Category: People

Jest to trzecia lista mieszkańców Jagłowa po opublikowanych z lat 1864 and 1909. Numeracja domów zaczyna się od strony wschodniej, przeciwnej dojazdowi do wsi i odpowiada w dużej mierze do dziś istniejącej. W wyniku pożaru spowodowanego działaniami wojennymi część domów spłonęła; mieszkańcy odbudowali je w innym miejscu. Pojawili się nowi główni lokatorzy np. Karp, Żukowski, Karpowicz, żeniący się z mieszkankami Jagłowa. Wielu mieszkańców wyjechało na emigrację, najpierw do USA, a później do Francji. Część mieszkańców przeniosło się do okolicznych miasteczek. W 1926 roku wieś liczy 48 domów i  ok. 277 mieszkańców. Wiele imion i nazwisk to wynik rozmów z najstarszymi żyjącymi mieszkańcami Jagłowa oraz analizy setek zdjęć istniejących grobów.

Podane w materiale daty urodzenia są w wielu przypadkach określone jako “około”. Oznacza to, że przyjęto datę wynikającą z zapisów na grobach lub, gdy ich brak, z zapisu istniejącej listy. Niektóre nazwiska na liście to odnalezieni imigranci, którzy wrócili z USA. Braki te wynikają z braków w archiwach parafii Suchowola. Opracowujący mógł je w dużym stopniu podać jako dokładne dla najbliższej rodziny i osób pochodzących szczególnie z parafii Jaminy. Jeśli chcemy by ten spis był bardziej dokładny proszę o informacje od krewnych mieszkańców Jagłowa w zakresie dat jak i braku osób, rodzin i ich danych. Mój e-mail do korespondencji: ry*************@***il.com

Dane uaktualniono i uzupełniono na bazie materiałów z Family Tree Rodziny Siemion.

Opracował Ryszard Siemion

---

Numer 1

Ratkiewicz Wojciech, ur. ok. 1878 r., syn Ignacego i Katarzyny z d. Koszczuk.
Jego żona, Adela z d. Milewska ur. 25.11.1887 r.,  córka Franciszka i Marianny Wiszniewskiej.
Synowie:
Ignacy, ur. ok. 1913 r.
Jan, ur. ok. 1916 r.
Córki:
Waleria, ur. ok. 1912 r.
Natalia, ur. ok. 1913 r.
Halina (Helena), ur. 04.12.1919 r.

Numer 2

Mojżuk Albin, ur. ok. 1874 r., syn Jana i Anny Koszczuk.
Jego 2. żona, Julianna Szwerkowska, ur. 24.01.1892 r., córka Franciszka i Heleny Stanulewicz.
Z 1. małżeństwa:
Jan, ur. ok. 1904 r.
Aleksander, ur. ok. 1908 r.
Antoni, ur. ok. 1906 r.
Bronisława, ur. ok. 1901 r.
Z 2. małżeństwa:
Aleksy, ur. ok. 1916 r.
Eugeniusz, ur. ok. 1924 r.
1. żona, Marianna Wyszyńska, ur. 27.01.1871 r., córka Franciszka i Franciszki Maksimowskiej.

Numer 3

Mojżuk Wincenty, ur. ok. 1865 r., syn Wincentego i Anny Kraszewskiej.
Jego żona, Joanna z d. Gudel, ur. 15.07.1884 r., córka Jana i Rozalii Grajewskiej.
Syn Ignacy, ur. ok. 1914 r.
Córki:
Wacława, ur. ok. 1908 r.
Melania, ur. 24.10.1911 r.
Genowefa, ur. ok. 1913 r.
Marianna, ur. 25.11.1920 r.
Siostra Waleria, ur. ok. 1899 r.

Numer 4

Mojżuk Józef, syn Piotra i Zofii b.d. Mojżuk.
Jego żona Aleksandra z d. Gudel, ur. 13.05.1873 r., córka Józefa i Magdaleny b.d. Gudel.
Synowie:
Bolesław, ur. 1.02.1919 r.
Jan, ur. ok. 1925 r.
Córka Janina, ur. ok. 1911 r.

Numer 5

Siemion Józef, ur. 7.03.1844 r., syn Stefana i Marceli z d. Jurgielewicz.
Jego żona, Marianna z d. Mitrosz, ur. 28.06.1853 r., córka Andrzeja i Ewy Andraka.

Numer 6

Kamiński Jan, ur. 04.1865 r., syn Józefa i Rozalii Ratkiewicz.
Jego 2. żona?, Urszula z d. Salewska (Calewska), ur. ok. 1875 r. b.d.?
Synowie:
Władysław, ur. ok. 11.1895 r.
Jan, ur. 29.12.1899 r.
Stanisław, ur. ok. 1908 r.
Edward, ur. ok. 1908 r.
Jego 1. żona?, Aleksandra z d. Karczyńska, ur. 23.02.1863 r., córka Adama i Franciszki Haraburda.

Numer 7

Siemion Jan, ur. 30.07.1863 r., syn Jana i Rozalii Haraburda.
Jego żona, Pelagia z d. Janewicz, ur. 31.10.1883 r., córka Ludwika i Rozalii z d. Kozłowska.
Synowie:
Jan, ur. ok. 1908 r.
Feliks, ur. ok. 1911 r.
Mieczysław, ur. ok. 1913 r.
Córka Feliksa, ur. 20.08.1919 r.

Numer 8

Mojżuk Jan, ur. 8.01.1863 r., syn Ignacego i Rozalii Sawickiej.
Jego 2. żona, Anna z d.Siemion, ur. ok. 1878 r., córka Wojciecha i Franciszki Bogdzio.
Z 1. małżeństwa syn Adolf, ur. 3.04.1895 r.
Z 2. małżeństwa synowie:
Wacław, ur. ok. 1906 r.
Bolesław, ur. ok. 1908 r.
Córka Melania, ur. ok. 1912 r.
1. żona, Agnieszka Waśko, córka Stanisława  i Agnieszki Gruda.

Numer 9

Ratkiewicz Władysław, ur. ok. 1898 r., syn Józefa i Anny z d. Jarema.
Jego 2. żona, Anna z d. Pycz, ur. ok. 1897 r., córka Piotra i Joanny b.d.
Syn Józef, ur. ok. 1914 r.
Córki:
Bronisława, ur. ok. 1912 r.
Marianna, ur. ok. 1913 r.
Córka z 2. małżeństwa, Anna, ur. ok. 1924 r.
Jego matka, Anna z d. Jarema, ur. ok. 1854 r. b.d.

Numer 10

Haraburda Józef, ur. ok. 1879 r., syn Jana i Agnieszki z d. Kamińska.
Jego żona, Ludwika z d. Ratkiewicz, ur. ok. 1880 r., córka Ignacego i Katarzyny Koszczuk.
Synowie:
Marian, ur. ok. 1906 r.
Walerian, ur. ok. 1910 r.
Mieczysław, ur. ok. 1918 r.
Córka Melania, ur. ok. 1916 r.

Numer 11

Gawarecki Józef, ur. ok. 1866 r., syn Franciszka i Agnieszki Klimowicz.
Jego żona, Wiktoria z d. Nowicka, ur. ok. 1871 r. z d. b.d.
Synowie:
Stanisław, ur. ok. 1903 r.
Wacław, ur. ok. 1909 r.
Córka Adela, ur. ok. 1901 r.
Brat Ignacy, ur. ok. 1877

Numer 12

Gawarecki Mateusz Jan, ur. 11.09.1842 r., syn Jana i Anny Dawidowicz.
Jego żona, Ewa z d. Ratkiewicz, ur. ok. 1856 r., córka  b.d.

Numer 13

Gudel Klemens, ur. ok. 1890 r., syn Józefa i Magdaleny b.d.
Jego żona, Marianna z d. Poźniak, ur. ok. 1894 r., córka Mateusza Michała i Joanny Suchwałko.
Syn Jan, ur. ok. 1916 r.
Córka Joanna, ur. ok. 1925 r.
Siostra Marianna, ur. ok. 1894 r.

Numer 14

Kapusta Józef, ur. ok. 1804 r., syn Jana i Michaliny Murawskiej.
Jego 1. żona, Zofia Kudzikówna, ur. ok. 1900 r., córka b.d.
Jego 2. żona, Waleria z d. Beczko ur. ok. 1899 r., córka Stanisława i Franciszki Mitrosz.

Numer 15

Kaczorowski Ignacy, ur. ok. 1893 r., syn Adama i Marianny Rzepnickiej.
Jego żona, Teofila z d. Mitrosz, ur. ok. 1906 r., córka Antoniego i Emilii Calewskiej.
Brat Wacław, ur. ok. 1899 r.
Siostry:
Antonina, ur. ok. 1906 r.
Waleria, ur. ok. 1908 r.

Numer 16

Nowicki Marcin, ur. ok. 1858 r., syn  Andrzeja i Marianny z d. Najda.
Jego żona, Anna z d. Nowicki, ur. 17.06.1883 r., córka Michała i Aleksandry Mitros.
Syn Wacław, ur. ok. 1907 r.

Numer 17

Siemion Jan, ur. ok. 1903, wnuk Jana, syn Michaliny Siemion.
Brat Wacław, ur. ok. 1910 r.
Matka Michalina, ur. ok. 1869 r., córka Jana i NN.

Numer 18

Zajko  Antoni, ur. ok. 1870 r.,  syn Wiktorii Zajko.
Jego żona, Józefa z d. Kamińska, ur. ok. 1872 r., córka Jana Klemensa i Marianny Kruza.
Synowie:
Stanisław, ur. 10.05.1894 r.
Ignacy, ur. ok. 1903 r.
Jan, ur. 5.07.1917 r.
Córki:
Apolonia, ur. ok. 1901 r.
Feliksa, ur. ok. 1908 r.

Numer 19

Siemion Adam, ur. ok. 1878 r., syn Antoniego i Marianny Haraburda.
Jego żona, Joanna z d. Lulewicz, ur. 25.12.1884 r., córka Józefa i Marianny  Guziejko.
Synowie:
Mieczysław, ur. ok. 1916 r.
Bolesław, ur. ok. 1918 r.
Czesław, ur. ok. 1925 r.
Córki:
Leokadia, ur. ok. 1908 r.
Marianna, ur. ok. 1912 r.
Brat  Wincenty, ur. ok. 1869 r.

Numer 20

Waśko Michał, ur. ok. 1871 r., syn Kacpra i Franciszki Chmielewskiej.
Jego żona, Anna z d. Milewska, ur. 14.08.1872 r., córka Macieja i Franciszki Borkowskiej.
Synowie:
Adam, ur. ok. 1906 r.
Alfons (Adolf), ur. ok. 1908 r.
Córka Stefania, ur. ok. 1901 r.

Numer 21

Janewicz Józef, ur. ok. 1856 r., syn Jana i Marianny Ratkiewicz.
Jego żona, Julianna z d. Ostrowska, ur. ok. 1859 r., córka Marcina i Anny Zdanuk.
Syn Józef, ur. ok. 1902 r.
Syn Izydor, ur. ok. 1883 r.
Jego żona, Aleksandra z d. Mojżuk, ur. ok. 1898 r., córka Jana i Agnieszki Waśko.
Syn Jan, ur. ok. 1925 r.

Numer 22

Dawidowicz Kajetan, ur. 3.04.1886 r., syn Marcina i Anny z d. Sawośko.
Jego żona, Petronela z d. Gudel, ur. 18.07.1890 r., córka Jana i Rozalii Grajewskiej.
Synowie:
Mieczysław, ur. 25.03.1914 r.
Henryk, ur. 25.08.1919 r.
Jan, ur. 17.03.1922 r.
Brat Ignacy, ur. ok. 1897 r.
Siostra Romualda, ur. ok. 1908 r.

Numer 23

Mojżuk Wojciech, ur. ok. 1876 r., syn Wincentego b.d.
Jego żona, Joanna z d. Nowik, ur. ok. 1886 r., b.d.
Syn Ignacy, ur. ok. 1915 r. b.d.
Córka Monika, ur. ok. 1912 r. b.d.
Karpowicz Adam, ur. ok. 1876 r., syn Floriana i Agaty Mitrosz.
Siostra Anna, ur. ok. 1871 r.

Numer 24

Ignacy Żukowski, ur. ok. 1896 r., syn Piotra.
Jego żona, Wiktoria, ur. ok. 1898 r., córka Jana Mojżuka i Józefy z d. Pawłowskiej.
Jej siostra, Józefa Mojżuk, ur. ok. 1884 r.
Jej córka, Anna, ur. ok. 1910 r.

Numer 25

Ostrowski Ignacy, ur. ok. 1870 r., syn Jana i Katarzyny Haraburda.
Jego żona, Pelagia z d. Sieńko, ur. 19.05.1883 r., córka Ludwika  i Aleksandry Kamińskiej.
Synowie:
Jan, ur. ok. 1899 r.
Józef, ur. ok. 1910 r.
Bolesław, ur. ok. 1914 r.
Córka Apolonia, ur. ok. 1908 r.

Numer 26

Poźniak Adam, ur. ok. 1875 r., syn Mateusza i Joanny Suchwałko.
Jego żona, Antonina z d. Haraburda, ur. ok. 1884 r., córka Ignacego Stanisława i Rozalii Sieńko.
Synowie:
Ludwik, ur. ok. 1911 r.
Franciszek, ur. ok. 1917 r.
Córka Anna, ur. ok. 1913 r.

Numer 27

Pycz  Klemens, ur. ok. 1871 r., syn Adama i NN.
Jego żona, Kamila z d. Wojtkielewicz, ur. ok. 1884 r., córka  b.d.
Synowie:
Adolf, ur. ok. 1908 r.
Jan, ur. ok. 1912 r.
Córki :
Izabela, ur. ok. 1911 r.
Genowefa, ur. ok. 1916 r.
Stanisława, ur. ok. 1918 r.

Numer  28

Pycz Jan, ur. 13.10.1854 r., syn Adama i Marianny Kamińskiej.
Jego żona, Rozalia z d. Bogdzio, ur. 14.10.1860 r., córka Wawrzyńca i Franciszki Krysztopy.
Synowie:
Antoni, ur. ok. 1892 r.
Serafin, ur. ok. 1898 r.
Córka Leokadia, ur. ok. 1904 r.

