Dziś mija 10 dni kampanii promującej projekt przetłumaczenia i wydania “Księgi pamięci Żydów augustowskich”. I jesteśmy w lekkim szoku! Udało się zebrać już 7151 zł, czyli 22% potrzebnej kwoty! Co za wspaniała wiadomość! Dziękujemy wszystkim wspierającym, których mamy już 39!
Wprowadziliśmy nowe nagrody za wsparcie projektu. Zawierają one unikalny, kolekcjonerski album dostępny wyłącznie dla osób wspierających projekt wydania “Księgi pamięci Żydów augustowskich” na portalu crowdfundingowym wspieram.to. Będzie zawierać kilkaset zdjęć Augustowa z pierwszej połowy XX wieku wraz z towarzyszącymi im opisami ze starej prasy, również z tego samego okresu. Całość formatu B5, o objętości około 100 stron. Ekskluzywne wydanie w sztywnej okładce i na powlekanym papierze. Album nie będzie dostępny w naszym sklepie internetowym. Otrzymają go wyłacznie osoby wspierające projekt! Album wchodzi w skład nagród Kolekcjoner i Kolekcjoner Czytelnik.
Ponadto, dzięki nieocenionej pomocy wolontariuszy, realizowaliśmy 2,5-minutowy filmik promujący akcję:
Zachęcamy do obejrzenia i dalszego udostępniania, aby wieść o naszym Projekcie rozeszła się jak najszerzej!
Pierwsze trzy dni kampanii przeszły nasze najśmielsze oczekiwania. Zebraliśmy 10% potrzebnej kwoty, a informacja o zbiórce na tłumaczenie “Księgi pamięci Żydów augustowskich” została udostępniona już prawie 120 razy! To bardzo budujące, a w przyszłość patrzymy z nadzieją.
W tego typu akcjach niezmiernie ważne jest budowanie społeczności wspierającej projekt. Chodzi o to, aby informacja o projekcie dotarła do jak najszerszego grona odbiorców, wśród których mają szanse znaleźć się osoby zainteresowane. Udostępniajmy więc ją jak najszerzej! Jak to zrobić najprościej? Oto krótka instrukcja w punktach:
Niemal na samej górze strony zobaczymy taki obrazek jak powyżej.
Klikamy w ikonkę facebooka, tweetera lub maila, w zależności od tego jakie medium komunikacji preferujemy
Dopisujemy kilka słów od siebie. To bardzo ważne, aby spersonalizować przekaz. Pokazujemy w ten sposób, że sami jesteśmy zainteresowani projektem, a to wzbudza większa zainteresowanie
Akceptujemy! Pamiętajmy przy tym, aby post był publiczny, a nie zamknięty do grona Twoich znajomych. Umożliwi to Twoim znajomym dalsze udostępnianie informacji.
Mapa Prus Nowowschodnich Textora-Sotzmana 1808 – fragment
Jagłowo – wieś królewska
Wieś Jagłowo powstała w XVI wieku (9 włók i sianożęć Kunicha – włóka to od 18 do 25 ha). Należała do dóbr królewskich, klucza Chodorowskiego. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1596 roku. Zapis brzmi ”Jedłowo” i wg językoznawców nazwa pochodzi od słowa jedla – jodła. Kolejny zapis pochodzi z 1599 roku „do Jedlowa” i z 1650 roku „Jagłowa”. W tym czasie otrzymał ją w dożywotnią dzierżawę Stanisław Goydanowski. Wdowa po nim Regina Chibowska za zgodą króla z 11 czerwca 1633 roku przekazała cały obręb Jagłowa Dorocie z Gajewskich, żonie Jana Goydanowskiego, która trzymała ją jeszcze w 1651 roku. W 1661 roku od króla Jana Kazimierza Jagłowo dostał w dożywocie Stanisław Stanisławski, cześnik warszawski i jego żona Helena z Pieczów. W 1690 roku było tu 16 dymów. Po śmierci wdowy po cześniku warszawskim – Stanislawskiej, Jagłowo dostał Skiwski starosta radnicki dzierżawca pobliskiego Dębowa, a następnie jego syn Aleksander. Lustrator w 1720 roku stwierdził, że dzierżawa składała się z 7 włók gruntu, dwóch włók łąk bielnych. Pustyń i bagien między gruntami a bagnami było 88 włók i jako bezużyteczne zostają bez czynszu. Oprócz tego do dzierżawy należał bór z bagnem w kierunku Dębowa o wielkości 140 morgów z drzewami bartnymi. Przed 1748 rokiem Jagłowo w dzierżawie posiadał niejaki Karwowski. W 1712 roku dalej w Jagłowie notowano 9 włók ziemi uprawnej, ale już w 1780 roku 12 włók. W 1760 roku ziemie uprawiało 20 gospodarzy w końcu lat osiemdziesiątych XVIII wieku około 30- tu. Cała wieś w 1789 rok to 33 domów z 135 mieszkańcami. W roku 1864 notujemy już ok 38 domów i ok. 235 mieszkańców. W roku 1909 47 domów i ok. 290 mieszkańców, a w 1926 r. 48 domów i 277 mieszkańców.
Kadr z filmu „Byli rybacy nad Biebrzą w Jagłowie” Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
Najstarsze odnalezione rody zamieszkujące Jagłowo w XVIII wieku
Prawdopodobnych 20 gospodarzy, z zapisu powyżej uprawiających ziemię w 1760 roku.
Data urodzenia jest zawsze orientacyjna i wynika z wieku podanego w akcie zgonu. Podwójne imiona to wynik różnych zapisów. Daty zgonów są zapisami dokładnymi.
Michał Siemion ok. 1730-1814, syn Szymona
Wojciech Siemion 1748-1831, syn Szymona
Adam Mojżuk 1763-1823, syn Wojciecha
Mateusz Mojżuk 1770-1839, syn Szymona (Wawrzyńca)
Tomasz Dawidowicz 1764-1829, syn Marcina
Bartłomiej Sawośko 1754-1824, syn Piotra
Karol Wojtkielewicz 1759-1829, syn Szymona 1735-1810
Szymon Jan Ostrowski 1757-1827, syn Szymona
Jan Janewicz 1758-1828, syn Pawła (Szymona)
Bartłomiej Zajko (Zajkowski) 1751-1829, syn Wawrzyńca
Parę lat temu szukając zapisów historycznych o rodzinnych stronach trafiłem w Systemie Zbiorów Zdigitalizowanych na fragmenty dotyczące gwar na naszym terenie. Były to materiały słynnego etnografa i folklorysty Michała Federowskiego pt.: „Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materiały do etnografii słowiańskiej”. Badania prowadził na naszych terenach w latach 1877-1905 r. Fragment ten zapisany kursywą, w oryginalnym zapisie poniżej. Jednocześnie w tym samym materiale odnalazłem parę podań z naszych terenów. Dla zobrazowania jakim językiem posługiwali się nasi przodkowie jedna poniżej w oryginale. Opowiedział ją autorowi książki, M. Federowskiemu – Jan Dzieżko.
Wpływ polszczyzny na fonetykę zachodnio-białoruskiego narzecza nigdzie się chyba lepiej ni uwydatnia jak w gwarze, którą lud sam nazwał k o r o n n ą (gwara przejściowa białorusko –polska)
Sokólszczanie od Korycina, Suchowoli i Janowa nazywają Królestwo Kongresowe P o l s z c z ą lub K r o l e s t w e m, K o r o n ą zaś a nieinaczej, zowią po dziś dzień okolicę leżącą nad rzeką Bierezową, (rzeka ta wraz z Biebrzą stanowiła odwieczną granicę między Litwą i Koroną) czyli północną część powiatu białostockiego a która w Rzeczypospolitej wchodziła w skład małopolskiego Podlasia, i w której główną a dziwnie odbijającą się o ucho właściwością, jest ni mniej ni więcej tylko t. z. m a z u r z e n i e, (n. p. sto, ceho, cort, docka vel corka, kacan, posou, rusać, scenią, stabin i.t.p.)
Gwara koronna, o ile zbadać mogłem, występuje:
w powiecie sokólskim tylko w dwóch pogranicznych wsiach, mianowicie w Jagłowie i Karpowiczach (par. Suchowolska)
w powiecie białostockim w parafiach:
bierezowskiej (w: Bierezowa, Bobrówka i inne pobl.)
dolistowskiej (w: Jaćwieź Mały; Jaćwieź Wielki i inne pobl.)
jasionowskiej (we wszystkich wsiach)
Przytem jak słyszałem z ust wiarygodnych, gwara ta występuje jeszcze w wielu wsiach par. goniądzkiej i knyszyńskiej.
Mieszkańców powyższych parafii lud sokólski nie inaczej zowie niż Mazurami z Korony (Mazure z Karony) a mówiąc o swych sąsiadach z za Biebrzy nazywa ich Mazurami z Polszczy.
Opowiastka z okolic Suchowoli
Baba chitrejsza ad czorta.
Jeden haspadar pasiejau haroch, a potym jakość u miesiac paszou pahledzieć czy paschadziu. Aż tam rjedko dzie kaliwo zyszło. Pastajau, pakiwau haławoju, padumau, potym machnitu rukoju i każe: „Niechaj jeho czort woźmie!”. Sam paszou da chaty i nie chacieu uźć i hledzieć na jeho. Aż potym susiedzie każuć: „Ależ twuoj haroch to haroch!”. Jyon czysto zdymieusie i pytaje jaki? A jeny każuć: O hetaki wieliki! (Tu op podniósł rękę po nad siebie). Ścisnuu pleczyma i podumau „Co to takoje? Pajdu zabaczu. Prychodzić, hledzić na haroch: aż kudy! Wyżej czaławieka. Aż tut pryletajet czort da jeho i każe:”Czaho ty hledisz? Kiedy to nie twuoj haroch ale muoj! „A czaławiek każe „Jak to twuoj? Kiedy ja siejau i na majuoj ziemle. A czort każe: „ A pomnisz, jak ty addau mnie jeho? Kazau ”Niech jeho czort woźmie? „Ja ad tajć pary paliwau, dahladau i heto muoj”. Czaławiek niema rady, paszuou da chaty. Pruszou taki smutny chodzić, a żuonka pytaje: Kaźmier czaho ty taki zadumany? ”Aj –każe-bieda!”- Co za bieda? Skaży ty mnie, a moża ja tabie pamahu”. Tak juon każe, tak i tak, addau czortu, a teraz czort nie daje! E –każe-pastoj: Idzi ty z im rabi umowu, skaży jemu tak: ”kiedy ty paznajesz na czuom ja pryjedu to twuoj haroch, a jak nie paznajesz to muoj”. Juon posłuchau żuonki i paszuou. Pryszuou da harochu i hledzić, aż czort prybiehajei każe; -„ a co taki tabie szkoda Harochu?”- Ja Siejau i na mojuoj ziemle, to wiadomo że szkoda. Zrabim chiba na paławinu, a nie to zrabim umowu takuju: „Jeżeli ty paznajesz na czuom ja pryjedu, to twuoj haroch, a jak nie, to muoj haroch”. A czort każe: „ Ale czy ty paznajesz na czym ja pryjedu? Zrabili umowu i umuwilisie na kiedy przyjeżdżać da harochu. Prychodzić haspadar da chaty i haworyć żuoncy co zrabili umowu, ale co to budzie? Na czom tut jechac? Jena każe: „Stuoj, dobro budzie, zaradżu”. Jak pryszuou toj dzień, co trzeba jechać da harochu, jena każe: idziem. Pryszli blisko, aż jena skinęła usio adzienie, rastrepała kosy, stała rakam i każe: ” Siedaj na minie i padjeżdżaj da harochu!” Jak juon sieu, tak jena tyłam idzie u pieruod, a wałasy za haławoju ciahnucsie niby to chwost. Widzić i czort jedzie na busławi. Tak jak juon padjechau bliżej, haspadar kryczyć; Znaju, znaju na czom jedziesz: na busławi! No, a ty paznaj na czom ja jedu? Zlecicy czort z busła, pryszou da jeho i uhledajesie. Potym każe: „Takoho źwiera jeszcze nie widzieu bez haławy”. Abyszuou kruhom: „ależ –każe chwost! chwost!” Potym zaszuou z drhoho boku paniuchau i każe: Fe! Ależ śmierdzić! No hetaho zwiera nie znaju: twuoj haroch! I sam palecieu, a żuonka ustała, adziełasie i paszli da chaty.
Jest to trzecia lista mieszkańców Jagłowa po opublikowanych z lat 1864 i 1909. Numeracja domów zaczyna się od strony wschodniej, przeciwnej dojazdowi do wsi i odpowiada w dużej mierze do dziś istniejącej. W wyniku pożaru spowodowanego działaniami wojennymi część domów spłonęła; mieszkańcy odbudowali je w innym miejscu. Pojawili się nowi główni lokatorzy np. Karp, Żukowski, Karpowicz, żeniący się z mieszkankami Jagłowa. Wielu mieszkańców wyjechało na emigrację, najpierw do USA, a później do Francji. Część mieszkańców przeniosło się do okolicznych miasteczek. W 1926 roku wieś liczy 48 domów i ok. 277 mieszkańców. Wiele imion i nazwisk to wynik rozmów z najstarszymi żyjącymi mieszkańcami Jagłowa oraz analizy setek zdjęć istniejących grobów.
Podane w materiale daty urodzenia są w wielu przypadkach określone jako “około”. Oznacza to, że przyjęto datę wynikającą z zapisów na grobach lub, gdy ich brak, z zapisu istniejącej listy. Niektóre nazwiska na liście to odnalezieni imigranci, którzy wrócili z USA. Braki te wynikają z braków w archiwach parafii Suchowola. Opracowujący mógł je w dużym stopniu podać jako dokładne dla najbliższej rodziny i osób pochodzących szczególnie z parafii Jaminy. Jeśli chcemy by ten spis był bardziej dokładny proszę o informacje od krewnych mieszkańców Jagłowa w zakresie dat jak i braku osób, rodzin i ich danych. Mój e-mail do korespondencji: ry*************@gm***.com
Dane uaktualniono i uzupełniono na bazie materiałów z Family Tree Rodziny Siemion.
