny Koszczuk.
Synowie:
Aleksander, ur. ok. 1896 r.
Jan, ur. ok. 1897 r.
Józef, ur. ok. 1899 r.
Kajetan, ur. ok. 1902 r.
Emilian, ur. ok. 1914 r.
Córki:
Stefania, ur. ok. 1894 r.
Waleria, ur. ok. 1907 r.
Marianna, ur. ok. 1916 r.
Stanisława, ur. ok. 1918 r.
Numer 47
Beczko Stanisław, ur. ok. 1863 r., syn Andrzeja i Antoniny Rybaczek.
Jego żona, Franciszka z. d. Mitrosz, ur. ok. 1870 r., córka b.d.
Syn Jan, ur. ok. 1905 r.
Jego żona, Stefania z d. Niedźwiecka, ur. ok. 1904 r., córka Antoniego i Julianny Wenglickiej.
Córka Waleria, ur. ok. 1899 r.
Piotr Stachiewicz – Śmierć – Ukojenie, 1883-1885, Muzeum Narodowe w Krakowie
Morderstwo Estery Cwy i sprawa Mowszy Mendelbauma
Kalwaria nad malowniczą rzeką Szeszupą to nieduże miasto, które w drugiej połowie XIX wieku było siedzibą powiatu kalwaryjskiego położonego w granicach guberni augustowskiej, a następnie suwalskiej w Królestwie Polskim. W owym czasie lwią część miejscowej ludności stanowili tu starozakonni. Biorąc pod uwagę wszystkie miasta guberni liczba Żydów w mieście wykazywała wielotysięczną rzeszę osób wyznania mojżeszowego, co jednak nie było ewenementem w skali całej Suwalszczyzny.
W latach 60. XIX wieku ilość starozakonnych w mieście oscylowała w granicach 80% wszystkich mieszkańców Kalwarii, a ich liczba wahała się w przedziale 6300-6600 osób na nieco ponad 8 tysięcy mieszkańców. Tylko w siedzibie guberni w Suwałkach mieszkało w tym okresie więcej Żydów.
Z ważniejszych obiektów w Kalwarii mieściły się między innymi: kościół katolicki i ewangelicki, kompleks synagog, stacja telegraficzna i pocztowa, szpital na 25 łóżek, szkoły, sąd, duże więzienie i koszary. Poza tym w miasteczku, które było położone na szlaku trójkąta handlowego Warszawa- Sankt Petersburg- Królewiec ulokowano obszerny rynek. Odbywały się tu 4 jarmarki rocznie. We wtorki po Wniebowstąpieniu Pańskim, przed świętym Janem Chrzcicielem, po świętych Bartłomieju i Marcinie. Prosperował tu dobrze rozwinięty handel, rolnictwo, całkiem sprawnie funkcjonowało drobne rzemiosło i mały przemysł.
W mieście z powodzeniem prowadzono małe zakłady tkackie, gorzelnię, browar, młyn, liczne karczmy, garbarnie, fabrykę tytoniu i papierosów, a na przedmieściach cegielnię i olejarnię. Handlowano zaś głównie zbożem, towarami spożywczymi i żywym inwentarzem. Miejscowi kontrahenci zaopatrywali we wszelakie produkty kalwaryjską jednostkę wojskową, w której stacjonowały m.in. wojska 10 Ingermałandzkiego pułku, a także wywiązywali się z opiewających na znaczne sumy kontraktów z więzieniem. Odrębną grupę, parająca się szmuglowaniem do Prus towarów i ludzi, stanowili przemytnicy, którzy niejednokrotnie byli w swej dziedzinie wyjątkowymi „fachowcami”. Jednak mimo wielokierunkowego rozwoju miasta, najliczniejszą grupę stanowiła tu najniższa warstwa społeczna, czyli żydowska biedota.
W drugiej połowie XIX wieku w Kalwarii żyło się podobnie, jak w innych miastach na Suwalszczyźnie, które zostały zdominowane przez Żydów. Miejskie życie niemal nie różniło się od upływającego czasu w nieodległych od Kalwarii Sejnach, Augustowie, czy przygranicznym, również licznie obsadzonym przez Żydów sztetlu Raczki. Mimo ciężkiej pracy przez 12 godzin na dobę, wszechobecna bieda była nieodzownym elementem czarnego chleba powszedniego. Wielodzietne rodziny w niewyobrażalnym ubóstwie z wielkim trudem wiązały koniec z końcem. Setki familii za atrakcyjniejszą pracą i lepszym życiem migrowały w różne zakątki Królestwa, Europy i świata. Czas w mieście upływał niespiesznie, nieco nużąco, a zwykłym ludziom żyło się nad wyraz skromnie.
W miasteczku dochodziło do częstych sprzeczek i awantur między Żydami, a kalwaryjskimi Litwinami zwanymi „Dzukami”, od wymawiania przez nich miękko spółgłosek „d” i „t”. Do sensacyjnych wydarzeń w mieście dochodziło tylko z rzadka. Czasem miejscowa banda napadła na żydowski sklep, okradła z towaru i groziła podpaleniem dobytku. Częściej miały miejsce nieszczęśliwe wypadki, jak śmierć od utonięcia w Szeszupie 6- letniego Mowszy Płockiego, syna miejscowego rezaka, czy stratowanie przez konie Matwieja Wojczulisa na targu w kwietniu roku 1860. Tragiczny w skutkach pożar wybuchł w mieście w zimie roku 1862. W niewyjaśnionych okolicznościach spłonęła karczma i obiekty gospodarcze należące do jednego z miejscowych arendarzy. W płomieniach śmierć znalazła żona Gotliba Dawidowicza, zaś obszernym oparzeniom uległ najstarszy z synów karczmarza. Spłonął też cały inwentarz, a po kilku dniach w pogorzelisku znaleziono zwęglone zwłoki ludzkie niezidentyfikowanej osoby. Dochodzenie policyjnie w tym przypadku nie wskazywało na udział osób trzecich, choć w mieście głośno mówiło się o antysemickich nastrojach, a także o zatargach między zwaśnionymi Żydami. Mimo tych przeciwności losu i postępującego ubóstwa większość mieszkańców w wielkiej pobożności i z nadzieją oczekiwała lepszego jutra.
W roku 1863 całą gubernią augustowską wstrząsnęła wieść o tajemniczym mordzie dokonanym na 37- letniej Żydówce imieniem Estera Kajla Cwy. Historia życia Estery i sprawa jej nie do końca wyjaśnionej śmierci przez kilka lat była czołowym tematem kronik sądowych, a także ogólnokrajowej prasy. Z pewnością szybko nie znikła też z ust kalwaryjskiej ludności. Estera pochodziła z żydowskiej klasy średniej i była córką Szepszela oraz Gołdy Cwy. Kobieta była zdrowa i w pełni sił, choć niezbyt urodziwa. Prowadziła kawiarnię w największym z pomieszczeń własnego domu. Sama zajmowała niewielkie, parterowe mieszkanie od ulicy. Obok jej sypialni, w sąsiedniej i lichej izbie egzystowali wiekowi rodzice. Na tej samej ulicy, niecałe dwadzieścia kroków od kawiarni mieściły się koszary inwalidów, a tuż obok, po drugiej stronie gmach sądu.
Początek roku 1863 w mieście był niespokojny. Wokół panował stan wojenny. Na kilka tygodni ustanowiono godzinę policyjną, która obowiązywała wszystkich cywilów po zmierzchu. W wyjątkowych okolicznościach i dla szczególnych person wystawiano glejt w formie jednorazowej przepustki. Przez miasteczko przewijały się też liczne patrole. Przy samej bramie wjazdowej do koszar nocami stało kilku, zazwyczaj czterech lub sześciu szyldwachów. Za dnia strażników było zwykle mniej, ale żołnierze zawsze bacznie obserwowali, czy ktoś podejrzany nie snuje się po okolicy. Bywało, że zaglądali do przybytku Estery, lubując się w miejscowym piwie.
Noc ze środy na czwartek tj. 20/21 maja 1863 roku, roku w którym wybuchło powstanie, była ostatnią w życiu Estery. Nocy tej skromny żywot Żydówki bestialsko przerwano, a wokół jej śmierci rozpostarła się mgła tajemniczości, niemal mistycyzmu. Według orzeczenia sądowo–lekarskiego na ciele denatki stwierdzono: „z prawej strony czoła ranę wielką, głęboką, ze zgruchotaniem zupełnem kości czołowej, od silnego uderzenia młotem lub obuchem siekiery; rany na głowie, nosie, z roztrzaskaniem kości nosowej, pochodzące od silnych ciosów narzędziem tępem, twardem; w okolicy szyi rany długie, powstałe od kłucia narzędziem ostrem; na piersiach strupy widocznie od parzenia zapałkami powstałe, co stwierdzały zapałki po ciele jej porozrzucane; znaki na rękach od podobnegoż palenia zapałkami; liczne sińce na twarzy i członkach górnych pochodzące od bicia i mocnego ściskania obcemi rękami; wreszcie trzy żebra w lewym boku złamane, przy nadzwyczaj silnem gnieceniu. Prócz tego na przyległej ścianie, a nawet i na suficie, nad łóżkiem denatki, dostrzeżono ślady rozbryzganej krwi, a pod łóżkiem znaczną ilość krwi, pochodzącą z zadanych ran”.
Zdaniem lekarza obducenta, obrażenia głowy i tułowia były śmiertelne. Podczas oględzin policyjnych jednoznacznie nie stwierdzono włamania. Z mieszkania również nic nie skradziono. Drzwi, które prowadziły na ulicę były zamknięte, a okiennice od kawiarni i mieszkania zasunięte. Oprawcy jednak pozostawili ślad na drzwiach od podwórza, których klamka była związana szpagatem. Na drewnianej zasuwie stwierdzono świeże ślady krwi. Oprócz tego jedynego tropu, sprawcy mordu umknęli niezauważeni, zarówno przez nieświadomych zdarzenia rodziców Estery, jak i stojących kilkadziesiąt metrów dalej strażników.
Okrutna śmierć przez zadane obrażenia wskazywała, iż nad ofiarą brutalnie się znęcano i pastwiono, niemalże torturowano. W notatce dochodzeniowej zapisano: „szczególna tajemniczość, otaczająca sprawców i cel odjęcia życia, nie dla materyalnej chęci zysku, bo bez zaboru dokonanego, kazały szukać przyczyn i pobudek w stronie duchowej, moralnej, w przeszłości istoty, w tak okropny sposób ze świata zgładzonej”. Rozpoczęło się żmudne i kilka miesięcy trwające śledztwo, zaś badana sprawa nabierała coraz jaśniejszych barw.
W grudniu 1861 roku, Estera nieszczęśliwie wyszła za mąż za niejakiego Jankiela Ławskiego, niemal 20 lat młodszego od niej starozakonnego z Raczek w powiecie augustowskim. Na ślub natarczywie nalegała, a można i rzec, że małżeństwo groźbami wymusiła familia Żydówki. Pod przymusem rodziny Estery ślub się odbył, ale sam związek trwał raptem dwa tygodnie. W dniu 31 grudnia Estera Cwa wystąpiła z pisemną skargą do naczelnika powiatu kalwaryjskiego. W liście napisała, że Żydzi naszli w nocy jej mieszkanie i zmusili ją do poślubienia osiemnastolatka, którego ona „nie kocha i żyć z nim nie chce”. Dodatkowo w piśmie wystąpiono z prośbą o „zabezpieczenie jej osoby przed zawziętością Żydów, usiłujących odebrać jej życie”. Czy były to tylko groźby ze strony rodziny, czy Estera rzeczywiście obawiała się najgorszego? W styczniu 1862 roku kobieta wyjednała sobie rozwód i związała się stałym związkiem z katolikiem Aleksandrem Niedźwiedzkim. Oboje postanowili, że wezmą ślub, a Estera przejdzie konwersję z wyznania mojżeszowego na chrześcijaństwo. Kobieta wyznała swym katolickim znajomym, że planuje ponownie wyjść za mąż, co nie umknęło uwadze jej rodziny. Estera żaliła się przed przyjaciółmi, że znów jej grożono i ślub chciałaby podjąć w sekrecie, „bo familia żydowska może ją zabić”. Żydówka nie miała lekkiego losu i twierdziła, że krewni się na nią zawzięli jeszcze wcześniej, „od czasu romansu z postawnym oficerem, z którym w ciążę zaszła i porodziła w Kownie syna, że usiłowała później przejść na wiarę chrześcijańską, że dla niedopuszczenia tego w grudniu 1861 roku, wydali ja za mąż za 18– letniego żydka”.