Numer 29

Mitrosz Wacław, ur. ok. 1902 r., syn Antoniego i Emilii Calewskiej.
Bracia:
Marian, ur. ok. 1908 r.
Antoni, ur. ok. 1912 r.
Siostra Anna, ur. ok. 1904 r.
Matka Emilia z d. Stalewska (Calewska), ur. 19.02.1876 r.

Numer 30

Haraburda Wojciech, ur. ok. 1865 r., syn Jana i Agnieszki Kamińskiej.
Jego żona, Marianna z d. Skorupska (Skorupa), ur. 6.02.1887 r., córka Ludwika i Marianny Calewskiej.
Syn Kazimierz, ur. ok. 1908 r.
Córki:
Bronisława, ur. ok. 1912 r.
Jadwiga, ur. ok. 1914 r.
Janina, ur. ok. 1908 r.

Numer 31

Wojtkielewicz Ignacy, ur. ok. 1879 r., syn Kazimierza i Marianny Misiewicz.
Jego 2. żona Rozalia z d. Jaroszewicz, ur. ok. 1885 r., córka Kazimierza i Konstancji Pycz.
Z 1. małżeństwa:
Syn Jan, ur. ok. 1897 r.
Córki:
Feliksa, ur. ok. 1906 r.
Petronela, ur. ok. 1912 r.
Z 2. córki:
Kazimiera, ur. ok. 1918 r.
Janina, ur. 7.07.1919 r.
Jego 1. żoną była Aleksandra Siemion, ur. ok. 1875 r., córka b.d.

Numer 32

Koszczuk Jan, ur. ok. 1865 r., syn Wincentego i NN.
Jego siostra, Paulina, ur. ok. 1869 r.

Numer 32A

Kowalewski Władysław, ur. ok. 1884 r., syn Jana i Anny NN.
Jego żona, Pelagia z d. Koszczuk, ur. ok. 1898 r., córka Wincentego i Anny.
Syn Wincenty, ur. ok. 1920 r.
Córka Bronisława, ur. ok. 1922 r.
Matka Anna, ur. ok. 1850 r.

Numer 33

Jaroszewicz Mateusz, ur. ok. 1857 r., syn Kazimierza i Konstancji z d. Pycz.
Jego żoną jest Ludwika Chilicka, ur. 23.08.1863 r., córka Franciszka i Wiktorii Roszko.
Pelagia z d. Murawska, ur. 26.12.1887 r. jest żoną jego syna Teofila zamieszkującą u Mateusza podczas nieobecności syna.
Dziećmi Mateusza i Ludwiki z d. Chilickiej są:
Synowie :
Wacław, ur. ok. 1912 r.
Bronisław, ur. 20 maj 1919 r.
Dziećmi syna Mateusza – Teofila i jego żony Pelagii Murawskiej są:
Czesław, ur. ok. 1916 r.
Czesława, ur. 28.11.1921 r.

Numer 34

Jaroszewicz Wojciech, ur. ok. 1869 r., syn Kazimierza i Konstancji Pycz.
Jego 2. żona, Anna z d. Pycz, ur. ok. 1870 r., córka NN.
Dzieci z 1. małżeństwa:
Syn Józef, ur. ok. 1899 r.
Córki:
Stanisława, ur. ok. 1901 r.
Bronisława, ur. ok. 1903 r.
Dzieci z 2. małżeństwa:
Syn Kazimierz, ur. ok. 1916 r.
Córki:
Justyna, ur. ok. 1912 r.
Marianna, ur. ok. 1915 r.
Jego 1. żoną była Urszula z d. Kapusta ur. ok. 1872 r., córka Antoniego Jana i Marianny Heleny d. Szmigiel .

Numer 35

Mikucki Wincenty, ur. 11.08.1868 r., syn Wawrzyńca i Franciszki Owsiejko.
Jego żona Stefania z d. Skowronek, ur. ok. 1886 r., córka b.d.

Numer 36

Jan Kamiński, ur. ok. 1895 r., syn Wojciecha i Ewy Siemion.
Jego żona, Leokadia z d. Andraka, ur. 20.12.1901 r., córka Jana i Joanny Sztukowskiej.
Syn Piotr, ur. ok. 1922 r.
Córka Janina, ur. ok. 1924 r.
Melania, ur. ok. 1925 r.
Brat Józef, ur. ok. 1902 r.
Siostra Kamila, ur. ok. 1900 r.
Matka Ewa z d. Siemion, ur. ok. 1876 r.

Numer 37

Siemion Jan, ur. 8.07.1880 r., syn Wojciecha i Franciszki Bogdzio.
Jego żona, Apolonia z d. Milewska, ur. 11.08.1887 r., córka Józefa Marcina i Wiktorii Bernatowicz.
Synowie:
Edward, ur. 12.08.1809 r.
Wacław, ur. 1.02.1913 r.
Bolesław, ur. 1.08.1918 r.
Córka Janina, ur. ok. 1922 r.

Numer 38

Kapusta Józef, ur. ok. 1894 r., syn Jana i Michaliny Murawskiej.
Jego żona, Zofia z d. Kudzikówna, ur. ok. 1900 r., córka b.d.

Numer 39

Karp Adolf, ur. 8.10.1880 r., syn Karola i Franciszki  Szypur.
Jego żona, Apolonia z d. Sawośko, ur. 10.05.1889 r., córka Jana i Franciszki Brzozowskiej.
Synowie:
Edward, ur. ok. 1908 r.
Czesław, ur. 20.07.1918 r.
Aleksander, ur. 10.12.1910 r.
Córki:
Jadwiga, ur. ok. 1916 r.
Feliksa, ur. 5.11.1919 r.

Numer 40

Gudel Jan, ur. 13.08.1847 r., syn Wincentego i Ewy Juchniewicz.
Jego żona, Rozalia z d. Grajewska, ur. 6.10.1855 r., córka Jana i Franciszki Chodorowskiej.
Synowie:
Aleksander, ur. ok. 1892 r.
Ignacy, ur. ok. 1886 r.
Brat Tomasz, ur.  ok. 1862 r.
Siostra Marianna, ur. 16.01.1853 r.
Janina Kuderewska, ur. ok. 1908 r. po Janie i Teofili z d. Gudel, ur. ok. 1883 r., córce Jana Gudela, która wyjechała do USA.

Numer  41

Kapusta Julian, ur. ok. 1887 r., syn Jana  i Michaliny Murawskiej.
Jego żona, Kamila z d. Pycz, ur. ok. 1898 r., córka Piotra i Joanny z d. NN.
Córka Władysława, ur. ok. 1922 r.
Matka Joanna, ur. ok. 1867 r.

Numer 42

Ostrowski Adam, ur. ok. 1870 r., syn Wincentego i Marianny Wysockiej.
Jego żona, Sabina z d. Zagórska, ur. 20.11.1879 r., córka Ludwika i Wiktorii Borkowskiej.
Synowie:
Mieczysław, ur. ok. 1900 r.
Kazimierz, ur. ok. 1906 r.
Córki:
Aleksandra, ur. ok. 1905 r.
Justyna, ur. ok. 1912 r.
Kazimiera, ur. ok. 1914 r.

Numer  43

Winkiewicz Kazimierz, ur. 28.02.1852 r., syn Mateusza i Anny d. Pycz.
Syn Władysław, ur. ok. 1885 r.
Córka Melania, ur. ok. 1912 r.
Brat Klemens, ur. 13.12.1857 r.

Numer 44

Szkiłądź  Zygmunt, ur. ok. 1888 r., syn Józefa i Franciszki Andraka.
Jego żona, Wiktoria z d. Romanówna, ur. 24.12.1892 r., córka Adama i Anny Suchwałko.
Synowie:
Jan, ur. ok. 1916 r.
Konrad, ur. ok. 1920 r.
Edward, ur. ok. 1925 r.
Brat Klemens, ur. ok. 1875 r.
Siostra Franciszka, ur. ok. 1885 r.

Numer 45

Jan Wojtkielewicz, ur. ok. 1892 r., syn Wincentego i Aleksandry Borkowskiej.
Bracia:
Józef, ur. ok. 1895 r.
Eugeniusz, ur. ok. 1910 r.
Siostry:
Sabina, ur. ok. 1899 r.
Dominika, ur. ok. 1904 r.
Matka Aleksandra, ur. 12.04.1862 r. z d. Borkowska, córka  Andrzeja i Rozalii Marzewskiej.

Numer 46

Siemion Klemens, ur. ok. 1870 r.  ,syn Jana i Franciszki Pikus.
Jego żona Emilia z d. Mojżuk ur. ok. 1876 r. córka Jana i Anny Koszczuk.
Synowie:
Aleksander, ur. ok. 1896 r.
Jan, ur. ok. 1897 r.
Józef, ur. ok. 1899 r.
Kajetan, ur. ok. 1902 r.
Emilian, ur. ok. 1914 r.
Córki:
Stefania, ur. ok. 1894 r.
Waleria, ur. ok. 1907 r.
Marianna, ur. ok. 1916 r.
Stanisława, ur. ok. 1918 r.

Numer 47

Beczko  Stanisław, ur. ok. 1863 r., syn Andrzeja i Antoniny Rybaczek.
Jego żona, Franciszka z. d. Mitrosz, ur. ok. 1870 r., córka  b.d.
Syn Jan, ur. ok. 1905 r.
Jego żona, Stefania z d. Niedźwiecka, ur. ok. 1904 r., córka Antoniego i Julianny Wenglickiej.
Córka Waleria, ur. ok. 1899 r.

 

Wersja 9.02.1921 r.

---

Related galeries

Jagłowo

Morderstwo Estery Cwy i sprawa Mowszy Mendelbauma

Kalwaria nad malowniczą rzeką Szeszupą to nieduże miasto, które w drugiej połowie XIX wieku było siedzibą powiatu kalwaryjskiego położonego w granicach guberni augustowskiej, a następnie suwalskiej w Królestwie Polskim. W owym czasie lwią część miejscowej ludności stanowili tu starozakonni. Biorąc pod uwagę wszystkie miasta guberni liczba Żydów w mieście wykazywała wielotysięczną rzeszę osób wyznania mojżeszowego, co jednak nie było ewenementem w skali całej Suwalszczyzny.

W latach 60. XIX wieku ilość starozakonnych w mieście oscylowała w granicach 80% wszystkich mieszkańców Kalwarii, a ich liczba wahała się w przedziale 6300-6600 osób na nieco ponad 8 tysięcy mieszkańców. Tylko w siedzibie guberni w Suwałkach mieszkało w tym okresie więcej Żydów.

Z ważniejszych obiektów w Kalwarii mieściły się między innymi: kościół katolicki i ewangelicki, kompleks synagog, stacja telegraficzna i pocztowa, szpital na 25 łóżek, szkoły, sąd, duże więzienie i koszary. Poza tym w miasteczku, które było położone na szlaku trójkąta handlowego Warszawa- Sankt Petersburg- Królewiec ulokowano obszerny rynek. Odbywały się tu 4 jarmarki rocznie. We wtorki po Wniebowstąpieniu Pańskim, przed świętym Janem Chrzcicielem, po świętych Bartłomieju i Marcinie. Prosperował tu dobrze rozwinięty handel, rolnictwo, całkiem sprawnie funkcjonowało drobne rzemiosło i mały przemysł.

W mieście z powodzeniem prowadzono małe zakłady tkackie, gorzelnię, browar, młyn, liczne karczmy, garbarnie, fabrykę tytoniu i papierosów, a na przedmieściach cegielnię i olejarnię. Handlowano zaś głównie zbożem, towarami spożywczymi i żywym inwentarzem. Miejscowi kontrahenci zaopatrywali we wszelakie produkty kalwaryjską jednostkę wojskową, w której stacjonowały m.in. wojska 10 Ingermałandzkiego pułku, a także wywiązywali się z opiewających na znaczne sumy kontraktów z więzieniem. Odrębną grupę, parająca się szmuglowaniem do Prus towarów i ludzi, stanowili przemytnicy, którzy niejednokrotnie byli w swej dziedzinie wyjątkowymi „fachowcami”. Jednak mimo wielokierunkowego rozwoju miasta, najliczniejszą grupę stanowiła tu najniższa warstwa społeczna, czyli żydowska biedota.

W drugiej połowie XIX wieku w Kalwarii żyło się podobnie, jak w innych miastach na Suwalszczyźnie, które zostały zdominowane przez Żydów. Miejskie życie niemal nie różniło się od upływającego czasu w nieodległych od Kalwarii Sejnach, Augustowie, czy przygranicznym, również licznie obsadzonym przez Żydów sztetlu Raczki. Mimo ciężkiej pracy przez 12 godzin na dobę, wszechobecna bieda była nieodzownym elementem czarnego chleba powszedniego. Wielodzietne rodziny w niewyobrażalnym ubóstwie z wielkim trudem wiązały koniec z końcem. Setki familii za atrakcyjniejszą pracą i lepszym życiem migrowały w różne zakątki Królestwa, Europy i świata. Czas w mieście upływał niespiesznie, nieco nużąco, a zwykłym ludziom żyło się nad wyraz skromnie.

W miasteczku dochodziło do częstych sprzeczek i awantur między Żydami, a kalwaryjskimi Litwinami zwanymi „Dzukami”, od wymawiania przez nich miękko spółgłosek „d” i „t”. Do sensacyjnych wydarzeń w mieście dochodziło tylko z rzadka. Czasem miejscowa banda napadła na żydowski sklep, okradła z towaru i groziła podpaleniem dobytku. Częściej miały miejsce nieszczęśliwe wypadki, jak śmierć od utonięcia w Szeszupie 6- letniego Mowszy Płockiego, syna miejscowego rezaka, czy stratowanie przez konie Matwieja Wojczulisa na targu w kwietniu roku 1860. Tragiczny w skutkach pożar wybuchł w mieście w zimie roku 1862. W niewyjaśnionych okolicznościach spłonęła karczma i obiekty gospodarcze należące do jednego z miejscowych arendarzy. W płomieniach śmierć znalazła żona Gotliba Dawidowicza, zaś obszernym oparzeniom uległ najstarszy z synów karczmarza. Spłonął też cały inwentarz, a po kilku dniach w pogorzelisku znaleziono zwęglone zwłoki ludzkie niezidentyfikowanej osoby. Dochodzenie policyjnie w tym przypadku nie wskazywało na udział osób trzecich, choć w mieście głośno mówiło się o antysemickich nastrojach, a także o zatargach między zwaśnionymi Żydami. Mimo tych przeciwności losu i postępującego ubóstwa większość mieszkańców w wielkiej pobożności i z nadzieją oczekiwała lepszego jutra.

