Opublikowano Dodaj komentarz

Życiorys w przyrodę wpisany

Kontynuujemy serię artykułów na temat Antoniego Patli. Tym razem na łamach "Gazety współczesnej" (nr 162 z 1976 r.) swoją relację ze spotkania z tym niezwykłym człowiekiem spisał znany dziennikarz i publicysta Jacek Grün.

Życiorys w przyrodę wpisany

Jacek Grün

Augustów. Jak na złość pada deszcz i na powrót Antoniego Patli z miasta muszę czekać dosyć długo. Profesora znają wszyscy (pierwsza napotkana w Domu Kultury osoba podaje mi natychmiast adres), w oddziale PTT-K przede wszystkim, w Urzędzie Miejskim, nawet w małej kawiarence, w której skracam oczekiwanie przy wyśmienitej kawie.

I oto za chwilę siedzimy z Antonim Patlą w niewielkim pokoiku, obok stołu założonego książkami, czasopismami, mapami, przewodnikami turystycznymi, szeregiem kartek zapisanych drobnymi, równymi rzędami pisma. Wielki znawca przyrody, człowiek oddany tej ziemi całym sercem, autor wielu artykułów w „Miesięczniku literackim”, „Przyrodzie Polskiej”, „Gościńcu”, w „Poznaj swój kraj”; autor wydanej przed czterema laty książki pt. „Piękno ziemi suwalskiej”.

Z okna piętrowego domu widać ogród: 250 odmian róż, 40 odmian irysów, 25 piwonii. Pasja, która niejednemu człowiekowi na emeryturze ustala rytm życia, dla Antoniego Patli stanowi zaledwie cząstkę tego, co daje swoim istnieniem miastu, regionowi, ludziom z Augustowa i z całej Polski. O przewodnika I klasy dopominają się wszystkie wycieczki, o profesora Patlę dopominają się imiennie. Przynajmniej dwa razy w roku rusza wycieczkowym autokarem w Bieszczady, siedemset, osiemset kilometrów od Augustowa, a potem jeszcze drugie tyle po krętych szosach obwodnicy.

Po dwudziestu minutach rozmowy wiem jedno: będzie to pasjonujący życiorys, pasjonująca opowieść człowieka, którego życie gnało z miasta do miasta, dając w zamian mnóstwo zainteresowań realizowanych z całą zawziętością, bez ustępstw i kompromisów, jeśli kompromisem nie nazwać wyjazdu w obawie przed zemstą opisywanych w „Kurierze Nadniemeńskim" władz sanacyjnych.

Pierwszy mój kontakt z tymi terenami — mówi Antoni Patia, emerytowany nauczyciel, były dziennikarz, żołnierz, ogrodnik, sadownik, znawca przyrody i jej wielbiciel — zaczął się w 1921 r., kiedy jako młody oficer Pułku Legionów przyjechałem do Suwałk. Zajmowałem się wówczas organizowaniem życia kulturalno- oświatowego. Moją prawą ręką była podchorąży Jadwiga Sienkiewicz – tak, tak! – córka wielkiego pisarza. Cóż za ludzie służyli wówczas z nami: Władysław Broniewski, Andrzej Strug, Karol Bunsch, generał Józef Kostroń – absolwent czterech wydziałów uniwersyteckich, który zginął w 1939 r. w jednej z bitew prowadzonych z wojskami hitlerowskimi.

To trwało ponad rok. A później wróciły młodzieńcze tęsknoty, natura upomniała się o pana Patlę, jak o swojego. Więź zaszczepiona w rodzinnych okolicach Krosna nad Wisłokiem, okolicach otoczonych przez Krasiczyn, Wzgórze Suchodolskie, Odrzykoń, Prządki, Iwonicz, Rymanów, dopominać się zaczęła gwałtownie kontynuacji.

— Rozpocząłem romantykę osadnika, pioniera ogrodnictwa i sadownictwa. — Rozjaśnia się twarz, jakby na wspomnienie owych dziesięciu lat spędzonych na 22 hektarach ziemi w okolicach Grodna ubywało wieku a przybywało sił.

— Czegoż ja tam nie miałem, 7 hektarów sadu, drzewa, krzewy, kwiaty, szkółki drzewek owocowych. I co z tego, rozchorowałem się na najgorszą chyba dla człowieka tak związanego z naturą chorobę – dostałem światłowstrętu. Koniec dni spędzanych na dworze, bolesne rozstanie z przyrodą.