W licznej rodzinie Cwów ważną postacią był mąż siostrzenicy Estery– Mowsza Lejzor Mendelbaum, niegdyś mieszkaniec Kalwarii, a następnie Kowna. Mendelbaum z zawodu zajmował się wyszynkiem oraz importem trunków. Religijny karczmarz wśród swoich uznawany był za zagorzałego talmudystę. Mówiło się, że zamierza wydać książkę w języku hebrajskim, a sam chwalił się, że „w świętych księgach jest obeznany”.
Z początkiem roku 1863 Mendelbaum odbył kilka podróży z Kowna do Kalwarii. Powód wizyt miał być ścisłą tajemnicą, ale burmistrz miasta doniósł organom ścigania, że „krążyły pogłoski o naradach rodziny Estery Cwy, jakoby trzykrotnie w Kalwaryi, przy obecności Mendelbauma odbywanych, na których rozbierano dopuszczalność, wedle ksiąg talmudu, pozbawienia życia potomka Izraelowego, odstępującego od wiary przodków”. Jak podano w wydawanej w Warszawie „Gazecie Sądowej” z dnia 18 lipca 1873 roku ostatnia z tych narad miała nastąpić w przeddzień zabójstwa. Urzędnik donosił również, że przed Wielkanocą Mendelbaum sprowadził do miasta jakiegoś Niemca, murarza, rzekomo do „zgładzenia Estery ze świata”. „Dziennik Warszawski” z dnia 28 sierpnia 1869 roku w Kronice Sądowej opublikował obszerny tekst, w którym padły słowa: „[…] Mowsza Lejzor Mendelbaum sprowadził z Kowna do Kalwarii jakiegoś mularza z Prus, który miał zamordować Esterę przed Wielkanocą 1863 r.; że gdy zamach ten nie był ówcześnie spełnionym, krewni Estery i inni żydzi zebrali się na naradę pod prezydencją talmudzisty rabina z niewiadomego miasta, który miał tłomaczyć zebranym, iż wedle ksiąg talmudu, pozbawienie życia żydówki od wiary przodków odstąpić zamierzającej, nie jest żadnem przestępstwem”. Kronika donosi, że po tej naradzie morderstwo zostało „spełnione”, zaś Mowsza Mendelbaum i bratanek Estery- Eljasz Cwa, nazajutrz wyjechali do Kowna. Wszystkie poszlaki wskazujące na rodzinną zmowę zebrane zostały przez dobrą znajomość burmistrza z Cwami i ich sąsiadami, a także na podstawie dochodzenia policyjnego. W kręgach starozakonnych krążyły pogłoski, a nawet niektórzy pod przysięgą zeznali, że samo zachowanie i działanie żydowskiej rodziny ma związek ze skargą do burmistrza, co wielce rozwścieczyło Cwów. Inny Żydzi zapewniali, że „zabójstwo Estery musiało być dziełem jej familiji, która miała do niej urazę za niezachowanie przepisów religijnych”. Jeden z katolickich świadków zeznał, że „Estera objawiając mu swą obawę, aby przez familiję nie była zabitą, chciała na jego imię scedować swój majątek, to jest dom szynkowy w Kalwarji, a nawet wtedy dała mu do zachowania 300 rsr” [rubli srebrnych- przyp. aut.]. W trakcie dochodzenia udało się również dotrzeć do korespondencji rodzinnej Cwów, a także natrafiono na notatki sporządzone przez jej członków. Do licznych dowodów należały listy Mowszy Mendelbauma i Eljasza Cwy oraz „talmudyczne notaty ręką pierwszego pisane”. Za pomocą przysięgłego tłumacza z pozyskanego materiału dowodowego wywnioskowano, iż Mendelbaum do „zagorzałych fanatyków religijnych należy, który w mistycznych wyrażeniach poprzysięga zemstę przeciwko Esterze Cwy skierowane i jej czyny potępiające”. Listy były pełne wyrażeń o rozwiązłości, brudach, o hańbie w Kalwarii, które popełniła „ona, nasza familija, nasza krew”. Według Mendelbauma „żyd przekraczający zakazy religji staje się potworem niegodnym życia a wytępienie takiego potworu cnotą, zasługą i świętą jest zabawą”. W pismach przewijają się też kilkukrotnie imona Eliasza i Mejera Cwów, jakoby oni mieli być „ręką samego Boga”. Z zapisków wynika, że Mendelbaum przejawiał symptomy choroby psychicznej, albo „zaślepienia duszy i rozumu” na tle religijnym. Z pewnością miał wielki dar przekonywania i wpływał na najbliższą rodzinę niczym przywódca sekty.
Gustaw Klimt, Śmierć i życie, 1910-15, Muzeum Leopoldów w Wiedniu
Wszystkie poszlaki zebrane przez zaangażowanych w śledztwo wskazywały jednoznacznie na winę Mowszy Lejzora Mendelbauma, który sam zapętlił się w kłamstwach. Samozwańczy guru mataczył i zmieniał zeznania. Przedstawił również kilku świadków i alibi, z których „żaden nie był w stanie się tłumaczyć”. Mendelbaum przyznał, że kilkukrotnie przed Wielkanocą roku 1863 bywał w Kalwarii, ale powodów przyjazdów nie potrafił wyjaśnić. Również nie wytłumaczył się jasno z przyczyny przywiezienia przez siebie obcego murarza, „kalekiego włóczęgę, o którym zaraz szemrano między żydostwem, że był najęty dla zabicia Estery, lecz wówczas plan zabójstwa się nie udał”.
Mendelbaum pierwszy raz pojawił się w Kalwarii w lutym, co potwierdzili świadkowie. W czasie podróży z Kowna do Kalwarii, w Mariampolu zapoznał „chorego na nogi Niemca”, udającego się na kurację. Mendelbaum z własnej kieszeni dał kilka rubli inwalidzie i dodatkowo zapłacił za kilkudniowe utrzymanie w Kalwarii swego gościa, a także „odstawił go do granicy pruskiey”. Odstawił, ale na tym tragicznego w skutkach spisku przeciwko Esterze Cwie nie skończył. W zeznaniach Żyd tłumaczył się, że jego lutowy pobyt w mieście miał jeden cel– przybył po pieniądze, które miał zapożyczyć od teścia. Po upływie kilku dni od odwiezienia najemnego murarza, Mendelbaum poczynił kolejne kroki, by swój niecny plan zrealizować.
Kolejna wizyta Mendelbauma w Kalwarii odbyła się w marcu i według niego miała tyczyć się „swatania znajomych żydów”. Trzeci przyjazd do miasta miał miejsce 18 maja, czyli dwa dni przed zabójstwem Estery. Na przesłuchaniu starozakonny zeznał, że do miasta przyjechał „w celu odebrania zapożyczonych pieniędzy od Szmojły Grudzińskiego, którego o tem przez Cymkowskiego zawiadomił”. Ponadto oświadczył, że podróż odbyła się tylko w asyście swego szwagra Eljasza Cwa. Okazało się jednak, że podczas tej samej wizyty Mendelbaum przywiózł do Kalwarii innego luźniaka pochodzącego z Prus- Rudolfa Bähringa. Bähring okazjonalnie parał się zduństwem. Był też notowany i raz ukarany grzywną za włóczęgostwo, więc łatwy zarobek pokaźnej sumy mógł niewątpliwie przekonać Niemca. W spisanych zeznaniach Mendelbaum tłumaczył się, że Bähringa nie zna i nie przywiózł go z Kowna, a w noc z 20 na 21 maja, czyli w tym czasie, kiedy doszło do mordu na Esterze w Kalwarii nie przebywał.
Uwikłanie w zmyśloną historię i wplątanie w sieć kłamstw coraz większej liczby świadków, doprowadziły do tego, że sami powołani do obrony krewni Mendelbauma, składali gryzące się ze sobą oświadczenia, krok po kroku pogrążając Mowszę. W swych zeznaniach starozakonni zaciskali przysłowiową pętlę na szyi „talmudysty”, zaś sam Rudolf Bähring ostatecznie podciął gałąź, na której siedział podżegacz. Wystraszony policyjnym dochodzeniem Niemiec wyjawił, „że jako zdun przybywszy z Prus za czasowem paszportem do miasta Kowna, poznał tamże obwinionego Mowszę Mendelbauma w marcu roku 1863, bo stawiał tam u niego piece i u tegoż Mendelbauma dwa miesiące mieszkał, czego dziś skruszony Mendelbaum nie przeczy”.
Na kilka dni przed zabójstwem Mendelbaum zapoznał Bähringa ze swym szwagrem Eljaszem Cwym. Obaj intryganci zaproponowali Bähringowi zarobkowy wyjazd do Kalwarii, podczas którego zdun miałby zarobić sporą sumę pieniędzy. Bähring przystał na propozycję i razem z Mendelbaumem oraz Cwym, a także Żydówką imieniem Dwojra Szatz wyjechali 17 maja z Kowna do Kalwarii. Była to niedziela. Po przyjeździe Żydzi pozostawili Niemca w podmiejskiej karczmie, a sami udali się do miasteczka. Po kilku godzinach wrócił osamotniony Mendelbaum i „wyprowadził Bähringa za miasto o wiorstę i tam dopiero zaczął mu opowiadać o żydówce mającej romans z oficerem, że ta żydówka zamierza zmienić religię swą na katolicką i źle się bardzo prowadzi”. Mendelbaum oferując 40 srebrnych rubli przekonał Bähringa do zabicia „splamionej żydki”. Starozakonny w słowach zobrazował drogę i wygląd mieszkania Estery, a także postać przyszłej ofiary.
W poniedziałek Bähring wybrał się do miasteczka, ale sam nie mógł namierzyć kawiarni, więc wypytywał o lokal miejscowych przechodniów. Przypadkowo spotkawszy Mendelbauma, został zganiony przez Żyda, za to, że przez nieostrożność mógł nieświadomie napytać im biedy. Mendelbaum wręczył Bähringowi 60 kopiejek na zakup alkoholu i radził, że najlepszą porą na zabicie Estery są godziny poranne. Dodatkowo poinformował Bähringa, że „jej matka jest już o tem uprzedzona i otworzy mu drzwi od tyłu”. Całą sumę po wykonaniu brudnej roboty Rudolf Bähring miał otrzymać w Kownie. Tego samego dnia, późnym poniedziałkowym wieczorem Bähring wtargnął do mieszkania Cwych, ale zobaczywszy Estrę skruszył się i „żal go ogarnął, zaniechał zamiaru i ostrzegł ją”. Zrozpaczona Estera zawołała ojca, ale ten zbył ją, oznajmiając, że niedoszły morderca musiał być po prostu wariatem. Żydówka szła w zaparte, że człowiek, który ją naszedł z pewnością dostał zlecenie jej zabicia, co sam przyznał i ze szczegółami opowiedział jej całą historię. Wymienił też każdego ze znanych jej członków rodziny. Na wszelki wypadek ojciec Estery zapisał sobie nazwisko domniemanego złoczyńcy. Cała sprawa została przez Esterę niezwłocznie zgłoszona na policję. Bähring opuścił miasteczko i udał się do Kowna, gdzie po kilkunastu dniach spotkał się z Mendelbaumem, który oznajmił mu, że skoro nie miał odwagi zabić Żydówki, „to trudno, ale powinien niezwłocznie uciekać na Prussy”. Otrzymał też za „fatygę” 1 rubla i 50 kopiejek. Nieświadomy dokonanej zbrodni Niemiec, Mendelbauma nie posłuchał i pozostał w Kownie.