Opracował Ryszard Siemion
Numer 1
Ratkiewicz Wojciech, ur. ok. 1878 r., syn Ignacego i Katarzyny z d. Koszczuk.
Jego żona, Adela z d. Milewska ur. 25.11.1887 r., córka Franciszka i Marianny Wiszniewskiej.
Synowie:
Ignacy, ur. ok. 1913 r.
Jan, ur. ok. 1916 r.
Córki:
Waleria, ur. ok. 1912 r.
Natalia, ur. ok. 1913 r.
Halina (Helena), ur. 04.12.1919 r.
Numer 2
Mojżuk Albin, ur. ok. 1874 r., syn Jana i Anny Koszczuk.
Jego 2. żona, Julianna Szwerkowska, ur. 24.01.1892 r., córka Franciszka i Heleny Stanulewicz.
Z 1. małżeństwa:
Jan, ur. ok. 1904 r.
Aleksander, ur. ok. 1908 r.
Antoni, ur. ok. 1906 r.
Bronisława, ur. ok. 1901 r.
Z 2. małżeństwa:
Aleksy, ur. ok. 1916 r.
Eugeniusz, ur. ok. 1924 r.
1. żona, Marianna Wyszyńska, ur. 27.01.1871 r., córka Franciszka i Franciszki Maksimowskiej.
Numer 3
Mojżuk Wincenty, ur. ok. 1865 r., syn Wincentego i Anny Kraszewskiej.
Jego żona, Joanna z d. Gudel, ur. 15.07.1884 r., córka Jana i Rozalii Grajewskiej.
Syn Ignacy, ur. ok. 1914 r.
Córki:
Wacława, ur. ok. 1908 r.
Melania, ur. 24.10.1911 r.
Genowefa, ur. ok. 1913 r.
Marianna, ur. 25.11.1920 r.
Siostra Waleria, ur. ok. 1899 r.
Numer 4
Mojżuk Józef, syn Piotra i Zofii b.d. Mojżuk.
Jego żona Aleksandra z d. Gudel, ur. 13.05.1873 r., córka Józefa i Magdaleny b.d. Gudel.
Synowie:
Bolesław, ur. 1.02.1919 r.
Jan, ur. ok. 1925 r.
Córka Janina, ur. ok. 1911 r.
Numer 5
Siemion Józef, ur. 7.03.1844 r., syn Stefana i Marceli z d. Jurgielewicz.
Jego żona, Marianna z d. Mitrosz, ur. 28.06.1853 r., córka Andrzeja i Ewy Andraka.
Numer 6
Kamiński Jan, ur. 04.1865 r., syn Józefa i Rozalii Ratkiewicz.
Jego 2. żona?, Urszula z d. Salewska (Calewska), ur. ok. 1875 r. b.d.?
Synowie:
Władysław, ur. ok. 11.1895 r.
Jan, ur. 29.12.1899 r.
Stanisław, ur. ok. 1908 r.
Edward, ur. ok. 1908 r.
Jego 1. żona?, Aleksandra z d. Karczyńska, ur. 23.02.1863 r., córka Adama i Franciszki Haraburda.
Numer 7
Siemion Jan, ur. 30.07.1863 r., syn Jana i Rozalii Haraburda.
Jego żona, Pelagia z d. Janewicz, ur. 31.10.1883 r., córka Ludwika i Rozalii z d. Kozłowska.
Synowie:
Jan, ur. ok. 1908 r.
Feliks, ur. ok. 1911 r.
Mieczysław, ur. ok. 1913 r.
Córka Feliksa, ur. 20.08.1919 r.
Numer 8
Mojżuk Jan, ur. 8.01.1863 r., syn Ignacego i Rozalii Sawickiej.
Jego 2. żona, Anna z d.Siemion, ur. ok. 1878 r., córka Wojciecha i Franciszki Bogdzio.
Z 1. małżeństwa syn Adolf, ur. 3.04.1895 r.
Z 2. małżeństwa synowie:
Wacław, ur. ok. 1906 r.
Bolesław, ur. ok. 1908 r.
Córka Melania, ur. ok. 1912 r.
1. żona, Agnieszka Waśko, córka Stanisława i Agnieszki Gruda.
Numer 9
Ratkiewicz Władysław, ur. ok. 1898 r., syn Józefa i Anny z d. Jarema.
Jego 2. żona, Anna z d. Pycz, ur. ok. 1897 r., córka Piotra i Joanny b.d.
Syn Józef, ur. ok. 1914 r.
Córki:
Bronisława, ur. ok. 1912 r.
Marianna, ur. ok. 1913 r.
Córka z 2. małżeństwa, Anna, ur. ok. 1924 r.
Jego matka, Anna z d. Jarema, ur. ok. 1854 r. b.d.
Numer 10
Haraburda Józef, ur. ok. 1879 r., syn Jana i Agnieszki z d. Kamińska.
Jego żona, Ludwika z d. Ratkiewicz, ur. ok. 1880 r., córka Ignacego i Katarzyny Koszczuk.
Synowie:
Marian, ur. ok. 1906 r.
Walerian, ur. ok. 1910 r.
Mieczysław, ur. ok. 1918 r.
Córka Melania, ur. ok. 1916 r.
Numer 11
Gawarecki Józef, ur. ok. 1866 r., syn Franciszka i Agnieszki Klimowicz.
Jego żona, Wiktoria z d. Nowicka, ur. ok. 1871 r. z d. b.d.
Synowie:
Stanisław, ur. ok. 1903 r.
Wacław, ur. ok. 1909 r.
Córka Adela, ur. ok. 1901 r.
Brat Ignacy, ur. ok. 1877
Numer 12
Gawarecki Mateusz Jan, ur. 11.09.1842 r., syn Jana i Anny Dawidowicz.
Jego żona, Ewa z d. Ratkiewicz, ur. ok. 1856 r., córka b.d.
Numer 13
Gudel Klemens, ur. ok. 1890 r., syn Józefa i Magdaleny b.d.
Jego żona, Marianna z d. Poźniak, ur. ok. 1894 r., córka Mateusza Michała i Joanny Suchwałko.
Syn Jan, ur. ok. 1916 r.
Córka Joanna, ur. ok. 1925 r.
Siostra Marianna, ur. ok. 1894 r.
Numer 14
Kapusta Józef, ur. ok. 1804 r., syn Jana i Michaliny Murawskiej.
Jego 1. żona, Zofia Kudzikówna, ur. ok. 1900 r., córka b.d.
Jego 2. żona, Waleria z d. Beczko ur. ok. 1899 r., córka Stanisława i Franciszki Mitrosz.
Numer 15
Kaczorowski Ignacy, ur. ok. 1893 r., syn Adama i Marianny Rzepnickiej.
Jego żona, Teofila z d. Mitrosz, ur. ok. 1906 r., córka Antoniego i Emilii Calewskiej.
Brat Wacław, ur. ok. 1899 r.
Siostry:
Antonina, ur. ok. 1906 r.
Waleria, ur. ok. 1908 r.
Numer 16
Nowicki Marcin, ur. ok. 1858 r., syn Andrzeja i Marianny z d. Najda.
Jego żona, Anna z d. Nowicki, ur. 17.06.1883 r., córka Michała i Aleksandry Mitros.
Syn Wacław, ur. ok. 1907 r.
Numer 17
Siemion Jan, ur. ok. 1903, wnuk Jana, syn Michaliny Siemion.
Brat Wacław, ur. ok. 1910 r.
Matka Michalina, ur. ok. 1869 r., córka Jana i NN.
Numer 18
Zajko Antoni, ur. ok. 1870 r., syn Wiktorii Zajko.
Jego żona, Józefa z d. Kamińska, ur. ok. 1872 r., córka Jana Klemensa i Marianny Kruza.
Synowie:
Stanisław, ur. 10.05.1894 r.
Ignacy, ur. ok. 1903 r.
Jan, ur. 5.07.1917 r.
Córki:
Apolonia, ur. ok. 1901 r.
Feliksa, ur. ok. 1908 r.
Numer 19
Siemion Adam, ur. ok. 1878 r., syn Antoniego i Marianny Haraburda.
Jego żona, Joanna z d. Lulewicz, ur. 25.12.1884 r., córka Józefa i Marianny Guziejko.
Synowie:
Mieczysław, ur. ok. 1916 r.
Bolesław, ur. ok. 1918 r.
Czesław, ur. ok. 1925 r.
Córki:
Leokadia, ur. ok. 1908 r.
Marianna, ur. ok. 1912 r.
Brat Wincenty, ur. ok. 1869 r.
Numer 20
Waśko Michał, ur. ok. 1871 r., syn Kacpra i Franciszki Chmielewskiej.
Jego żona, Anna z d. Milewska, ur. 14.08.1872 r., córka Macieja i Franciszki Borkowskiej.
Synowie:
Adam, ur. ok. 1906 r.
Alfons (Adolf), ur. ok. 1908 r.
Córka Stefania, ur. ok. 1901 r.
Numer 21
Janewicz Józef, ur. ok. 1856 r., syn Jana i Marianny Ratkiewicz.
Jego żona, Julianna z d. Ostrowska, ur. ok. 1859 r., córka Marcina i Anny Zdanuk.
Syn Józef, ur. ok. 1902 r.
Syn Izydor, ur. ok. 1883 r.
Jego żona, Aleksandra z d. Mojżuk, ur. ok. 1898 r., córka Jana i Agnieszki Waśko.
Syn Jan, ur. ok. 1925 r.
Numer 22
Dawidowicz Kajetan, ur. 3.04.1886 r., syn Marcina i Anny z d. Sawośko.
Jego żona, Petronela z d. Gudel, ur. 18.07.1890 r., córka Jana i Rozalii Grajewskiej.
Synowie:
Mieczysław, ur. 25.03.1914 r.
Henryk, ur. 25.08.1919 r.
Jan, ur. 17.03.1922 r.
Brat Ignacy, ur. ok. 1897 r.
Siostra Romualda, ur. ok. 1908 r.
Numer 23
Mojżuk Wojciech, ur. ok. 1876 r., syn Wincentego b.d.
Jego żona, Joanna z d. Nowik, ur. ok. 1886 r., b.d.
Syn Ignacy, ur. ok. 1915 r. b.d.
Córka Monika, ur. ok. 1912 r. b.d.
Karpowicz Adam, ur. ok. 1876 r., syn Floriana i Agaty Mitrosz.
Siostra Anna, ur. ok. 1871 r.
Numer 24
Ignacy Żukowski, ur. ok. 1896 r., syn Piotra.
Jego żona, Wiktoria, ur. ok. 1898 r., córka Jana Mojżuka i Józefy z d. Pawłowskiej.
Jej siostra, Józefa Mojżuk, ur. ok. 1884 r.
Jej córka, Anna, ur. ok. 1910 r.
Jagłowo. Dom rodziny Wojtkielewicz
Numer 25
Ostrowski Ignacy, ur. ok. 1870 r., syn Jana i Katarzyny Haraburda.
Jego żona, Pelagia z d. Sieńko, ur. 19.05.1883 r., córka Ludwika i Aleksandry Kamińskiej.
Synowie:
Jan, ur. ok. 1899 r.
Józef, ur. ok. 1910 r.
Bolesław, ur. ok. 1914 r.
Córka Apolonia, ur. ok. 1908 r.
Numer 26
Poźniak Adam, ur. ok. 1875 r., syn Mateusza i Joanny Suchwałko.
Jego żona, Antonina z d. Haraburda, ur. ok. 1884 r., córka Ignacego Stanisława i Rozalii Sieńko.
Synowie:
Ludwik, ur. ok. 1911 r.
Franciszek, ur. ok. 1917 r.
Córka Anna, ur. ok. 1913 r.
Numer 27
Pycz Klemens, ur. ok. 1871 r., syn Adama i NN.
Jego żona, Kamila z d. Wojtkielewicz, ur. ok. 1884 r., córka b.d.
Synowie:
Adolf, ur. ok. 1908 r.
Jan, ur. ok. 1912 r.
Córki :
Izabela, ur. ok. 1911 r.
Genowefa, ur. ok. 1916 r.
Stanisława, ur. ok. 1918 r.
Numer 28
Pycz Jan, ur. 13.10.1854 r., syn Adama i Marianny Kamińskiej.
Jego żona, Rozalia z d. Bogdzio, ur. 14.10.1860 r., córka Wawrzyńca i Franciszki Krysztopy.
Synowie:
Antoni, ur. ok. 1892 r.
Serafin, ur. ok. 1898 r.
Córka Leokadia, ur. ok. 1904 r.
Numer 29
Mitrosz Wacław, ur. ok. 1902 r., syn Antoniego i Emilii Calewskiej.
Bracia:
Marian, ur. ok. 1908 r.
Antoni, ur. ok. 1912 r.
Siostra Anna, ur. ok. 1904 r.
Matka Emilia z d. Stalewska (Calewska), ur. 19.02.1876 r.
Numer 30
Haraburda Wojciech, ur. ok. 1865 r., syn Jana i Agnieszki Kamińskiej.
Jego żona, Marianna z d. Skorupska (Skorupa), ur. 6.02.1887 r., córka Ludwika i Marianny Calewskiej.
Syn Kazimierz, ur. ok. 1908 r.
Córki:
Bronisława, ur. ok. 1912 r.
Jadwiga, ur. ok. 1914 r.
Janina, ur. ok. 1908 r.
Numer 31
Wojtkielewicz Ignacy, ur. ok. 1879 r., syn Kazimierza i Marianny Misiewicz.
Jego 2. żona Rozalia z d. Jaroszewicz, ur. ok. 1885 r., córka Kazimierza i Konstancji Pycz.
Z 1. małżeństwa:
Syn Jan, ur. ok. 1897 r.
Córki:
Feliksa, ur. ok. 1906 r.
Petronela, ur. ok. 1912 r.