W 1929 r. szczęśliwym zbiegiem okoliczności autor wielu już artykułów fachowych otrzymuje propozycję objęcia redakcji „Kuriera Nadniemeńskiego".

Dzięki tej pracy poznaje Juliusza Osterwę, Kazimierza Opalińskiego (młodego wówczas aktora), rozmawia z prezesem Towarzystwa Literackiego — Zofią Nałkowską. Kolejna, blisko dziesięcioletnia przygoda redaktora naczelnego regionalnego dodatku warszawskiego dziennika, kończy się kilkunastoma procesami sądowymi wytoczonymi przez władze sanacyjne. Konfiskaty pisma, w którym Antoni Patia gromi sanację za błędy i nieprawości, stają się zwyczajem dnia codziennego. Trzeba wyjechać możliwie jak najdalej. Daleko, a więc z powrotem do Krosna. Rodzinne strony... ale wybucha wojna światowa.

Krwawe dni. Jak zajmować się zawodowym powołaniem, gdy trzeba walczyć. Podziemna walka od pierwszych miesięcy wojny. Jeden karabinem, inny piórem. Niespokojny duch, duża odwaga, w pamięci świadomość wolnej Polski stawiają znowu Antoniego Patlę w sytuacji nieprzeciętnej. Łukasz Grzywacz-Świtalski w książce „Z walk na Podkarpaciu" pisze:

„Niepokaźne i nieregularne wychodzące biuletyny informacyjne przekształcają się w obszerne tygodniki, ukazujące się raczej regularnie, zróżnicowane w treści i drukujące nawet poezję. Prasą podziemną kierował Antoni Patia („Kuna") zawodowy dziennikarz o dużym doświadczeniu. Jego zastępcą był Maksymilian Majak („Marek"), który zajmował się jednocześnie kolportażem. Nakłady pism nie przekraczały 200-300 egzemplarzy, ale kolportaż pracował niesłychanie dynamicznie i każdy egzemplarz, krążąc z rąk do rąk, obsługiwał wielu czytelników".

Krosno, Jasło, Sanok, Strzyżów, Lesko — „Reduta”, „Kret", „Przegląd Tygodniowy". Potem koniec wojny i znowu wyjazd, tym razem na Pomorze. Państwowy Dom Dziecka, najmłodsze ofiary wojny, kilku wychowawców i po pewnym czasie miano placówki wzorcowej. Przy tym wszystkim nieustanna praca w terenie. Wycieczki, lektura, artykuły, zwiedzanie zabytków, studia nad przyrodą, kontynuacja przerwanej przez wojnę pracy i kolejny powrót.

W 1946 r. Suwałki ogłaszają w prasie zapotrzebowanie na nauczyciela do technikum ogrodniczego. Jest kilku kandydatów, przyjmują najlepszego. W senne Życie prowincjonalnego miasteczka w odległym zakątku Polski wkracza człowiek „z charakterem", rwący się do czynu.

„...więc muzeum, bo co innego? Wie pan, każdą wolną chwilę spędzałem za miastem, zbierałem materiały po całym regionie. Grodziska, stare cmentarzyska, materiały geologiczne, to były pierwsze poszlaki, na których, później oparto naukowe badania. Pierwszą wystawę zrobiłem w swoim domu; przychodzili, kiwali głowami („no jak to tak, w domu?") no i dali mi lokal, powołali na stanowisko dyrektora. To jest ten sam budynek, w którym dzisiaj mieści się muzeum w Suwałkach".

Kolejne oblicze pasji, historia tej ziemi, po której stąpa człowiek; prelekcje, odczyty, prezesura oddziału powiatowego PTT-K, znowu artykuły, niestrudzone życie badacza, pasjonata. W 1953 r. Antoni Patia przechodzi na emeryturę i... znowu przeprowadzka. Tym razem na stałe, do Augustowa. Domek przy ul. Słowackiego, ogród, kwiaty, ale bez odpoczynku.

