Przedstawiamy fragment I rozdziału wspomnień Witolda Wołosewicza pt. “Moja szkoła” i jednocześnie zapraszamy do kontynuacji lektury.
Jak przedstawiał się Augustów w 1928 roku – przynajmniej w moich oczach? Liczył wówczas 12 000 ludności i w ciągu 11 lat mego pobytu liczba ludności podniosła się podobno do 18 000. Czy te liczby odpowiadają prawdzie? – nie wiem. Sądzę jednak, że nie są oparte na urzędowych statystykach, a jednak – sądzę – że nie odbiegają zbytnio od rzeczywistości. Augustów w ciągu tych 11 lat stał się znany, stał się do pewnego stopnia modny. Zawdzięcza to przede wszystkim swoim walorom krajoznawczo-turystycznym.
Z jednej strony w centrum miasta jest rynek[1]. Na środku rynku stała niegdyś cerkiew, którą w pierwszych latach niepodległości rozebrano. Rynek był otoczony z czterech stron domami, przeważnie murowanymi, piętrowymi. Domów tych było po każdej stronie około dziesięciu. Prawie każdy z nich miał od strony frontowej sklep – jeden albo i więcej. Z rynku od każdego rogu dochodziły ulice. W stronę dawnego mostu prowadziła ulica Mostowa (później Batorego) do cmentarza i na jezioro Necko. Druga ulica – 3 Maja[2] – prowadziła w stronę szkoły, koszar i dworca kolejowego. Od drugiego rogu ciągnęły się ulice: Krakowska[3] w stronę Grajewa i druga na plebanię – ks. Skorupki. Początkowo nazywała się ul. Poświętna. Przy tej ulicy mieściła się restauracja Maciejewskich[4], a po przeciwnej stronie mieszkali jedni z najzamożniejszych Żydów w Augustowie, niejacy Rechtmanowie, dzierżawcy jezior augustowskich[5]. Na trzecim rogu stał budynek magistratu oraz straży ogniowej. Od czwartego rogu ciągnęła się ulica w stronę zachodniego brzegu jeziora Necko.
Poza tym stały codzienny handel skupił się na rynku. Tu były sklepy z każdej branży. Na stronie południowo-wschodniej rynku był sklep z pieczywem Solinków, była apteka Stankiewiczów i dalej na rogu ul. Kościelnej restauracja Maszewskiego. Po tejże stronie był klub wioślarski[6], w którym odbywało się kartograjstwo. Na samym początku tego odcinka mieszkał kolektor Loterii Państwowej, u którego czasami nabywałem losy, ale bez żadnego wyniku. Po stronie północno-wschodniej rynku zapamiętałem na samym rogu kwiaciarnię pani Kellertowej. Sprzedawano tam smaczne ciastka po 15 gr sztuka. Po tej stronie było jeszcze kilka sklepów, ale co one sprzedawały już nie przypominam sobie. Po stronie północno-zachodniej mieściła się duża spółdzielnia rolnicza, a prowadził ją pan Piotr Rółkowski. Rozstrzelany później wraz z córką Haliną przez Niemców. Żona z córkami: Ireną, Jadwigą i synem Tadeuszem ocaleli. Po stronie magistratu miał swój zakład znany fotograf Rotsztejn. Robił bardzo ładne zdjęcia krajoznawcze. Jego widokówki miały duże powodzenie. Za magistratem mieli swoją maleńką fabryczkę dwaj bracia, z których jeden był podobno inżynierem. Robili oni piórniki i inne pomoce naukowe, które wysyłali gdzieś w świat.
Byli to bardzo przedsiębiorczy Żydzi – sprowadzali wprawdzie małe, ale nowoczesne maszyny. Zaczynali od małego, ale uporczywie rozszerzali swoje przedsiębiorstwo i jestem przekonany, że gdyby nie wojna, w Augustowie powstałby z czasem duży zakład wyrobów drzewnych.