W roku 1863 całą gubernią augustowską wstrząsnęła wieść o tajemniczym mordzie dokonanym na 37- letniej Żydówce imieniem Estera Kajla Cwy. Historia życia Estery i sprawa jej nie do końca wyjaśnionej śmierci przez kilka lat była czołowym tematem kronik sądowych, a także ogólnokrajowej prasy. Z pewnością szybko nie znikła też z ust kalwaryjskiej ludności. Estera pochodziła z żydowskiej klasy średniej i była córką Szepszela oraz Gołdy Cwy. Kobieta była zdrowa i w pełni sił, choć niezbyt urodziwa. Prowadziła kawiarnię w największym z pomieszczeń własnego domu. Sama zajmowała niewielkie, parterowe mieszkanie od ulicy. Obok jej sypialni, w sąsiedniej i lichej izbie egzystowali wiekowi rodzice. Na tej samej ulicy, niecałe dwadzieścia kroków od kawiarni mieściły się koszary inwalidów, a tuż obok, po drugiej stronie gmach sądu.

Początek roku 1863 w mieście był niespokojny. Wokół panował stan wojenny. Na kilka tygodni ustanowiono godzinę policyjną, która obowiązywała wszystkich cywilów po zmierzchu. W wyjątkowych okolicznościach i dla szczególnych person wystawiano glejt w formie jednorazowej przepustki.   Przez miasteczko przewijały się też liczne patrole. Przy samej bramie wjazdowej do koszar nocami stało kilku, zazwyczaj czterech lub sześciu szyldwachów. Za dnia strażników było zwykle mniej, ale żołnierze zawsze bacznie obserwowali, czy ktoś podejrzany nie snuje się po okolicy. Bywało, że zaglądali do przybytku Estery, lubując się w miejscowym piwie.

Noc ze środy na czwartek tj. 20/21 maja 1863 roku, roku w którym wybuchło powstanie, była ostatnią w życiu Estery. Nocy tej skromny żywot Żydówki bestialsko przerwano, a wokół jej śmierci rozpostarła się mgła tajemniczości, niemal mistycyzmu. Według orzeczenia sądowo–lekarskiego na ciele denatki stwierdzono: „z prawej strony czoła ranę wielką, głęboką, ze zgruchotaniem zupełnem kości czołowej, od silnego uderzenia młotem lub obuchem siekiery; rany na głowie, nosie, z roztrzaskaniem kości nosowej, pochodzące od silnych ciosów narzędziem tępem, twardem; w okolicy szyi rany długie, powstałe od kłucia narzędziem ostrem; na piersiach strupy widocznie od parzenia zapałkami powstałe, co stwierdzały zapałki po ciele jej porozrzucane; znaki na rękach od podobnegoż palenia zapałkami; liczne sińce na twarzy i członkach górnych pochodzące od bicia i mocnego ściskania obcemi rękami; wreszcie trzy żebra w lewym boku złamane, przy nadzwyczaj silnem gnieceniu. Prócz tego na przyległej ścianie, a nawet i na suficie, nad łóżkiem denatki, dostrzeżono ślady rozbryzganej krwi, a pod łóżkiem znaczną ilość krwi, pochodzącą z zadanych ran”.

Zdaniem lekarza obducenta, obrażenia głowy i tułowia były śmiertelne. Podczas oględzin policyjnych jednoznacznie nie stwierdzono włamania. Z mieszkania również nic nie skradziono. Drzwi, które prowadziły na ulicę były zamknięte, a okiennice od kawiarni i mieszkania zasunięte. Oprawcy jednak  pozostawili ślad na drzwiach od podwórza, których klamka była związana szpagatem. Na drewnianej zasuwie stwierdzono świeże ślady krwi. Oprócz tego jedynego tropu, sprawcy mordu umknęli niezauważeni, zarówno przez nieświadomych zdarzenia rodziców Estery, jak i stojących kilkadziesiąt metrów dalej strażników.

Okrutna śmierć przez zadane obrażenia wskazywała, iż nad ofiarą brutalnie się znęcano i pastwiono, niemalże torturowano. W notatce dochodzeniowej zapisano: „szczególna tajemniczość, otaczająca sprawców i cel odjęcia życia, nie dla materyalnej chęci zysku, bo bez zaboru dokonanego, kazały szukać przyczyn i pobudek w stronie duchowej, moralnej, w przeszłości istoty, w tak okropny sposób ze świata zgładzonej”. Rozpoczęło się żmudne i kilka miesięcy trwające śledztwo, zaś badana sprawa nabierała coraz jaśniejszych barw.

W grudniu 1861 roku, Estera nieszczęśliwie wyszła za mąż za niejakiego Jankiela Ławskiego, niemal 20 lat młodszego od niej starozakonnego z Raczek w powiecie augustowskim. Na ślub natarczywie nalegała, a można i rzec, że małżeństwo groźbami wymusiła familia Żydówki. Pod przymusem rodziny Estery ślub się odbył, ale sam związek trwał raptem dwa tygodnie. W dniu 31 grudnia Estera Cwa wystąpiła z pisemną skargą do naczelnika powiatu kalwaryjskiego. W liście napisała, że Żydzi naszli w nocy jej mieszkanie i zmusili ją do poślubienia osiemnastolatka, którego ona „nie kocha i żyć z nim nie chce”. Dodatkowo w piśmie wystąpiono z prośbą o „zabezpieczenie jej osoby przed zawziętością Żydów, usiłujących odebrać jej życie”. Czy były to tylko groźby ze strony rodziny, czy Estera rzeczywiście obawiała się najgorszego? W styczniu 1862 roku kobieta wyjednała sobie rozwód i związała się stałym związkiem z katolikiem Aleksandrem Niedźwiedzkim. Oboje postanowili, że wezmą ślub, a Estera przejdzie konwersję z wyznania mojżeszowego na chrześcijaństwo. Kobieta wyznała swym katolickim znajomym, że planuje ponownie wyjść za mąż, co nie umknęło uwadze jej rodziny. Estera żaliła się przed przyjaciółmi, że znów jej grożono i ślub chciałaby podjąć w sekrecie, „bo familia żydowska może ją zabić”. Żydówka nie miała lekkiego losu i twierdziła, że krewni się na nią zawzięli jeszcze wcześniej, „od czasu romansu z postawnym oficerem, z którym w ciążę zaszła i porodziła w Kownie syna, że usiłowała później przejść na wiarę chrześcijańską, że dla niedopuszczenia tego w grudniu 1861 roku, wydali ja za mąż za 18­– letniego żydka”.

W licznej rodzinie Cwów ważną postacią był mąż siostrzenicy Estery– Mowsza Lejzor Mendelbaum, niegdyś mieszkaniec Kalwarii, a następnie Kowna. Mendelbaum z zawodu zajmował się wyszynkiem oraz importem trunków. Religijny karczmarz wśród swoich uznawany był za zagorzałego talmudystę. Mówiło się, że zamierza wydać książkę w języku hebrajskim, a sam chwalił się, że „w świętych księgach jest obeznany”.

Z początkiem roku 1863 Mendelbaum odbył kilka podróży z Kowna do Kalwarii. Powód wizyt miał być ścisłą tajemnicą, ale burmistrz miasta doniósł organom ścigania, że „krążyły pogłoski o naradach rodziny Estery Cwy, jakoby trzykrotnie w Kalwaryi, przy obecności Mendelbauma odbywanych, na których rozbierano dopuszczalność, wedle ksiąg talmudu, pozbawienia życia potomka Izraelowego, odstępującego od wiary przodków”. Jak podano w wydawanej w Warszawie „Gazecie Sądowej” z dnia 18 lipca 1873 roku ostatnia z tych narad miała nastąpić w przeddzień zabójstwa. Urzędnik donosił również, że przed Wielkanocą Mendelbaum sprowadził do miasta jakiegoś Niemca, murarza, rzekomo do „zgładzenia Estery ze świata”. „Dziennik Warszawski” z dnia 28 sierpnia 1869 roku w Kronice Sądowej opublikował obszerny tekst, w którym padły słowa: „[…] Mowsza Lejzor Mendelbaum sprowadził z Kowna do Kalwarii jakiegoś mularza z Prus, który miał zamordować Esterę przed Wielkanocą 1863 r.; że gdy zamach ten nie był ówcześnie spełnionym, krewni Estery i inni żydzi zebrali się na naradę pod prezydencją talmudzisty rabina z niewiadomego miasta, który miał tłomaczyć zebranym, iż wedle ksiąg talmudu, pozbawienie życia żydówki od wiary przodków odstąpić zamierzającej, nie jest żadnem przestępstwem”. Kronika donosi, że po tej naradzie morderstwo zostało „spełnione”, zaś Mowsza Mendelbaum i bratanek Estery- Eljasz Cwa, nazajutrz wyjechali do Kowna. Wszystkie poszlaki wskazujące na rodzinną zmowę zebrane zostały przez dobrą znajomość burmistrza z Cwami i ich sąsiadami, a także na podstawie dochodzenia policyjnego. W kręgach starozakonnych krążyły pogłoski, a nawet niektórzy pod przysięgą zeznali, że samo zachowanie i działanie żydowskiej rodziny ma związek ze skargą do burmistrza, co wielce rozwścieczyło Cwów. Inny Żydzi zapewniali, że „zabójstwo Estery musiało być dziełem jej familiji, która miała do niej urazę za niezachowanie przepisów religijnych”. Jeden z katolickich świadków zeznał, że „Estera objawiając mu swą obawę, aby przez familiję nie była zabitą, chciała na jego imię scedować swój majątek, to jest dom szynkowy w Kalwarji, a nawet wtedy dała mu do zachowania 300 rsr” [rubli srebrnych- przyp. aut.]. W trakcie dochodzenia udało się również dotrzeć do korespondencji rodzinnej Cwów, a także natrafiono na notatki sporządzone przez jej członków. Do licznych dowodów należały listy Mowszy Mendelbauma i Eljasza Cwy oraz „talmudyczne notaty ręką pierwszego pisane”. Za pomocą przysięgłego tłumacza z pozyskanego materiału dowodowego wywnioskowano, iż Mendelbaum do „zagorzałych fanatyków religijnych należy, który w mistycznych wyrażeniach poprzysięga zemstę przeciwko Esterze Cwy skierowane i jej czyny potępiające”. Listy były pełne wyrażeń o rozwiązłości, brudach, o hańbie w Kalwarii, które popełniła „ona, nasza familija, nasza krew”. Według Mendelbauma „żyd przekraczający zakazy religji staje się potworem niegodnym życia a wytępienie takiego potworu cnotą, zasługą i świętą jest zabawą”. W pismach przewijają się też kilkukrotnie imona Eliasza i Mejera Cwów, jakoby oni mieli być „ręką samego Boga”. Z zapisków wynika, że Mendelbaum przejawiał symptomy choroby psychicznej, albo „zaślepienia duszy i rozumu” na tle religijnym. Z pewnością miał wielki dar przekonywania i wpływał na najbliższą rodzinę niczym przywódca sekty.

Wszystkie poszlaki zebrane przez zaangażowanych w śledztwo wskazywały jednoznacznie na winę Mowszy Lejzora Mendelbauma, który sam zapętlił się w kłamstwach. Samozwańczy guru mataczył i zmieniał zeznania. Przedstawił również kilku świadków i alibi, z których „żaden nie był w stanie się tłumaczyć”. Mendelbaum przyznał, że kilkukrotnie przed Wielkanocą roku 1863 bywał w Kalwarii, ale powodów przyjazdów nie potrafił wyjaśnić. Również nie wytłumaczył się jasno z przyczyny przywiezienia przez siebie obcego murarza, „kalekiego włóczęgę, o którym zaraz szemrano między żydostwem, że był najęty dla zabicia Estery, lecz wówczas plan zabójstwa się nie udał”.

Mendelbaum pierwszy raz pojawił się w Kalwarii w lutym, co potwierdzili świadkowie. W czasie podróży z Kowna do Kalwarii, w Mariampolu zapoznał „chorego na nogi Niemca”, udającego się na kurację. Mendelbaum z własnej kieszeni dał kilka rubli inwalidzie i dodatkowo zapłacił za kilkudniowe utrzymanie w Kalwarii swego gościa, a także „odstawił go do granicy pruskiey”. Odstawił, ale na tym tragicznego w skutkach spisku przeciwko Esterze Cwie nie skończył. W zeznaniach Żyd tłumaczył się, że jego lutowy pobyt w mieście miał jeden cel– przybył po pieniądze, które miał zapożyczyć od teścia. Po upływie kilku dni od odwiezienia najemnego murarza, Mendelbaum poczynił kolejne kroki, by swój niecny plan zrealizować.

Kolejna wizyta Mendelbauma w Kalwarii odbyła się w marcu i według niego miała tyczyć się „swatania znajomych żydów”. Trzeci przyjazd do miasta miał miejsce 18 maja, czyli dwa dni przed zabójstwem Estery. Na przesłuchaniu starozakonny zeznał, że do miasta przyjechał „w celu odebrania zapożyczonych pieniędzy od Szmojły Grudzińskiego, którego o tem przez Cymkowskiego zawiadomił”. Ponadto oświadczył, że podróż odbyła się tylko w asyście swego szwagra Eljasza Cwa. Okazało się jednak, że podczas tej samej wizyty Mendelbaum przywiózł do Kalwarii innego luźniaka pochodzącego z Prus- Rudolfa Bähringa. Bähring okazjonalnie parał się zduństwem. Był też notowany i raz ukarany grzywną za włóczęgostwo, więc łatwy zarobek pokaźnej sumy mógł niewątpliwie przekonać Niemca. W spisanych zeznaniach Mendelbaum tłumaczył się, że Bähringa nie zna i nie przywiózł go z Kowna, a w noc z 20 na 21 maja, czyli w tym czasie, kiedy doszło do mordu na Esterze w Kalwarii nie przebywał.