W Augustowie profesora Patlę znają wszyscy. Toż ponad 20 lat życia włożył w to miasto, w ten region. Jak zawsze aktywny, zakochany w przyrodzie do granic możliwości. Zawsze na pierwszym miejscu, gdy trzeba walczyć o to, co ukochał – o przyrodę. Ochrona środowiska naturalnego zwłaszcza tutaj, w pięknym Augustowie, otoczonym setkami jezior i pięknymi jeszcze lasami, ma swoje podwójne znaczenie. Zakątek Polski, do którego wiodą szosy uczęszczane przez miliony turystów z kraju i zagranicy, otóż ten zakątek musi pozostać w swoim naturalnym, nieskażonym cywilizacją kształcie. Po to m.in. Augustów ma u siebie Antoniego Patlę, jednego z pięćdziesięciu tutejszych przewodników, członka Zarządu Oddziału PTT-K, człowieka, o którego bezustannie pytają wycieczkowicze.

— Pan nie napisze, kto mówił — słyszę w biurze PTT-K — ale mamy z tym trochę kłopotu. Przyjeżdża grupa i pyta, czy mogą jechać z panem Patlą, bo w ubiegłym tygodniu byli ich koledzy i teraz oni chcą tego samego, świetnego przewodnika. A skąd ja im znajdę profesora, skoro on dzisiaj poza Augustowem. To oni mają pretensje i chcą składać zażalenie.

Dobiega końca moja rozmowa z Antonim Patlą, człowiekiem, który poświęcił życie przyrodzie. Nie chce się wychodzić z tego pokoju owianego dyskretnym zapachem papieru: map, książek, czasopism. Żeby napisać prawdziwy reportaż o tym człowieku nie wolno stąd wychodzić przez tydzień. Rozmowy pełne dygresji, ciekawe wydarzenia, wspomnienia przerywane lekturą artykułów. W tych artykułach serce włożone w temat. Teraz powstają dwa foldery. Ukażą się wkrótce.

— Nad czym pan jeszcze pracuje? — pytam.

— Chwilowo przerwa. Jestem trochę zniechęcony — mówi — wysłałem książkę o ziemi krośnieńskiej na konkurs „Miesięcznika Literackiego". Miałem tylko jeden egzemplarz, prawie rok pracy. Pisałem tam wielokrotnie. Odpowiedzieli, że „redakcja nie zwraca rękopisów".

 
Opublikowano Dodaj komentarz

Bitwa pod Kostiuchnówką

4 lipca 1916 roku Legiony Polskie rozpoczęły pod Kostiuchnówką na Wołyniu walkę z przeważającymi liczebnie wojskami rosyjskimi. Ta najkrwawsza bitwa polskich oddziałów stanowiła prawdziwy sprawdzian bojowy dla legionistów, a o trudzie walk niech świadczy fakt, że znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie sojusznicze oddziały węgierskich honwedów wycofały się już w pierwszym dniu bojów. Cena za wykazany w krwawej bitwie hart ducha i poświęcenie była ogromna: zginęło, odniosło rany lub zaginęło bez wieści ok. 2 tys. legionistów, w tym wielu oficerów. Wprawdzie Kostiuchnówka leży bardzo daleko od Suwalszczyzny, ale te dwa miejsca powiązane są osobą Antoniego Patli, autora wspomnień “Notatnik z niełatwego życia“, których fragment przytaczamy poniżej.


Naszą wilegiaturę[1] w Karasinie przerywają coraz częściej koncerty dział na froncie. Raz tu, raz tam. Czy te koncerty nie są opukiwaniem frontu, przygrywką, uwerturą do jakiegoś wielkiego koncertu?

Węszymy zbliżającą się niechybnie rosyjską ofensywę. O tym, że nie mylimy się, utwierdza nas seria posunięć, które wezmą nas w swoje bezlitosne tryby. Oto, w wyniku potężnej uwertury na prawym skrzydle, front nagle przybliżył się. Zarządzono w pułku alarm i pośpieszny marsz w kierunku niebezpieczeństwa. Po morderczym, prawie czterdziestokilometrowym marszu (w pełnym rynsztunku i na wściekłym upale) rozwijamy się zaraz w linie tyralierską i ruszamy do kontrataku.

Po kilkugodzinnej zażartej walce wyrzucamy nieprzyjaciela do jego wyjściowej pozycji.