Podczas rozprawy dokładne i szczegółowe oświadczenie Rudolf Bähring zeznał publicznie pod przysięgą, a podczas „spowiedzi” Niemca pisarz sądowy zauważył i zanotował „zmienienie i pomieszanie” Mendelbauma. Rudolf zeznał również, że ostrzegł Esterę, ale nie miał odwagi donieść o sprawie policji, zaś w Kalwarii był tylko ten jedyny raz, a do miasta Mendelbaum przyjeżdżał jeszcze z innym Niemcem o nazwisku Dangl. Identycznie, jak Bähring zeznało kilku świadków, choć byli tacy, którzy też mataczyli. „Wszystkie te zeznania przekonywują o tem, że Bähring, jakkolwiek sam niewiele wart, chciał jednak oszczędzić życie Estery, że ją ostrzegał, a Mendelbaumowi rzetelną do oczu prawdę powiedział”. Dwojra Szatz zeznała, że podróżowała z Kowna do Kalwarii z dwoma Żydami i Niemcem „o fizyonomji obrzydliwej, ciągle prymkę w gębie przeżuwający; osoba jest dobrze jej znana abo na sali tejże przesłuchiwany jest obecny, podobnie jak jeden z oskarżonych żydków”. Inna starozakonna, imieniem Mera Szleser, zeznała, że „dnia 18 maja o godzinie 10-ej wieczorem widziała we drzwiach Estery Cwy, nieznanego jej osobnika, rozmawiającego z Esterą; oraz ze że później słyszała jakąś sprzeczkę w mieszkaniu Cwych”. Osobą tą oczywiście okazał się rozpoznany na sali sądowej Rudolf Bähring. Rodzice zamordowanej przyznali, że w mieszkaniu ich przebywał obecny na sali Bähring, a także, że ostrzegał ich córkę, „że ta ma wielu nieprzyjaciół”. Ojciec Estery przyznał również, że zanotował sobie nazwisko nieznajomego. Anna Śliwkowska zeznała pod przysięgą, że ofiara morderstwa była u niej ostatni raz przed śmiercią i opowiedziała całą historię z Bähringiem. Kochanek Estery, Aleksander Niedźwiedzki przyznał, że ukochana była u niego, wypłakała się na ramieniu, opowiedziała zajście w mieszkaniu i pokazała karteczkę z napisem „Bähring”. Okazało się również, że Mendelbaum wpadł na kłamstwie z Grudzińskim i Cymkowskim. Pierwszy zeznał, że oskarżony u niego się od kilku miesięcy nie pojawił, a drugi, że nikt z nim się nie kontaktował. Mendelbaum brnąc w kłamstwach zeznał, że „najwidoczniej o sprawie zapomniał”, a to dlatego, że „z obawy przed wojennym patrolem, noc na furmance pod lasem przepędził”.
Śledztwo wykazało, że Mowsza Mendelbaum dnia 20 maja, około godziny 20:30 wyszedł z mieszkania swego wuja i powrócił dopiero nazajutrz, przed godziną 8 rano. Dodatkowo tego samego dnia widziano Mendelbauma w miejscowym „przyszkółku na pacierzach, gdzie żarliwie się modlił i dał na ofiarę 18 groszy”. Burmistrz miasta na rozprawie oświadczył, że w zwyczaju miejscowych wyznawców judaizmu, danie na ofiarę jest w „geście osób grzesznych lub by interes się powiódł”. W końcu przyparty do muru Mowsza Mendelbaum przyznał, że dowiedziawszy się o zabójstwie Estery, wyjechał z Kalwarii w czwartek o godzinie 10 przed południem, gdyż „nie może znieść widoku trupa”. Po powrocie do Kowna starozakonny nie powiadomił kowieńskiej rodziny ofiary, a tłumaczył to obawą przed przekazaniem smutnej wiadomości swej żonie i w następstwie „złamaniem psychicznem”. Mimo, iż Estera od chwili bezpośredniego zagrożenia do śmierci miała jeszcze dwie doby życia, w dodatku mając słownie zapewnione „baczne oko policmajstera”, nie uchroniła się przed najgorszym.
Sąd kryminalny guberni płockiej i augustowskiej, w sprawie umyślnego i planowanego z premedytacją zabójstwa Estery Kajli Cwy, przesłuchał kilkadziesiąt osób. Nic nie wskórano upomnieniami, ostrzeżeniami, a nawet nie pomogły „groźby sądu w kierunku Mendelbauma poczynione”. Żyda przed kolejnymi kłamliwymi zeznaniami nie wystraszyła nawet kara głodówki i odosobnienia w izolatce. Sąd Policji Poprawczej „za rażące kłamstwa i zacięte zapieranie dochodzonych okoliczności” chciał również ukarać Mendelbauma „podwójną karą chłosty”. Mowsza Lejzor Mendelbaum nie tylko zdania nie zmienił, ale też nie wydał żadnego ze współwinnych.
Na mocy prawa, „X Departament Rządzącego Senatu” ogłosił wyrok i skazał Mowszę Lejzora Mendelbauma z artykułu „926 ustawy 1 oraz 126 ustawy 1 za uczestnictwo i zaplanowanie zabójstwa”, na pozbawienie wszelkich praw obywatelskich i zesłanie na katorżnicze roboty w kopalniach wapnienia na lat 12, a po odbyciu tejże kary, na dożywotnią zsyłkę na Syberię. Mendelbaum odmówił skorzystania z prawa łaski. Rodziców Estery skazano na pozbawienie wszelkich praw, a także zesłanie w najodleglejsze zakątki Sybiru. Ojciec zamordowanej, Szepszel Cwa, nie doczekał uprawomocnienia wyroku i zmarł „w następstwie śmierci głodowej” w miejscowym areszcie. Matkę Estery, Gołdę Cwę, senat rządzący tymczasowo uniewinnił i zwolnił z aresztu na wniosek pomocnika naczelnego prokuratora, radcy kolegialnego Łysińskiego. Wyroki dwóch pierwszych instancji i instancji trzeciej, co do Mowszy Mendelbauma, „w swej mocy pozostawił”. Rudolfa Bähringa z braku dowodów tymczasowo uniewinniono, choć zaprotokołowano, że „w przypadku pojawienia się istotnych sprawie poszlak, kryminał ponownie rozezna się w kartachobserwowanego”.
Współwinni zbrodni Eljasz Szlomowicz Cwa i jak się okazało jego brat Owsiej Beniamin Cwa, zbiegli z kraju i byli poszukiwani listami gończymi. Na ich trop nigdy nie natrafiono. Sprawa jednak się nie zakończyła i mimo trzech jednogłośnych instancji sądowych, Mowsza Lejzor Mendelbaum wynajął adwokata Podolskiego, który wniósł w imieniu oskarżonego skargę restytucyjną, z prośbą o przeprowadzenie nowego śledztwa, w celu udowodnienia niewinności. „W skardze tej przytoczył Mendelbaum tak silnej doniosłości rozumowania i zasady, a co najważniejsze tak stanowczo deklarował usprawiedliwić swoje znane w sprawie alibi, to jest wyjaśnić dokładnie, gdzie i u kogo przepędził noc, w której Estera zamordowaną została i nowemi dowodami, poprzednio niezbadanemi, wykazać swą niewinność, że skutkiem tej skargi senat rządzący na okoliczności w niej przytoczone, nowe śledztwo wyprowadzić rozporządził”.
Sprawa nabrała nowych rumieńców, ale kolejne śledztwo wniosło niewiele. Ponowne przesłuchania zupełnie skomplikowały sprawę, czego rezultatem były same trudności w obiektywnym ocenieniu winy oskarżonego. Nie pomogła też skazanemu pozytywna opinia nadrabina warszawskiego, Beera Meyselsa. Sam Mowsza Mendelbaum finalnie zrzekł się obrony i przemowy, a sąd na obronę skazanego przydzielił do pracy mecenasa Radgowskiego. Jako, że Radgowski miał znakomite opinie i słynął z twardej ręki oraz rzetelnej pracy, wszystkimi siłami próbował uniewinnić Mendelbauma. Mimo to, senat po rozważeniu zebranych materiałów i po wysłuchaniu nowych wniosków pomocnika naczelnego prokuratora, nie znalazł żadnych powodów do uchylenia poprzedniego wyroku. Klamka zapadła. Mowsza Lejzor Mendelbaum został skazany ostatecznym wyrokiem prawomocnym w październiku 1870 roku na zesłanie na Sybir, dokąd udał się z małżonką i dziećmi. Namiestnik Królestwa Polskiego „z postanowieniem w drodze łaski z dnia 10 października 1871 roku wydanem, do uchylającego od ciężkich robót w kopalni wniosku Komissyji Rządowej Sprawiedliwości, przychylić się raczył”. Los żydowskiej rodziny Mendelbaumów pozostaje do dziś nieznany.
Miejsca, osoby oraz czas wydarzeń są prawdziwe. W tekście wykorzystano materiały prasowe, dzienniki urzędowe, a także drukowane w krajowej prasie kroniki policyjne i sądowe. Spisane historie nie obrazują światopoglądu autora, a jedynie przedstawiają zaczerpnięte z archiwalnych materiałów fakty.
Fotografia z albumu rodzinnego Józefy Drozdowskiej, rozm 8,6 x 6,7 koloru sepii
Tyle razy oglądałam ten album, że powinnam znać każdą przedstawioną w nim osobę. Każde sfotografowane miejsce. Bóg będzie nas kiedyś wszystkich wołał po imieniu. Należy więc o każdym pamiętać. Trzeba przeżyć tak wiele lat, jak ja, by wreszcie uświadomić to sobie dogłębnie.
Oto leży przede mną album pamięci i zapomnienia. Tę opowieść piszę o nim i o jednym ze zdjęć w nim zamieszczonym. Drewniane lakierowane na czarno okładki z szarym płóciennym grzbietem i takiegoż koloru kartami związanymi na grzbiecie wypłowiałą brązową tasiemką. Na przedniej jego okładce rodzaj płaskorzeźby. W ukośnym rombie sylwetka dostojnego kościoła. Ściany czworoboku spowite w kwiatki i gałązki jakby od niechcenia barwione gdzieniegdzie zielenią, czerwienią i brązem. Na tylnej ̶ nie ma żadnych przedstawień. Od wewnątrz wyklejki w granatowo-stalowe mazaje. Album, delikatnie mówiąc, jest podniszczony, ale dla mnie wciąż cenny, bo rodzinny. Od kiedy zajmuję się na poważne genealogią, współorganizuję zjazdy rodzinne, przeglądam i indeksuję księgi parafialne, nabiera jeszcze większej ważności niż dotąd, ale z tej to przyczyny jest też raniony. Zdjęcia wklejano w nim tak „porządnieˮ, że chcąc bliżej poznać tych, co na fotografiach, trzeba je teraz odrywać siłą od kart albumu, by móc przeczytać napisy na odwrotnej ich stronie. Wszyscy, włącznie ze mną, wklejając je myśleli, że pamięć jest trwała. Opowieści i daty zacierają się w niej jednak i stajemy przed zagadką, której już nie sposób rozwiązać. Tak jest i ze mną oraz z fotografią, o której chcę opowiedzieć.
Jest ona niewielkim prostokątem w kolorze sepii. Bez żadnej daty i chociażby najmniejszego opisu. Już nie ma osób, które mogłyby mi coś więcej zdradzić, niż to, co dyktują strzępki mojej pamięci. Zdjęcie, jak mniemam, wykonane zostało na kilka lat przed II wojną światową. Zapewne w zakładzie któregoś z rajgrodzkich fotografów. Nie ma na nim żadnej pieczątki moją myśl potwierdzającej. Miasteczko to leżało najbliżej miejsca, gdzie mieszkali moi przodkowie, więc z tego wnioskuję jego pochodzenie. A może zrobiono je w nieco dalszym i większym mieście Grajewie? Nie pamiętam, co mi opowiadała o nim mama, nie zanotowałam żadnych szczegółów.