Uwikłanie w zmyśloną historię i wplątanie w sieć kłamstw coraz większej liczby świadków, doprowadziły do tego, że sami powołani do obrony krewni Mendelbauma, składali gryzące się ze sobą oświadczenia, krok po kroku pogrążając Mowszę. W swych zeznaniach starozakonni zaciskali przysłowiową pętlę na szyi „talmudysty”, zaś sam Rudolf Bähring ostatecznie podciął gałąź, na której siedział podżegacz. Wystraszony policyjnym dochodzeniem Niemiec wyjawił, „że jako zdun przybywszy z Prus za czasowem paszportem do miasta Kowna, poznał tamże obwinionego Mowszę Mendelbauma w marcu roku 1863, bo stawiał tam u niego piece i u tegoż Mendelbauma dwa miesiące mieszkał, czego dziś skruszony Mendelbaum nie przeczy”.

Na kilka dni przed zabójstwem Mendelbaum zapoznał Bähringa ze swym szwagrem Eljaszem Cwym. Obaj intryganci zaproponowali Bähringowi zarobkowy wyjazd do Kalwarii, podczas którego zdun miałby zarobić sporą sumę pieniędzy. Bähring przystał na propozycję i razem z Mendelbaumem oraz Cwym, a także Żydówką imieniem Dwojra Szatz wyjechali 17 maja z Kowna do Kalwarii. Była to niedziela. Po przyjeździe Żydzi pozostawili Niemca w podmiejskiej karczmie, a sami udali się do miasteczka. Po kilku godzinach wrócił osamotniony Mendelbaum i „wyprowadził Bähringa za miasto o wiorstę i tam dopiero zaczął mu opowiadać o żydówce mającej romans z oficerem, że ta żydówka zamierza zmienić religię swą na katolicką i źle się bardzo prowadzi”. Mendelbaum oferując 40 srebrnych rubli przekonał Bähringa do zabicia „splamionej żydki”. Starozakonny w słowach zobrazował drogę i wygląd mieszkania Estery, a także postać przyszłej ofiary.

W poniedziałek Bähring wybrał się do miasteczka, ale sam nie mógł namierzyć kawiarni, więc wypytywał o lokal miejscowych przechodniów. Przypadkowo spotkawszy Mendelbauma, został zganiony przez Żyda, za to, że przez nieostrożność mógł nieświadomie napytać im biedy. Mendelbaum wręczył Bähringowi 60 kopiejek na zakup alkoholu i radził, że najlepszą porą na zabicie Estery są godziny poranne. Dodatkowo poinformował Bähringa, że „jej matka jest już o tem uprzedzona  i otworzy mu drzwi od tyłu”. Całą sumę po wykonaniu brudnej roboty Rudolf Bähring miał otrzymać w Kownie. Tego samego dnia, późnym poniedziałkowym wieczorem Bähring wtargnął do mieszkania Cwych, ale zobaczywszy Estrę skruszył się i „żal go ogarnął, zaniechał zamiaru i ostrzegł ją”. Zrozpaczona Estera zawołała ojca, ale ten zbył ją, oznajmiając, że niedoszły morderca musiał być po prostu wariatem. Żydówka szła w zaparte, że człowiek, który ją naszedł z pewnością dostał zlecenie jej zabicia, co sam przyznał i ze szczegółami opowiedział jej całą historię. Wymienił też każdego ze znanych jej członków rodziny. Na wszelki wypadek ojciec Estery zapisał sobie nazwisko domniemanego złoczyńcy. Cała sprawa została przez Esterę niezwłocznie zgłoszona na policję.  Bähring opuścił miasteczko i udał się do Kowna, gdzie po kilkunastu dniach spotkał się z Mendelbaumem, który oznajmił mu, że skoro nie miał odwagi zabić Żydówki, „to trudno, ale powinien niezwłocznie uciekać na Prussy”. Otrzymał też za „fatygę” 1 rubla i 50 kopiejek. Nieświadomy dokonanej zbrodni Niemiec, Mendelbauma nie posłuchał i pozostał w Kownie.

Podczas rozprawy dokładne i szczegółowe oświadczenie Rudolf Bähring zeznał publicznie pod przysięgą, a podczas „spowiedzi” Niemca pisarz sądowy zauważył i zanotował „zmienienie i pomieszanie” Mendelbauma. Rudolf zeznał również, że ostrzegł Esterę, ale nie miał odwagi donieść o sprawie policji, zaś w Kalwarii był tylko ten jedyny raz, a do miasta Mendelbaum przyjeżdżał jeszcze z innym Niemcem o nazwisku Dangl. Identycznie, jak Bähring zeznało kilku świadków, choć byli tacy, którzy też mataczyli. „Wszystkie te zeznania przekonywują o tem, że Bähring, jakkolwiek sam niewiele wart, chciał jednak oszczędzić życie Estery, że ją ostrzegał, a Mendelbaumowi rzetelną do oczu prawdę powiedział”. Dwojra Szatz zeznała, że podróżowała z Kowna do Kalwarii z dwoma Żydami i Niemcem „o fizyonomji obrzydliwej, ciągle prymkę w gębie przeżuwający; osoba jest dobrze jej znana abo na sali tejże przesłuchiwany jest obecny, podobnie jak jeden z oskarżonych żydków”. Inna starozakonna, imieniem Mera Szleser, zeznała, że „dnia 18 maja o godzinie 10-ej wieczorem widziała we drzwiach Estery Cwy, nieznanego jej osobnika, rozmawiającego z Esterą; oraz ze że później słyszała jakąś sprzeczkę w mieszkaniu Cwych”. Osobą tą oczywiście okazał się rozpoznany na sali sądowej Rudolf Bähring. Rodzice zamordowanej przyznali, że w mieszkaniu ich przebywał obecny na sali Bähring, a także, że ostrzegał ich córkę, „że ta ma wielu nieprzyjaciół”. Ojciec Estery przyznał również, że zanotował sobie nazwisko nieznajomego. Anna Śliwkowska zeznała pod przysięgą, że ofiara morderstwa była u niej ostatni raz przed śmiercią i opowiedziała całą historię z Bähringiem. Kochanek Estery, Aleksander Niedźwiedzki przyznał, że ukochana była u niego, wypłakała się na ramieniu, opowiedziała zajście w mieszkaniu i pokazała karteczkę z napisem „Bähring”. Okazało się również, że Mendelbaum wpadł na kłamstwie z Grudzińskim i Cymkowskim. Pierwszy zeznał, że oskarżony u niego się od kilku miesięcy nie pojawił, a drugi, że nikt z nim się nie kontaktował. Mendelbaum brnąc w kłamstwach zeznał, że „najwidoczniej o sprawie zapomniał”, a to dlatego, że „z obawy przed wojennym patrolem, noc na furmance pod lasem przepędził”.

Śledztwo wykazało, że Mowsza Mendelbaum dnia 20 maja, około godziny 20:30 wyszedł z mieszkania swego wuja i powrócił dopiero nazajutrz, przed godziną 8 rano. Dodatkowo tego samego dnia widziano Mendelbauma w miejscowym „przyszkółku na pacierzach, gdzie żarliwie się modlił i dał na ofiarę 18 groszy”. Burmistrz miasta na rozprawie oświadczył, że w zwyczaju miejscowych wyznawców judaizmu, danie na ofiarę jest w „geście osób grzesznych lub by interes się powiódł”. W końcu przyparty do muru Mowsza Mendelbaum przyznał, że dowiedziawszy się o zabójstwie Estery, wyjechał z Kalwarii w czwartek o godzinie 10 przed południem, gdyż „nie może znieść widoku trupa”. Po powrocie do Kowna starozakonny nie powiadomił kowieńskiej rodziny ofiary, a tłumaczył to obawą przed przekazaniem smutnej wiadomości swej żonie i w następstwie „złamaniem psychicznem”. Mimo, iż Estera od chwili bezpośredniego zagrożenia do śmierci miała jeszcze dwie doby życia, w dodatku mając słownie zapewnione „baczne oko policmajstera”, nie uchroniła się przed najgorszym.

Sąd kryminalny guberni płockiej i augustowskiej, w sprawie umyślnego i  planowanego z premedytacją zabójstwa Estery Kajli Cwy, przesłuchał kilkadziesiąt osób. Nic nie wskórano upomnieniami, ostrzeżeniami, a nawet nie pomogły „groźby sądu w kierunku Mendelbauma poczynione”. Żyda przed kolejnymi kłamliwymi zeznaniami nie wystraszyła nawet kara głodówki i odosobnienia w izolatce. Sąd Policji Poprawczej „za rażące kłamstwa i zacięte zapieranie dochodzonych okoliczności” chciał również ukarać Mendelbauma „podwójną karą chłosty”. Mowsza Lejzor Mendelbaum nie tylko zdania nie zmienił, ale też nie wydał żadnego ze współwinnych.

Na mocy prawa, „X Departament Rządzącego Senatu” ogłosił wyrok i skazał Mowszę Lejzora Mendelbauma z artykułu „926 ustawy 1 oraz 126 ustawy 1 za uczestnictwo i zaplanowanie zabójstwa”, na pozbawienie wszelkich praw obywatelskich i zesłanie na katorżnicze roboty w kopalniach wapnienia na lat 12, a po odbyciu tejże kary, na dożywotnią zsyłkę na Syberię. Mendelbaum odmówił skorzystania z prawa łaski. Rodziców Estery skazano na pozbawienie wszelkich praw, a także zesłanie w najodleglejsze zakątki Sybiru. Ojciec zamordowanej, Szepszel Cwa, nie doczekał uprawomocnienia wyroku i zmarł „w następstwie śmierci głodowej” w miejscowym areszcie. Matkę Estery, Gołdę Cwę, senat rządzący tymczasowo uniewinnił i zwolnił z aresztu na wniosek pomocnika naczelnego prokuratora, radcy kolegialnego Łysińskiego. Wyroki dwóch pierwszych instancji i instancji trzeciej, co do Mowszy Mendelbauma, „w swej mocy pozostawił”. Rudolfa Bähringa z braku dowodów tymczasowo uniewinniono, choć zaprotokołowano, że „w przypadku pojawienia się istotnych sprawie poszlak, kryminał ponownie rozezna się w kartach obserwowanego”.

Współwinni zbrodni Eljasz Szlomowicz Cwa i jak się okazało jego brat Owsiej Beniamin Cwa, zbiegli z kraju i byli poszukiwani listami gończymi. Na ich trop nigdy nie natrafiono. Sprawa jednak się nie zakończyła i mimo trzech jednogłośnych instancji sądowych, Mowsza Lejzor Mendelbaum wynajął adwokata Podolskiego, który wniósł w imieniu oskarżonego skargę restytucyjną, z prośbą o przeprowadzenie nowego śledztwa, w celu udowodnienia niewinności. „W skardze tej przytoczył Mendelbaum tak silnej doniosłości rozumowania i zasady, a co najważniejsze tak stanowczo deklarował usprawiedliwić swoje znane w sprawie alibi, to jest wyjaśnić dokładnie, gdzie i u kogo przepędził noc, w której Estera zamordowaną została i nowemi dowodami, poprzednio niezbadanemi, wykazać swą niewinność, że skutkiem tej skargi senat rządzący na okoliczności w niej przytoczone, nowe śledztwo wyprowadzić rozporządził”.

Sprawa nabrała nowych rumieńców, ale kolejne śledztwo wniosło niewiele. Ponowne przesłuchania zupełnie skomplikowały sprawę, czego rezultatem były same trudności w obiektywnym ocenieniu winy oskarżonego. Nie pomogła też skazanemu pozytywna opinia nadrabina warszawskiego, Beera Meyselsa. Sam Mowsza Mendelbaum finalnie zrzekł się obrony i przemowy, a sąd na obronę skazanego przydzielił do pracy mecenasa Radgowskiego. Jako, że Radgowski miał znakomite opinie i słynął z twardej ręki oraz rzetelnej pracy, wszystkimi siłami próbował uniewinnić Mendelbauma. Mimo to, senat po rozważeniu zebranych materiałów i po wysłuchaniu nowych wniosków pomocnika naczelnego prokuratora, nie znalazł żadnych powodów do uchylenia poprzedniego wyroku. Klamka zapadła. Mowsza Lejzor Mendelbaum został skazany ostatecznym wyrokiem prawomocnym w październiku 1870 roku na zesłanie na Sybir, dokąd udał się z małżonką i dziećmi. Namiestnik Królestwa Polskiego „z postanowieniem w drodze łaski z dnia 10 października 1871 roku wydanem, do uchylającego od ciężkich robót w kopalni wniosku Komissyji Rządowej Sprawiedliwości, przychylić się raczył”. Los żydowskiej rodziny Mendelbaumów pozostaje do dziś nieznany.

Miejsca, osoby oraz czas wydarzeń są prawdziwe. W tekście wykorzystano materiały prasowe, dzienniki urzędowe, a także drukowane w krajowej prasie kroniki policyjne i sądowe. Spisane historie nie obrazują światopoglądu autora, a jedynie przedstawiają zaczerpnięte z archiwalnych materiałów fakty.

Autor tekstu: Marcin Sebastian Halicki

Gminny Ośrodek Kultury w Raczkach

Raczkowskie Archiwalia

Jaminy Indexing Team

Tyle razy oglądałam ten album, że powinnam znać każdą przedstawioną w nim osobę. Każde sfotografowane miejsce. Bóg będzie nas kiedyś wszystkich wołał po imieniu. Należy więc o każdym pamiętać. Trzeba przeżyć tak wiele lat, jak ja, by wreszcie uświadomić to sobie dogłębnie.