Jeszcześmy nie poobcierali z czoła strug potu, a już pada rozkaz szybkiego marszu gdzieś ku północy, w stronę Gałuzji[2], bo tam podobna sytuacja: przerwany front. Ten „odpoczynek” w Karasinie zaczyna nam już wychodzić bokiem. Znowu wściekły marsz, znowu zażarta bitwa, znowu wyparcie nieprzyjaciela.

Ta wściekła kołomyjka[3] trwać będzie wiele dni i miotać nami bez możliwości zastanowienia się, czy te wariackie kontredanse mieszczą się w granicach ludzkich wytrzymałości. No cóż. Taki los rezerwy – łata się nią dziury na froncie.

Wreszcie przychodzi oczekiwany z niepokojem koncert, wobec którego wszystkie dotychczasowe przygrywki wyglądają na miłą operetkę.

Zaczyna się potężna w swej grozie beethovenowska sonata tysięcy dział, i to już na całym froncie.

Ostatkiem sił maszerujemy w kierunku znanej nam już Kostiuchnówki[4] i Palenbergu. Po drodze dowiadujemy się, że pułki austriackie, które obsadzały dotąd Palenberg, już nie istnieją. Zostały unicestwione samym ogniem artyleryjskim. Idziemy w piekło ognia, w dymiący wulkan kurzu, który przysłania wszystko. Lipcowy upał potęgują wybuchy setek tysięcy granatów z ciężkich haubic, a niepojęty ryk eksplozji otępia i przeraża. Dym spalenizny przesyca każdą piędź przestrzeni, a potworna temperatura wali z nóg.

Najgorsze w tej sytuacji jest to, że manierki puste, a organizmy odwodnione. W ustach zasycha, język staje kołkiem, w głowie szumi. Łamaną linią rowów dobiegowych suniemy powoli w kierunku głównej linii frontu, napotykając na trupy lub ciężko rannych, którym już nikt nie udzieli pomocy. My sami zaścielamy drogę własnymi stratami.

Ginie z uśmiechem na ustach przemiły szesnastoletni chłopiec, Władek Nogajski – uosobienie wiecznej, żywiołowej pogody. Ginie korpulentny siłacz Baliga. Ginie nieustraszony Adam Ochała[5]. Giną inni, których się już nie spamięta.

Wreszcie dopadamy do głównych pozycji. Są puste. Huraganowy ogień setek ciężkich dział zmiażdżył i starł linię zasieków z drutu kolczastego, pogruchotał trawersy i ziemianki, zamieniając okopy w potworne kłębowisko dołów wielokrotnie zasypywanych nowymi wybuchami. Zresztą ta apokaliptyczna scena wyłania się tylko na moment, gdy dym z wybuchem rozwieje się na ułamek sekundy. Na szczęście z okopów są wejścia do głębokich schronów. Tam jest nieco chłodniej i można trochę odpocząć po nieludzkim wysiłku. Huraganowy ogień nie ustaje ani na moment. Przeciwnie – potęguje się. Ci w głębokich schronach odpoczywają, ale na powierzchni funkcjonują posterunki obserwacyjne, które w wypadku wyruszenia nieprzyjacielskich mas do generalnego szturmu zaalarmują tych, co w schronach. Mnie przypada rola tkwienia w tym piekle.

Trzech z nas trwa na niebezpiecznych posterunkach: ja, mój stryjeczny brat Tadek i Władek Kasza. Nagle w miejscu, gdzie był Kasza, kłębi się wał ziemi. Kaszy nie ma. Dobiegamy z Tadkiem i widzimy tylko rękę Władka. Z furią przerzucamy ziemię, bo liczą się sekundy. Już odsłaniamy głowę, za moment i resztę. Kasza szybko się dźwiga, maca, czy wszystkie gnaty całe, przeciera trochę oczy i zaczyna się śmiać. Ten śmiech przy akompaniamencie potwornego huku eksplozji pocisków z ciężkich haubic dałby się zakwalifikować jako histeria. Ale śmiech Kaszy nie jest objawem patologicznym. Kasza śmieje się zupełnie przytomnie i zdrowo. Śmieje się z tego, że kostucha przerazi się jego widokiem wśród żywych. A to i kawał!…

Grzmot nie ustaje ani na moment. Wbiegam na chwilę do schronu –wszyscy leżą nieprzytomnie i nie ma takiej rzeczy, która byłaby w stanie przywrócić im przytomność. Granica wytrzymałości została przekroczona. To są już żywe trupy. Można by ich stąd wynosić jak worki ze zbożem i rzucać w ogień lub do wody. Nie drgną.