Z 2. córki:
Kazimiera, ur. ok. 1918 r.
Janina, ur. 7.07.1919 r.
Jego 1. żoną była Aleksandra Siemion, ur. ok. 1875 r., córka b.d.
Numer 32
Koszczuk Jan, ur. ok. 1865 r., syn Wincentego i NN.
Jego siostra, Paulina, ur. ok. 1869 r.
Numer 32A
Kowalewski Władysław, ur. ok. 1884 r., syn Jana i Anny NN.
Jego żona, Pelagia z d. Koszczuk, ur. ok. 1898 r., córka Wincentego i Anny.
Syn Wincenty, ur. ok. 1920 r.
Córka Bronisława, ur. ok. 1922 r.
Matka Anna, ur. ok. 1850 r.
Numer 33
Jaroszewicz Mateusz, ur. ok. 1857 r., syn Kazimierza i Konstancji z d. Pycz.
Jego żoną jest Ludwika Chilicka, ur. 23.08.1863 r., córka Franciszka i Wiktorii Roszko.
Pelagia z d. Murawska, ur. 26.12.1887 r. jest żoną jego syna Teofila zamieszkującą u Mateusza podczas nieobecności syna.
Dziećmi Mateusza i Ludwiki z d. Chilickiej są:
Synowie :
Wacław, ur. ok. 1912 r.
Bronisław, ur. 20 maj 1919 r.
Dziećmi syna Mateusza – Teofila i jego żony Pelagii Murawskiej są:
Czesław, ur. ok. 1916 r.
Czesława, ur. 28.11.1921 r.
Numer 34
Jaroszewicz Wojciech, ur. ok. 1869 r., syn Kazimierza i Konstancji Pycz.
Jego 2. żona, Anna z d. Pycz, ur. ok. 1870 r., córka NN.
Dzieci z 1. małżeństwa:
Syn Józef, ur. ok. 1899 r.
Córki:
Stanisława, ur. ok. 1901 r.
Bronisława, ur. ok. 1903 r.
Dzieci z 2. małżeństwa:
Syn Kazimierz, ur. ok. 1916 r.
Córki:
Justyna, ur. ok. 1912 r.
Marianna, ur. ok. 1915 r.
Jego 1. żoną była Urszula z d. Kapusta ur. ok. 1872 r., córka Antoniego Jana i Marianny Heleny d. Szmigiel .
Numer 35
Mikucki Wincenty, ur. 11.08.1868 r., syn Wawrzyńca i Franciszki Owsiejko.
Jego żona Stefania z d. Skowronek, ur. ok. 1886 r., córka b.d.
Numer 36
Jan Kamiński, ur. ok. 1895 r., syn Wojciecha i Ewy Siemion.
Jego żona, Leokadia z d. Andraka, ur. 20.12.1901 r., córka Jana i Joanny Sztukowskiej.
Syn Piotr, ur. ok. 1922 r.
Córka Janina, ur. ok. 1924 r.
Melania, ur. ok. 1925 r.
Brat Józef, ur. ok. 1902 r.
Siostra Kamila, ur. ok. 1900 r.
Matka Ewa z d. Siemion, ur. ok. 1876 r.
Numer 37
Siemion Jan, ur. 8.07.1880 r., syn Wojciecha i Franciszki Bogdzio.
Jego żona, Apolonia z d. Milewska, ur. 11.08.1887 r., córka Józefa Marcina i Wiktorii Bernatowicz.
Synowie:
Edward, ur. 12.08.1809 r.
Wacław, ur. 1.02.1913 r.
Bolesław, ur. 1.08.1918 r.
Córka Janina, ur. ok. 1922 r.
Numer 38
Kapusta Józef, ur. ok. 1894 r., syn Jana i Michaliny Murawskiej.
Jego żona, Zofia z d. Kudzikówna, ur. ok. 1900 r., córka b.d.
Numer 39
Karp Adolf, ur. 8.10.1880 r., syn Karola i Franciszki Szypur.
Jego żona, Apolonia z d. Sawośko, ur. 10.05.1889 r., córka Jana i Franciszki Brzozowskiej.
Synowie:
Edward, ur. ok. 1908 r.
Czesław, ur. 20.07.1918 r.
Aleksander, ur. 10.12.1910 r.
Córki:
Jadwiga, ur. ok. 1916 r.
Feliksa, ur. 5.11.1919 r.
Numer 40
Gudel Jan, ur. 13.08.1847 r., syn Wincentego i Ewy Juchniewicz.
Jego żona, Rozalia z d. Grajewska, ur. 6.10.1855 r., córka Jana i Franciszki Chodorowskiej.
Synowie:
Aleksander, ur. ok. 1892 r.
Ignacy, ur. ok. 1886 r.
Brat Tomasz, ur. ok. 1862 r.
Siostra Marianna, ur. 16.01.1853 r.
Janina Kuderewska, ur. ok. 1908 r. po Janie i Teofili z d. Gudel, ur. ok. 1883 r., córce Jana Gudela, która wyjechała do USA.
Numer 41
Kapusta Julian, ur. ok. 1887 r., syn Jana i Michaliny Murawskiej.
Jego żona, Kamila z d. Pycz, ur. ok. 1898 r., córka Piotra i Joanny z d. NN.
Córka Władysława, ur. ok. 1922 r.
Matka Joanna, ur. ok. 1867 r.
Numer 42
Ostrowski Adam, ur. ok. 1870 r., syn Wincentego i Marianny Wysockiej.
Jego żona, Sabina z d. Zagórska, ur. 20.11.1879 r., córka Ludwika i Wiktorii Borkowskiej.
Synowie:
Mieczysław, ur. ok. 1900 r.
Kazimierz, ur. ok. 1906 r.
Córki:
Aleksandra, ur. ok. 1905 r.
Justyna, ur. ok. 1912 r.
Kazimiera, ur. ok. 1914 r.
Numer 43
Winkiewicz Kazimierz, ur. 28.02.1852 r., syn Mateusza i Anny d. Pycz.
Syn Władysław, ur. ok. 1885 r.
Córka Melania, ur. ok. 1912 r.
Brat Klemens, ur. 13.12.1857 r.
Numer 44
Szkiłądź Zygmunt, ur. ok. 1888 r., syn Józefa i Franciszki Andraka.
Jego żona, Wiktoria z d. Romanówna, ur. 24.12.1892 r., córka Adama i Anny Suchwałko.
Synowie:
Jan, ur. ok. 1916 r.
Konrad, ur. ok. 1920 r.
Edward, ur. ok. 1925 r.
Brat Klemens, ur. ok. 1875 r.
Siostra Franciszka, ur. ok. 1885 r.
Numer 45
Jan Wojtkielewicz, ur. ok. 1892 r., syn Wincentego i Aleksandry Borkowskiej.
Bracia:
Józef, ur. ok. 1895 r.
Eugeniusz, ur. ok. 1910 r.
Siostry:
Sabina, ur. ok. 1899 r.
Dominika, ur. ok. 1904 r.
Matka Aleksandra, ur. 12.04.1862 r. z d. Borkowska, córka Andrzeja i Rozalii Marzewskiej.
Numer 46
Siemion Klemens, ur. ok. 1870 r. ,syn Jana i Franciszki Pikus.
Jego żona Emilia z d. Mojżuk ur. ok. 1876 r. córka Jana i Anny Koszczuk.
Synowie:
Aleksander, ur. ok. 1896 r.
Jan, ur. ok. 1897 r.
Józef, ur. ok. 1899 r.
Kajetan, ur. ok. 1902 r.
Emilian, ur. ok. 1914 r.
Córki:
Stefania, ur. ok. 1894 r.
Waleria, ur. ok. 1907 r.
Marianna, ur. ok. 1916 r.
Stanisława, ur. ok. 1918 r.
Numer 47
Beczko Stanisław, ur. ok. 1863 r., syn Andrzeja i Antoniny Rybaczek.
Jego żona, Franciszka z. d. Mitrosz, ur. ok. 1870 r., córka b.d.
Syn Jan, ur. ok. 1905 r.
Jego żona, Stefania z d. Niedźwiecka, ur. ok. 1904 r., córka Antoniego i Julianny Wenglickiej.
Córka Waleria, ur. ok. 1899 r.
Piotr Stachiewicz – Śmierć – Ukojenie, 1883-1885, Muzeum Narodowe w Krakowie
Morderstwo Estery Cwy i sprawa Mowszy Mendelbauma
Kalwaria nad malowniczą rzeką Szeszupą to nieduże miasto, które w drugiej połowie XIX wieku było siedzibą powiatu kalwaryjskiego położonego w granicach guberni augustowskiej, a następnie suwalskiej w Królestwie Polskim. W owym czasie lwią część miejscowej ludności stanowili tu starozakonni. Biorąc pod uwagę wszystkie miasta guberni liczba Żydów w mieście wykazywała wielotysięczną rzeszę osób wyznania mojżeszowego, co jednak nie było ewenementem w skali całej Suwalszczyzny.
W latach 60. XIX wieku ilość starozakonnych w mieście oscylowała w granicach 80% wszystkich mieszkańców Kalwarii, a ich liczba wahała się w przedziale 6300-6600 osób na nieco ponad 8 tysięcy mieszkańców. Tylko w siedzibie guberni w Suwałkach mieszkało w tym okresie więcej Żydów.
Z ważniejszych obiektów w Kalwarii mieściły się między innymi: kościół katolicki i ewangelicki, kompleks synagog, stacja telegraficzna i pocztowa, szpital na 25 łóżek, szkoły, sąd, duże więzienie i koszary. Poza tym w miasteczku, które było położone na szlaku trójkąta handlowego Warszawa- Sankt Petersburg- Królewiec ulokowano obszerny rynek. Odbywały się tu 4 jarmarki rocznie. We wtorki po Wniebowstąpieniu Pańskim, przed świętym Janem Chrzcicielem, po świętych Bartłomieju i Marcinie. Prosperował tu dobrze rozwinięty handel, rolnictwo, całkiem sprawnie funkcjonowało drobne rzemiosło i mały przemysł.
W mieście z powodzeniem prowadzono małe zakłady tkackie, gorzelnię, browar, młyn, liczne karczmy, garbarnie, fabrykę tytoniu i papierosów, a na przedmieściach cegielnię i olejarnię. Handlowano zaś głównie zbożem, towarami spożywczymi i żywym inwentarzem. Miejscowi kontrahenci zaopatrywali we wszelakie produkty kalwaryjską jednostkę wojskową, w której stacjonowały m.in. wojska 10 Ingermałandzkiego pułku, a także wywiązywali się z opiewających na znaczne sumy kontraktów z więzieniem. Odrębną grupę, parająca się szmuglowaniem do Prus towarów i ludzi, stanowili przemytnicy, którzy niejednokrotnie byli w swej dziedzinie wyjątkowymi „fachowcami”. Jednak mimo wielokierunkowego rozwoju miasta, najliczniejszą grupę stanowiła tu najniższa warstwa społeczna, czyli żydowska biedota.
W drugiej połowie XIX wieku w Kalwarii żyło się podobnie, jak w innych miastach na Suwalszczyźnie, które zostały zdominowane przez Żydów. Miejskie życie niemal nie różniło się od upływającego czasu w nieodległych od Kalwarii Sejnach, Augustowie, czy przygranicznym, również licznie obsadzonym przez Żydów sztetlu Raczki. Mimo ciężkiej pracy przez 12 godzin na dobę, wszechobecna bieda była nieodzownym elementem czarnego chleba powszedniego. Wielodzietne rodziny w niewyobrażalnym ubóstwie z wielkim trudem wiązały koniec z końcem. Setki familii za atrakcyjniejszą pracą i lepszym życiem migrowały w różne zakątki Królestwa, Europy i świata. Czas w mieście upływał niespiesznie, nieco nużąco, a zwykłym ludziom żyło się nad wyraz skromnie.
W miasteczku dochodziło do częstych sprzeczek i awantur między Żydami, a kalwaryjskimi Litwinami zwanymi „Dzukami”, od wymawiania przez nich miękko spółgłosek „d” i „t”. Do sensacyjnych wydarzeń w mieście dochodziło tylko z rzadka. Czasem miejscowa banda napadła na żydowski sklep, okradła z towaru i groziła podpaleniem dobytku. Częściej miały miejsce nieszczęśliwe wypadki, jak śmierć od utonięcia w Szeszupie 6- letniego Mowszy Płockiego, syna miejscowego rezaka, czy stratowanie przez konie Matwieja Wojczulisa na targu w kwietniu roku 1860. Tragiczny w skutkach pożar wybuchł w mieście w zimie roku 1862. W niewyjaśnionych okolicznościach spłonęła karczma i obiekty gospodarcze należące do jednego z miejscowych arendarzy. W płomieniach śmierć znalazła żona Gotliba Dawidowicza, zaś obszernym oparzeniom uległ najstarszy z synów karczmarza. Spłonął też cały inwentarz, a po kilku dniach w pogorzelisku znaleziono zwęglone zwłoki ludzkie niezidentyfikowanej osoby. Dochodzenie policyjnie w tym przypadku nie wskazywało na udział osób trzecich, choć w mieście głośno mówiło się o antysemickich nastrojach, a także o zatargach między zwaśnionymi Żydami. Mimo tych przeciwności losu i postępującego ubóstwa większość mieszkańców w wielkiej pobożności i z nadzieją oczekiwała lepszego jutra.
W roku 1863 całą gubernią augustowską wstrząsnęła wieść o tajemniczym mordzie dokonanym na 37- letniej Żydówce imieniem Estera Kajla Cwy. Historia życia Estery i sprawa jej nie do końca wyjaśnionej śmierci przez kilka lat była czołowym tematem kronik sądowych, a także ogólnokrajowej prasy. Z pewnością szybko nie znikła też z ust kalwaryjskiej ludności. Estera pochodziła z żydowskiej klasy średniej i była córką Szepszela oraz Gołdy Cwy. Kobieta była zdrowa i w pełni sił, choć niezbyt urodziwa. Prowadziła kawiarnię w największym z pomieszczeń własnego domu. Sama zajmowała niewielkie, parterowe mieszkanie od ulicy. Obok jej sypialni, w sąsiedniej i lichej izbie egzystowali wiekowi rodzice. Na tej samej ulicy, niecałe dwadzieścia kroków od kawiarni mieściły się koszary inwalidów, a tuż obok, po drugiej stronie gmach sądu.