Na nim Irenka, bratanica mojej mamy, jak przystało na kilkunastoletnią uczennicę rajgrodzkiej szkoły w ciemnym bereciku, spod którego wystaje równiuteńko obcięta jasna grzywka i z grzecznie ułożonymi rękami na płaszczyku niezakrywającym kolan. Wysmukłe nogi w bucikach z wyłogami opiera o krzesło, na którym siedzi. Filuterny uśmiech, który nie opuszczał jej nigdy, po latach złożony został we wspólnej mogile z jej ojcem Stanisławem, który zbyt wcześnie, tuż po wojnie, pożegnał się z życiem i spoczywa na rajgrodzkim cmentarzu nieopodal kościoła. Gdy patrzy w aparat fotografa przed nią daleka jeszcze wojna. Na szczęście nic o niej nie wie i chyba jej nie przeczuwa. Może i chciałaby mi coś podpowiedzieć, ale przestrzenie między nami jakże odległe teraz. Kiedy odwiedzałam ją w Grajewie schorowaną, tuż przed śmiercią, nie przyszło mi do głowy wziąć ze sobą fotografii i dopytać się o jej szczegóły. Obok Irenki siedzi na zdjęciu, w jasnym kapeluszu zakrywającym całą głowę, Jadwiga ̶ jej mama, a moja wujenka. Jedynie nad lewym uchem wyziera spod niego kosmyk ciemnych włosów. W czarnym płaszczu i takich lakierkach zapinanych na paseczek przytrzymuje na kolanach torebkę z metalowym zamknięciem. W jasnych pończochach i rękawiczkach, i z takąż apaszką pod szyją oraz z subtelnym uśmiechem. Nie przypuszcza zapewne, że życie zaproponuje jej dwóch mężów, na dodatek dopowiem, że będą rodzonymi braćmi.
Za nimi stoją trzy panie. Jakże młode jeszcze. I tu moja zagadka. Imienia i nazwiska jednej z nich od lat szukam bez powodzenia. Z lewej strony to ciotka Eleonora. Jest jeszcze przed wyjazdem w lasy pod Nowogródkiem, gdzie gospodarzyła swemu bratu Józefowi na placówce leśnej, który kilka lat później został stamtąd wywieziony na Sybir. Przed małżeństwem z Konstantym Andrzejem, który tak pięknie grywał na kilku instrumentach. Stoi w białych butach wyprostowana jak struna, ubrana w jasny długi, dwurzędowy płaszcz. Z dużym jasnym kapeluszem na głowie, z mniej wykręconym rondem niż u bratowej, w dłoni trzymając, ściągniętą z niej, białą rękawiczkę. Z prawej strony najniższa z kobiet to Zofia − moja mama. Szczupła, z czarnym toczkiem na ciemnych włosach, ubrana w jasny płaszcz, a może żakiet. Nie wszystko na zdjęciu dokładnie widać. Pod szyją wyłogi kołnierza spięte ma broszką w kształcie kwiatu. Podobna, lecz mniejsza ozdoba, widnieje u jej rękawiczki. W ubranej w nią dłoni trzyma czarną torebkę na krótkiej rączce. Twarz jej jak z przedwojennych filmów, a oko jakże zadziorne. Nic nie miała później w sobie z tego wzroku. Pamiętam ją i kocham już całkiem inną. Jeszcze panna wówczas. Narzeczony marynarz zginie w czasie wojny. W dwa lata po niej wyjdzie za mojego ojca. Teraz jednak nic o tym jej nie wiadomo.
Pośrodku stoi pani nieco starsza od sióstr, a młodsza od ich bratowej. W białym berecie na ciemnych włosach związanych wstążką, która spada z boku na kołnierz. O pociągłej twarzy, z bardzo subtelnym uśmiechem. W jasnym ubraniu z apaszką podobnego koloru. Kim ona jest? Dopytuję siebie w myślach. Czy to mamina ciotka Józefa, siostra jej ojca, o której prawie nic nie wiem? Jedynie słyszałam w dzieciństwie jej imię i kilka czułych o niej opinii, a którą tak naprawdę odnalazłam dopiero kilka lat temu w metrykach parafialnego kościoła. Jeżeli to ona, to pięknie umiała śpiewać i była dla mamy bardzo dobra. A może to jakaś inna krewna, kuzynka czy sąsiadka? Nikt z żyjących nie umie mi pomóc rozwiązać tej zagadki.
Miłość to pamięć, powiadam wszystkim. Bóg będzie nas kiedyś wołał po imieniu. Jak się odnajdziemy w tym tłumie, nie znając swoich imion?
Oto i cała historia wysnuta ze starej fotografii. Mogłabym jeszcze dłużej snuć opowieść o niej, ale nie chcę zdradzać wszystkich historii rodzinnych. Może jeszcze przyjdzie kiedyś na to czas. A jeśli nie zdążę, jak moi przodkowie?
Listę mieszkańców wsi Jagłowo z 1864 roku wykonano na bazie wcześniej opracowanej listy przez Joannę Gniedziejko pt.: „Spis spowiadających się w parafii Suchowola z roku 1864”. Jest to rodzinna wieś moich dziadków. Łącznie z już opublikowaną listą z 1909 i przygotowaną z 1926 roku pozwala ona nam na poszukiwanie swoich przodków wg rodzin niegdyś zamieszkałych. Brak jeszcze materiału z okresu między latami 1864-1909, aby uzyskać ciągłość historii tych rodzin zamieszkałych we wsi Jagłowo. Lista spowiadających się została wykonana w odwrotnej kolejności niż znana mi numeracja domów z roku 1909 i 1926 dlatego dokonałem zmian zgodnie z poprzednimi postami.
Domów zaznaczonych na liście na niebiesko nie było jeszcze w 1864 roku lub nie zostały wpisane na listę spowiadających się, wpisałem więc tam głównego lokatora z listy z 1909 r. Listę uzupełniłem o dane rodziców i daty urodzenia. We wsi Jagłowo w 1864 roku znajdujemy 36 zamieszkałych domów, w których mieszka ok. 220 mieszkańców.
Na czerwono dopisałem osoby urodzone do 1864 r., a nie ujęte w wykazie spowiadających się ze względu na wiek, a ustalone w moich poszukiwaniach i umieszczone w drzewie.
Dane poszczególnych osób są zgodne z drzewem FAMILY TREE RODZINY SIEMION prowadzonej i opracowanej przez Ryszarda Siemiona na stronach MyHeritage.
Numer 1
Ratkiewicz Ignacy
Numer 2
Mojżuk Albin
Numer 3
Mojżuk Wincenty
Numer 4
Mojżuk Piotr i Zofia
Numer 5
Stanisław Siemion ur. ok. 1832 r. Syn Stefana i Marceli Jurgielewicz.
Anna z d. Zajko ur. 25.07.1835 r. Żona i córka Antoniego i Marianny Pycz. Marianna Siemion ur. 7.08.1863 r. Córka. Wawrzyniec Siemion ur. 29.07.1840 r. Brat.
Franciszek Siemion ur.22.01.1847 r. Brat.
Dorota Siemion ur. 13.02.1837 r. Siostra.
Marcela Siemion z d. Jurgielewicz ur. ok. 1797 r. Wdowa, żona Stefana.
Numer 6
Kamiński Józef l. 23 syn Jana i Anny z d. Poźniak.
Numer 7
Wojciech Siemion ur. 31.03.1813 r. Syn Antoniego i Marianny Gudel.
Marianna Winkiewicz ur. 2.06.1823 r. Jego żona, córka Wojciecha i Franciszki Sawośko.
Ignacy Siemion ur. 12.07.1845 r. Syn.
Wincenty Siemion ur. 12.06.1849 r. Syn. Zuzanna Siemion ur. 23.03.1853 r. Córka. Wojciech Siemion ur. 28.03.1859 r. Syn. Jan Siemion ur. ok. 1841 r. Syn.
Rozalia z d. Haraburda ur. ok. 1842 r. Jego żona, córka Kazimierza i Anny Mojżuk. Jan Siemion ur. 30.07.1863 r. Syn Jana.
Numer 8
Ignacy Mojżuk ur. 29.01.1840 r. Syn Wincentego i Agaty z d. Antoniuk.
Rozalia z d. Sawicka ur. 4.01.1841 r. Żona i córka Wawrzyńca i Anny Sławińskiej.
Paweł Mojżuk ur. 28.06.1842 r. Brat przyrodni. Syn Wincentego i Agaty Sienkiewicz.
Anna Mojżuk ur. 16.03.1836 r. Siostra przyrodnia. Córka Wincentego i Agaty Sienkiewicz. Jan Mojżuk ur. 8.01.1863 r. Syn. Wincenty Mojżuk 16.08.1864 r. Syn.
Numer 9
Wojciech Ratkiewicz ur. 13.01.1827 r. Syn Wojciecha i Katarzyny Sawośko.
Marianna z d. Mojżuk ur. 16.03.1836 r. Żona, córka Wincentego i Agaty Sienkiewicz.
Józef Ratkiewicz ur. 30.09.1842 r. Brat przyrodni, syn Wojciecha i Zuzanny Żakiewicz.
Józef Kamiński ur. ok. 1843 r. Szwagier, syn Jana i Anny Poźniak.
Rozalia z d. Ratkiewicz ur. 27.11.1840 r. Żona Józefa Kamińskiego i siostra Józefa Ratkiewicza. Marianna Kamiński ur. 11.03.1864 r. Córka. Marianna Kamińska ur. ok. 1849 r. Siostra Józefa.
Anna Kamińska ur. ok. 1852 r. Siostra Józefa.
Katarzyna Ratkiewicz z d. Koszczuk ur. 8.11.1833 r. Żona brata przyrodniego Wojciecha – Ignacego. Córka Jana i Teresy d. Olszewskiej. Marianna Ratkiewicz ur. 3.03.1864 r. Córka Ignacego i Katarzyny.
Numer 10
Haraburda Józef
Numer 11
Franciszek Gawarecki ur. 6.01.1837 r. Syn Jana i Anny z d. Dawidowicz.
Agnieszka d. Klimowicz ur. ok. 1837 r. Żona, córka Jana i Teresy Klimowicz.
Mateusz Gawarecki ur. 11.09.1842 r. Brat Franciszka.
Numer 12
Adam Józef Pycz ur. 25.12.1828 r. Syn Jana i Marianny Trochimowicz.
Zuzanna Pycz ur. ok. 1834 r. Jego żona. Brak danych.
Jan Gawarecki ur. ok. 1808 r. Wdowiec po Annie Dawidowicz.
Numer 13
Wawrzyniec Suchwałko ur. 28.07.1832 r. Syn Marcina i Marianny z d. Godlewskiej.
Aniela z d. Ratkiewicz ur. 7.04.1834 r. Żona, córka Franciszka i Marianny Sucharzewskiej.
Marianna Suchwałko ur. 15.02.1800 r. Matka Wawrzyńca.
Numer 14
Antoni Sawośko ur. ok. 1836 r. Syn Jana i Klary Bieniasz.
Marianna z d. Siemion ur. ok. 1835 r. Jego żona, córka Stefana i Marceli Jurgielewicz.
Wawrzyniec Sawośko ur. ok. 1833 r. Brat Antoniego.
Agata Siemion ur. ok. 1839 r. Siostra Marianny. Anna Sawośko ur. 17.02.1863 r. Córka Antoniego i Marianny. Katarzyna Sawośko ur. ok. 1865 r. Córka Antoniego i Marianny.
Numer 15
Józef Jan Kaczorowski ur. 11.05.1830 r. Syn Jana i Rozalii Sawośko.
Zuzanna z d. Winkiewicz ur. 25.11.1825 r. Żona , córka Wojciecha i Franciszki Sawośko. Adam (Andrzej) Kaczorowski ur. ok. 1854 r. Syn. Zuzanna Kaczorowska ur. 2.04.1864 r. Córka.
Numer 16
Andrzej Nowicki ur. 21.11.1819 r. Syn Antoniego i Klary Siemion.