Jestem przerażony tym widokiem. Wolę już być na powierzchni i tkwić w samym sercu ogniem kipiącego wulkanu. Po kilku godzinach tego rozkipiałego piekła następuje nagła cisza. Cisza, która swoją sensacyjnością szokuje. Cóż to jest?

Lekki wietrzyk rozwiewa dymy pocisków. Patrzę przed siebie i dostrzegam przewidywany obraz. Od strony okopów nieprzyjacielskich sunie ku nam lawina ludzi z rozdzierającym wrzaskiem: „ura, ura!”

Poszczególne linie tyralierskie dadzą się uchwycić wzrokiem. Liczę szybko: 16 linii, które wkrótce skłębiają się w jeden bezkształtny wał ludzki. Wbiegam do schronu z okrzykiem: „alarm, do okopów!”

Jakiż głupiec ze mnie! Przecież tu leżą żywe trupy. Dwóch jednak podniosło się – Jędrek Jagiełło i sierż. Karol Lenczowski. O jakimkolwiek alarmie nie ma już mowy. Wbiegam na prawe skrzydło, gdzie przed godziną widziałem małe rewolwerowe działko. Próbuję je uruchomić i wygarnąć w tę kupę serię pocisków. Działko zagwożdżone. Wiem, że z tyłu w rowach dobiegowych są jakieś rezerwy austriackie. Biegnę, aby ich zaalarmować i napędzić do okopów. Jakiż jestem naiwny! Mam przed sobą bezładną kupę ludzką zupełnych wariatów. Leżą na dnie rowu i wyją. Całkiem po psiemu wyją. W oczach wyraźny i chyba już nieodwracalny obłęd. Inni leżą bez żadnych oznak życia, choć żaden nie padł od kuli czy artyleryjskiego pocisku. Skonali z braku wody. Z tak dużego odwodnienia, że zgęstniała krew przestała obiegać organizm. Jeden po drugim umierali.

Tymczasem lawina nieprzyjacielska weszła już na linię okopów i szybko okrąża nas łukiem. Już są z tyłu i stamtąd atakują. I wtedy rozgrywa się nowa, zupełnie nieoczekiwana scena. W tę burą masę ludzką, która nazywa się nieprzyjacielem, runął huragan pocisków z naszej artylerii.

W nagłym przerażeniu wszystko zapełnia rowy łącznikowe i przywiera do dna rowu i do ścian. Jest to dla mnie maleńka szansa ocalenia. Rzucamy się we trzech w to kotłowisko wybuchów i, depcząc po głowach przerażonych sołdatów, w piekielnym sprincie wychodzimy poza obręb ich pierścienia, a także poza zasięg artyleryjskiego ognia.

Po kilkunastu minutach stajemy przy bateriach naszej legionowej artylerii. Tej artylerii, którą uwiecznił Jan Lechoń w wierszu „Polonez artyleryjski” w zwrocie : „To major Brzoza kartaczami w moskiewskie pułki wali”.

Ale artyleria już się pakuje do odwrotu. Zostawia jednak po sobie skarb dla nas trzech nieoczekiwany: wiadra pełne herbaty z winem. Wierzyć się nam nie chce. Czy ten najcenniejszy z płynów, ta boska ambrozja nie jest aby mirażem, który zniknie, gdy podejdziemy bliżej? Podchodzę, przyklękam, nabożnie przykładam usta i… o moje szczęście niewysłowione – piję, piję… Czuję, że płyn swoją potęgą ożywczą rozchodzi się po moich żyłach i nasyca wyschły na wiór organizm, dając mi poczucie niewysłowionego szczęścia. Po kilku minutach odstawiam na bok puste wiadro. Podobnie czynią koledzy Lenczowski i Jagiełło.

Łatwo mi stwierdzić, że cały front znajduje się w odwrocie. Kierunek – bagnisty Stochód[6]. Nie mamy żadnego macierzystego oddziału. Jesteśmy rozbitkami i los nasz niewiadomy.