Oto leży przede mną album pamięci i zapomnienia. Tę opowieść piszę o nim i o jednym ze zdjęć w nim zamieszczonym. Drewniane lakierowane na czarno okładki z szarym płóciennym grzbietem i takiegoż koloru kartami związanymi na grzbiecie wypłowiałą brązową tasiemką. Na przedniej jego okładce rodzaj płaskorzeźby. W ukośnym rombie sylwetka dostojnego kościoła. Ściany czworoboku spowite w kwiatki i gałązki jakby od niechcenia barwione gdzieniegdzie zielenią, czerwienią i brązem. Na tylnej  ̶  nie ma żadnych przedstawień. Od wewnątrz wyklejki w granatowo-stalowe mazaje. Album, delikatnie mówiąc, jest podniszczony, ale dla mnie wciąż cenny, bo rodzinny. Od kiedy zajmuję się na poważne genealogią, współorganizuję zjazdy rodzinne, przeglądam i indeksuję księgi parafialne, nabiera jeszcze większej ważności niż dotąd, ale z tej to przyczyny jest też raniony. Zdjęcia wklejano w nim tak „porządnieˮ, że chcąc bliżej poznać tych, co na fotografiach, trzeba je teraz odrywać siłą od kart albumu, by móc przeczytać napisy na odwrotnej ich stronie. Wszyscy, włącznie ze mną, wklejając je myśleli, że pamięć jest trwała. Opowieści i daty zacierają się w niej jednak i stajemy przed zagadką, której już nie sposób rozwiązać. Tak jest i ze mną oraz z fotografią, o której chcę opowiedzieć.

Jest ona niewielkim prostokątem w kolorze sepii. Bez żadnej daty i chociażby najmniejszego opisu. Już nie ma osób, które mogłyby mi coś więcej zdradzić, niż to, co dyktują strzępki mojej pamięci. Zdjęcie, jak mniemam, wykonane zostało na kilka lat przed II wojną światową. Zapewne w zakładzie któregoś z rajgrodzkich fotografów. Nie ma na nim żadnej pieczątki moją myśl potwierdzającej. Miasteczko to leżało najbliżej miejsca, gdzie mieszkali moi przodkowie, więc z tego wnioskuję jego pochodzenie. A może zrobiono je w nieco dalszym i większym mieście Grajewie? Nie pamiętam, co mi opowiadała o nim mama, nie zanotowałam żadnych szczegółów.

Na nim Irenka, bratanica mojej mamy, jak przystało na kilkunastoletnią uczennicę rajgrodzkiej szkoły w ciemnym bereciku, spod którego wystaje równiuteńko obcięta jasna grzywka i z grzecznie ułożonymi rękami na płaszczyku niezakrywającym kolan. Wysmukłe nogi w bucikach z wyłogami opiera o krzesło, na którym siedzi. Filuterny uśmiech, który nie opuszczał jej nigdy, po latach złożony został we wspólnej mogile z jej ojcem Stanisławem, który zbyt wcześnie, tuż po wojnie, pożegnał się z życiem i spoczywa na rajgrodzkim cmentarzu nieopodal kościoła. Gdy patrzy w aparat fotografa przed nią daleka jeszcze wojna. Na szczęście nic o niej nie wie i chyba jej nie przeczuwa. Może i chciałaby mi coś podpowiedzieć, ale przestrzenie między nami jakże odległe teraz. Kiedy odwiedzałam ją w Grajewie schorowaną, tuż przed śmiercią, nie przyszło mi do głowy wziąć ze sobą fotografii i dopytać się o jej szczegóły. Obok Irenki siedzi na zdjęciu, w jasnym kapeluszu zakrywającym całą głowę, Jadwiga  ̶  jej mama, a moja wujenka. Jedynie nad lewym uchem wyziera spod niego kosmyk ciemnych włosów. W czarnym płaszczu i takich lakierkach zapinanych na paseczek przytrzymuje na kolanach torebkę z metalowym zamknięciem. W jasnych pończochach i rękawiczkach, i z takąż apaszką pod szyją oraz z subtelnym uśmiechem. Nie przypuszcza zapewne, że życie zaproponuje jej dwóch mężów, na dodatek dopowiem, że będą rodzonymi braćmi.

Za nimi stoją trzy panie. Jakże młode jeszcze. I tu moja zagadka. Imienia i nazwiska jednej z nich od lat szukam bez powodzenia. Z lewej strony to ciotka Eleonora. Jest jeszcze przed wyjazdem w lasy pod Nowogródkiem, gdzie gospodarzyła swemu bratu Józefowi na placówce leśnej, który kilka lat później został stamtąd wywieziony na Sybir. Przed małżeństwem z Konstantym Andrzejem, który tak pięknie grywał na kilku instrumentach. Stoi w białych butach wyprostowana jak struna, ubrana w jasny długi, dwurzędowy płaszcz. Z dużym jasnym kapeluszem na głowie, z mniej wykręconym rondem niż u bratowej, w dłoni trzymając, ściągniętą z niej, białą rękawiczkę. Z prawej strony najniższa z kobiet to Zofia − moja mama. Szczupła, z czarnym toczkiem na ciemnych włosach, ubrana w jasny płaszcz, a może żakiet. Nie wszystko na zdjęciu dokładnie widać. Pod szyją wyłogi kołnierza spięte ma broszką w kształcie kwiatu. Podobna, lecz mniejsza ozdoba, widnieje u jej rękawiczki. W ubranej w nią dłoni trzyma czarną torebkę na krótkiej rączce. Twarz jej jak z przedwojennych filmów, a oko jakże zadziorne. Nic nie miała później w sobie z tego wzroku. Pamiętam ją i kocham już całkiem inną. Jeszcze panna wówczas. Narzeczony marynarz zginie w czasie wojny. W dwa lata po niej wyjdzie za mojego ojca. Teraz jednak nic o tym jej nie wiadomo.

Pośrodku stoi pani nieco starsza od sióstr, a młodsza od ich bratowej. W białym berecie na ciemnych włosach związanych wstążką, która spada z boku na kołnierz. O pociągłej twarzy, z bardzo subtelnym uśmiechem. W jasnym ubraniu z apaszką podobnego koloru. Kim ona jest? Dopytuję siebie w myślach. Czy to mamina ciotka Józefa, siostra jej ojca, o której prawie nic nie wiem? Jedynie słyszałam w dzieciństwie jej imię i kilka czułych o niej opinii, a którą tak naprawdę odnalazłam dopiero kilka lat temu w metrykach parafialnego kościoła. Jeżeli to ona, to pięknie umiała śpiewać i była dla mamy bardzo dobra. A może to jakaś inna krewna, kuzynka czy sąsiadka? Nikt z żyjących nie umie mi pomóc rozwiązać tej zagadki.

Miłość to pamięć, powiadam wszystkim. Bóg będzie nas kiedyś wołał po imieniu. Jak się odnajdziemy w tym tłumie, nie znając swoich imion?

Oto i cała historia wysnuta ze starej fotografii. Mogłabym jeszcze dłużej snuć opowieść o niej, ale nie chcę zdradzać wszystkich historii rodzinnych. Może jeszcze przyjdzie kiedyś na to czas. A jeśli nie zdążę, jak moi przodkowie?

Listę mieszkańców wsi Jagłowo z 1864 roku wykonano na bazie wcześniej opracowanej listy przez Joannę Gniedziejko pt.: „Spis spowiadających się w parafii Suchowola z roku 1864”. Jest to rodzinna wieś moich dziadków. Łącznie z już opublikowaną listą z 1909 i przygotowaną z 1926 roku pozwala ona nam na poszukiwanie swoich przodków wg rodzin niegdyś zamieszkałych. Brak jeszcze materiału z okresu między latami 1864-1909, aby uzyskać ciągłość historii tych rodzin zamieszkałych we wsi Jagłowo. Lista spowiadających się została wykonana w odwrotnej kolejności niż znana mi numeracja domów z roku 1909 i 1926 dlatego dokonałem zmian zgodnie z poprzednimi postami.

Domów zaznaczonych na liście na niebiesko nie było jeszcze w 1864 roku lub nie zostały wpisane na listę spowiadających się, wpisałem więc tam głównego lokatora z listy z 1909 r. Listę uzupełniłem o dane rodziców i daty urodzenia. We wsi Jagłowo w 1864 roku znajdujemy 36 zamieszkałych domów, w których mieszka ok. 220 mieszkańców.

Na czerwono dopisałem osoby urodzone do 1864 r., a nie ujęte w wykazie spowiadających się ze względu na wiek, a ustalone w moich poszukiwaniach i umieszczone w drzewie.

Dane poszczególnych osób są zgodne z drzewem FAMILY TREE RODZINY SIEMION prowadzonej i opracowanej przez Ryszarda Siemiona na stronach MyHeritage.

---

Numer 1

Ratkiewicz Ignacy

Numer 2

Mojżuk Albin

Numer 3

Mojżuk Wincenty

Numer 4

Mojżuk Piotr i Zofia

Numer 5

Stanisław Siemion ur. ok. 1832 r. Syn Stefana i Marceli Jurgielewicz.
Anna z d. Zajko ur. 25.07.1835 r. Żona i córka Antoniego i Marianny Pycz.
Marianna Siemion ur. 7.08.1863 r. Córka.
Wawrzyniec Siemion ur. 29.07.1840 r. Brat.
Franciszek Siemion ur.22.01.1847 r. Brat.
Dorota Siemion ur. 13.02.1837 r. Siostra.
Marcela Siemion z d. Jurgielewicz ur. ok. 1797 r. Wdowa, żona Stefana.

Numer 6

Kamiński Józef l. 23 syn Jana i Anny z d. Poźniak.

Numer 7

Wojciech Siemion ur. 31.03.1813 r. Syn Antoniego i Marianny Gudel.
Marianna Winkiewicz ur. 2.06.1823 r. Jego żona, córka Wojciecha i Franciszki Sawośko.
Ignacy Siemion ur. 12.07.1845 r. Syn.
Wincenty Siemion ur. 12.06.1849 r. Syn.
Zuzanna Siemion ur. 23.03.1853 r. Córka.
Wojciech Siemion ur. 28.03.1859 r. Syn.
Jan Siemion ur. ok. 1841 r. Syn.
Rozalia z d. Haraburda ur. ok. 1842 r. Jego żona, córka Kazimierza i Anny Mojżuk.
Jan Siemion ur. 30.07.1863 r. Syn Jana.

Numer 8

Ignacy Mojżuk ur. 29.01.1840 r. Syn Wincentego i Agaty z d. Antoniuk.
Rozalia z d. Sawicka ur. 4.01.1841 r. Żona i córka Wawrzyńca i Anny Sławińskiej.
Paweł Mojżuk ur. 28.06.1842 r. Brat przyrodni. Syn Wincentego i Agaty Sienkiewicz.
Anna Mojżuk ur. 16.03.1836 r. Siostra przyrodnia. Córka Wincentego i Agaty Sienkiewicz.
Jan Mojżuk ur. 8.01.1863 r. Syn.
Wincenty Mojżuk 16.08.1864 r. Syn.

Numer 9

Wojciech Ratkiewicz ur. 13.01.1827 r. Syn Wojciecha i Katarzyny Sawośko.
Marianna z d. Mojżuk ur. 16.03.1836 r. Żona, córka Wincentego i Agaty Sienkiewicz.
Józef Ratkiewicz ur. 30.09.1842 r. Brat przyrodni, syn Wojciecha i Zuzanny Żakiewicz.
Józef Kamiński ur. ok. 1843 r. Szwagier, syn Jana i Anny Poźniak.
Rozalia z d. Ratkiewicz ur. 27.11.1840 r. Żona Józefa Kamińskiego i siostra Józefa Ratkiewicza.
Marianna Kamiński ur. 11.03.1864 r. Córka.
Marianna Kamińska ur. ok. 1849 r. Siostra Józefa.
Anna Kamińska ur. ok. 1852 r. Siostra Józefa.
Katarzyna Ratkiewicz z d. Koszczuk ur. 8.11.1833 r. Żona brata przyrodniego Wojciecha – Ignacego. Córka Jana i Teresy d. Olszewskiej.
Marianna Ratkiewicz ur. 3.03.1864 r. Córka Ignacego i Katarzyny.

Numer 10

Haraburda Józef

Numer 11

Franciszek Gawarecki ur. 6.01.1837 r. Syn Jana i Anny z d. Dawidowicz.
Agnieszka d. Klimowicz ur. ok. 1837 r. Żona, córka Jana i Teresy Klimowicz.
Mateusz Gawarecki ur. 11.09.1842 r. Brat Franciszka.

Numer 12

Adam Józef Pycz ur. 25.12.1828 r. Syn Jana i Marianny Trochimowicz.
Zuzanna Pycz ur. ok. 1834 r. Jego żona. Brak danych.
Jan Gawarecki ur. ok. 1808 r. Wdowiec po Annie Dawidowicz.

Numer 13

Wawrzyniec Suchwałko ur. 28.07.1832 r. Syn Marcina i Marianny z d. Godlewskiej.
Aniela z d. Ratkiewicz ur. 7.04.1834 r. Żona, córka Franciszka i Marianny Sucharzewskiej.
Marianna Suchwałko ur. 15.02.1800 r. Matka Wawrzyńca.

Numer 14

Antoni Sawośko ur. ok. 1836 r. Syn Jana i Klary Bieniasz.
Marianna z d. Siemion ur. ok. 1835 r. Jego żona, córka Stefana i Marceli Jurgielewicz.
Wawrzyniec Sawośko ur. ok. 1833 r. Brat Antoniego.
Agata Siemion ur. ok. 1839 r. Siostra Marianny.
Anna Sawośko ur. 17.02.1863 r. Córka Antoniego i Marianny.
Katarzyna Sawośko ur. ok. 1865 r. Córka Antoniego i Marianny.

Numer 15

Józef Jan Kaczorowski ur. 11.05.1830 r. Syn Jana i Rozalii Sawośko.
Zuzanna z d. Winkiewicz ur. 25.11.1825 r. Żona , córka Wojciecha i Franciszki Sawośko.
Adam (Andrzej) Kaczorowski ur. ok. 1854 r. Syn.
Zuzanna Kaczorowska ur. 2.04.1864 r. Córka.