Początek roku 1863 w mieście był niespokojny. Wokół panował stan wojenny. Na kilka tygodni ustanowiono godzinę policyjną, która obowiązywała wszystkich cywilów po zmierzchu. W wyjątkowych okolicznościach i dla szczególnych person wystawiano glejt w formie jednorazowej przepustki. Przez miasteczko przewijały się też liczne patrole. Przy samej bramie wjazdowej do koszar nocami stało kilku, zazwyczaj czterech lub sześciu szyldwachów. Za dnia strażników było zwykle mniej, ale żołnierze zawsze bacznie obserwowali, czy ktoś podejrzany nie snuje się po okolicy. Bywało, że zaglądali do przybytku Estery, lubując się w miejscowym piwie.
Noc ze środy na czwartek tj. 20/21 maja 1863 roku, roku w którym wybuchło powstanie, była ostatnią w życiu Estery. Nocy tej skromny żywot Żydówki bestialsko przerwano, a wokół jej śmierci rozpostarła się mgła tajemniczości, niemal mistycyzmu. Według orzeczenia sądowo–lekarskiego na ciele denatki stwierdzono: „z prawej strony czoła ranę wielką, głęboką, ze zgruchotaniem zupełnem kości czołowej, od silnego uderzenia młotem lub obuchem siekiery; rany na głowie, nosie, z roztrzaskaniem kości nosowej, pochodzące od silnych ciosów narzędziem tępem, twardem; w okolicy szyi rany długie, powstałe od kłucia narzędziem ostrem; na piersiach strupy widocznie od parzenia zapałkami powstałe, co stwierdzały zapałki po ciele jej porozrzucane; znaki na rękach od podobnegoż palenia zapałkami; liczne sińce na twarzy i członkach górnych pochodzące od bicia i mocnego ściskania obcemi rękami; wreszcie trzy żebra w lewym boku złamane, przy nadzwyczaj silnem gnieceniu. Prócz tego na przyległej ścianie, a nawet i na suficie, nad łóżkiem denatki, dostrzeżono ślady rozbryzganej krwi, a pod łóżkiem znaczną ilość krwi, pochodzącą z zadanych ran”.
Zdaniem lekarza obducenta, obrażenia głowy i tułowia były śmiertelne. Podczas oględzin policyjnych jednoznacznie nie stwierdzono włamania. Z mieszkania również nic nie skradziono. Drzwi, które prowadziły na ulicę były zamknięte, a okiennice od kawiarni i mieszkania zasunięte. Oprawcy jednak pozostawili ślad na drzwiach od podwórza, których klamka była związana szpagatem. Na drewnianej zasuwie stwierdzono świeże ślady krwi. Oprócz tego jedynego tropu, sprawcy mordu umknęli niezauważeni, zarówno przez nieświadomych zdarzenia rodziców Estery, jak i stojących kilkadziesiąt metrów dalej strażników.
Okrutna śmierć przez zadane obrażenia wskazywała, iż nad ofiarą brutalnie się znęcano i pastwiono, niemalże torturowano. W notatce dochodzeniowej zapisano: „szczególna tajemniczość, otaczająca sprawców i cel odjęcia życia, nie dla materyalnej chęci zysku, bo bez zaboru dokonanego, kazały szukać przyczyn i pobudek w stronie duchowej, moralnej, w przeszłości istoty, w tak okropny sposób ze świata zgładzonej”. Rozpoczęło się żmudne i kilka miesięcy trwające śledztwo, zaś badana sprawa nabierała coraz jaśniejszych barw.
W grudniu 1861 roku, Estera nieszczęśliwie wyszła za mąż za niejakiego Jankiela Ławskiego, niemal 20 lat młodszego od niej starozakonnego z Raczek w powiecie augustowskim. Na ślub natarczywie nalegała, a można i rzec, że małżeństwo groźbami wymusiła familia Żydówki. Pod przymusem rodziny Estery ślub się odbył, ale sam związek trwał raptem dwa tygodnie. W dniu 31 grudnia Estera Cwa wystąpiła z pisemną skargą do naczelnika powiatu kalwaryjskiego. W liście napisała, że Żydzi naszli w nocy jej mieszkanie i zmusili ją do poślubienia osiemnastolatka, którego ona „nie kocha i żyć z nim nie chce”. Dodatkowo w piśmie wystąpiono z prośbą o „zabezpieczenie jej osoby przed zawziętością Żydów, usiłujących odebrać jej życie”. Czy były to tylko groźby ze strony rodziny, czy Estera rzeczywiście obawiała się najgorszego? W styczniu 1862 roku kobieta wyjednała sobie rozwód i związała się stałym związkiem z katolikiem Aleksandrem Niedźwiedzkim. Oboje postanowili, że wezmą ślub, a Estera przejdzie konwersję z wyznania mojżeszowego na chrześcijaństwo. Kobieta wyznała swym katolickim znajomym, że planuje ponownie wyjść za mąż, co nie umknęło uwadze jej rodziny. Estera żaliła się przed przyjaciółmi, że znów jej grożono i ślub chciałaby podjąć w sekrecie, „bo familia żydowska może ją zabić”. Żydówka nie miała lekkiego losu i twierdziła, że krewni się na nią zawzięli jeszcze wcześniej, „od czasu romansu z postawnym oficerem, z którym w ciążę zaszła i porodziła w Kownie syna, że usiłowała później przejść na wiarę chrześcijańską, że dla niedopuszczenia tego w grudniu 1861 roku, wydali ja za mąż za 18– letniego żydka”.
W licznej rodzinie Cwów ważną postacią był mąż siostrzenicy Estery– Mowsza Lejzor Mendelbaum, niegdyś mieszkaniec Kalwarii, a następnie Kowna. Mendelbaum z zawodu zajmował się wyszynkiem oraz importem trunków. Religijny karczmarz wśród swoich uznawany był za zagorzałego talmudystę. Mówiło się, że zamierza wydać książkę w języku hebrajskim, a sam chwalił się, że „w świętych księgach jest obeznany”.
Z początkiem roku 1863 Mendelbaum odbył kilka podróży z Kowna do Kalwarii. Powód wizyt miał być ścisłą tajemnicą, ale burmistrz miasta doniósł organom ścigania, że „krążyły pogłoski o naradach rodziny Estery Cwy, jakoby trzykrotnie w Kalwaryi, przy obecności Mendelbauma odbywanych, na których rozbierano dopuszczalność, wedle ksiąg talmudu, pozbawienia życia potomka Izraelowego, odstępującego od wiary przodków”. Jak podano w wydawanej w Warszawie „Gazecie Sądowej” z dnia 18 lipca 1873 roku ostatnia z tych narad miała nastąpić w przeddzień zabójstwa. Urzędnik donosił również, że przed Wielkanocą Mendelbaum sprowadził do miasta jakiegoś Niemca, murarza, rzekomo do „zgładzenia Estery ze świata”. „Dziennik Warszawski” z dnia 28 sierpnia 1869 roku w Kronice Sądowej opublikował obszerny tekst, w którym padły słowa: „[…] Mowsza Lejzor Mendelbaum sprowadził z Kowna do Kalwarii jakiegoś mularza z Prus, który miał zamordować Esterę przed Wielkanocą 1863 r.; że gdy zamach ten nie był ówcześnie spełnionym, krewni Estery i inni żydzi zebrali się na naradę pod prezydencją talmudzisty rabina z niewiadomego miasta, który miał tłomaczyć zebranym, iż wedle ksiąg talmudu, pozbawienie życia żydówki od wiary przodków odstąpić zamierzającej, nie jest żadnem przestępstwem”. Kronika donosi, że po tej naradzie morderstwo zostało „spełnione”, zaś Mowsza Mendelbaum i bratanek Estery- Eljasz Cwa, nazajutrz wyjechali do Kowna. Wszystkie poszlaki wskazujące na rodzinną zmowę zebrane zostały przez dobrą znajomość burmistrza z Cwami i ich sąsiadami, a także na podstawie dochodzenia policyjnego. W kręgach starozakonnych krążyły pogłoski, a nawet niektórzy pod przysięgą zeznali, że samo zachowanie i działanie żydowskiej rodziny ma związek ze skargą do burmistrza, co wielce rozwścieczyło Cwów. Inny Żydzi zapewniali, że „zabójstwo Estery musiało być dziełem jej familiji, która miała do niej urazę za niezachowanie przepisów religijnych”. Jeden z katolickich świadków zeznał, że „Estera objawiając mu swą obawę, aby przez familiję nie była zabitą, chciała na jego imię scedować swój majątek, to jest dom szynkowy w Kalwarji, a nawet wtedy dała mu do zachowania 300 rsr” [rubli srebrnych- przyp. aut.]. W trakcie dochodzenia udało się również dotrzeć do korespondencji rodzinnej Cwów, a także natrafiono na notatki sporządzone przez jej członków. Do licznych dowodów należały listy Mowszy Mendelbauma i Eljasza Cwy oraz „talmudyczne notaty ręką pierwszego pisane”. Za pomocą przysięgłego tłumacza z pozyskanego materiału dowodowego wywnioskowano, iż Mendelbaum do „zagorzałych fanatyków religijnych należy, który w mistycznych wyrażeniach poprzysięga zemstę przeciwko Esterze Cwy skierowane i jej czyny potępiające”. Listy były pełne wyrażeń o rozwiązłości, brudach, o hańbie w Kalwarii, które popełniła „ona, nasza familija, nasza krew”. Według Mendelbauma „żyd przekraczający zakazy religji staje się potworem niegodnym życia a wytępienie takiego potworu cnotą, zasługą i świętą jest zabawą”. W pismach przewijają się też kilkukrotnie imona Eliasza i Mejera Cwów, jakoby oni mieli być „ręką samego Boga”. Z zapisków wynika, że Mendelbaum przejawiał symptomy choroby psychicznej, albo „zaślepienia duszy i rozumu” na tle religijnym. Z pewnością miał wielki dar przekonywania i wpływał na najbliższą rodzinę niczym przywódca sekty.
Gustaw Klimt, Śmierć i życie, 1910-15, Muzeum Leopoldów w Wiedniu
Wszystkie poszlaki zebrane przez zaangażowanych w śledztwo wskazywały jednoznacznie na winę Mowszy Lejzora Mendelbauma, który sam zapętlił się w kłamstwach. Samozwańczy guru mataczył i zmieniał zeznania. Przedstawił również kilku świadków i alibi, z których „żaden nie był w stanie się tłumaczyć”. Mendelbaum przyznał, że kilkukrotnie przed Wielkanocą roku 1863 bywał w Kalwarii, ale powodów przyjazdów nie potrafił wyjaśnić. Również nie wytłumaczył się jasno z przyczyny przywiezienia przez siebie obcego murarza, „kalekiego włóczęgę, o którym zaraz szemrano między żydostwem, że był najęty dla zabicia Estery, lecz wówczas plan zabójstwa się nie udał”.
Mendelbaum pierwszy raz pojawił się w Kalwarii w lutym, co potwierdzili świadkowie. W czasie podróży z Kowna do Kalwarii, w Mariampolu zapoznał „chorego na nogi Niemca”, udającego się na kurację. Mendelbaum z własnej kieszeni dał kilka rubli inwalidzie i dodatkowo zapłacił za kilkudniowe utrzymanie w Kalwarii swego gościa, a także „odstawił go do granicy pruskiey”. Odstawił, ale na tym tragicznego w skutkach spisku przeciwko Esterze Cwie nie skończył. W zeznaniach Żyd tłumaczył się, że jego lutowy pobyt w mieście miał jeden cel– przybył po pieniądze, które miał zapożyczyć od teścia. Po upływie kilku dni od odwiezienia najemnego murarza, Mendelbaum poczynił kolejne kroki, by swój niecny plan zrealizować.
Kolejna wizyta Mendelbauma w Kalwarii odbyła się w marcu i według niego miała tyczyć się „swatania znajomych żydów”. Trzeci przyjazd do miasta miał miejsce 18 maja, czyli dwa dni przed zabójstwem Estery. Na przesłuchaniu starozakonny zeznał, że do miasta przyjechał „w celu odebrania zapożyczonych pieniędzy od Szmojły Grudzińskiego, którego o tem przez Cymkowskiego zawiadomił”. Ponadto oświadczył, że podróż odbyła się tylko w asyście swego szwagra Eljasza Cwa. Okazało się jednak, że podczas tej samej wizyty Mendelbaum przywiózł do Kalwarii innego luźniaka pochodzącego z Prus- Rudolfa Bähringa. Bähring okazjonalnie parał się zduństwem. Był też notowany i raz ukarany grzywną za włóczęgostwo, więc łatwy zarobek pokaźnej sumy mógł niewątpliwie przekonać Niemca. W spisanych zeznaniach Mendelbaum tłumaczył się, że Bähringa nie zna i nie przywiózł go z Kowna, a w noc z 20 na 21 maja, czyli w tym czasie, kiedy doszło do mordu na Esterze w Kalwarii nie przebywał.
Uwikłanie w zmyśloną historię i wplątanie w sieć kłamstw coraz większej liczby świadków, doprowadziły do tego, że sami powołani do obrony krewni Mendelbauma, składali gryzące się ze sobą oświadczenia, krok po kroku pogrążając Mowszę. W swych zeznaniach starozakonni zaciskali przysłowiową pętlę na szyi „talmudysty”, zaś sam Rudolf Bähring ostatecznie podciął gałąź, na której siedział podżegacz. Wystraszony policyjnym dochodzeniem Niemiec wyjawił, „że jako zdun przybywszy z Prus za czasowem paszportem do miasta Kowna, poznał tamże obwinionego Mowszę Mendelbauma w marcu roku 1863, bo stawiał tam u niego piece i u tegoż Mendelbauma dwa miesiące mieszkał, czego dziś skruszony Mendelbaum nie przeczy”.