Zawsze dziwiłem się i dziwię obecnie, że w Augustowie nigdy dotychczas nie powstał (a i teraz nie widać zrozumienia tego zagadnienia) żaden większy zakład wyrobów drzewnych, chociażby np. fabryka mebli, lub też fabryka futryn, ram okiennych i drzwiowych. Przecież nigdzie w całej Polsce, a może nawet i w Europie nie ma tak dobrego surowca stolarskiego, jak w Puszczy Augustowskiej. A zależy to od piasków augustowskich. W augustowskim przeważa piasek wysokiej jakości, piasek silikatowy, jałowy, zawierający bardzo mało składników odżywczych. Z tej przyczyny drzewa sosnowe rosną stosunkowo powoli, a słoje roczne są bardzo cienkie i ścisłe. Drzewnik (włókno drzewne, masa drzewna) jest bardzo spoisty, ścisły i tworzy wspaniały surowiec stolarski. O zaletach tego drzewa dowiedziałem się od starego praktyka branży drzewnej, inż. Adama Łucejki, dyrektora przedwojennego Tartaku Państwowego na Lipowcu w Augustowie. Był on przez długie lata prezesem komitetu rodzicielskiego szkoły średniej w Augustowie.
Za jego pośrednictwem nabywałem odpadki desek wysyłanych za granicę – oczywiście odpłatnie, ale cena nie była zbyt wygórowana – i robiłem z tego szkolne ławki, które odznaczały się przede wszystkim swoją niezwykłą wytrzymałością. Poza ławkami robiłem z tego drewna dużo innych mebli, a następnie łodzie i kajaki. Pod koniec mego pobytu w Augustowie tabor wodny wynosił przeszło setkę sztuk: kajaków, łodzi płaskodennych, żaglówek i motorówek. Wszystko to podczas wojny zostało zniszczone przez Niemców.
Ciekawe, że najlepiej poznała się na wysokiej jakości augustowskiej sosny zagranica. Deski sosnowe pierwszej klasy, a więc bez sęczka o bardzo ścisłych słojach wysyłane były do prawie wszystkich państw europejskich, a nadto do Stanów Zjednoczonych i do Afryki Południowej.
Otóż pomimo tej niezwykle wysokiej jakości surowca drzewnego i dużej ilości lasów, należących do magistratu miasta Augustowa, nigdy nie powstała tu myśl o konieczności wyzyskiwania tego waloru i spowodowania budowy dużego zakładu drzewnego. Taniość surowca, taniość robotnika (przecież płaciłem wykwalifikowanemu stolarzowi 3 złote dziennie) i taniość utrzymania, to były te plusy, które dawały przewagę zakładom pracy w Augustowie. Trzeba było tylko człowieka z inicjatywą, odważnego i energicznego. Dotychczas taki się nie znalazł. A może ci dwaj Żydzi, o których wspomniałem wyżej, daliby temu początek?
[1] W okresie międzywojennym nosił nazwę Plac Piłsudskiego [przyp. red.].
[2] Obecna ulica 3 Maja przed I wojną światową była fragmentem ul. Długiej. W okresie rządów komunistycznych nosiła nazwę 1 Maja [przyp. red.].
[3] Obecnie ul. Wojska Polskiego [przyp. red.].
[4] Wincenty i Bronisława Maciejewscy mieli kilkoro dzieci, z których Halina została synową Dziadka. Obecnie (w 2022 r.) ma 97 lat, mieszka w Warszawie. Przez lata była wybitną aktorką lalkarską, pracowała w teatrze w Gdańsku, a od 1954 r. do emerytury w Teatrze Lalka w Warszawie. Jej brat – Maciej Maciejewski – był znanym aktorem teatralnym, filmowym i telewizyjnym, zmarł w 2018 r. w wieku 103 lat [przyp. Krystyny Zdziechowskiej].
[5] Do 1937 r. jeziora augustowskie były dzierżawione przez braci Rechtmanów: Lejbla (Leona) i Mordechaja (Maksa) [przyp. red.].
[6] Chodzi o Bufet Klubu Towarzystwa Wioślarskiego znajdujący się przy pl. Piłsudskiego 10 [przyp. red.].