Numer 16

Andrzej Nowicki ur. 21.11.1819 r. Syn Antoniego i Klary Siemion.
Marianna z d. Najda ur. ok. 1828 r. Jego 2-ga żona, córka Andrzeja i Marianny.
Ewa Nowicka ur. ok. 1851 r. Jego 1-sza żona, córka Andrzeja i Marianny z d. Wojtkielewicz.
Marcin Nowicki ur. ok. 1858 r. Syn Andrzeja i Marianny z d. Najda.
Wiktor Nowicki ur. ok. 1859 r. Syn.
Aniela Nowicki ur. 23.10.1864 r. Córka.

Numer 17

Wojciech Siemion ur. 24.04.1836 r. Syn Tadeusza i Marianny Snarskiej.
Zuzanna z d. Pikus ur. ok. 1837 r. Jego żona, córka Mateusza i Krystyny Sawośko.
Wincenty Siemion ur. ok 1842 r. Brat.
Krystyna Siemion ur. 8.03.1845 r. Siostra.
Wiktoria Siemion ur. 20.11.1860 r. Córka.
Anna Siemion ur. 1.03.1863 r. Córka.

Numer 18

Antoni Zajko ur. 16.06.1811 r. Syn Bartłomieja i Marianny z d. Koszczuk.
Marianna d. Pycz ur. 20.01.1813 r. Córka Jakuba i Krystyny Siemion.
Jan Zajko ur. 1.01.1838 r. Syn.
Franciszek Zajko ur. 9.10.1842 r. Syn.
Andrzej Zajko ur. ok. 1849 r. Syn.
Ewa Zajko ur. 13.12.1844 r. Córka.
Wiktoria Zajko ur. 5.08.1847 r. Córka.

Numer 19

Antoni Siemion ur. 18.07.1824 r. Syn Kazimierza i Franciszki Kaczyńskiej.
Rozalia z d. Juchniewicz ur. 14.09.1827 r. Jego żona, córka Jana i Agaty Sienkiewicz. Jego 2. żoną była Marianna Haraburda ur. 1846 r.
Teofila Siemion ur. 2.03.1852 r. Córka.
Antoni Siemion ur. 12.02.1855 r. Syn.
Jan Siemion ur. 6.08.1860 r. Syn.
Albin Siemion ur. 12.07.1863 r. Syn.

Numer 20

Waśko Michał

Numer 21

Janewicz Józef

Numer 22

Michał Dawidowicz ur. 29.09.1819 r. Syn Mateusza i Franciszki Kowalewskiej.
Dorota Sawośko ur. ok. 1830 r. Jego 2. żona, córka Jana i Klary z d. Bieniasz.
Marcin Dawidowicz ur. ok. 1854 r. Syn.
Ignacy Dawidowicz ur. 13.01.1836 r. Syn z 1. żoną Franciszką z d. Aniśko.

Numer 23

Mojżuk Jan s. Wawrzyńca

Numer 24

Andrzej Mitrosz ur. 26.11.1809 r. Syn Wawrzyńca i Marianny Sienkiewicz.
Ewa z d. Andraka ur. 19.06.1813 r. Jego żona, córka Andrzeja i Ewy Sawośko.
Agata Mitrosz ur. ok. 1844 r. Córka.
Aniela Mitrosz ur. 19.12.1846 r. Córka.
Marianna Mitrosz ur. 28.06.1853 r. Córka.
Jan Mojżuk ur. 14.08.1834 r. Syn Wawrzyńca i Heleny z d. Łuszcz.
Katarzyna z d. Mitrosz ur. 23.11.1837 r. Jego żona, córka Andrzeja i Ewy d. Andraka.

Numer 25

Jan Ostrowski ur. 15.12.1844 r. Syn Jana i Anny z d. Winkiewicz.
Katarzyna z d. Mikucka ur. 20.11.1842 r. Jego 1. żona, córka Mateusza i Marianny z d. Mojżuk.
Piotr Ostrowski ur. 15.08.1864 r. Ich syn.
Rozalia Mikucka ur. ok. 1846 r. Siostra Katarzyny.
Wawrzyniec Haraburda ur. ok. 1813 r. 2. mąż matki Katarzyny – Marianny z d. Mojżuk.
Marianna z d. Mojżuk , wd. Mikucka ur. 12.01.1812 r. Jego żona.
Józef Haraburda ur. 12.11.1854 r. Syn.
Anna Haraburda ur. 3.07.1856 r. Córka.

Numer 26

Konstanty Poźniak ur. 25.01.1834 r. Syn Wojciecha i Marianny z d. Sawośko.
Anna z d. Suchwałko ur. 8.09.1837 r. Jego żona, córka Marcina i Marianny Godlewskiej.
Mateusz Poźniak ur. 13.09.1839 r. Brat.
Michalina Poźniak ur. ok. 1845 r. Siostra.
Marianna Poźniak ur. 15.01.1809 r. Matka.

Numer 27

Adam Pycz ur. ok. 1824 r. Syn Jakuba i Krystyny Siemion.
Anna z d. Kamińska ur. ok. 1830 r. Jego żona, córka Jana i Anny z d. Andraka.
Jan Pycz ur. 13.10.1854 r. Syn.
Ignacy Pycz ur. 28.07.1857 r. Syn.
Wiktoria Pycz ur. 18.11.1864 r. Córka.

Numer 28

Pycz Jakub

Numer 29

Stanisław Mitrosz ur. 17.04.1811 r. Syn Wawrzyńca i Marianny Grygier.
Marianna z d. Siemion ur. ok. 1814 r. Córka Wojciecha i Marianny Bierć.
Mateusz Mitrosz ur. 24.08.1836 r. Syn.
Franciszek Mitrosz ur. ok. 1843 r. Syn.
Bartłomiej Mitrosz ur. 23.08.1848 r. Syn.
Agata Mitrosz ur. 22.01.1833 r. Córka.
Józefata Mitrosz ur. 18.03.1839 r. Córka.
Anna Mitrosz ur. 12.07.1844 r. Córka.

Numer 30

Kazimierz Haraburda ur. 12.11.1804 r. Syn Kazimierza i Rozalii z d. Pycz.
Anna z d. Mojżuk ur. 22.07.1804 r. Żona, córka Mateusza i Marianny Dorgusz.
Jan Haraburda ur. 15.12.1829 r. Syn.
Marianna z d. Halicka ur ok. 1838 r.  Żona Jana, c. Jana i Marianny z d. Dzieszko.
Wiktoria Haraburda ur. 8.12.1860 r. Córka.

Numer 31

Kazimierz Wojtkielewicz ur. ok. 1830 r. Syn Antoniego i Ewy z d. Siemion wd. Dawidowicz.
Marianna z d. Misiewicz ur. 22.01.1832 r . Córka Michała i Heleny Lotko.
Rozalia Wojtkielewicz ur. 23.02.1864 r. Córka.
Marcin Wojtkielewicz ur. ok. 1844 r. Brat.
Rozalia Wojtkielewicz ur. ok. 1828 r. Siostra.

Numer 32

Wojciech Koszczuk ur. 27.04.1827 r. Syn Jana i Teresy Olszewskiej.
Magdalena z d. Mojżuk ur. 16.11.1829 r. Jego żona, córka Łukasza i Teresy Mitrosz.
Anna Koszczuk ur. 8.11.1857 r. Córka.
Ignacy Ratkiewicz ur. 14.08.1836 r. Syn Wojciecha i Krystyny Dawidowicz.
Katarzyna  z d. Koszczuk ur. 8.11.1833 r. Jego żona i siostra Wojciecha.
Marianna Ratkiewicz ur. 3.03.1864 r. Córka.

Numer 33

Kazimierz Jaroszewicz ur. 4.03.1818 r. Syn Tadeusza i Marianny Boguszewskiej.
Konstancja z d. Pycz ur. ok. 1828 r. Jego żona, córka Jakuba i Krystyny Siemion.
Marianna Jaroszewicz ur. 29.10.1852 r. Córka Kazimierza i jego 1. żony Konstancji z d. Pycz.
Anna (Konstancja) Jaroszewicz ur. 11.09. 1855 r. Córka Kazimierza i Konstancji z d. Pikus.
Mateusz Jaroszewicz ur. ok. 1857 r. Syn Kazimierza i Konstancji Pycz.
Wincenty Jaroszewicz ur. 14.08.1860 r. Syn Kazimierza i Konstancji Pycz.
Jan Jaroszewicz ur. 19.05.1812 r. Brat Kazimierza.
Magdalena z d. Mitrosz ur. ok. 1811 r .Żona Jana, córka Wawrzyńca i Marianny Siemion.

Numer 34

Jaroszewicz Wojciech

Numer 35

Wawrzyniec (Laurenty) Mikucki ur. 1.08.1825 r. Syn Macieja i Marianny z d. Turel.
Rozalia Mikucka ur. 26.12.1822 r. Siostra.
Marianna Mikucka ur. ok. 1804 r. Matka, z d. Turel c. Bartłomieja.
Zuzanna Mikucka ur. 12.01.1863 r. Córka Wawrzyńca i Magdaleny z d. Kiluk.

Numer 36

Ludwik Kamiński ur. 12.12.1821 r. Syn Jana i Anny z d. Andraka.
Zuzanna z d. Jaroszewicz ur. 23.02.1829 r. Jego 2. żona i córka Tadeusza i Marianny Boguszewskiej.
Wojciech Kamiński ur. ok. 1855 r. Syn.
Agnieszka Kamińska ur. 25.08.1854 r. Córka.
Rozalia Kamińska ur. 8.10.1857 r. Córka.
Anna Kamińska ur. 30.08.1863 r. Córka.
Jan Kamiński ur. ok .1864 r. Syn.
Józef Kamiński ur. ok. 1843 r. Brat przyrodni Ludwika. Matka Anna d. Poźniak , 1. żona Ludwika.
Anna Kamińska z d. Poźniak ur. ok. 1796 r. Matka Ludwika.

Numer 37

Mateusz Siemion ur. 29.09.1819 r. Syn Stefana i Marianny Poźniak.
Marianna z d. Jaroszewicz ur. 4.05.1820 r. Jego żona i córka Tadeusza i Marianny z d. Boguszewskiej.
Wojciech Siemion ur. 29.04.1849 r. Syn.
Agnieszka Siemion ur. 20.01.1852 r. Córka.
Anna Siemion ur. 21.06.1858 r. Córka.
Franciszek Siemion ur. ok. 1844 r. Syn.

Numer 38

Marcin Kapusta ur. ok. 1822 r. Syn Macieja i Marianny z d. Juchniewicz.
Marianna z d. Koszczuk ur. 21.06.1818 r. Jego żona, c. Jana i Teresy Olszewskiej.
Jan Kapusta ur. 14.08.1848 r. Syn.
Rozalia Kapusta ur. 5.10.1845 r. Córka.
Anna Kapusta ur. 16.04.1851 r. Córka.
Marianna Kapusta ur. ok. 1857 r. Córka.
Wincenty Kapusta ur. ok. 1859 r. Syn.
Ewa Kapusta ur. ok. 1819 r. Córka Macieja i Marianny Juchniewicz, siostra Jana.
Maciej Kapusta ur. 1779. Ojciec Marcina.

Numer 39

Jakub Mojżuk ur. ok 1800r. Syn Mateusza i Marianny z d. Dorgusz.
Ludwik Sawośko ur. 11.08.1820 r. Syn Stanisława i Marceli z d. Olszewskiej – jego zięć.
Anna z d. Mojżuk ur. 16.04.1830 r. Żona Ludwika, c. Jakuba i Jadwigi Marchel.
Jan Sawośko ur. 5.01.1852 r. Syn.
Ignacy Sawośko ur. 5.19.1853 r.  Syn
Wiktoria Sawośko ur. 14.02.1856 r. Córka.
Anna Sawośko ur. 19.07.1864 r. Córka.

Numer 40

Wincenty Gudel ur. 22.04.1828 r. Syn Pawła i Łucji Kiluk.
Ewa z d. Juchniewicz ur. 11.12.1823 r. Jego żona, córka Macieja i Justyny Olszewskiej.
Jan Gudel ur. 13.08.1847 r. Syn.
Józef Gudel ur. ok. 1852 r. Syn.
Marianna Gudel ur. 16.01.1853 r. Córka.
Wincenty Gudel ur. 20.11.1857 r. Syn.
Jerzy Gudel ur. 5.12.1860 r. Syn.
Tomasz Gudel ur. ok. 1862 r. Syn.

Numer 41

Łukasz Mojżuk ur. ok. 1790 r. Syn Adama i Marianny z d. Szmygiel.
Jan Mojżuk ur. ok. 1823 r. Syn Łukasza i Teresy z d. Mitrosz.
Anna z d. Koszczuk ur. ok. 1830r. Jego żona, córka Jana i Teresy Olszewskiej.
Wincenty Mojżuk ur. 17.08.1826 r. Syn Łukasza.
Anna z d. Kraszewska ur. 16.01.1843 r. Jego żona, córka Wawrzyńca i Elżbiety Mejer.
Jan Mojżuk ur. 14.09.1864 r . Ich syn.
Antoni Mojżuk ur. ok. 1837 r. Syn Łukasza.
Agata Mojżuk ur. 24.01.1838 r. Córka Łukasza.

Numer 42

Jan Ostrowski ur. 21.01.1809 r. Syn Jana i Krystyny z d. Pileda.
Anna z d. Winkiewicz ur. ok. 1816 r. Jego żona, córka Wojciecha i Franciszki z d. Sawośko.
Wincenty Ostrowski  ur. 7.09.1835 r. Syn.
Stanisław Ostrowski  ur. 8.05.1847 r. Syn.
Rozalia Ostrowska  ur. 3.11.1837 r. Córka.
Marianna Ostrowska  ur. 15.08.1842 r. Córka.
Zuzanna Ostrowska ur. ok. 1850 r. Córka.
Piotr Ostrowski ur. 25.02.1856 r. Syn.