Gdzieś pod Trojanówką mam przygodę. Maszerujemy z jakimś taborem, który nagle zostaje zaatakowany przez nieprzyjacielski samolot. Powstaje popłoch, z którego lotnik korzysta – z niskiej odległości, z cekaemem, sieje spustoszenie. Przypadam do gałęzistego drzewa, które daje mi dobrą podpórkę pod manlichera[7]. Jednym celnym strzałem zwalam samolot na ziemię. Lotnik zabity, samolot roztrzaskany.

Przekraczamy wreszcie Stochód i kierujemy się za główną kolumną odwrotową do Stobychwy[8]. Tymczasem okopy nad Stochodem obsadzają już jakieś pułki niemieckie i węgierskie. My, skrwawieni w tylu morderczych bitwach, idziemy do rezerwy.

Po paru dniach przyjeżdżają uzupełnienia rekruckie i rekonwalescenckie, z których na nowo formuje się trzeci batalion. Otrzymuję awans na kaprala i dostaję wielki srebrny medal za waleczność, do którego przywiązana jest specjalna pensja.

Po kilku dniach niezbędnych do dokonania reorganizacji pułku odchodzimy na front, ale na pozycje rezerwowe. Bardzo zasadną zmianą jest to, że w miejsce rannego majora Minkiewicza dowódcą naszego pułku zostaje płk. Władysław Sikorski.

Nie powiem, abyśmy nowego dowódcę powitali z entuzjazmem. Dla nas, starych frontowców, sztabowiec i polityk był kimś obcym i dalekim. Wyraźnie nie lubiliśmy go i mieliśmy ku temu pewne żołnierskie racje.

Dla sztabowca Sikorskiego nie istniała żołnierska osobowość. Na oddział patrzył nie jak na zespół ludzkich charakterów, ale wartość jego mierzył ilością bagnetów i siłą ogniową. Człowieka z całym jego złożonym wnętrzem już nie dostrzegał. Żołnierz był dla niego tylko bezduszną maszynką do strzelania, siłą ognia.

Dowódcą 12. kompanii zostaje ppor Ćwiertniak, dowódcą plutonu sierż. Ryszka, jego zastępcą plut. Rutkowski, ja zaś zostaję komendantem sekcji. Nowy skład kompanii bardzo mi odpowiada. Jest sporo nowych podoficerów, ale są i starzy wiarusi. Zżywam się bardzo szybko z sierż. Ryszką, plut. Rutkowskim, plut. Bandrowskim (bratem Kadena). Duch frontowego zawadiactwa znowu dominuje w naszym zbiorowym życiu.


[1] Wilegiatura – przest. urlop spędzany na wsi.

[2] Hałuzja – wieś na Ukrainie, w obwodzie wołyńskim w rejonie maniewickim.

[3] Kołomyjka – w nawiązaniu do ukraińskiego tańca ludowego tańczony częściowo przez samych tancerzy i wykonywane w coraz szybszym tempie z przytupami, przysiadami, podskokami. Przypomina inny taniec zwany kozakiem.

[4] Bitwa pod Kostiuchnówką – działania opóźniające Legionów Polskich prowadzone w dniach 4-6 lipca 1916 r. pod Kostiuchnówką na Wołyniu przeciwko oddziałom rosyjskiego 46. Korpusu Armijnego, prowadzącego natarcie w ramach ofensywy Brusiłowa.

[5] W 12. kompanii 3. baonu 3. PP było trzech żołnierzy nazywających się Adam Ochała. Wszyscy trafili do rosyjskiej niewoli.

[6] Stochód – rzeka na północno-zachodniej Ukrainie, prawy dopływ Prypeci.

[7] Karabinki Mannlicher M.95 były podstawową bronią palną armii austro-węgierskiej w czasie I wojny światowej.

[8] Stobychwa – wieś na Ukrainie w rejonie koszyrskim obwodu wołyńskiego.