Na kilka dni przed zabójstwem Mendelbaum zapoznał Bähringa ze swym szwagrem Eljaszem Cwym. Obaj intryganci zaproponowali Bähringowi zarobkowy wyjazd do Kalwarii, podczas którego zdun miałby zarobić sporą sumę pieniędzy. Bähring przystał na propozycję i razem z Mendelbaumem oraz Cwym, a także Żydówką imieniem Dwojra Szatz wyjechali 17 maja z Kowna do Kalwarii. Była to niedziela. Po przyjeździe Żydzi pozostawili Niemca w podmiejskiej karczmie, a sami udali się do miasteczka. Po kilku godzinach wrócił osamotniony Mendelbaum i „wyprowadził Bähringa za miasto o wiorstę i tam dopiero zaczął mu opowiadać o żydówce mającej romans z oficerem, że ta żydówka zamierza zmienić religię swą na katolicką i źle się bardzo prowadzi”. Mendelbaum oferując 40 srebrnych rubli przekonał Bähringa do zabicia „splamionej żydki”. Starozakonny w słowach zobrazował drogę i wygląd mieszkania Estery, a także postać przyszłej ofiary.
W poniedziałek Bähring wybrał się do miasteczka, ale sam nie mógł namierzyć kawiarni, więc wypytywał o lokal miejscowych przechodniów. Przypadkowo spotkawszy Mendelbauma, został zganiony przez Żyda, za to, że przez nieostrożność mógł nieświadomie napytać im biedy. Mendelbaum wręczył Bähringowi 60 kopiejek na zakup alkoholu i radził, że najlepszą porą na zabicie Estery są godziny poranne. Dodatkowo poinformował Bähringa, że „jej matka jest już o tem uprzedzona i otworzy mu drzwi od tyłu”. Całą sumę po wykonaniu brudnej roboty Rudolf Bähring miał otrzymać w Kownie. Tego samego dnia, późnym poniedziałkowym wieczorem Bähring wtargnął do mieszkania Cwych, ale zobaczywszy Estrę skruszył się i „żal go ogarnął, zaniechał zamiaru i ostrzegł ją”. Zrozpaczona Estera zawołała ojca, ale ten zbył ją, oznajmiając, że niedoszły morderca musiał być po prostu wariatem. Żydówka szła w zaparte, że człowiek, który ją naszedł z pewnością dostał zlecenie jej zabicia, co sam przyznał i ze szczegółami opowiedział jej całą historię. Wymienił też każdego ze znanych jej członków rodziny. Na wszelki wypadek ojciec Estery zapisał sobie nazwisko domniemanego złoczyńcy. Cała sprawa została przez Esterę niezwłocznie zgłoszona na policję. Bähring opuścił miasteczko i udał się do Kowna, gdzie po kilkunastu dniach spotkał się z Mendelbaumem, który oznajmił mu, że skoro nie miał odwagi zabić Żydówki, „to trudno, ale powinien niezwłocznie uciekać na Prussy”. Otrzymał też za „fatygę” 1 rubla i 50 kopiejek. Nieświadomy dokonanej zbrodni Niemiec, Mendelbauma nie posłuchał i pozostał w Kownie.
Podczas rozprawy dokładne i szczegółowe oświadczenie Rudolf Bähring zeznał publicznie pod przysięgą, a podczas „spowiedzi” Niemca pisarz sądowy zauważył i zanotował „zmienienie i pomieszanie” Mendelbauma. Rudolf zeznał również, że ostrzegł Esterę, ale nie miał odwagi donieść o sprawie policji, zaś w Kalwarii był tylko ten jedyny raz, a do miasta Mendelbaum przyjeżdżał jeszcze z innym Niemcem o nazwisku Dangl. Identycznie, jak Bähring zeznało kilku świadków, choć byli tacy, którzy też mataczyli. „Wszystkie te zeznania przekonywują o tem, że Bähring, jakkolwiek sam niewiele wart, chciał jednak oszczędzić życie Estery, że ją ostrzegał, a Mendelbaumowi rzetelną do oczu prawdę powiedział”. Dwojra Szatz zeznała, że podróżowała z Kowna do Kalwarii z dwoma Żydami i Niemcem „o fizyonomji obrzydliwej, ciągle prymkę w gębie przeżuwający; osoba jest dobrze jej znana abo na sali tejże przesłuchiwany jest obecny, podobnie jak jeden z oskarżonych żydków”. Inna starozakonna, imieniem Mera Szleser, zeznała, że „dnia 18 maja o godzinie 10-ej wieczorem widziała we drzwiach Estery Cwy, nieznanego jej osobnika, rozmawiającego z Esterą; oraz ze że później słyszała jakąś sprzeczkę w mieszkaniu Cwych”. Osobą tą oczywiście okazał się rozpoznany na sali sądowej Rudolf Bähring. Rodzice zamordowanej przyznali, że w mieszkaniu ich przebywał obecny na sali Bähring, a także, że ostrzegał ich córkę, „że ta ma wielu nieprzyjaciół”. Ojciec Estery przyznał również, że zanotował sobie nazwisko nieznajomego. Anna Śliwkowska zeznała pod przysięgą, że ofiara morderstwa była u niej ostatni raz przed śmiercią i opowiedziała całą historię z Bähringiem. Kochanek Estery, Aleksander Niedźwiedzki przyznał, że ukochana była u niego, wypłakała się na ramieniu, opowiedziała zajście w mieszkaniu i pokazała karteczkę z napisem „Bähring”. Okazało się również, że Mendelbaum wpadł na kłamstwie z Grudzińskim i Cymkowskim. Pierwszy zeznał, że oskarżony u niego się od kilku miesięcy nie pojawił, a drugi, że nikt z nim się nie kontaktował. Mendelbaum brnąc w kłamstwach zeznał, że „najwidoczniej o sprawie zapomniał”, a to dlatego, że „z obawy przed wojennym patrolem, noc na furmance pod lasem przepędził”.
Śledztwo wykazało, że Mowsza Mendelbaum dnia 20 maja, około godziny 20:30 wyszedł z mieszkania swego wuja i powrócił dopiero nazajutrz, przed godziną 8 rano. Dodatkowo tego samego dnia widziano Mendelbauma w miejscowym „przyszkółku na pacierzach, gdzie żarliwie się modlił i dał na ofiarę 18 groszy”. Burmistrz miasta na rozprawie oświadczył, że w zwyczaju miejscowych wyznawców judaizmu, danie na ofiarę jest w „geście osób grzesznych lub by interes się powiódł”. W końcu przyparty do muru Mowsza Mendelbaum przyznał, że dowiedziawszy się o zabójstwie Estery, wyjechał z Kalwarii w czwartek o godzinie 10 przed południem, gdyż „nie może znieść widoku trupa”. Po powrocie do Kowna starozakonny nie powiadomił kowieńskiej rodziny ofiary, a tłumaczył to obawą przed przekazaniem smutnej wiadomości swej żonie i w następstwie „złamaniem psychicznem”. Mimo, iż Estera od chwili bezpośredniego zagrożenia do śmierci miała jeszcze dwie doby życia, w dodatku mając słownie zapewnione „baczne oko policmajstera”, nie uchroniła się przed najgorszym.
Sąd kryminalny guberni płockiej i augustowskiej, w sprawie umyślnego i planowanego z premedytacją zabójstwa Estery Kajli Cwy, przesłuchał kilkadziesiąt osób. Nic nie wskórano upomnieniami, ostrzeżeniami, a nawet nie pomogły „groźby sądu w kierunku Mendelbauma poczynione”. Żyda przed kolejnymi kłamliwymi zeznaniami nie wystraszyła nawet kara głodówki i odosobnienia w izolatce. Sąd Policji Poprawczej „za rażące kłamstwa i zacięte zapieranie dochodzonych okoliczności” chciał również ukarać Mendelbauma „podwójną karą chłosty”. Mowsza Lejzor Mendelbaum nie tylko zdania nie zmienił, ale też nie wydał żadnego ze współwinnych.
Na mocy prawa, „X Departament Rządzącego Senatu” ogłosił wyrok i skazał Mowszę Lejzora Mendelbauma z artykułu „926 ustawy 1 oraz 126 ustawy 1 za uczestnictwo i zaplanowanie zabójstwa”, na pozbawienie wszelkich praw obywatelskich i zesłanie na katorżnicze roboty w kopalniach wapnienia na lat 12, a po odbyciu tejże kary, na dożywotnią zsyłkę na Syberię. Mendelbaum odmówił skorzystania z prawa łaski. Rodziców Estery skazano na pozbawienie wszelkich praw, a także zesłanie w najodleglejsze zakątki Sybiru. Ojciec zamordowanej, Szepszel Cwa, nie doczekał uprawomocnienia wyroku i zmarł „w następstwie śmierci głodowej” w miejscowym areszcie. Matkę Estery, Gołdę Cwę, senat rządzący tymczasowo uniewinnił i zwolnił z aresztu na wniosek pomocnika naczelnego prokuratora, radcy kolegialnego Łysińskiego. Wyroki dwóch pierwszych instancji i instancji trzeciej, co do Mowszy Mendelbauma, „w swej mocy pozostawił”. Rudolfa Bähringa z braku dowodów tymczasowo uniewinniono, choć zaprotokołowano, że „w przypadku pojawienia się istotnych sprawie poszlak, kryminał ponownie rozezna się w kartachobserwowanego”.
Współwinni zbrodni Eljasz Szlomowicz Cwa i jak się okazało jego brat Owsiej Beniamin Cwa, zbiegli z kraju i byli poszukiwani listami gończymi. Na ich trop nigdy nie natrafiono. Sprawa jednak się nie zakończyła i mimo trzech jednogłośnych instancji sądowych, Mowsza Lejzor Mendelbaum wynajął adwokata Podolskiego, który wniósł w imieniu oskarżonego skargę restytucyjną, z prośbą o przeprowadzenie nowego śledztwa, w celu udowodnienia niewinności. „W skardze tej przytoczył Mendelbaum tak silnej doniosłości rozumowania i zasady, a co najważniejsze tak stanowczo deklarował usprawiedliwić swoje znane w sprawie alibi, to jest wyjaśnić dokładnie, gdzie i u kogo przepędził noc, w której Estera zamordowaną została i nowemi dowodami, poprzednio niezbadanemi, wykazać swą niewinność, że skutkiem tej skargi senat rządzący na okoliczności w niej przytoczone, nowe śledztwo wyprowadzić rozporządził”.
Sprawa nabrała nowych rumieńców, ale kolejne śledztwo wniosło niewiele. Ponowne przesłuchania zupełnie skomplikowały sprawę, czego rezultatem były same trudności w obiektywnym ocenieniu winy oskarżonego. Nie pomogła też skazanemu pozytywna opinia nadrabina warszawskiego, Beera Meyselsa. Sam Mowsza Mendelbaum finalnie zrzekł się obrony i przemowy, a sąd na obronę skazanego przydzielił do pracy mecenasa Radgowskiego. Jako, że Radgowski miał znakomite opinie i słynął z twardej ręki oraz rzetelnej pracy, wszystkimi siłami próbował uniewinnić Mendelbauma. Mimo to, senat po rozważeniu zebranych materiałów i po wysłuchaniu nowych wniosków pomocnika naczelnego prokuratora, nie znalazł żadnych powodów do uchylenia poprzedniego wyroku. Klamka zapadła. Mowsza Lejzor Mendelbaum został skazany ostatecznym wyrokiem prawomocnym w październiku 1870 roku na zesłanie na Sybir, dokąd udał się z małżonką i dziećmi. Namiestnik Królestwa Polskiego „z postanowieniem w drodze łaski z dnia 10 października 1871 roku wydanem, do uchylającego od ciężkich robót w kopalni wniosku Komissyji Rządowej Sprawiedliwości, przychylić się raczył”. Los żydowskiej rodziny Mendelbaumów pozostaje do dziś nieznany.
Miejsca, osoby oraz czas wydarzeń są prawdziwe. W tekście wykorzystano materiały prasowe, dzienniki urzędowe, a także drukowane w krajowej prasie kroniki policyjne i sądowe. Spisane historie nie obrazują światopoglądu autora, a jedynie przedstawiają zaczerpnięte z archiwalnych materiałów fakty.
Fotografia z albumu rodzinnego Józefy Drozdowskiej, rozm 8,6 x 6,7 koloru sepii
Tyle razy oglądałam ten album, że powinnam znać każdą przedstawioną w nim osobę. Każde sfotografowane miejsce. Bóg będzie nas kiedyś wszystkich wołał po imieniu. Należy więc o każdym pamiętać. Trzeba przeżyć tak wiele lat, jak ja, by wreszcie uświadomić to sobie dogłębnie.
Oto leży przede mną album pamięci i zapomnienia. Tę opowieść piszę o nim i o jednym ze zdjęć w nim zamieszczonym. Drewniane lakierowane na czarno okładki z szarym płóciennym grzbietem i takiegoż koloru kartami związanymi na grzbiecie wypłowiałą brązową tasiemką. Na przedniej jego okładce rodzaj płaskorzeźby. W ukośnym rombie sylwetka dostojnego kościoła. Ściany czworoboku spowite w kwiatki i gałązki jakby od niechcenia barwione gdzieniegdzie zielenią, czerwienią i brązem. Na tylnej ̶ nie ma żadnych przedstawień. Od wewnątrz wyklejki w granatowo-stalowe mazaje. Album, delikatnie mówiąc, jest podniszczony, ale dla mnie wciąż cenny, bo rodzinny. Od kiedy zajmuję się na poważne genealogią, współorganizuję zjazdy rodzinne, przeglądam i indeksuję księgi parafialne, nabiera jeszcze większej ważności niż dotąd, ale z tej to przyczyny jest też raniony. Zdjęcia wklejano w nim tak „porządnieˮ, że chcąc bliżej poznać tych, co na fotografiach, trzeba je teraz odrywać siłą od kart albumu, by móc przeczytać napisy na odwrotnej ich stronie. Wszyscy, włącznie ze mną, wklejając je myśleli, że pamięć jest trwała. Opowieści i daty zacierają się w niej jednak i stajemy przed zagadką, której już nie sposób rozwiązać. Tak jest i ze mną oraz z fotografią, o której chcę opowiedzieć.