Marianna z d. Najda ur. ok. 1828 r. Jego 2-ga żona, córka Andrzeja i Marianny.
Ewa Nowicka ur. ok. 1851 r. Jego 1-sza żona, córka Andrzeja i Marianny z d. Wojtkielewicz. Marcin Nowicki ur. ok. 1858 r. Syn Andrzeja i Marianny z d. Najda. Wiktor Nowicki ur. ok. 1859 r. Syn. Aniela Nowicki ur. 23.10.1864 r. Córka.
Numer 17
Wojciech Siemion ur. 24.04.1836 r. Syn Tadeusza i Marianny Snarskiej.
Zuzanna z d. Pikus ur. ok. 1837 r. Jego żona, córka Mateusza i Krystyny Sawośko.
Wincenty Siemion ur. ok 1842 r. Brat.
Krystyna Siemion ur. 8.03.1845 r. Siostra. Wiktoria Siemion ur. 20.11.1860 r. Córka. Anna Siemion ur. 1.03.1863 r. Córka.
Numer 18
Antoni Zajko ur. 16.06.1811 r. Syn Bartłomieja i Marianny z d. Koszczuk.
Marianna d. Pycz ur. 20.01.1813 r. Córka Jakuba i Krystyny Siemion.
Jan Zajko ur. 1.01.1838 r. Syn.
Franciszek Zajko ur. 9.10.1842 r. Syn.
Andrzej Zajko ur. ok. 1849 r. Syn.
Ewa Zajko ur. 13.12.1844 r. Córka.
Wiktoria Zajko ur. 5.08.1847 r. Córka.
Numer 19
Antoni Siemion ur. 18.07.1824 r. Syn Kazimierza i Franciszki Kaczyńskiej.
Rozalia z d. Juchniewicz ur. 14.09.1827 r. Jego żona, córka Jana i Agaty Sienkiewicz. Jego 2. żoną była Marianna Haraburda ur. 1846 r.
Teofila Siemion ur. 2.03.1852 r. Córka. Antoni Siemion ur. 12.02.1855 r. Syn. Jan Siemion ur. 6.08.1860 r. Syn. Albin Siemion ur. 12.07.1863 r. Syn.
Numer 20
Waśko Michał
Numer 21
Janewicz Józef
Numer 22
Michał Dawidowicz ur. 29.09.1819 r. Syn Mateusza i Franciszki Kowalewskiej.
Dorota Sawośko ur. ok. 1830 r. Jego 2. żona, córka Jana i Klary z d. Bieniasz.
Marcin Dawidowicz ur. ok. 1854 r. Syn.
Ignacy Dawidowicz ur. 13.01.1836 r. Syn z 1. żoną Franciszką z d. Aniśko.
Numer 23
Mojżuk Jan s. Wawrzyńca
Numer 24
Andrzej Mitrosz ur. 26.11.1809 r. Syn Wawrzyńca i Marianny Sienkiewicz.
Ewa z d. Andraka ur. 19.06.1813 r. Jego żona, córka Andrzeja i Ewy Sawośko.
Agata Mitrosz ur. ok. 1844 r. Córka.
Aniela Mitrosz ur. 19.12.1846 r. Córka.
Marianna Mitrosz ur. 28.06.1853 r. Córka.
Jan Mojżuk ur. 14.08.1834 r. Syn Wawrzyńca i Heleny z d. Łuszcz.
Katarzyna z d. Mitrosz ur. 23.11.1837 r. Jego żona, córka Andrzeja i Ewy d. Andraka.
Numer 25
Jan Ostrowski ur. 15.12.1844 r. Syn Jana i Anny z d. Winkiewicz.
Katarzyna z d. Mikucka ur. 20.11.1842 r. Jego 1. żona, córka Mateusza i Marianny z d. Mojżuk. Piotr Ostrowski ur. 15.08.1864 r. Ich syn. Rozalia Mikucka ur. ok. 1846 r. Siostra Katarzyny.
Wawrzyniec Haraburda ur. ok. 1813 r. 2. mąż matki Katarzyny – Marianny z d. Mojżuk.
Marianna z d. Mojżuk , wd. Mikucka ur. 12.01.1812 r. Jego żona. Józef Haraburda ur. 12.11.1854 r. Syn. Anna Haraburda ur. 3.07.1856 r. Córka.
Numer 26
Konstanty Poźniak ur. 25.01.1834 r. Syn Wojciecha i Marianny z d. Sawośko.
Anna z d. Suchwałko ur. 8.09.1837 r. Jego żona, córka Marcina i Marianny Godlewskiej.
Mateusz Poźniak ur. 13.09.1839 r. Brat.
Michalina Poźniak ur. ok. 1845 r. Siostra.
Marianna Poźniak ur. 15.01.1809 r. Matka.
Numer 27
Adam Pycz ur. ok. 1824 r. Syn Jakuba i Krystyny Siemion.
Anna z d. Kamińska ur. ok. 1830 r. Jego żona, córka Jana i Anny z d. Andraka. Jan Pycz ur. 13.10.1854 r. Syn. Ignacy Pycz ur. 28.07.1857 r. Syn. Wiktoria Pycz ur. 18.11.1864 r. Córka.
Numer 28
Pycz Jakub
Numer 29
Stanisław Mitrosz ur. 17.04.1811 r. Syn Wawrzyńca i Marianny Grygier.
Marianna z d. Siemion ur. ok. 1814 r. Córka Wojciecha i Marianny Bierć.
Mateusz Mitrosz ur. 24.08.1836 r. Syn.
Franciszek Mitrosz ur. ok. 1843 r. Syn.
Bartłomiej Mitrosz ur. 23.08.1848 r. Syn.
Agata Mitrosz ur. 22.01.1833 r. Córka.
Józefata Mitrosz ur. 18.03.1839 r. Córka.
Anna Mitrosz ur. 12.07.1844 r. Córka.
Numer 30
Kazimierz Haraburda ur. 12.11.1804 r. Syn Kazimierza i Rozalii z d. Pycz.
Anna z d. Mojżuk ur. 22.07.1804 r. Żona, córka Mateusza i Marianny Dorgusz.
Jan Haraburda ur. 15.12.1829 r. Syn.
Marianna z d. Halicka ur ok. 1838 r. Żona Jana, c. Jana i Marianny z d. Dzieszko. Wiktoria Haraburda ur. 8.12.1860 r. Córka.
Numer 31
Kazimierz Wojtkielewicz ur. ok. 1830 r. Syn Antoniego i Ewy z d. Siemion wd. Dawidowicz.
Marianna z d. Misiewicz ur. 22.01.1832 r . Córka Michała i Heleny Lotko. Rozalia Wojtkielewicz ur. 23.02.1864 r. Córka. Marcin Wojtkielewicz ur. ok. 1844 r. Brat.
Rozalia Wojtkielewicz ur. ok. 1828 r. Siostra.
Numer 32
Wojciech Koszczuk ur. 27.04.1827 r. Syn Jana i Teresy Olszewskiej.
Magdalena z d. Mojżuk ur. 16.11.1829 r. Jego żona, córka Łukasza i Teresy Mitrosz. Anna Koszczuk ur. 8.11.1857 r. Córka. Ignacy Ratkiewicz ur. 14.08.1836 r. Syn Wojciecha i Krystyny Dawidowicz.
Katarzyna z d. Koszczuk ur. 8.11.1833 r. Jego żona i siostra Wojciecha. Marianna Ratkiewicz ur. 3.03.1864 r. Córka.
Numer 33
Kazimierz Jaroszewicz ur. 4.03.1818 r. Syn Tadeusza i Marianny Boguszewskiej.
Konstancja z d. Pycz ur. ok. 1828 r. Jego żona, córka Jakuba i Krystyny Siemion.
Marianna Jaroszewicz ur. 29.10.1852 r. Córka Kazimierza i jego 1. żony Konstancji z d. Pycz.
Anna (Konstancja) Jaroszewicz ur. 11.09. 1855 r. Córka Kazimierza i Konstancji z d. Pikus. Mateusz Jaroszewicz ur. ok. 1857 r. Syn Kazimierza i Konstancji Pycz. Wincenty Jaroszewicz ur. 14.08.1860 r. Syn Kazimierza i Konstancji Pycz. Jan Jaroszewicz ur. 19.05.1812 r. Brat Kazimierza.
Magdalena z d. Mitrosz ur. ok. 1811 r .Żona Jana, córka Wawrzyńca i Marianny Siemion.
Numer 34
Jaroszewicz Wojciech
Numer 35
Wawrzyniec (Laurenty) Mikucki ur. 1.08.1825 r. Syn Macieja i Marianny z d. Turel.
Rozalia Mikucka ur. 26.12.1822 r. Siostra.
Marianna Mikucka ur. ok. 1804 r. Matka, z d. Turel c. Bartłomieja. Zuzanna Mikucka ur. 12.01.1863 r. Córka Wawrzyńca i Magdaleny z d. Kiluk.
Numer 36
Ludwik Kamiński ur. 12.12.1821 r. Syn Jana i Anny z d. Andraka.
Zuzanna z d. Jaroszewicz ur. 23.02.1829 r. Jego 2. żona i córka Tadeusza i Marianny Boguszewskiej.
Wojciech Kamiński ur. ok. 1855 r. Syn.
Agnieszka Kamińska ur. 25.08.1854 r. Córka. Rozalia Kamińska ur. 8.10.1857 r. Córka. Anna Kamińska ur. 30.08.1863 r. Córka. Jan Kamiński ur. ok .1864 r. Syn. Józef Kamiński ur. ok. 1843 r. Brat przyrodni Ludwika. Matka Anna d. Poźniak , 1. żona Ludwika.
Anna Kamińska z d. Poźniak ur. ok. 1796 r. Matka Ludwika.
Numer 37
Mateusz Siemion ur. 29.09.1819 r. Syn Stefana i Marianny Poźniak.
Marianna z d. Jaroszewicz ur. 4.05.1820 r. Jego żona i córka Tadeusza i Marianny z d. Boguszewskiej.
Wojciech Siemion ur. 29.04.1849 r. Syn.
Agnieszka Siemion ur. 20.01.1852 r. Córka. Anna Siemion ur. 21.06.1858 r. Córka. Franciszek Siemion ur. ok. 1844 r. Syn.
Numer 38
Marcin Kapusta ur. ok. 1822 r. Syn Macieja i Marianny z d. Juchniewicz.
Marianna z d. Koszczuk ur. 21.06.1818 r. Jego żona, c. Jana i Teresy Olszewskiej.
Jan Kapusta ur. 14.08.1848 r. Syn.
Rozalia Kapusta ur. 5.10.1845 r. Córka.
Anna Kapusta ur. 16.04.1851 r. Córka.
Marianna Kapusta ur. ok. 1857 r. Córka. Wincenty Kapusta ur. ok. 1859 r. Syn. Ewa Kapusta ur. ok. 1819 r. Córka Macieja i Marianny Juchniewicz, siostra Jana.
Maciej Kapusta ur. 1779. Ojciec Marcina.
Numer 39
Jakub Mojżuk ur. ok 1800r. Syn Mateusza i Marianny z d. Dorgusz.
Ludwik Sawośko ur. 11.08.1820 r. Syn Stanisława i Marceli z d. Olszewskiej – jego zięć.
Anna z d. Mojżuk ur. 16.04.1830 r. Żona Ludwika, c. Jakuba i Jadwigi Marchel.
Jan Sawośko ur. 5.01.1852 r. Syn.
Ignacy Sawośko ur. 5.19.1853 r. Syn Wiktoria Sawośko ur. 14.02.1856 r. Córka. Anna Sawośko ur. 19.07.1864 r. Córka.
Numer 40
Wincenty Gudel ur. 22.04.1828 r. Syn Pawła i Łucji Kiluk.
Ewa z d. Juchniewicz ur. 11.12.1823 r. Jego żona, córka Macieja i Justyny Olszewskiej.
Jan Gudel ur. 13.08.1847 r. Syn.