 
Opublikowano Dodaj komentarz

Suwalski Park Krajobrazowy

Miłośnicy Suwalszczyzny postać Antoniego Patli jednoznacznie kojarzą z powstaniem Suwalskiego Parku Krajobrazowego – jednego z najpiękniejszych zakątków Polski. Antoni Patla był jednym z pomysłodawców wdrożenia tej idei w życie. Ostatnie dekady swojego życia poświęcił krzewieniu wiedzy o regionie. Był inicjatorem powstania i kierownikiem Muzeum Regionalnego w Suwałkach. Pracował jako przewodnik turystyczny i działacz Ligi Ochrony Przyrody. Nie wolno zapominać o wcześniejszych latach życia Antoniego Patli, gdy walczył w Legionach Polskich o wolność Ojczyzny, gdy parał się dziennikarstwem w Grodnie i innych ciekawych epizodach. Wszystko opisał w swoim skróconym życiorysie, który opublikowaliśmy w artykule: “Antoni Patla – działacz społeczny, dziennikarz, krajoznawca, nauczyciel, kapitan WP“. Wkrótce światło dzienne ujrzą dwie książki autorstwa Antoniego Patli: „Notatnik z niełatwego życia” będący wspomnieniami od czasu dzieciństwa do końca lat 40. oraz przewodnik „Piękno ziemi suwalskiej”, w którym A. Patla w wyjątkowy sposób opisuje uroki Suwalszczyzny. Poniżej przedstawiamy artykuł Antoniego Patli, który ukazał się w periodyku “Ziemia” w 1973 r.

Suwalski Park Krajobrazowy

Antoni Patla

Wielki szlak turystyki pieszej (195 km) przecinający Suwalszczyznę ekscentrycznymi liniami jest tak pomyślany, aby ni. in. wyeksponować nową jednostkę geograficzną – Suwalski Park Krajobrazowy.

Niektóre elementy Parku były znane już wcześniej, jeżeli nie szerokim rzeszom turystów pieszych, to wąskim kręgom naukowców: geografom. geomorfologom, hydrobiologom. Opisywali je: prof. dr Stanisław Pietkiewicz, prof. dr Czesław Pachucki, prof. dr Stangenberger, dr Ber i inni. Idea Parku narodziła się jednak później.

Udokumentowany wniosek o utworzenie Parku wpłynął do władz w latach pięćdziesiątych. Jego skutkiem był przyjazd do Suwałk Komisji Ekspertów, która po trzydniowej wizji lokalnej zaakceptowała projekt z drobnymi tylko korektami przestrzennymi.

Pełną jego realizację komplikował fakt, że w obrębie Parku znajduje się wiele osiedli i pól uprawnych, co wymagało szczegółowych studiów i ustalenia, które fragmenty mają być wyłączone z upraw rolnych, które poddane zalesieniu, a które pozostawione w dotychczasowym stanie.

Przeprowadzenie takich studiów Wojewódzka Rada Narodowa w Białymstoku zleciła Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie. która zadanie wykonała w końcu 1970 r. Na podstawie tego materiału Wojewódzka Pracownia Urbanistyki i Planowania Przestrzennego w Białymstoku sporządziła dokładną, precyzyjnie spoziomicowaną mapę Parku, ustalając główne punkty widokowe, ważniejsze drogi dojazdowe itp.

Suwalski Park Krajobrazowy nie ma jeszcze pełnego statusu prawnego, gdyż na temat jego obszaru toczą się w dalszym ciągu dyskusje. Autor artykułu, jako twórca projektu Parku, postuluje włączenie do jego obszaru wspaniałych meandrów rzeki Czarnej Hańczy na odcinku od wsi Malesowizna do Czarnakowizny, dwa starożytne cmentarzyska jaćwieskie koło tej wsi, niezwykle ciekawy obiekt – Górę Krzemieniuchę oraz Jeleniewską Bramę Wód Lodowcowych z pięknymi drumlinami koło wsi Rutki.

Obszar i granice Suwalskiego Parku Narodowego będą następujące:

Granicę wschodnią stanowi szosa jeleniewska na odcinku Prudziszki – Jeleniewo – Gulbieniszki – Sidory.

Granicę północną wyznacza szosa na odcinku Sidory – Kleszczówek – Smolniki oraz jej przedłużenie, droga dziś trudno jeszcze przejezdna, na odcinku Smolniki – Dzierwany – Stara Hańcza.

Granicę zachodnią określa droga Stara Hańcza – Mierkinie – Hańcza (wieś) – Wróbel – Kruszki – Pawłówka – Malesowizna.

Granica południowa nie została jeszcze ustalona.