Jest ona niewielkim prostokątem w kolorze sepii. Bez żadnej daty i chociażby najmniejszego opisu. Już nie ma osób, które mogłyby mi coś więcej zdradzić, niż to, co dyktują strzępki mojej pamięci. Zdjęcie, jak mniemam, wykonane zostało na kilka lat przed II wojną światową. Zapewne w zakładzie któregoś z rajgrodzkich fotografów. Nie ma na nim żadnej pieczątki moją myśl potwierdzającej. Miasteczko to leżało najbliżej miejsca, gdzie mieszkali moi przodkowie, więc z tego wnioskuję jego pochodzenie. A może zrobiono je w nieco dalszym i większym mieście Grajewie? Nie pamiętam, co mi opowiadała o nim mama, nie zanotowałam żadnych szczegółów.
Na nim Irenka, bratanica mojej mamy, jak przystało na kilkunastoletnią uczennicę rajgrodzkiej szkoły w ciemnym bereciku, spod którego wystaje równiuteńko obcięta jasna grzywka i z grzecznie ułożonymi rękami na płaszczyku niezakrywającym kolan. Wysmukłe nogi w bucikach z wyłogami opiera o krzesło, na którym siedzi. Filuterny uśmiech, który nie opuszczał jej nigdy, po latach złożony został we wspólnej mogile z jej ojcem Stanisławem, który zbyt wcześnie, tuż po wojnie, pożegnał się z życiem i spoczywa na rajgrodzkim cmentarzu nieopodal kościoła. Gdy patrzy w aparat fotografa przed nią daleka jeszcze wojna. Na szczęście nic o niej nie wie i chyba jej nie przeczuwa. Może i chciałaby mi coś podpowiedzieć, ale przestrzenie między nami jakże odległe teraz. Kiedy odwiedzałam ją w Grajewie schorowaną, tuż przed śmiercią, nie przyszło mi do głowy wziąć ze sobą fotografii i dopytać się o jej szczegóły. Obok Irenki siedzi na zdjęciu, w jasnym kapeluszu zakrywającym całą głowę, Jadwiga ̶ jej mama, a moja wujenka. Jedynie nad lewym uchem wyziera spod niego kosmyk ciemnych włosów. W czarnym płaszczu i takich lakierkach zapinanych na paseczek przytrzymuje na kolanach torebkę z metalowym zamknięciem. W jasnych pończochach i rękawiczkach, i z takąż apaszką pod szyją oraz z subtelnym uśmiechem. Nie przypuszcza zapewne, że życie zaproponuje jej dwóch mężów, na dodatek dopowiem, że będą rodzonymi braćmi.
Za nimi stoją trzy panie. Jakże młode jeszcze. I tu moja zagadka. Imienia i nazwiska jednej z nich od lat szukam bez powodzenia. Z lewej strony to ciotka Eleonora. Jest jeszcze przed wyjazdem w lasy pod Nowogródkiem, gdzie gospodarzyła swemu bratu Józefowi na placówce leśnej, który kilka lat później został stamtąd wywieziony na Sybir. Przed małżeństwem z Konstantym Andrzejem, który tak pięknie grywał na kilku instrumentach. Stoi w białych butach wyprostowana jak struna, ubrana w jasny długi, dwurzędowy płaszcz. Z dużym jasnym kapeluszem na głowie, z mniej wykręconym rondem niż u bratowej, w dłoni trzymając, ściągniętą z niej, białą rękawiczkę. Z prawej strony najniższa z kobiet to Zofia − moja mama. Szczupła, z czarnym toczkiem na ciemnych włosach, ubrana w jasny płaszcz, a może żakiet. Nie wszystko na zdjęciu dokładnie widać. Pod szyją wyłogi kołnierza spięte ma broszką w kształcie kwiatu. Podobna, lecz mniejsza ozdoba, widnieje u jej rękawiczki. W ubranej w nią dłoni trzyma czarną torebkę na krótkiej rączce. Twarz jej jak z przedwojennych filmów, a oko jakże zadziorne. Nic nie miała później w sobie z tego wzroku. Pamiętam ją i kocham już całkiem inną. Jeszcze panna wówczas. Narzeczony marynarz zginie w czasie wojny. W dwa lata po niej wyjdzie za mojego ojca. Teraz jednak nic o tym jej nie wiadomo.
Pośrodku stoi pani nieco starsza od sióstr, a młodsza od ich bratowej. W białym berecie na ciemnych włosach związanych wstążką, która spada z boku na kołnierz. O pociągłej twarzy, z bardzo subtelnym uśmiechem. W jasnym ubraniu z apaszką podobnego koloru. Kim ona jest? Dopytuję siebie w myślach. Czy to mamina ciotka Józefa, siostra jej ojca, o której prawie nic nie wiem? Jedynie słyszałam w dzieciństwie jej imię i kilka czułych o niej opinii, a którą tak naprawdę odnalazłam dopiero kilka lat temu w metrykach parafialnego kościoła. Jeżeli to ona, to pięknie umiała śpiewać i była dla mamy bardzo dobra. A może to jakaś inna krewna, kuzynka czy sąsiadka? Nikt z żyjących nie umie mi pomóc rozwiązać tej zagadki.
Miłość to pamięć, powiadam wszystkim. Bóg będzie nas kiedyś wołał po imieniu. Jak się odnajdziemy w tym tłumie, nie znając swoich imion?
Oto i cała historia wysnuta ze starej fotografii. Mogłabym jeszcze dłużej snuć opowieść o niej, ale nie chcę zdradzać wszystkich historii rodzinnych. Może jeszcze przyjdzie kiedyś na to czas. A jeśli nie zdążę, jak moi przodkowie?
Listę mieszkańców wsi Jagłowo z 1864 roku wykonano na bazie wcześniej opracowanej listy przez Joannę Gniedziejko pt.: „Spis spowiadających się w parafii Suchowola z roku 1864”. Jest to rodzinna wieś moich dziadków. Łącznie z już opublikowaną listą z 1909 i przygotowaną z 1926 roku pozwala ona nam na poszukiwanie swoich przodków wg rodzin niegdyś zamieszkałych. Brak jeszcze materiału z okresu między latami 1864-1909, aby uzyskać ciągłość historii tych rodzin zamieszkałych we wsi Jagłowo. Lista spowiadających się została wykonana w odwrotnej kolejności niż znana mi numeracja domów z roku 1909 i 1926 dlatego dokonałem zmian zgodnie z poprzednimi postami.
Domów zaznaczonych na liście na niebiesko nie było jeszcze w 1864 roku lub nie zostały wpisane na listę spowiadających się, wpisałem więc tam głównego lokatora z listy z 1909 r. Listę uzupełniłem o dane rodziców i daty urodzenia. We wsi Jagłowo w 1864 roku znajdujemy 36 zamieszkałych domów, w których mieszka ok. 220 mieszkańców.
Na czerwono dopisałem osoby urodzone do 1864 r., a nie ujęte w wykazie spowiadających się ze względu na wiek, a ustalone w moich poszukiwaniach i umieszczone w drzewie.
Dane poszczególnych osób są zgodne z drzewem FAMILY TREE RODZINY SIEMION prowadzonej i opracowanej przez Ryszarda Siemiona na stronach MyHeritage.
Numer 1
Ratkiewicz Ignacy
Numer 2
Mojżuk Albin
Numer 3
Mojżuk Wincenty
Numer 4
Mojżuk Piotr i Zofia
Numer 5
Stanisław Siemion ur. ok. 1832 r. Syn Stefana i Marceli Jurgielewicz.
Anna z d. Zajko ur. 25.07.1835 r. Żona i córka Antoniego i Marianny Pycz. Marianna Siemion ur. 7.08.1863 r. Córka. Wawrzyniec Siemion ur. 29.07.1840 r. Brat.
Franciszek Siemion ur.22.01.1847 r. Brat.
Dorota Siemion ur. 13.02.1837 r. Siostra.
Marcela Siemion z d. Jurgielewicz ur. ok. 1797 r. Wdowa, żona Stefana.
Numer 6
Kamiński Józef l. 23 syn Jana i Anny z d. Poźniak.
Numer 7
Wojciech Siemion ur. 31.03.1813 r. Syn Antoniego i Marianny Gudel.
Marianna Winkiewicz ur. 2.06.1823 r. Jego żona, córka Wojciecha i Franciszki Sawośko.
Ignacy Siemion ur. 12.07.1845 r. Syn.
Wincenty Siemion ur. 12.06.1849 r. Syn. Zuzanna Siemion ur. 23.03.1853 r. Córka. Wojciech Siemion ur. 28.03.1859 r. Syn. Jan Siemion ur. ok. 1841 r. Syn.
Rozalia z d. Haraburda ur. ok. 1842 r. Jego żona, córka Kazimierza i Anny Mojżuk. Jan Siemion ur. 30.07.1863 r. Syn Jana.
Numer 8
Ignacy Mojżuk ur. 29.01.1840 r. Syn Wincentego i Agaty z d. Antoniuk.
Rozalia z d. Sawicka ur. 4.01.1841 r. Żona i córka Wawrzyńca i Anny Sławińskiej.
Paweł Mojżuk ur. 28.06.1842 r. Brat przyrodni. Syn Wincentego i Agaty Sienkiewicz.
Anna Mojżuk ur. 16.03.1836 r. Siostra przyrodnia. Córka Wincentego i Agaty Sienkiewicz. Jan Mojżuk ur. 8.01.1863 r. Syn. Wincenty Mojżuk 16.08.1864 r. Syn.
Numer 9
Wojciech Ratkiewicz ur. 13.01.1827 r. Syn Wojciecha i Katarzyny Sawośko.
Marianna z d. Mojżuk ur. 16.03.1836 r. Żona, córka Wincentego i Agaty Sienkiewicz.
Józef Ratkiewicz ur. 30.09.1842 r. Brat przyrodni, syn Wojciecha i Zuzanny Żakiewicz.
Józef Kamiński ur. ok. 1843 r. Szwagier, syn Jana i Anny Poźniak.
Rozalia z d. Ratkiewicz ur. 27.11.1840 r. Żona Józefa Kamińskiego i siostra Józefa Ratkiewicza. Marianna Kamiński ur. 11.03.1864 r. Córka. Marianna Kamińska ur. ok. 1849 r. Siostra Józefa.
Anna Kamińska ur. ok. 1852 r. Siostra Józefa.
Katarzyna Ratkiewicz z d. Koszczuk ur. 8.11.1833 r. Żona brata przyrodniego Wojciecha – Ignacego. Córka Jana i Teresy d. Olszewskiej. Marianna Ratkiewicz ur. 3.03.1864 r. Córka Ignacego i Katarzyny.
Numer 10
Haraburda Józef
Numer 11
Franciszek Gawarecki ur. 6.01.1837 r. Syn Jana i Anny z d. Dawidowicz.
Agnieszka d. Klimowicz ur. ok. 1837 r. Żona, córka Jana i Teresy Klimowicz.
Mateusz Gawarecki ur. 11.09.1842 r. Brat Franciszka.
Numer 12
Adam Józef Pycz ur. 25.12.1828 r. Syn Jana i Marianny Trochimowicz.
Zuzanna Pycz ur. ok. 1834 r. Jego żona. Brak danych.
Jan Gawarecki ur. ok. 1808 r. Wdowiec po Annie Dawidowicz.
Numer 13
Wawrzyniec Suchwałko ur. 28.07.1832 r. Syn Marcina i Marianny z d. Godlewskiej.
Aniela z d. Ratkiewicz ur. 7.04.1834 r. Żona, córka Franciszka i Marianny Sucharzewskiej.
Marianna Suchwałko ur. 15.02.1800 r. Matka Wawrzyńca.
Numer 14
Antoni Sawośko ur. ok. 1836 r. Syn Jana i Klary Bieniasz.
Marianna z d. Siemion ur. ok. 1835 r. Jego żona, córka Stefana i Marceli Jurgielewicz.
Wawrzyniec Sawośko ur. ok. 1833 r. Brat Antoniego.
Agata Siemion ur. ok. 1839 r. Siostra Marianny. Anna Sawośko ur. 17.02.1863 r. Córka Antoniego i Marianny. Katarzyna Sawośko ur. ok. 1865 r. Córka Antoniego i Marianny.
Numer 15
Józef Jan Kaczorowski ur. 11.05.1830 r. Syn Jana i Rozalii Sawośko.
Zuzanna z d. Winkiewicz ur. 25.11.1825 r. Żona , córka Wojciecha i Franciszki Sawośko. Adam (Andrzej) Kaczorowski ur. ok. 1854 r. Syn. Zuzanna Kaczorowska ur. 2.04.1864 r. Córka.
Numer 16
Andrzej Nowicki ur. 21.11.1819 r. Syn Antoniego i Klary Siemion.
Marianna z d. Najda ur. ok. 1828 r. Jego 2-ga żona, córka Andrzeja i Marianny.
Ewa Nowicka ur. ok. 1851 r. Jego 1-sza żona, córka Andrzeja i Marianny z d. Wojtkielewicz. Marcin Nowicki ur. ok. 1858 r. Syn Andrzeja i Marianny z d. Najda. Wiktor Nowicki ur. ok. 1859 r. Syn. Aniela Nowicki ur. 23.10.1864 r. Córka.
Numer 17
Wojciech Siemion ur. 24.04.1836 r. Syn Tadeusza i Marianny Snarskiej.
Zuzanna z d. Pikus ur. ok. 1837 r. Jego żona, córka Mateusza i Krystyny Sawośko.
Wincenty Siemion ur. ok 1842 r. Brat.