Numer 43

Mateusz Winkiewicz ur. ok. 1820 r. Syn Wojciecha i Franciszki Sawośko.
Anna z d. Pycz ur. ok. 1822 r. Jego żona, córka Jakuba i Krystyny z d. Siemion.
Adam Winkiewicz ur. 18.12.1844 r.  Syn.
Kazimierz Winkiewicz ur. 28.02.1852 r. Syn.
Franciszka Winkiewicz ur. 28.12.1796 r. Matka Mateusza.
Ewa Winkiewicz ur. 25.02.1856 r. Córka.
Klemens Winkiewicz ur. 13.12.1857 r. Syn.
Wiktoria Winkiewicz ur. 5.12.1860 r. Córka.
Wiktor Winkiewicz ur. 19.04.1864 r. Syn.

Numer 44

Jan Ostrowski l. 40, brak danych.
Rozalia Ostrowska żona l. 30, brak danych.
Mateusz Ostrowski syn l. 18, brak danych.
Franciszka Ostrowska córka l. 17, brak danych.

Wg mojej oceny podane dane są nierzetelne. Brak jest ich potwierdzenia w istniejących danych.

Numer 45

Jan Wojtkielewicz ur. 6.06.1831 r. Syn Wojciecha i Katarzyny Sawośko.
Magdalena z d. Dawidowicz ur. 17.06.1825 r. Jego 2. żona, córka Mateusza i Franciszki d. Kowalewskiej.
Onufry Janewicz ur. 25.07.1842 r. Syn Ludwika i Marianny z d. Gawareckiej.
Marianna Janewicz ur. ok. 1834 r. Jego siostra, córka Ludwika i Magdaleny Dawidowicz.
Magdalena Wojtkielewicz ur. ok. 1848. Córka.
Anna Wojtkielewicz ur. 4.01.1854 r. Córka.
Marianna Wojtkielewicz ur. 13.12.1855 r. Córka.
Jan Wojtkielewicz ur. 27.04.1861 r. Syn.
Klemens Wojtkielewicz ur. 8.09.1863 r. Syn.

Numer 46

Wojciech Pikus ur. 1.11.1822 r. Syn Mateusza i Krystyny z d. Sawośko.
Marianna z d. Siemion  ur. ok. 1825 r. Jego żona, córka Kazimierza i Franciszki z d. Kaczyńskiej.
Jan Siemion ur. 29.06.1830 r. Szwagier, brat Marianny, syn Kazimierza i Franciszki Kaczyńskiej.
Franciszka z d. Pikus ur. ok. 1838 r. Żona Jana, córka Mateusza i Krystyny d. Sawośko.
Ignacy Siemion ur. 8.12.1864 r. Syn Jana.

Numer 47

Beczka Stanisław

Opracował: Ryszard Siemion                                       Wersja 21.01.2021 r.

PS. Będę zobowiązany za wszelkie uwagi dotyczące tej listy, a także wszelkie dane dotyczące rodzin zamieszkujących Jagłowo w okresie ok1926 i później. Proszę o kontakt poprzez stronę JZI lub Facebook. Ryszard Siemion

---

Related galeries

Jagłowo

W przedwojennym szlagierze Tola Mankiewiczówna opowiada „o czym marzy dziewczyna”. Otóż chciałaby „stanąć z nim na ślubnym kobiercu, nawet łzami zalać się”…

Marzenia takie miała pewnie Helena Łuniewska, życiowa partnerka (jak się wtedy mówiło: konkubina) Konstantego Szczudło. Jednak chwilowo na to się nie zanosiło, gdyż oblubieniec prowadził niebezpieczny tryb życia, a to – jak wiadomo – nie sprzyja stabilizacji. Nawet przyjście na świat wspólnego dziecka nie skłoniło pary do zalegalizowania związku. Jakie były tego powody? Dziś możemy tylko spekulować- może to Konstanty, zajęty swoimi kryminalnymi sprawami, nie chciał brać na swoje barki dodatkowego obciążenia w postaci prawowitej małżonki? Może, właśnie że względu na profesję, chciał chronić ukochaną kobietę przed ewentualnymi konsekwencjami swoich działań? Może było odwrotnie: Helena czekała, aż luby się wyszumi i będzie mogła na niego liczyć w stu procentach? Albo w końcu poświęci się czemuś, co zagwarantuje stabilizację i perspektywy? Interpretacji tej historii mogą być setki, ale jedno jest pewne – zakończenie.

Carski agent

Początek XX wieku to niespokojny czas. Pogarszające się warunki pracy skutkowały napiętą sytuacją w ośrodkach przemysłowych. Pokłosie rewolucji rosyjskiej 1905 r. odbiło się szerokim echem na ziemiach polskich. Ruchy robotnicze rosły w siłę, wybuchały strajki i zamieszki. Polska Partia Socjalistyczna powołała swą Organizację Bojową już w maju 1904 r. W kolejnych latach przeprowadziła setki akcji zbrojnych i terrorystycznych (zamachy, odbijanie więźniów, ekspropriacje). W aktywną działalność zaangażowani byli późniejsi politycy z najwyższych szczebli władzy, m.in.: Józef Piłsudski, Ignacy Mościcki, Kazimierz Sosnkowski, Aleksander Prystor, Walery Sławek, Tomasz Arciszewski. Ten ostatni – premier RP na uchodźstwie w latach 1944- 47- był m.in. organizatorem zamachu na rosyjskiego generała Andrieja Margrafskiego. Ten carski urzędnik „ (…) znał doskonale społeczeństwo polskie i mówił językiem polskim jak własnym. Tę właściwość przypisywano […] między innymi bliskiej znajomości ze znaną powieściopisarką Gabrielą Zapolską. Tej znajomości Margrafski zawdzięczał możliwość zapoznania się z duszą polską, co dla niego, jako dla żandarma, miało znaczenie pierwszorzędne. […].

Zapolska znów zawdzięczała znajomości z generałem temat do znanej sensacyjnej sztuki […]. Z rozmów z Margrafskim dowiedziała się Zapolska o wielu ciekawych sprawach, o zawikłanych śledztwach, o denuncjacjach […]. Słyszałem o czasach, gdy Margrafski był jeszcze rotmistrzem żandarmskim, a ona osobą młodą, udawało jej się nieraz ratować młodych studentów, prowadzących pracę nielegalną” .
Carski siepacz w Warszawie rezydował od 1883 roku, najpierw jako lejbgwardzista, potem starszy adiutant Zarządu Warszawskiego Okręgu Żandarmerii, a od 1905 r. – szef tajnej policji i zastępca warszawskiego generała- gubernatora Gieorgija Skałona. „Nie był ani okrutnikiem, ani bezdusznym prześladowcą. Może nawet nie był złym człowiekiem. Był jednak człowiekiem żelaznego systemu”.

Strzały na zakręcie

Margrafski wraz z rodziną mieszkał w podwarszawskim Otwocku, do którego codziennie dojeżdżał z Warszawy pociągiem, podróżując w oddzielnym, doczepianym wagonie. Na stacji czekał na niego powóz zaprzężony w białe konie, którym wracał do domu. Zwyczaje carskiego urzędnika rozpracowali bojowcy z PPS, którzy od kilku tygodni obserwowali teren. Zasadzka została przygotowana na trasie przejazdu generała w lesie, pomiędzy stacją kolejową a domem. Jednak kilka tygodni przed planowanym zamachem pojawiły się komplikacje: w związku z napadem na pociąg w pobliskim Celestynowie, generałowi podczas przejazdów zaczęła towarzyszyć wzmocniona eskorta. Akcję wyznaczono na 2 sierpnia, a ponieważ popołudnie było wyjątkowo upalne, ochrona powozu pozostawała w pewnej odległości za głównym pojazdem, w którym siedział Margrafski z żoną, 6- letnim synkiem i 3- letnią córeczką. Najbliżsi często wyjeżdżali po „papę” na stację. Tak było niestety i tym razem.

„Było dla bojowców polskich świętą zasadą, by według możności ograniczać liczbę ofiar do niezbędnego minimum i za wszelką cenę oszczędzać niewinne osoby. Zasadę tę przestrzegano nieraz z narażeniem własnego życia.”

Gdy powóz mijał gospodę Buczyka i szykował się do skrętu w ulicę Reymonta, do kolasy doskoczyli bojowcy i – z bardzo bliskiej odległości – otworzyli ogień. Gwardziści chroniący powóz uciekli na pierwszy odgłos strzałów. Margrafski zginął na miejscu, kilkukrotnie trafiony w pierś wypadł z powozu, a jego 6-letni syn Koka został ciężko ranny i zmarł tej samej nocy. Zamachowcy zdołali uciec. Jak to wszystko odnosiło się do szlachetnych idei oszczędzania niewinnych? Wersja socjalistów brzmiała nieco inaczej: Arciszewski strzelał z bliska, aby zabić generała, a chłopca trafiła zbłąkana kula, w czasie strzelaniny, jaka wywiązała się pomiędzy zamachowcami a lejbgwardią.

Obiecanki

W Otwocku wybuchła panika- letnicy i część mieszkańców w pośpiechu opuścili miasteczko w obawie przed represjami, a każdy wyjeżdżający poddawany był wnikliwej rewizji.
Śledztwo w sprawie zabójstwa prowadził płk Sobakiński, naczelnik kancelarii Margrafskiego. W letnisku zaroiło się od sołdatów i agentów ochrony. Opierając się na informacjach z przesłuchań i pogłoskach, aresztowano kilkunastu mężczyzn, których przewieziono do Cytadeli. Jednak po kilku tygodniach wszyscy odzyskali wolność- nie znaleziono dowodów jakiejkolwiek winy. Ponieważ latem 1906 r. odbyły się kolejne akcje terrorystyczne (zamach na Skałona, „krwawa środa”), władze carskie miały pełne ręce roboty i śledztwa w sprawie zabójstwa Margrafskiego nie traktowano priorytetowo. Zresztą prasa w Kongresówce niezbyt chętnie informowała o akcjach wymierzonych w działania aparatu carskiej represji.

Jednak sprawa ta doczekała się swojego- trochę absurdalnego, ale przede wszystkim tragicznego- finału. W 1908 r. o zamach w Otwocku oskarżono dwóch mężczyzn: Antoniego Lipskiego i Konstantego Szczudło. Aresztowani zostali przy okazji jakiegoś błahego- w porównaniu z zabójstwem- przestępstwa, a do zabicia generała przyznali się w trakcie przesłuchań, skuszeni łagodnym wymiarem kary. W procesie, obrońcą skazanych był Bronisław Grosser, słynny działacz niepodległościowy i przywódca żydowskiego Bundu. Niestety, system musiał ukarać winnych, choćby przypadkowych – dla obydwu orzeczono karę śmierci przez powieszenie. Datę kaźni wyznaczono na 18 stycznia 1909 r.

Wesela nie było

Dzień wcześniej Helena Łuniewska dostała depeszę. „Przyjeżdżaj zaraz w tej chwili dzisiaj i przyjdź z dzieckiem, bo jest pozwolenie ślub wziąć przed śmiercią, tylko proszę cię zaraz siadaj w dorożkę i przyjeżdżąj bo jutro to już będzie zapóźno. Konstanty Szczudło”

Po przeczytaniu, bez zastanowienia Helena ubrała się, opatuliła dziecko i razem z półtorarocznym maleństwem wybiegła z domu. Ślubu, w kancelarii X pawilonu Cytadeli, udzielił ks. Henryk Staniszewski, wikariusz kościoła pw. Najświętszej Marii Panny. Nie było kobierca, ale były łzy. Godzinę po ceremonii, tuż po północy, pan młody zawisł na szubienicy…

---

Autor: Opracowała Agnieszka Bogucka, wprowadzenie: Iwona Dybowska

Tekst publikowany 26. stycznia 2017 r. w piśmie Samorządu Województwa Mazowieckiego „Z serca Polski nr 1/17”

Apendix

Powyższy artykuł przypadkowo odszukany przeze mnie w Internecie, opisuje okoliczności, w jakich odszedł z tego świata bratanek mojego pradziadka Adama Szczudło (1847- 1911), Konstanty (1886- 1909), syn Juliana Karola (1844- 1916) i Teresy Szyborskiej (1850- 1903). Zostawił po sobie syna Bolesława Konstantego ur 26.08.1908 r. oraz wdowę Helenę z Łoniewskich (wersja nazwiska z metryki ślubu), córkę Józefa i Franciszki Muchowicz. Poznanie historii tych osób będzie celem dalszych poszukiwań.

Od zarania dziejów epidemie chorób zakaźnych i śmierć na Suwalszczyźnie kroczyły w parze. Plagą tych terenów były nader częste pożary, wojny i przemarsze wojsk (szczególnie podczas Potopu szwedzkiego), z którymi wiązały się mniejsze i większe ogniska chorób zakaźnych. Nadmienić należy, że następstwem suchych lat i ostrych zim był nieunikniony niedobór żywności, który w połączeniu z nieprzestrzeganiem jakichkolwiek zasad higieny (mistyczny kołtun i ropiejące wrzody), doprowadzały do przedwczesnej, często głodowej i strasznej agonii. Podczas klęsk żywiołowych i nieurodzajnych lat miejscowa ludność pochłaniała wszystko, co nadawało się do spożycia, np. korę brzozową przerabiano na mąkę, a jedzono nawet trawę, koniczynę i perz, nie wspominając o wszelkim upolowanym ptactwie (bociany, gawrony, kawki, dzikie gołębie), gryzoniach, domowych zwierzętach (psy i koty) i owadach. Niewykluczone są również przejawy kanibalizmu. Najtragiczniejsza w skutkach epidemia dżumy, zwanej czarną śmiercią, trwała od roku 1709 do lat 20. XVIII wieku i zdziesiątkowała miejscową, wyczerpaną głodem ludność. Niektóre ze wsi na Suwalszczyźnie wymarły w stu procentach, inne w ponad 80, jeszcze w innych zostali sami schorowani i wymagający opieki starcy oraz wdowy. Zaraza wyjątkowo roznosiła się “powietrzem” na terenach otwartych, we wsiach nieosłoniętych lasami lub nieoddzielonych od innych osad akwenami wodnymi. Ponowne osadnictwo dóbr zajęło kolejne, nadal niepewne i nieurodzajne dziesięciolecia.