Józef Gudel ur. ok. 1852 r. Syn.
Marianna Gudel ur. 16.01.1853 r. Córka. Wincenty Gudel ur. 20.11.1857 r. Syn. Jerzy Gudel ur. 5.12.1860 r. Syn. Tomasz Gudel ur. ok. 1862 r. Syn.
Numer 41
Łukasz Mojżuk ur. ok. 1790 r. Syn Adama i Marianny z d. Szmygiel.
Jan Mojżuk ur. ok. 1823 r. Syn Łukasza i Teresy z d. Mitrosz.
Anna z d. Koszczuk ur. ok. 1830r. Jego żona, córka Jana i Teresy Olszewskiej.
Wincenty Mojżuk ur. 17.08.1826 r. Syn Łukasza.
Anna z d. Kraszewska ur. 16.01.1843 r. Jego żona, córka Wawrzyńca i Elżbiety Mejer.
Jan Mojżuk ur. 14.09.1864 r . Ich syn.
Antoni Mojżuk ur. ok. 1837 r. Syn Łukasza.
Agata Mojżuk ur. 24.01.1838 r. Córka Łukasza.
Numer 42
Jan Ostrowski ur. 21.01.1809 r. Syn Jana i Krystyny z d. Pileda.
Anna z d. Winkiewicz ur. ok. 1816 r. Jego żona, córka Wojciecha i Franciszki z d. Sawośko.
Wincenty Ostrowski ur. 7.09.1835 r. Syn.
Stanisław Ostrowski ur. 8.05.1847 r. Syn.
Rozalia Ostrowska ur. 3.11.1837 r. Córka.
Marianna Ostrowska ur. 15.08.1842 r. Córka.
Zuzanna Ostrowska ur. ok. 1850 r. Córka. Piotr Ostrowski ur. 25.02.1856 r. Syn.
Numer 43
Mateusz Winkiewicz ur. ok. 1820 r. Syn Wojciecha i Franciszki Sawośko.
Anna z d. Pycz ur. ok. 1822 r. Jego żona, córka Jakuba i Krystyny z d. Siemion.
Adam Winkiewicz ur. 18.12.1844 r. Syn.
Kazimierz Winkiewicz ur. 28.02.1852 r. Syn.
Franciszka Winkiewicz ur. 28.12.1796 r. Matka Mateusza. Ewa Winkiewicz ur. 25.02.1856 r. Córka. Klemens Winkiewicz ur. 13.12.1857 r. Syn. Wiktoria Winkiewicz ur. 5.12.1860 r. Córka. Wiktor Winkiewicz ur. 19.04.1864 r. Syn.
Numer 44
Jan Ostrowski l. 40, brak danych.
Rozalia Ostrowska żona l. 30, brak danych.
Mateusz Ostrowski syn l. 18, brak danych.
Franciszka Ostrowska córka l. 17, brak danych.
Wg mojej oceny podane dane są nierzetelne. Brak jest ich potwierdzenia w istniejących danych.
Numer 45
Jan Wojtkielewicz ur. 6.06.1831 r. Syn Wojciecha i Katarzyny Sawośko.
Magdalena z d. Dawidowicz ur. 17.06.1825 r. Jego 2. żona, córka Mateusza i Franciszki d. Kowalewskiej.
Onufry Janewicz ur. 25.07.1842 r. Syn Ludwika i Marianny z d. Gawareckiej.
Marianna Janewicz ur. ok. 1834 r. Jego siostra, córka Ludwika i Magdaleny Dawidowicz.
Magdalena Wojtkielewicz ur. ok. 1848. Córka. Anna Wojtkielewicz ur. 4.01.1854 r. Córka. Marianna Wojtkielewicz ur. 13.12.1855 r. Córka. Jan Wojtkielewicz ur. 27.04.1861 r. Syn. Klemens Wojtkielewicz ur. 8.09.1863 r. Syn.
Numer 46
Wojciech Pikus ur. 1.11.1822 r. Syn Mateusza i Krystyny z d. Sawośko.
Marianna z d. Siemion ur. ok. 1825 r. Jego żona, córka Kazimierza i Franciszki z d. Kaczyńskiej.
Jan Siemion ur. 29.06.1830 r. Szwagier, brat Marianny, syn Kazimierza i Franciszki Kaczyńskiej.
Franciszka z d. Pikus ur. ok. 1838 r. Żona Jana, córka Mateusza i Krystyny d. Sawośko. Ignacy Siemion ur. 8.12.1864 r. Syn Jana.
Numer 47
Beczka Stanisław
Opracował: Ryszard Siemion Wersja 21.01.2021 r.
PS. Będę zobowiązany za wszelkie uwagi dotyczące tej listy, a także wszelkie dane dotyczące rodzin zamieszkujących Jagłowo w okresie ok1926 i później. Proszę o kontakt poprzez stronę JZI lub Facebook. Ryszard Siemion
In December, we added nearly 14 000 new indexes from 38 new books and document collections to Geneo search engine . We have added more indexes from the following parishes: Augustów, Bargłów, Janówka, Jeleniewo, Krasnopol, Nowy Dwór and Odelsk. At the same time, as usual, we complement and amend previously added indices.
The following people indexed and verified texts for us in December:
Thank you to all of the above mentioned people! More numerous indexes, we hope including many from new parishes coming soon!
We also recommend to take a look at a more detailed table showing the number of indexed record files broken down by year, parish and type of record. You can find it here.
As December is the last month of the year, it is worth taking a closer look at JZI's indexation achievements of the passing year. The year 2020 brought almost 192,000 new indexes from 474 books and collections of documents. In this respect, it was certainly an exceptionally successful year.
Publishing activities
Na początku grudnia do druku oddaliśmy, a dosłownie od kilku dni jest w naszym magazynie kolejna, szósta już pozycja z serii “Save from oblivion” pt. “A Diary From The Drawer" by Mrs. Raisa Jefimow. It has been available in our stock for literally several days.
It is a story about the most difficult period of the author's life - the years of war and Stalinist period. The story ends in the 1960s. The majority of these events relate to Gabowe Grądy, Augustow, Rutki-Tartak, where she initially worked, part of Grodno and East Prussia, where she was sent with her parents for forced labour. She writes a lot about the love of her life. From the content of the book one can deduce how the tragic events of childhood and youth shaped the author's character and how it gradually transformed when life slowly stabilized. The author perfectly remembers the names of all the people she mentions. Since Mrs. Raisa was born in a family of Old Believers, at the end of this book, as a supplement, we published a chapter by Dr. Eugeniusz Iwańc devoted to Old Believers - their culture and history. This excerpt, together with illustrations, comes from the book "Studies and materials to the history of the Augustów Lake District" edited by Prof. Jerzy Wiśniewski.
The published diary had long been lying in the author's drawer and saw the light of day quite accidentally. We are wondering how many more drawers in the apartments and houses of many Suwałki residents conceal similar stories. For the authors, such memories may seem ordinary, but for the generation of their grandchildren and great-grandchildren they will be fascinating. It would be a pity for them to stay forever in the drawers.
Earlier this year we published two more interesting positions, which were and still are very popular. Their cover artwork thumbnails can be seen below:
O tablicy upamiętniającej mieszkańców parafii Janówka zmarłych w wyniku zarazy umieszczonej w kruchcie w kościoła pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Janówce
Tablica koloru ciemnobrązowego (najprawdopodobniej miedziana) wisi w kruchcie po lewej stronie, jak się wchodzi do świątyni. Zawieszona jest na dwóch wielkich hakach. Zwieńcza ją krzyż o wymiarach 23 cm wysoki i 17 cm szeroki w swoich ramionach. U podstawy krzyża widnieje wyryta łacińska inskrypcja: D. O. M. [oznaczać może: Deo Optiomo Maximo, w tłumaczeniu: Bogu Najlepszemu, Najświętszemu bądź Deo OmnipotentiMaximo, czyli Bogu Wszechmogącemu, Najświętszemu. Płyta może być formą nagrobka, wtedy napis może brzmieć: Domus Omnium Mortuorum (Mortalium), czyli Dom wszystkich zmarłych bądź Dom wszystkich śmiertelników]1. Tablica jest wysoka na 66,8 cm i szeroka na 53, 8 centymetrów. Podstawa jej jest metalowa. Do podstawy jest przybita blacha miedziana, na której przymocowane są ręcznie wybite wklęsłe litery. Całość otoczona jest drewnianą ramą. W nagłówku tablicy jest napis: Pamięci mieszkańcówparafii Janówka umarłych na zarazę w roku 1710. Pod nagłówkiem znajdują się cztery kolumny tekstu zwierające nazwy wsi i nazwiska gospodarzy bądź wdów z podaniem liczby zmarłych osób. Na końcu wypisu każdej miejscowości podana została liczba żyjących gospodarzy bądź osób. Spis wsi ułożony jest według następującej kolejności: Janówka, Pruska Mała, Pruska Wielka, Topiłówka, Sucha Wieś, Jaśki, Jabłońskie, Wysokie, Korytki, Wronowa, Jankielówka, Rynki i Moczydły. Wszystkie nazwy, poza Jabłońskimi, są podbarwione kolorystycznie (ciemnogranatowo). Pod nazwą każdej z nich wypisani są nazwiskami gospodarze z imienia i nazwiska bądź wdowy z nazwiska lub nazwy utworzonej od imienia lub nazwiska męża. Zdarzają się zapisy samych imion lub samych nazwisk czy, co przypuszczam, zajęć danych osób (np. szklarz, krawiec, kowal). W Janówce jest zapis o ks. proboszczu i jego służbie. W Rynkach zaś zaznaczono, że zmarli „Młyn z wszystkimiˮ, więc mógł umrzeć młynarz z rodziną i pracownikami. Obok nazwisk/nazw gospodarzy/wdów podana jest liczba zmarłych osób. Na tablicy widnieją nazwiska jej fundatora i wykonawcy. Fundatorem jest ks. A. Kochański. Zapewne chodzi o stryja zmarłego w listopadzie br. byłego proboszcza parafii pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Augustowie, imiennika tamtego, czyli ks. inf. Antoniego Kochańskiego. Ksiądz Antoni Kochański był proboszczem w Janówce w czasie od 26 listopada 1959 roku do 2 lipca 1974. Na tablicy nie ma widocznego roku, w którym powstała, chyba że na jej odwrotnej (niedostępnej dla wzroku) stronie. Rzemieślnikiem wykonującym tablicę był S. Stefanowski. Treść tablicy jest wybita wersalikami. Zarazę tę (nie nazywając jej) i jej spustoszenia wspomina Tomasz Naruszewicz w przypisach opracowanej przez siebie pozycji „Opisy parafii diecezji wileńskiej z 1784 roku. T.3. Dekanat Olwitaˮ (Bakałarzewo 2009). Mówi o niej jako o dżumie Jarosław Szlaszyński w książce „W blasku i cieniu Augustowa. Z dziejów obszaru gminy Augustówˮ (Augustów 2014). Opisuje wynikłe z niej szkody Jerzy Wiśniewski w pracy „Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku” (Białystok 1967). Powołuje się na rejestr powstały w1711 roku ludzi wymarłych w dobrach Dowspudy i Mazurków. Nazwiska i liczby wówczas zmarłych przytacza w swoim opracowaniu „Janówka. Parafia i kościół św. Anny. Materiały do historii” Aleksander Radzaj, podając źródło: „Regestr ludzi wymarłych z powietrza (spis sporządzony 24 lipca 1711 roku)ˮ. Na ten sam spis powołuje się Marcin Halicki pisząc o zarazie na portalu „Raczkowskie Archiwaliaˮ.