Krystyna Siemion ur. 8.03.1845 r. Siostra. Wiktoria Siemion ur. 20.11.1860 r. Córka. Anna Siemion ur. 1.03.1863 r. Córka.
Numer 18
Antoni Zajko ur. 16.06.1811 r. Syn Bartłomieja i Marianny z d. Koszczuk.
Marianna d. Pycz ur. 20.01.1813 r. Córka Jakuba i Krystyny Siemion.
Jan Zajko ur. 1.01.1838 r. Syn.
Franciszek Zajko ur. 9.10.1842 r. Syn.
Andrzej Zajko ur. ok. 1849 r. Syn.
Ewa Zajko ur. 13.12.1844 r. Córka.
Wiktoria Zajko ur. 5.08.1847 r. Córka.
Numer 19
Antoni Siemion ur. 18.07.1824 r. Syn Kazimierza i Franciszki Kaczyńskiej.
Rozalia z d. Juchniewicz ur. 14.09.1827 r. Jego żona, córka Jana i Agaty Sienkiewicz. Jego 2. żoną była Marianna Haraburda ur. 1846 r.
Teofila Siemion ur. 2.03.1852 r. Córka. Antoni Siemion ur. 12.02.1855 r. Syn. Jan Siemion ur. 6.08.1860 r. Syn. Albin Siemion ur. 12.07.1863 r. Syn.
Numer 20
Waśko Michał
Numer 21
Janewicz Józef
Numer 22
Michał Dawidowicz ur. 29.09.1819 r. Syn Mateusza i Franciszki Kowalewskiej.
Dorota Sawośko ur. ok. 1830 r. Jego 2. żona, córka Jana i Klary z d. Bieniasz.
Marcin Dawidowicz ur. ok. 1854 r. Syn.
Ignacy Dawidowicz ur. 13.01.1836 r. Syn z 1. żoną Franciszką z d. Aniśko.
Numer 23
Mojżuk Jan s. Wawrzyńca
Numer 24
Andrzej Mitrosz ur. 26.11.1809 r. Syn Wawrzyńca i Marianny Sienkiewicz.
Ewa z d. Andraka ur. 19.06.1813 r. Jego żona, córka Andrzeja i Ewy Sawośko.
Agata Mitrosz ur. ok. 1844 r. Córka.
Aniela Mitrosz ur. 19.12.1846 r. Córka.
Marianna Mitrosz ur. 28.06.1853 r. Córka.
Jan Mojżuk ur. 14.08.1834 r. Syn Wawrzyńca i Heleny z d. Łuszcz.
Katarzyna z d. Mitrosz ur. 23.11.1837 r. Jego żona, córka Andrzeja i Ewy d. Andraka.
Numer 25
Jan Ostrowski ur. 15.12.1844 r. Syn Jana i Anny z d. Winkiewicz.
Katarzyna z d. Mikucka ur. 20.11.1842 r. Jego 1. żona, córka Mateusza i Marianny z d. Mojżuk. Piotr Ostrowski ur. 15.08.1864 r. Ich syn. Rozalia Mikucka ur. ok. 1846 r. Siostra Katarzyny.
Wawrzyniec Haraburda ur. ok. 1813 r. 2. mąż matki Katarzyny – Marianny z d. Mojżuk.
Marianna z d. Mojżuk , wd. Mikucka ur. 12.01.1812 r. Jego żona. Józef Haraburda ur. 12.11.1854 r. Syn. Anna Haraburda ur. 3.07.1856 r. Córka.
Numer 26
Konstanty Poźniak ur. 25.01.1834 r. Syn Wojciecha i Marianny z d. Sawośko.
Anna z d. Suchwałko ur. 8.09.1837 r. Jego żona, córka Marcina i Marianny Godlewskiej.
Mateusz Poźniak ur. 13.09.1839 r. Brat.
Michalina Poźniak ur. ok. 1845 r. Siostra.
Marianna Poźniak ur. 15.01.1809 r. Matka.
Numer 27
Adam Pycz ur. ok. 1824 r. Syn Jakuba i Krystyny Siemion.
Anna z d. Kamińska ur. ok. 1830 r. Jego żona, córka Jana i Anny z d. Andraka. Jan Pycz ur. 13.10.1854 r. Syn. Ignacy Pycz ur. 28.07.1857 r. Syn. Wiktoria Pycz ur. 18.11.1864 r. Córka.
Numer 28
Pycz Jakub
Numer 29
Stanisław Mitrosz ur. 17.04.1811 r. Syn Wawrzyńca i Marianny Grygier.
Marianna z d. Siemion ur. ok. 1814 r. Córka Wojciecha i Marianny Bierć.
Mateusz Mitrosz ur. 24.08.1836 r. Syn.
Franciszek Mitrosz ur. ok. 1843 r. Syn.
Bartłomiej Mitrosz ur. 23.08.1848 r. Syn.
Agata Mitrosz ur. 22.01.1833 r. Córka.
Józefata Mitrosz ur. 18.03.1839 r. Córka.
Anna Mitrosz ur. 12.07.1844 r. Córka.
Numer 30
Kazimierz Haraburda ur. 12.11.1804 r. Syn Kazimierza i Rozalii z d. Pycz.
Anna z d. Mojżuk ur. 22.07.1804 r. Żona, córka Mateusza i Marianny Dorgusz.
Jan Haraburda ur. 15.12.1829 r. Syn.
Marianna z d. Halicka ur ok. 1838 r. Żona Jana, c. Jana i Marianny z d. Dzieszko. Wiktoria Haraburda ur. 8.12.1860 r. Córka.
Numer 31
Kazimierz Wojtkielewicz ur. ok. 1830 r. Syn Antoniego i Ewy z d. Siemion wd. Dawidowicz.
Marianna z d. Misiewicz ur. 22.01.1832 r . Córka Michała i Heleny Lotko. Rozalia Wojtkielewicz ur. 23.02.1864 r. Córka. Marcin Wojtkielewicz ur. ok. 1844 r. Brat.
Rozalia Wojtkielewicz ur. ok. 1828 r. Siostra.
Numer 32
Wojciech Koszczuk ur. 27.04.1827 r. Syn Jana i Teresy Olszewskiej.
Magdalena z d. Mojżuk ur. 16.11.1829 r. Jego żona, córka Łukasza i Teresy Mitrosz. Anna Koszczuk ur. 8.11.1857 r. Córka. Ignacy Ratkiewicz ur. 14.08.1836 r. Syn Wojciecha i Krystyny Dawidowicz.
Katarzyna z d. Koszczuk ur. 8.11.1833 r. Jego żona i siostra Wojciecha. Marianna Ratkiewicz ur. 3.03.1864 r. Córka.
Numer 33
Kazimierz Jaroszewicz ur. 4.03.1818 r. Syn Tadeusza i Marianny Boguszewskiej.
Konstancja z d. Pycz ur. ok. 1828 r. Jego żona, córka Jakuba i Krystyny Siemion.
Marianna Jaroszewicz ur. 29.10.1852 r. Córka Kazimierza i jego 1. żony Konstancji z d. Pycz.
Anna (Konstancja) Jaroszewicz ur. 11.09. 1855 r. Córka Kazimierza i Konstancji z d. Pikus. Mateusz Jaroszewicz ur. ok. 1857 r. Syn Kazimierza i Konstancji Pycz. Wincenty Jaroszewicz ur. 14.08.1860 r. Syn Kazimierza i Konstancji Pycz. Jan Jaroszewicz ur. 19.05.1812 r. Brat Kazimierza.
Magdalena z d. Mitrosz ur. ok. 1811 r .Żona Jana, córka Wawrzyńca i Marianny Siemion.
Numer 34
Jaroszewicz Wojciech
Numer 35
Wawrzyniec (Laurenty) Mikucki ur. 1.08.1825 r. Syn Macieja i Marianny z d. Turel.
Rozalia Mikucka ur. 26.12.1822 r. Siostra.
Marianna Mikucka ur. ok. 1804 r. Matka, z d. Turel c. Bartłomieja. Zuzanna Mikucka ur. 12.01.1863 r. Córka Wawrzyńca i Magdaleny z d. Kiluk.
Numer 36
Ludwik Kamiński ur. 12.12.1821 r. Syn Jana i Anny z d. Andraka.
Zuzanna z d. Jaroszewicz ur. 23.02.1829 r. Jego 2. żona i córka Tadeusza i Marianny Boguszewskiej.
Wojciech Kamiński ur. ok. 1855 r. Syn.
Agnieszka Kamińska ur. 25.08.1854 r. Córka. Rozalia Kamińska ur. 8.10.1857 r. Córka. Anna Kamińska ur. 30.08.1863 r. Córka. Jan Kamiński ur. ok .1864 r. Syn. Józef Kamiński ur. ok. 1843 r. Brat przyrodni Ludwika. Matka Anna d. Poźniak , 1. żona Ludwika.
Anna Kamińska z d. Poźniak ur. ok. 1796 r. Matka Ludwika.
Numer 37
Mateusz Siemion ur. 29.09.1819 r. Syn Stefana i Marianny Poźniak.
Marianna z d. Jaroszewicz ur. 4.05.1820 r. Jego żona i córka Tadeusza i Marianny z d. Boguszewskiej.
Wojciech Siemion ur. 29.04.1849 r. Syn.
Agnieszka Siemion ur. 20.01.1852 r. Córka. Anna Siemion ur. 21.06.1858 r. Córka. Franciszek Siemion ur. ok. 1844 r. Syn.
Numer 38
Marcin Kapusta ur. ok. 1822 r. Syn Macieja i Marianny z d. Juchniewicz.
Marianna z d. Koszczuk ur. 21.06.1818 r. Jego żona, c. Jana i Teresy Olszewskiej.
Jan Kapusta ur. 14.08.1848 r. Syn.
Rozalia Kapusta ur. 5.10.1845 r. Córka.
Anna Kapusta ur. 16.04.1851 r. Córka.
Marianna Kapusta ur. ok. 1857 r. Córka. Wincenty Kapusta ur. ok. 1859 r. Syn. Ewa Kapusta ur. ok. 1819 r. Córka Macieja i Marianny Juchniewicz, siostra Jana.
Maciej Kapusta ur. 1779. Ojciec Marcina.
Numer 39
Jakub Mojżuk ur. ok 1800r. Syn Mateusza i Marianny z d. Dorgusz.
Ludwik Sawośko ur. 11.08.1820 r. Syn Stanisława i Marceli z d. Olszewskiej – jego zięć.
Anna z d. Mojżuk ur. 16.04.1830 r. Żona Ludwika, c. Jakuba i Jadwigi Marchel.
Jan Sawośko ur. 5.01.1852 r. Syn.
Ignacy Sawośko ur. 5.19.1853 r. Syn Wiktoria Sawośko ur. 14.02.1856 r. Córka. Anna Sawośko ur. 19.07.1864 r. Córka.
Numer 40
Wincenty Gudel ur. 22.04.1828 r. Syn Pawła i Łucji Kiluk.
Ewa z d. Juchniewicz ur. 11.12.1823 r. Jego żona, córka Macieja i Justyny Olszewskiej.
Jan Gudel ur. 13.08.1847 r. Syn.
Józef Gudel ur. ok. 1852 r. Syn.
Marianna Gudel ur. 16.01.1853 r. Córka. Wincenty Gudel ur. 20.11.1857 r. Syn. Jerzy Gudel ur. 5.12.1860 r. Syn. Tomasz Gudel ur. ok. 1862 r. Syn.
Numer 41
Łukasz Mojżuk ur. ok. 1790 r. Syn Adama i Marianny z d. Szmygiel.
Jan Mojżuk ur. ok. 1823 r. Syn Łukasza i Teresy z d. Mitrosz.
Anna z d. Koszczuk ur. ok. 1830r. Jego żona, córka Jana i Teresy Olszewskiej.
Wincenty Mojżuk ur. 17.08.1826 r. Syn Łukasza.
Anna z d. Kraszewska ur. 16.01.1843 r. Jego żona, córka Wawrzyńca i Elżbiety Mejer.
Jan Mojżuk ur. 14.09.1864 r . Ich syn.
Antoni Mojżuk ur. ok. 1837 r. Syn Łukasza.
Agata Mojżuk ur. 24.01.1838 r. Córka Łukasza.
Numer 42
Jan Ostrowski ur. 21.01.1809 r. Syn Jana i Krystyny z d. Pileda.
Anna z d. Winkiewicz ur. ok. 1816 r. Jego żona, córka Wojciecha i Franciszki z d. Sawośko.
Wincenty Ostrowski ur. 7.09.1835 r. Syn.
Stanisław Ostrowski ur. 8.05.1847 r. Syn.
Rozalia Ostrowska ur. 3.11.1837 r. Córka.
Marianna Ostrowska ur. 15.08.1842 r. Córka.
Zuzanna Ostrowska ur. ok. 1850 r. Córka. Piotr Ostrowski ur. 25.02.1856 r. Syn.
Numer 43
Mateusz Winkiewicz ur. ok. 1820 r. Syn Wojciecha i Franciszki Sawośko.
Anna z d. Pycz ur. ok. 1822 r. Jego żona, córka Jakuba i Krystyny z d. Siemion.
Adam Winkiewicz ur. 18.12.1844 r. Syn.
Kazimierz Winkiewicz ur. 28.02.1852 r. Syn.
Franciszka Winkiewicz ur. 28.12.1796 r. Matka Mateusza. Ewa Winkiewicz ur. 25.02.1856 r. Córka. Klemens Winkiewicz ur. 13.12.1857 r. Syn. Wiktoria Winkiewicz ur. 5.12.1860 r. Córka. Wiktor Winkiewicz ur. 19.04.1864 r. Syn.
Numer 44
Jan Ostrowski l. 40, brak danych.
Rozalia Ostrowska żona l. 30, brak danych.
Mateusz Ostrowski syn l. 18, brak danych.
Franciszka Ostrowska córka l. 17, brak danych.
Wg mojej oceny podane dane są nierzetelne. Brak jest ich potwierdzenia w istniejących danych.