W archiwum parafialnym parafii pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Janówce możemy odnaleźć rejestry zgonów w dawnej parafii Janówka, a także wzmianki o pomorze w dobrach Raczki i tej samej parafii, które miały miejsce podczas wielkiej epidemii w latach 1710-1711. Szalejąca głównie zimą 1710/11 roku epidemia dżumy zwana wtedy “powietrzem morowym“, była największą katastrofą demograficzną w dziejach współczesnego osadnictwa na Suwalszczyźnie, od pierwszej połowy XVI wieku, do czasów nam nieodległych i pandemii grypy zwanej popularnie “Hiszpanką”. Hekatombę z początku XVIII wieku mylnie wiąże się z epidemią cholery, która była zabójcza ponad sto lat później, lecz na znacznie mniejszą skalę. Słabsze ogniska pomorów dotyczyły również innych zabójczych chorób – czerwonki, a także gruźlicy (zwanej niegdyś suchotami).

Spis ofiar zarazy w miejscowości Janówka do wiadomości kolejnych, choć niewielu ocalałych pokoleń miejscowych rodów podaje się w słowach: “Summa facit ludzi pomarłych we wsi Janowie No sto dziesięć. Imć Xiądz Jan Sucharzewski, pleban Janowski, wymarł z ludźmi dwudziestą sześć. Zostało się gospodarzow dworskich w teyże wsi Janowie – dwa. Gospodarz z żoną ieden Plebański, gospodarz ieden y wdów dwie. Karczma janowska tak ze stodołami iako y spichlerzem, zgorzała funditus, przez co vacat.“. O wielkiej zarazie świadczy również tablica pamiątkowa ofiar dżumy, zainstalowana w kościele janowskim. W roku 2008 podczas prac na wyrobisku żwirowym w Janówce odkryto kości należące do 22 osób będących w różnym wieku obojga płci. Dochodzenie i ekspertyza wskazywały na ofiary dżumy, jednakże mało prawdopodobne jest, iż ofiary tej choroby chowano w trumnach, których szczątki również wydobyto. Prawdopodobnie w miejscu tym istniał stary, wiejski cmentarz grzebalny, przeznaczony nie tylko dla ofiar ognisk zarazy, ale przede wszystkim biedocie (z przyczyn “ekonomicznych” nie wszyscy byli chowani na cmentarzu parafialnym) i ludziom wyznań mniejszości religijnych. Do niedawna sądzono, że winowajcą za szybkie rozprzestrzenianie się zarazy były szczury, ale najnowsze badania wykazują, że to nie znienawidzone gryzonie były głównymi roznosicielami choroby, a wszy i pchły. Zatem wracając do punktu wyjścia, jakim jest głód i choroby, to higiena będąca wielkim wrogiem ówczesnych włościan, zamknęła błędne, śmiertelne koło.

Poniżej przedstawiono sporządzony spis poepidemiczny ofiar epidemii w “dobrach Raczki i Szczodrucha“: Małe Raczki zwane wsią Raczki, Bolesty, Witówka, Lipówka, Wasilówka, Wierciochy. Rejestr ofiar w poszczególnych rodzinach gospodarzy: Continue reading Epidemia dżumy w dobrach Raczki w latach 1710-1711

Childhood is probably the most carefree and happy period in everyone's life. Looking at my younger sister, I can say it with all firmness. I like to look at photos from my childhood. Recently, looking at family photos, I came across a photo of my grandfather. The photo was taken at our school in Netta on February 11, 2008. It was another anniversary commemorating the deportation of the inhabitants of the village of Netta Folwark to Siberia. Grandfather stood proudly in a middle and was holding the banner of the Association of Siberian Deportees, Augustów Division. I know that my grandfather was a Siberian Deportee and always took an active part in all commemorations of all those who stayed in this inhuman land. I decided to learn more about my grandfather and his childhood spent in distant Siberia. Unfortunately, my grandfather died on June 6, 2014, when I was nine years old. So, the most reliable source of information was my grandmother Jadwiga - my grandfather's wife, as well as my mother.

My grandfather - Edward Orbik was born on May 30, 1935 in Bargłów. He was the youngest child of Józef and Józefa Orbik. His mother, Józefa, died in 1938. Józef, who had to reconcile all duties with farming, took care of the children. They lived very modestly, but peacefully. Grandfather had older siblings - sister Helena, who got married and lived in the neighborhood, brothers Stanisław, Czesław and Mieczysław, and sister Jadwiga, two years older than grandfather.

The outbreak of war caused great confusion and poverty, and the entry of the Soviet Army did not improve the lives of the poor and large families of the local population. At the beginning of the war, the Germans took Helena's husband to work in East Prussia, and she returned with her son Jasio to her family home to help her father look after the siblings.

The first guerrilla organizations began to form and wanted to face the occupiers. Two of grandfather's older brothers - Stanisław and Czesław belonged to the local guerilla group. Both were young and wanted to defend their homeland. Stanisław fell in love with the girl from the neighborhood, Irena, who was very pretty and reciprocated his feelings. Irena also liked another boy who could not stand the fact that she chose Stanisław. Wanting to take revenge on the competitor, he reported to the NKVD that Stanisław and Czesław were in the resistance organization. In May, 1941, the NKVD arrested grandfather's brothers hiding in the barn - Stanisław (21 years old) and Czesław (20 years old) ¹Great-grandfather Józef tried to buy them out of the hands of the NKVD, but it was too late. They were transported to Mińsk and there they weren't heard from again. Grandfather Edward, after 1989 tried to find them by writing numerous letters to the Polish Red Cross and NKVD Archives in Moscow, but to no avail. The answer was: disappeared on the territory of the USSR.

In June 1941, the NKVD knocked on the door at night and told everyone without exception to pack. Great-grandfather Józef packed the most important things: provisions, clothes and a rosary. Together with the children: Edward, Jadwiga, Mieczysław, Helena and her seven-year-old son Jasio, they were transported to the station in Augustów. That's how the grandfather and his family's Gehenna [biblical reference to hell] began. Perhaps if it wasn't for any of Stanisław's ardent feelings, my grandfather would never have been deported to the USSR, but we can't be sure. The fact is that the consequences for the guerilla activity were borne by the whole family.

Completing the entire transport took several days. People were placed in cattle cars, with virtually no windows, and the door was locked tightly. There were several dozen people crammed in the car without water, food, or fresh air. It is hard for me to imagine a six-year-old child who, instead of playing with his peers, sits squeezed into the corner of the wagon, unable to move. In the afternoon the exiles reached Grodno, where other cars were attached. German planes came and the bombing of Grodno and the surrounding area began. There were shots and screams of people everywhere. After crossing the Nieman River, the bridge was destroyed and that ended the deportation of exiles. The cars were shelled from planes, many of the convicts were wounded and killed. It was all terrible, my grandfather as a small child did not understand much of what was happening, but he remembered constant prayers, pious songs, lack of food and water to drink. They got a bucket of water regularly, but food was rare.

The first mountains that my grandfather saw in his life were not the Polish Tatras but the Urals. Years later, he remembered sitting on a bunk and looking through the small barred window to the snowy peaks of the Urals. Finally, after almost three weeks of onerous journey, they arrived. This was their new home - Krasnoyarsk Krai, Khakassia District, thousands of kilometers from home and Poland. They were accommodated in a barrack, where they could at least stretch their legs and sit comfortably on the ground. Then the trucks arrived and the journey continued. Grandfather's family ended up in the kolkhoz [collective farm]. They were accommodated with the Chakas family in a small mud hut. The hosts were not delighted with the new tenants. On the next day, all who could work went to work. Grandfather's father - Józef cut the grass, older brother Mietek also tried with a scythe. My grandfather Edek and his older sister Jadwiga, who was two years older, and nephew Jan remained in the care of their sister Helena. Everyone who worked received a bread allocation of 300-400 g, those who did not work - 150 g per day. They were hungry portions, too much to die, not enough to live. Somehow in the summer something could be collected, and these were mushrooms, some forest fruits or other vegetation that could be cooked. The landlady, who taught them a little about living in these difficult conditions, turned out to be very helpful. Grandfather's sister - Helena went out with her and collected various plants that saved the lives of the exiles more than once. Nettle was the most popular. Soups were cooked from it and dried. During the harvest, everyone went to work without exception. As part of the fun, my grandfather Edek collected ears of grain and hid them carefully in his pants. He brought home and there, in a primitive mill, it was ground into flour and they baked pies on a cast iron stove. In the summer water had to be brought from the stream, and in the winter the snow was scooped up, it was melted then and there was plenty of water. The worst were insects, which gnawed mercilessly in the summer, and in the mud huts, lice and bedbugs teased throughout the year. In the fall there were potato outcrops. Everyone worked without exception to collect as many as possible, because you could get some potatoes home. Some potatoes were buried underground in such small mounds, and under the cover of night, they were taken from the field to have winter supplies. It was theft, but you had to do it to survive. The summer in Siberia was hot and lasted for three months, and then it snowed immediately, which lasted until spring. In winter, temperatures dropped to -50 °C [-58 °F] or even lower. There were snow storms that completely covered the dugout's door and you couldn't go outside. You first had to clear away a mountain of snow to get out of the mud hut. Grandfather Edek did not have shoes, so in the winter he did not go outside, but when he got tired of sitting in the mud hut, he jumped outside and ran barefoot on the snow. Days and weeks went by in hunger and cold. After a year, the whole family moved to the neighboring Biei kolkhoz. Here they lived in a dugout after a family who moved to Abakan. It was a real luxury; they were on their own. Grandfather's father Józef got a job at the mill, brother Mieczysław was thirteen years old and he also became a miller's assistant. It was a real happiness, the work was hard, but you could always bring something home. Grandpa's brother Mieczysław smuggled some flour or cereal in his trouser pockets, and that was something. Grandpa Edek also tried to be very helpful. In the summer, he accumulated fuel for winter with his sister Jadwiga. They collected cow pies called kiziaki and dried them out in the sun so that in winter you can burn them in the stove. They collected brushwood in the forest. It was their job. But happiness did not last long. Helena's son, Jaś, who was eight years old, fell ill. The disease proved fatal. Later, my grandfather's father, Józef, fell ill. He could not go to work anymore and the whole obligation to support his family fell on Mieczysław. Sister Helena could not shake off after the death of her son, only her father's illness caused her to pull herself together and got a job milking cows. This work proved to be beneficial because she could bring a small cup of milk home. Father Józef was slowly recovering. Everything seemed to be all right, but Józef's condition suddenly worsened and the man died early in that year. The winter was so terrible then that it was not possible to bury him, it was only done at the end of May, when the thaw began. In this way my grandfather became an orphan.

Weeks and months passed, and the Orbiks were stuck in this gloomy reality, with no prospects for the future. They lived with the hope of returning home. Grandfather Edward went to work with his brother Mieczysław. He got old felt boots from him, so he already had shoes and could leave the house in the winter. My grandfather's job was cleaning and sweeping the mill. During this activity, you could earn something extra and bring back a bit of groats and flour. After the death of his father, the chairman of the collective farm wanted to take my grandfather and his sister Jadwiga to the orphanage, but sister Helena did not agree. She applied for their adoption, giving them her surname - Jasiński. This saved them, they were still Poles. Completing formalities took a while, but it was already a year when the Poles could move freely. Sister Helena walked several dozen kilometers on foot to arrange all the documents. This proved to be very helpful when returning to Poland.

Grandfather remembered the end of the war. Then there was a great holiday in the kolkhoz, the deportees had a day off from work. Everyone was hugging and crying. Poles counted on a quick return home - Poland. The repatriation campaign lasted a long time, because all the necessary documents had to be collected. Grandfather came to Siberia in the name of Orbik, and he left as Jasiński, and the authorities did not like it much. Sister Helena was running around the offices to settle everything and somehow it worked out. Her grandfather was grateful to her for the rest of her life for not leaving them in this inhuman land. In May, 1946, they boarded a train and returned to their homeland. Grandpa said it was the happiest day of his life. After five years of captivity and anguish, they returned home. Grandfather left Poland as a six-year-old boy, and he came back so experienced that many adults could not bear the weight of what he experienced.

Grandpa once wanted to write down everything he had lived through, but the memories were too painful. Experiences meant that he had his "remains" of Siberia: he never ate sorrel soup, saying that he had eaten this vegetable for life, he always had a supply of fuel and flour for the winter, and the bread he worshiped as much as possible.

Grandfather's childhood was tragic. I am glad that I could get to know his interesting fate. One thing I am sure is that we, modern children, bloated and nurtured, could not cope with all this. I am proud that I had such a grandfather. For me he is and will be a hero. He will stay forever in my memory and heart.

Praca uzyskała wyróżnienie 2. stopnia w konkursie “Historia jednej fotografii” zorganizowanym przez Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. Rozstrzygnięcie konkursu odbyło się 8 lutego 2018 r.

Translation and footnotes by Jay M. Orbik

1. An underground organization named "Samoobrona" [Self Defense] was established in the Bargłów gmina, which issued the order to create "piątki" [a team of five]. Each trusted member of the movement was to choose four. At that time, the inquisitors mainly caught teachers, officers, and non-commissioned officers, [plus] peasants suspected of having contact with the partisans. In response to the arrests, young Poles, out of revenge, began to set fire to the buildings of those who agreed to join the kolkhoz [collective farm]. "Every Sunday, the buildings at the next one burned, and after the harvest, the fire consumed heaps of grain from the kolkhoz. The Soviets once again used the informers and arrested, among others, two Orbik brothers ... They also wanted to intimidate the young with conscription. They took those who were 20 years old but not over 50 years old.” "We, together with Kowalczyk, stood on the commission in Augustów. One of the doctors turned out to be friends, so a quiet agreement was enough and we were declared 75 unable to join the army. "

   J. Poziemski: Bohaterowie i zdrajcy, Kurier Podlaski. Nr 177 (1841), 12 IX 1990. Also in: Adam Sudoł, Stalin wobec kresów wschodnich II Rzeczypospolitej (jesień 1939) ZESZYTY NAUKOWE WYŻSZEJ SZKOŁY PEDAGOGICZNEJ W BYDGOSZCZY, Studia Historyczne z. 6. p. 68.[↩]