Robiąc indeksację tejże tablicy spisywałam nazwy miejscowości i nazwiska tak, jak są na niej podane2. Widzę, że zbytnio nie różnią się lub niewiele różnią od nazwisk ze spisów z opracowania Aleksandra Radzaja. Znawcy historii nazwisk, ich powstawania i przemian niechaj się później do tego odniosą. Dla genealogów każda wiadomość jest istotna. Myślę, że znalazłam na niej dwóch swoich przodków lub ich bezpośrednich krewnych (Jakuba Chmielewskiego z Jabłońskich i Michała Chojnickiego (Choynieckiego) z Topiłówki i jest mi to bardzo ważne. Mogę ich wspomnieć z imienia przed Bogiem, a przecież oto chodzi w genealogii, by poznać swoich przodków i za nich się modlić. Do wyjaśnienia jest informacja śmierci w czasie zarazy byłego proboszcza parafii janowskiej plebana ks. Jana Sucharzewskiego. Niektórzy historycy podają, że na czas zarazy wyjechał do Suwałk, inni zaś, że zmarł. Jerzy Wiśniewski wprost pisze: „W czasie moru zmarł również pleban janowski, Jan Suchorzewskiˮ. Na tablicy w kościele w Janówce jest również podany jako zmarły na zarazę. W aktach chrztów i ślubów z lat, w których był proboszczem, indeksowanych przez Krzysztofa Zięcinę, widnieje jako ks. Jan Franciszek Sucharzewski. Akty charakterem jego pisma miały być spisywane również, co twierdzi Krzysztof Zięcina, po okresie zarazy. Zostaje to historykom do dokładnego wyjaśnienia.
Czasami trudno jest w wybitych cyfrach odróżnić na fotografii 8 od 6, dlatego w rubryce podałam obie cyfry ze znakiem zapytania. Może ktoś z czytelników odczytać poprawnie i poprosić o naniesienie zmiany. Według moich obliczeń z tablicy pozostałych żywych powinno być 54, a nie 55, w publikacjach historyków, których wymieniam, podawana jest liczba 52. Na tablicy podana jest liczba zmarłych 870 osób, w moim odczytaniu jest to liczba 863 (różnica mogła zaistnieć z odczytania liczb 8 i 6). Historycy podają nieco mniejszą liczbę, bo 851. Myślę, że różnica między tablicą a źródłami, na które powołują się historycy mogła wynikać z błędnego odczytania staropolskich określeń liczebników takich jak choćby „samotrzeć”, „samowtórˮ itp. przez spisujących wykazy na tablicę. Nie jest to jednak bardzo rażąca różnica.
Tablica może być przyczynkiem do zainteresowania głębszego zarazą z początków XVIII wieku na obszarze parafii janowskiej i poszukiwania bliższych źródeł. Każde źródło, również i tę tablicę (uważam, że można ją uznawać za rodzaj źródła) należy poddawać krytyce i dociekać na ile podaje prawdziwe dane. Warta jest mimo tego zainteresowania, a Śp. Ks. Antoniemu Kochańskiemu, byłemu proboszczowi janowskiemu, należy się uznanie, że zainteresował się tym problemem i swoim wiernym poddał go uwadze.
Przyszło nam samym żyć w czasie zarazy. Na naszych oczach odchodzi wiele osób, w tym naszych krewnych i znajomych. Z tego m.in. powodu problem zarazy z początku XVIII wieku na naszych terenach jest mi osobiście bliski. Swego czasu interesowałam się karawakami (krzyżami stawianymi przeciwko zarazie) na naszych terenach i cmentarzami wiejskimi, na których chowano tzw. „zaraźnikówˮ, i o tym pisałam. Dobrze, że istnieją materialne ślady po tych strasznych przejściach.
Serdecznie dziękuję za wszelką pomoc (w dojeździe do Janówki, mierzeniu, fotografowaniu i odczytaniu tablicy) Krzysztofowi Anuszkiewiczowi.
Fotografie tablicy Krzysztof Anuszkiewicz i Józefa Drozdowska.
Tablica pamięci mieszkańców parafii Janówka zm. na zarazę w 1710 roku, fot. K. Anuszkiewicz
Tablica ze zmarłymi na zarazę w Janówce, fot. J. Drozdowska
Shenandoah is sometimes humorously referred to as the Switzerland of America, not so much probably for its beauty which, until man came to mar it with strip mining, was great, but because the town itself is situated in a basin whose periphery is surrounded by mountains. The distinguishing feature of the town, however, is the fact that it is only one square mile large; yet, in this small area, in 1915, there were 27,500 souls living closely knit together1, and of this number about 25 percent were Poles. Today the ratio is over 40 per cent of the total population of 19,600.2
View of Shenandoah from 2014
When did the Poles come to Shenandoah? How did they get there? What hardships did they endure in the process of establishing themselves as respectable citizens in an environment hostile to them? Their story is an epic of Polish immigration to the coal fields of Northeastern Pennsylvania.
According to reliable sources, the first Poles in Shenandoah were three young men - Michael Radziewicz, Alexander Babin, and Joseph Lizewski who came to America about 1862, probably to better their economic status. With all the optimism of youth, they did not care what work they would be asked to do as long as the remuneration was adequate, or where they would stop to make their homes, for it appears they had no relatives in this country. Destiny, in the guise of an agent who purchased tickets for them to a tiny settlement called Park Place, helped these adventurous Poles select the anthracite region. The reason why Park Place became the terminal of their trip was a very practical one-all the money they possessed covered the fare only to this point. Here, however, there was no work for them. With empty pockets and heavy valises but light steps they trudged eight miles on foot to Shenandoah to which they were directed by a fellow Slav, a railroad worker, who told them that there coal mining offered better opportunities.
References to miners are ubiquitous in the Shenandoah
The town had been surveyed and plotted in the spring of the same year by the Philadelphia Land Company, which anticipated the tapping of a rich vein of coal.3 Shenandoah, at that time, boasted of one frame building, a hostelry, about a dozen shacks, and the newly constructed Shenandoah City Colliery.4 The population approximated less than one hundred inhabitants and a few Indian stragglers living on Indian Ridge. The new arrivals found a job in the mine operated by Miller, Rhoades, and Company. Shenandoah, incorporated as a borough January 16, 1866, became the greatest center of anthracite production in the southern coal fields located in Schuylkill County. It drew many Polish immigrants who usually came to join their relatives or friends living in Shenandoah who helped them get jobs.
During the seventies there were about five hundred Poles living in Shenandoah and the neighboring places. These years were turbulent ones. Acute troubles between capital and labor agitated the country, especially the mining regions and particularly Schuylkill County. Although several labor unions were organized in the county from 1868 to 1887,5 the Poles were not active participants in the labor movement, because they were not sufficiently orientated in the socio-economic problems of the day. In 1897 the United Mine Workers of America, under the leadership of John Mitchell, succeeded in making many converts among the Polish miners.6
Some miners' families have been commemorated in this original way
Whether the Shenandoah Pole was a union member or a non-union man, he suffered with the rest of the strikers during a walk-out. Often arbitration ended in a deadlock between the union men and the operators, bringing on a prolonged strike. Then strikers, living in company houses, were evicted; their credit at the company store was foreclosed; and the union treasury, drained of its resources, could not aid them. Many times the workers were starved into submission, losing more than they gained. A few dates, chosen at random, show how prevalent were the strikes: in 1870, four months; in 1871, four months; in 1875, six months; in 1902, almost six months; in 1925, six months.
Another source of annoyance were the Molly Maguires, an organization composed of miners who struck chiefly against the intolerable conditions in the mines.7 Some authors hail the Mollies as martyrs of labor, others classify them as criminals. It is not the writer's intention to discuss the origin of the Molly Maguires and their deeds, but to give a background for an understanding of the Mollies' operation in the anthracite field and the subsequent effects upon the Polish immigrants in Schuylkill County where the Mollies were very strong. The following quotation is taken from The Molly Maguires by F.P. Dewees:8
The magnitude and lengths of the "strikes" in the coal regions combined with the influence of those "strikes" have drawn special attention to the "Laborers' and Miners' Union," and an impression has to some extent obtained that the "Labor Union," if not identical, is at least in earnest sympathy with the "Molly Maguires." The only color for such a charge exists in the fact that the great majority of the "Mollies" belong to the "Union," and that the counsels of such members were naturally for violent rather than peaceable redress, and, further, that most of the notorious outrages committed by "Mollies" were against capital as represented in property or in the persons of superintendents and bosses.
Athletes from Shenandoah
"Fears of the dreaded `Molly,' during the strike of 1875, prevented open revolt on the part of those willing to go to work." 9 The Polish laborer did not perpetrate any destruction of company property, neither did he indulge in the outrages committed against the mine personnel; in fact, he was willing to break the strike by working, since his meager earnings meant so much to his family. The Polish worker was often intimidated by threats or a beating to join the strike.
There were times when the Poles ignored the warning and went to work. They were called "scabs" and chased by the Mollies, sometimes barely escaping severe punishment. Old timers recall how they shouted as they rushed into their homes pursued by the Mollies: "Mother, hurry up and lock the doors and windows because the Molly Maguires are after me." Many a worker did not dare show himself at the shaft, after he had received the following quaint note graphically illustrated with a crude coffin or skull and cross bones or some other gruesome drawing:
Any blackleg that takes a Union Mans' job while He is standing for His Rights will have a hard Road to travel and if He dont he will have to suffer the consequences.10
By 1880, the Mollies' power was broken through court reprisals; nevertheless, the Poles were harassed by another type of tormentors. Polish families usually raised vegetables and kept chickens, ducks, pigs, and a cow or two. During strikes, roving bands of unemployed and lawless men stole the "Polander's" fowls or pigs or cow. The Poles resisted such thefts sometimes at the point of a gun.
To eke out a living, Polish workers were often constrained to send their young sons to work on the breaker or underground. Breaker boys, whose ages ranged from ten to fourteen, sat astride long chutes and picked out the rock and slate from the screened coal traveling downward to the empty freight cars beneath the chutes. Sixteen year old boys either drove mules hitched to empty cars, which they delivered to the miners and brought back to the surface filled with coal, or opened and closed doors at the bottom of the shaft. Old Polish miners recall seeing Polish women picking slate. Modern screening machinery, public opinion, and state legislation ended the exploitation of child labor.
A memorial plaque dedicated to the Pennsylvania miners
Gloom and sorrow settled over Shenandoah one fatal day, November 12, 1883. A serious fire broke out in the United States Hotel and reduced half of the town to ashes.11 Many Polish families lost all their possessions in the consuming flames. But the courage that brought them to the shores of America served them again in weathering the destructive effects of the catastrophe. With faith in themselves, they set out to build new homes on the grey cold ashes that represented a lifetime of diligent saving.
Slowly the Poles acquired business acumen. Joseph Rynkiewicz, who joined his brother Felix in 1872, became one of the early well known businessmen. At first he worked in the mine where he was injured by a fall of rock and coal in 1882. Recovering a year later, he engaged in the general grocery and provision business, adding thereto a steamship agency and private banking. Others followed his example. They bought and developed, or they set up, business enterprises, such as taverns, stores, bottling works, etc.
Józef Rynkiewicz
By World War I, the Poles were becoming more and more prominent in municipal government. One of the best beloved figures was the late chief burgess Charles Magelango, who served several terms and died in office. The present incumbent is of Polish extraction.
Monument to Polish Americans, veterans of the 1917-1918 war
St. Casimir's parish was organized in 1872. Rev. Andrew Strupinski assumed the pastorate over 300 Poles scattered throughout Shenandoah and the vicinity. At first, services were held in the German-Catholic Church until the Poles built a wooden chapel on North Jardin Street. The wooden structure was replaced by a brick building, and in 1915 a new edifice was erected. St. Casimir's Church, considered the largest and most beautiful in that area, is the oldest Polish Church in the Archdiocese of Philadelphia.12
The second pastor was Rev. Joseph Lenarkiewicz (1877-1904). This zealous priest transformed the wooden chapel into a large brick church; he built a rectory, convent, and school and entrusted the parish school to the Bernardine Sisters in 1899.13
Another Polish parish, St. Stanislaus, was organized in 1898. A church was erected on the corner of Cherry and West Streets. Three years later, a parochial school was established and staffed by the Bernardine Sisters.14
A word must be said about Polish organizations, often called the ramparts of the Polish cause. St. Casimir's Benevolent Association was organized February 14, 1875, with twenty-four members. Sylvester Brocius was elected president and Felix Murawski, secretary. The National Guards of Warsaw were organized June 1876, with fifteen members. The first president was Joseph Janicki, while Joseph Konopnicki was the first secretary.15
The Poles' love of pageantry manifested itself in thirty-five different organizations, several of which had uniforms. Patriotic rallies were colorful affairs, and all of Shenandoah turned out to see the "Polanders." The non-Polish residents may have not understood what was said, but they certainly feasted their eyes on the motley of colors arrayed before them. Even today the older generation sighs and repeats that those were the days. Large Polish fraternal organizations have absorbed most of the local societies.