Numer 45
Jan Wojtkielewicz ur. 6.06.1831 r. Syn Wojciecha i Katarzyny Sawośko.
Magdalena z d. Dawidowicz ur. 17.06.1825 r. Jego 2. żona, córka Mateusza i Franciszki d. Kowalewskiej.
Onufry Janewicz ur. 25.07.1842 r. Syn Ludwika i Marianny z d. Gawareckiej.
Marianna Janewicz ur. ok. 1834 r. Jego siostra, córka Ludwika i Magdaleny Dawidowicz.
Magdalena Wojtkielewicz ur. ok. 1848. Córka. Anna Wojtkielewicz ur. 4.01.1854 r. Córka. Marianna Wojtkielewicz ur. 13.12.1855 r. Córka. Jan Wojtkielewicz ur. 27.04.1861 r. Syn. Klemens Wojtkielewicz ur. 8.09.1863 r. Syn.
Numer 46
Wojciech Pikus ur. 1.11.1822 r. Syn Mateusza i Krystyny z d. Sawośko.
Marianna z d. Siemion ur. ok. 1825 r. Jego żona, córka Kazimierza i Franciszki z d. Kaczyńskiej.
Jan Siemion ur. 29.06.1830 r. Szwagier, brat Marianny, syn Kazimierza i Franciszki Kaczyńskiej.
Franciszka z d. Pikus ur. ok. 1838 r. Żona Jana, córka Mateusza i Krystyny d. Sawośko. Ignacy Siemion ur. 8.12.1864 r. Syn Jana.
Numer 47
Beczka Stanisław
Opracował: Ryszard Siemion Wersja 21.01.2021 r.
PS. Będę zobowiązany za wszelkie uwagi dotyczące tej listy, a także wszelkie dane dotyczące rodzin zamieszkujących Jagłowo w okresie ok1926 i później. Proszę o kontakt poprzez stronę JZI lub Facebook. Ryszard Siemion
W grudniu do wyszukiwarki Geneo dodaliśmy nieco ponad 14 000 nowych indeksów pochodzących z 38 ksiąg i zbiorów dokumentów. Dodaliśmy kolejne indeksy z następujących parafii: Augustów, Bargłów, Janówka, Jeleniewo, Krasnopol, Nowy Dwór i Odelsk. Równolegle jak zwykle uzupełniamy i poprawiamy wcześniej dodane indeksy.
Wszystkim wyżej wymienionym dziękujemy! Wkrótce kolejne, liczne indeksy, mamy nadzieję, że również z nowych parafii.
Polecamy również zerknąć na bardziej szczegółową tabelę pokazującą ilość zindeksowanych akt metrykalnych z podziałem na lata, parafię i rodzaj metryki. Można ją znaleźć tutaj.
Jako że grudzień jest ostatnim miesiącem roku, warto spojrzeć na całoroczny dorobek JZI w zakresie indeksacji. Rok 2020 przyniósł niemal 192 tysiące nowy indeksów z 474 ksiąg i zbiorów dokumentów. Pod tym względem był to na pewno rok wyjątkowo udany.
Działalność wydawnicza
Na początku grudnia do druku oddaliśmy, a dosłownie od kilku dni jest w naszym magazynie kolejna, szósta już pozycja z serii “Ocalić od zapomnienia” pt. “Pamiętnik z Szuflady” autorstwa pani Raisy Jefimow.
Jest to opowieść o najtrudniejszym okresie życia autorki – latach wojny i okresu stalinowskiego. Opowieść kończy się w latach 60-tych XX wieku. Większość tych wydarzeń dotyczy Gabowych Grądów, Augustowa, gm. Rutki-Tartak, gdzie początkowo pracowała, część Grodna i Prus Wschodnich, gdzie była zesłana z rodzicami na roboty przymusowe. Pisze dużo o miłościach swojego życia. Z treści można wywnioskować jak tragiczne wydarzenia z dzieciństwa i młodości ukształtowały jej charakter i jak on się zmieniał, gdy życie ulegało powolnej stabilizacji. Autorka doskonale pamięta imiona i nazwiska wszystkich osób, które wymienia. Jako że pani Raisa urodziła się w rodzinie staroobrzędowców, na zakończenie tej książki, jako dodatek, opublikowaliśmy rozdział autorstwa dr. Eugeniusza Iwańca poświęcony staroobrzędowcom – ich kulturze i historii. Fragment ten, wraz z ilustracjami, pochodzi z książki „Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego” pod redakcją prof. Jerzego Wiśniewskiego.
Opublikowany pamiętnik długo leżał w szufladzie autorki i ujrzał światło dzienne dość przypadkowo. Zastanawiamy się ile jeszcze szuflad w mieszkaniach i domach wielu mieszkańców Suwalszczyzny kryje podobne historie. Dla twórców takie wspomnienia mogą wydawać się zwyczajne, ale dla pokolenia ich wnuków i prawnuków będą fascynujące. Szkoda, aby pozostały w szufladach.
Wcześniej w bieżącym roku opublikowaliśmy jeszcze dwie interesujące pozycje, które cieszyły się i nadal cieszą dużą popularnością. Miniaturki ich okładek poniżej:
O tablicy upamiętniającej mieszkańców parafii Janówka zmarłych w wyniku zarazy umieszczonej w kruchcie w kościoła pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Janówce
Tablica koloru ciemnobrązowego (najprawdopodobniej miedziana) wisi w kruchcie po lewej stronie, jak się wchodzi do świątyni. Zawieszona jest na dwóch wielkich hakach. Zwieńcza ją krzyż o wymiarach 23 cm wysoki i 17 cm szeroki w swoich ramionach. U podstawy krzyża widnieje wyryta łacińska inskrypcja: D. O. M. [oznaczać może: Deo Optiomo Maximo, w tłumaczeniu: Bogu Najlepszemu, Najświętszemu bądź Deo OmnipotentiMaximo, czyli Bogu Wszechmogącemu, Najświętszemu. Płyta może być formą nagrobka, wtedy napis może brzmieć: Domus Omnium Mortuorum (Mortalium), czyli Dom wszystkich zmarłych bądź Dom wszystkich śmiertelników]1. Tablica jest wysoka na 66,8 cm i szeroka na 53, 8 centymetrów. Podstawa jej jest metalowa. Do podstawy jest przybita blacha miedziana, na której przymocowane są ręcznie wybite wklęsłe litery. Całość otoczona jest drewnianą ramą. W nagłówku tablicy jest napis: Pamięci mieszkańcówparafii Janówka umarłych na zarazę w roku 1710. Pod nagłówkiem znajdują się cztery kolumny tekstu zwierające nazwy wsi i nazwiska gospodarzy bądź wdów z podaniem liczby zmarłych osób. Na końcu wypisu każdej miejscowości podana została liczba żyjących gospodarzy bądź osób. Spis wsi ułożony jest według następującej kolejności: Janówka, Pruska Mała, Pruska Wielka, Topiłówka, Sucha Wieś, Jaśki, Jabłońskie, Wysokie, Korytki, Wronowa, Jankielówka, Rynki i Moczydły. Wszystkie nazwy, poza Jabłońskimi, są podbarwione kolorystycznie (ciemnogranatowo). Pod nazwą każdej z nich wypisani są nazwiskami gospodarze z imienia i nazwiska bądź wdowy z nazwiska lub nazwy utworzonej od imienia lub nazwiska męża. Zdarzają się zapisy samych imion lub samych nazwisk czy, co przypuszczam, zajęć danych osób (np. szklarz, krawiec, kowal). W Janówce jest zapis o ks. proboszczu i jego służbie. W Rynkach zaś zaznaczono, że zmarli „Młyn z wszystkimiˮ, więc mógł umrzeć młynarz z rodziną i pracownikami. Obok nazwisk/nazw gospodarzy/wdów podana jest liczba zmarłych osób. Na tablicy widnieją nazwiska jej fundatora i wykonawcy. Fundatorem jest ks. A. Kochański. Zapewne chodzi o stryja zmarłego w listopadzie br. byłego proboszcza parafii pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Augustowie, imiennika tamtego, czyli ks. inf. Antoniego Kochańskiego. Ksiądz Antoni Kochański był proboszczem w Janówce w czasie od 26 listopada 1959 roku do 2 lipca 1974. Na tablicy nie ma widocznego roku, w którym powstała, chyba że na jej odwrotnej (niedostępnej dla wzroku) stronie. Rzemieślnikiem wykonującym tablicę był S. Stefanowski. Treść tablicy jest wybita wersalikami. Zarazę tę (nie nazywając jej) i jej spustoszenia wspomina Tomasz Naruszewicz w przypisach opracowanej przez siebie pozycji „Opisy parafii diecezji wileńskiej z 1784 roku. T.3. Dekanat Olwitaˮ (Bakałarzewo 2009). Mówi o niej jako o dżumie Jarosław Szlaszyński w książce „W blasku i cieniu Augustowa. Z dziejów obszaru gminy Augustówˮ (Augustów 2014). Opisuje wynikłe z niej szkody Jerzy Wiśniewski w pracy „Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku” (Białystok 1967). Powołuje się na rejestr powstały w1711 roku ludzi wymarłych w dobrach Dowspudy i Mazurków. Nazwiska i liczby wówczas zmarłych przytacza w swoim opracowaniu „Janówka. Parafia i kościół św. Anny. Materiały do historii” Aleksander Radzaj, podając źródło: „Regestr ludzi wymarłych z powietrza (spis sporządzony 24 lipca 1711 roku)ˮ. Na ten sam spis powołuje się Marcin Halicki pisząc o zarazie na portalu „Raczkowskie Archiwaliaˮ.
Robiąc indeksację tejże tablicy spisywałam nazwy miejscowości i nazwiska tak, jak są na niej podane2. Widzę, że zbytnio nie różnią się lub niewiele różnią od nazwisk ze spisów z opracowania Aleksandra Radzaja. Znawcy historii nazwisk, ich powstawania i przemian niechaj się później do tego odniosą. Dla genealogów każda wiadomość jest istotna. Myślę, że znalazłam na niej dwóch swoich przodków lub ich bezpośrednich krewnych (Jakuba Chmielewskiego z Jabłońskich i Michała Chojnickiego (Choynieckiego) z Topiłówki i jest mi to bardzo ważne. Mogę ich wspomnieć z imienia przed Bogiem, a przecież oto chodzi w genealogii, by poznać swoich przodków i za nich się modlić. Do wyjaśnienia jest informacja śmierci w czasie zarazy byłego proboszcza parafii janowskiej plebana ks. Jana Sucharzewskiego. Niektórzy historycy podają, że na czas zarazy wyjechał do Suwałk, inni zaś, że zmarł. Jerzy Wiśniewski wprost pisze: „W czasie moru zmarł również pleban janowski, Jan Suchorzewskiˮ. Na tablicy w kościele w Janówce jest również podany jako zmarły na zarazę. W aktach chrztów i ślubów z lat, w których był proboszczem, indeksowanych przez Krzysztofa Zięcinę, widnieje jako ks. Jan Franciszek Sucharzewski. Akty charakterem jego pisma miały być spisywane również, co twierdzi Krzysztof Zięcina, po okresie zarazy. Zostaje to historykom do dokładnego wyjaśnienia.
Czasami trudno jest w wybitych cyfrach odróżnić na fotografii 8 od 6, dlatego w rubryce podałam obie cyfry ze znakiem zapytania. Może ktoś z czytelników odczytać poprawnie i poprosić o naniesienie zmiany. Według moich obliczeń z tablicy pozostałych żywych powinno być 54, a nie 55, w publikacjach historyków, których wymieniam, podawana jest liczba 52. Na tablicy podana jest liczba zmarłych 870 osób, w moim odczytaniu jest to liczba 863 (różnica mogła zaistnieć z odczytania liczb 8 i 6). Historycy podają nieco mniejszą liczbę, bo 851. Myślę, że różnica między tablicą a źródłami, na które powołują się historycy mogła wynikać z błędnego odczytania staropolskich określeń liczebników takich jak choćby „samotrzeć”, „samowtórˮ itp. przez spisujących wykazy na tablicę. Nie jest to jednak bardzo rażąca różnica.
Tablica może być przyczynkiem do zainteresowania głębszego zarazą z początków XVIII wieku na obszarze parafii janowskiej i poszukiwania bliższych źródeł. Każde źródło, również i tę tablicę (uważam, że można ją uznawać za rodzaj źródła) należy poddawać krytyce i dociekać na ile podaje prawdziwe dane. Warta jest mimo tego zainteresowania, a Śp. Ks. Antoniemu Kochańskiemu, byłemu proboszczowi janowskiemu, należy się uznanie, że zainteresował się tym problemem i swoim wiernym poddał go uwadze.
Przyszło nam samym żyć w czasie zarazy. Na naszych oczach odchodzi wiele osób, w tym naszych krewnych i znajomych. Z tego m.in. powodu problem zarazy z początku XVIII wieku na naszych terenach jest mi osobiście bliski. Swego czasu interesowałam się karawakami (krzyżami stawianymi przeciwko zarazie) na naszych terenach i cmentarzami wiejskimi, na których chowano tzw. „zaraźnikówˮ, i o tym pisałam. Dobrze, że istnieją materialne ślady po tych strasznych przejściach.
Serdecznie dziękuję za wszelką pomoc (w dojeździe do Janówki, mierzeniu, fotografowaniu i odczytaniu tablicy) Krzysztofowi Anuszkiewiczowi.
Fotografie tablicy Krzysztof Anuszkiewicz i Józefa Drozdowska.
Tablica pamięci mieszkańców parafii Janówka zm. na zarazę w 1710 roku, fot. K. Anuszkiewicz
Tablica ze zmarłymi na zarazę w Janówce, fot. J. Drozdowska
Jeśli uważasz, że informacje zawarte na tej stronie są wartościowe, rozważ przekazanie dotacji w dowolnej wysokości. Każda suma wspomoże dodawanie nowych indeksów.
Konto: 37 1600 1462 1834 7686 6000 0001 w BGŻ BNP
Polski 
English 