A plaque commemorating the miners
A fitting tribute was paid to the miners when Paul Swies of Shenandoah, now deceased, was chosen to represent the typical anthracite miner on a poster depicting labor's contribution to the winning of World War II. Dressed in his miner clothes, a small lamp attached to his cap, and holding a drill, he embodies the spirit of the knight of the black diamond.
This article is reprinted from Polish American Studies, Vol. VI. No. 1-2, January-June 1949, with permission from the Polish-American Historical Association.
View of Shenandoah from 2014
References to miners are ubiquitous in the Shenandoah
Some miners' families have been commemorated in this original way
Athletes from Shenandoah
A memorial plaque dedicated to the Pennsylvania miners
Józef Rynkiewicz
Monument to Polish Americans, veterans of the 1917-1918 war
A plaque commemorating the miners
History of Pottsville and Schuylkill County, Pennsylvania – Republished from Pottsville Evening Republican and Morning Paper, (J. H. Zerby Newspapers, Inc.), III, 1176.[↩]
We added almost 6300 new indexes from 8 books to Geneo search engine in November. We have added further indexes from the following parishes: Bakałarzewo, Bargłów, Janówka, Rajgród and Wigry. At the same time, as usual, we complement and amend previously added indices.
The following people indexed and verified for us in November:
Thank you to all of the above mentioned people! More numerous indexes, we hope including many from new parishes coming soon!
We also recommend to take a look at a more detailed table showing the number of indexed record files broken down by year, parish and type of record. You can find it here.
Finalisation of the Janówka parish indexation
When there is not much to index within a parish left, we put in a higher gear and accelerate. This is what happened to Janówka parish. In November we added almost 2 500 indexes from 4 books (including two completely new ones). These were the last books available to us. Therefore, it is time for a small summary.
We have written down the data from 98 church and marital status books, the originals of which are dispersed in three archives. The oldest ones are in the Diocesan Archive in Lomza, later in the parish archives, and the books after 1890 in the State Archive in Suwałki. The total number of the records is 39 615 metric entries and one annex to a marriage certificate.
Century
Utmost dates
Births
Marriages
Deaths
17th
1602-1700
6667
622
0
18th
1701-1712
828
176
0
19th
1810-1900
13918
2917
8533
20th
1901-1936
1926
1145
2883
Total
1602-1936
23339
4860
11416
We regret that we cannot find any church books from the 18th century anywhere. We have a huge, 100-year gap in data and therefore it is difficult to genealogically connect the 17th and 19th centuries.
The end of the indexation of Janówka does not in any way mean that we stop working on this parish. There are still many books that we will try to obtain for our purposes and we will probably hear about Janówka again soon. We would like to thank all the people who have contributed to indexing this parish in such a detailed formula as we try to promote!
Najstarsza zachowana księga ślubów z parafii Janówka obejmuje lata 1646-1711, czyli 55 lat historii tej parafii. Oryginał księgi znajduje się w Archiwum Diecezjalnym w Łomży i jest ona dość starannie prowadzona w języku łacińskim. Stan księgi jest dobry – brak zniszczeń uniemożliwiających odczytanie metryk. Wpisy znajdują się na 255 stronach.
Na końcu znajduje się podsumowanie wykonane dopiero 7 października 1852, a więc 140 lat po zakończeniu wpisów w księdze, przez ówczesnego proboszcza parafii janowskiej ks. Wincentego Leonowicza. Podsumowanie to zawiera tabelaryczne zestawienie ilości metryk w poszczególnych latach oraz informację, że pomiędzy metrykami ślubów znajdują się także metryki chrztów, co również i my odnotowaliśmy podczas indeksacji. Dlatego wraz z indeksami z tej księgi ślubów w wyszukiwarce Geneo pojawiły się również 144 nowe metryki chrztów z lat 1669-1672 i 1702. Pod końcowym wpisem proboszcza, znajdziemy uczyniony miesiąc później wpis ks. Aleksandra Grudzińskiego, dziekana augustowskiego.
Wizytacyjne wpisy dziekana są z resztą wykonywane na bieżąco, co kilka, kilkanaście lat, pomiędzy metrykami ślubów. W 17. wieku Janówka należała do dekanatu olickiego.
Jak już wielokrotnie informowaliśmy i co widać w katalogu ksiąg na stronie parafii Janówka, brak jest ksiąg z zakresu lat 1712-1810. Nie wiadomo, czy te księgi uległy zniszczeniu, czy zaginęły, czy znajdują się w miejscu, do którego jeszcze nie dotarliśmy. Suma summarum brak jest indeksów z tego niemal 100-letniego okresu historii parafii Janówka. Dlatego jeśli ktokolwiek będzie szukał swoich przodków z tego obszaru będzie miał poważne trudności z przeskoczeniem tej ogromnej luki, do przełomu 17. i 18. wieku. Gdyby mimo to komukolwiek się to udało, to skąpe informacje zawarte w księdze ślubów nie ułatwią posuwania się wstecz w badaniach historii rodziny.
Jakie informacje znajdziemy w księdze? Ilość i precyzja informacji zależą w głównej mierze od zapisującego metryki. Osoby te zmieniały się wielokrotnie w czasie prowadzenia księgi, nawet wówczas, gdy nie zmieniał się proboszcz zwykle udzielający ślubów. W niektórych sytuacjach wpisów dokonywał sam proboszcz. Niezależnie jednak od zapisującej osoby, niemal każda metryka zawiera:
nagłówek będący nazwą miejscowości
datę zawarcia związku małżeńskiego
osobę udzielającą ślubu
imię i nazwisko młodego
imię i nazwisko młodej
świadkowie, zwykle dwóch
Jak widać przede wszystkim brak informacji o wieku młodych i ich rodzicach, co jest typowe dla zapisów prowadzonych po łacinie. W sposób niejasny zapisywano miejscowość. W większości przypadków nie wiadomo, czy dotyczyła miejsca zamieszkania młodej, czy młodego. Specyficzne nazwiska przypisane do konkretnych miejsc (np. nazwisko Ślepski do Młynu Mazurki) pozwalają jedynie potwierdzić, że brak było jakiejkolwiek reguły. W większości przypadków tam, gdzie nie było możliwe ujednoznacznienie, nazwę miejscowości wpisywano zarówno do rubryki „Miejscowość zamieszkania młodej” jak i „Miejscowość zamieszkania młodego” pozostawiając badaczom ostateczne rozstrzygnięcie.
Niezwykle ciekawie przedstawia się kwestia nazwisk, ponieważ wiek 17. był jeszcze okresem ich kształtowania się. Większość nazwisk pojawiała się w nieukształtowanej do końca formie, np. Bartosz, Bartosik, Bartoszewicz czy Arasim, Arasimczyk, Harasimczyk. Pojawiały się również męskoosobowe formy świadczące o międzypokoleniowych różnicach, a które całkowicie zanikły w 19. Wieku, np. Wiźniaczyk – syn Wiźniaka (młody Wiźniak), Koniecczyk syn Koniecki itp. W wielu przypadkach trudno było określić, czy mamy do czynienia z nazwiskiem, czy wykonywanym zajęciem, np. Cieśla, Kowal, Rybak. W niektórych przypadkach nazwisko pochodziło ewidentnie od wyglądu, np. Chudy (Chudzik), Malec itp. lub miejsca pochodzenia, np. Mazur, Niemiec, Rusińczyk. Całkiem sporo nazwisk przetrwało okres dżumy, która zdziesiątkowała mieszkańców Suwalszczyzny w latach 1710-1711.
Niezwykle sporadycznie określano stan cywilny młodych. W przypadku kobiet stan cywilny podano na podstawie istnienia końcówki nazwiska -ówna. W pozostałych przypadkach rozstrzygnięcie na podstawie oryginalnego zapisu nazwiska pozostawiono badaczom.
Ciekawy jest też zasięg terytorialny osób pojawiających się na janowskiej plebanii. Są więc licznie pojawiające się osoby z Augustowa i okolic (Żarnowo, Biernatki, Turówka), z Raczek i okolic (Lipówka, Kurianki), z Rajgrodu i okolic (Łabętnik, Reszki, Czarna Wieś, Pomiany) i pojedyncze osoby z bardziej odległych miejscowości i parafii: Bakałarzewo, Bargłów, Filipów, Kuków, Wigry, Grodno, Polkowo, Szczebra, Łoski i wiele innych. Bardzo wielu katolików z terenu Prus Wschodnich brało ślub w pobliskim kościele w Janówce. Wzmiankowanych jest wiele miejscowości zamieszkałych przez smolarzy, rudników czy osadzonych kolonistów, które nie przetrwały do dziś.
Wymieniając świadków, czasem podawano, a czasem nie, miejscowość ich zamieszkania.
Pierwsze zapisy w księdze prowadzone są za probostwa ks. Szymona Goworowskiego i te są chyba najbardziej precyzyjne. W kilku przypadkach podano nawet imię ojca młodej, a w przypadku wdów wskazywano imię zmarłego męża. Niestety w 1647 roku zapisywanie przejmuje ktoś inny i brakuje już wymienionych przed chwilą cennych informacji. Do 1658 roku śluby udzielane są przez proboszcza i wikarego, ks. Walentego Goworowskiego. Potem związki błogosławione są przez wikariuszy: ks. Karola Podbereskiego oraz o. Piotra Mioduszewskiego, zakonnika. Począwszy od 1658 roku komendarzem parafii zostaje o. Adam Klemens Dobrzyński, który udziela ślubów wraz z wikarym o. Bonifacym Borzechowiczem. Wreszcie w 1662 roku probostwo obejmuje ks. Andrzej Korycki, by po 7 latach sprawowania tej funkcji oddać ją ks. Hilaremu Wągrowiczowi. Ten widnieje w kilku tylko zapisach ślubów. W latach 1670-1675 nie dokonano w księdze ani jednego wpisu. Dopiero pod koniec 1669 roku proboszczem zostaje ks. Jan Franciszek Sucharzewski, który sprawuje tę funkcję aż do ostatniego wpisu w księdze. W okresie epidemii dżumy proboszcz wyjeżdża do Suwałk i jedynego ślubu w 1711 roku udziela franciszkanin o. Marcin Sperski.
Większość metryk w księdze dotyczyło ślubów chłopów, ale sporadycznie wzmiankowane są znamienite osoby. Oto kilka przykładów:
Kazimierz Michał Pac, marszałek nadworny litewski, kawaler maltański
Kazimierz Dawskiewicz, ekonom dowspudzki
Michał Wołodkiewicz, podstarosta dworu w Raczkach
Oraz wielu szlachetnych o niewskazanej funkcji, mieszkańców dworów Dowspuda, Mazurki i Raczki, a także właścicieli ziemskich z okolicznych wsi.
Podsumowując księga ma ograniczone znaczenie dla genealogów, jednak jest nieocenionym dokumentem dla badaczy historii regionu. Wyjaśnia również pochodzenie wielu nazwisk występujących do dziś w regionie. Lektura indeksów z niej pochodzących może być cenną lekcją dla każdego, kto choć trochę lubi szperać w przeszłości, tym bardziej że ocalało niewiele 17-wiecznych dokumentów ściśle powiązanych z tym regionem. Zapraszamy do Geneo search engine.
If you think the information on this page is valuable, consider a donation of any value. Each sum will help us to add new indexes.
Konto: 37 1600 1462 1834 7686 6000 0001 w BGŻ BNP
English 
Polski 