Spełniając postulat Wojewódzkiej Pracowni Urbanistycznej, granica Parku biegłaby zygzakami od Malesowizny przez wysoki wał moreny bocznej w kierunku wsi Szurpiły, by dojść do Jeleniewa i tu zamknąć krąg obszaru od strony południowej.

Jeśli przeprowadzona zostanie korekta przestrzenna postulowana przez niżej podpisanego, granica Parku od wsi Malesowizna pójdzie meandrami Czarnej Hańczy do wsi Okrągłe, Zarzecze Jeleniewskie, Żywa Woda. Prudziszki, zamykając krąg od południa na szosie jeleniewskiej.

W tej drugiej wersji obszar Parku wynosiłby ok. 7000 ha, zaś w pierwszej – 6000 ha.

Generalnym założeniem Parku jest wyodrębnienie z obszaru Suwalszczyzny północnej terenu o wybitnych walorach krajobrazowych i obfitującego w formy rzadkie lub wręcz unikalne, a następnie udostępnienie tych obiektów szerokim rzeszom turystów.

Autokarowa wycieczka krajoznawcza, wjeżdżając na teren Parku od strony Suwałk, natknie się na liczne obiekty zasługujące na bliższe poznanie. Tuż za wsią Prudziszki (7 km na północ od Suwałk) oś szosy jeleniewskiej biegnie wyraźnie zarysowaną doliną szerokości około 500 m. Dolina ta to właśnie Jeleniewska Brama Wód Lodowcowych. Szlak wiedzie dnem byłej rzeki i to rzeki nie byle jakiej, bo półkilometrowej szerokości, choć zaledwie kilkukilometrowej długości.

Naprzeciwko małej wioski Rutki, w środku doliny, znajdują się osobliwe wzgórza w formie rogalików – są to drumliny, dowód oczywisty, że dnem tej rzecznej doliny sunął w pewnym okresie jęzor lodowca. A więc odczytujemy tu krajobrazy epok minionych.

Gulbieniszki – Góra Cisowa, fot. T. Smagacz
Gulbieniszki – Góra Cisowa, fot. T. Smagacz

 

Naprzeciwko kościoła w Jeleniewie szlak skręca w lewo, w kierunku wsi Kazimierówka i Szurpiły. W odległości pół kilometra przed wsią Szurpiły najwyższe wzniesienie stanowi znakomity punkt widokowy. Rysujący się w kierunku północnym krajobraz fascynuje swoją niezwykłością. Liczne wysokie wzgórza o bardzo stromych zboczach przeplatają się tu z błękitnymi taflami wód kilku jezior o bogato urozmaiconej linii brzegowej, stwarzając krajobraz urzekającej piękności. Jest to grupa jezior szurpilskich, Pośrodku niej dominuje potężne grodzisko obronne z okresu VI–XIII w., zwane popularnie Górą Zamkową. Warto podjąć trud wędrówki pieszej na szczyt grodziska, skąd rozciągają się we wszystkich kierunkach wspaniałe widoki.

Autokarem wracamy znów do szosy jeleniewskiej, kierując się na północ. Tu zwraca uwagę górujący wysoko nad otaczającym terenem potężny stożek wzgórza morenowego, zwany popularnie „Suwalską Fudżijamą”. Jest to stożek sandrowy uformowany w masywie lodowca przez wody spływające szczeliną. Wysokość 256 m n.p.ni., a w stosunku do otoczenia 100 m, świadczy o wielkości przebiegających tu procesów i unikalnej formie obiektu.

Ze szczytu „Fudżijamy”, a ściśle Góry Cisowej lub Gulbieniskiej, rozciągają się rozległe i bogate widoki w promieniu wielu kilometrów.

Jeziora Kleszczowieckie, fot. T. Smagacz
Jeziora Kleszczowieckie, fot. T. Smagacz

 

Za wsią Gulbieniszki zjeżdżamy w dół, by skręcić w lewo, w kierunku Kleszczówka i Smolników. Mijamy po drodze jeziora: Przechodnie, Postawele, Sidory. Za wsią Kleszczówek teren wznosi się. by kulminację osiągnąć na skraju wsi Smolniki, Na najwyższym punkcie szosy zatrzymujemy autokar, wysiadając, by podejść pieszo w lewo, na skraj pobliskiego „lasanka”, gdyż stamtąd mamy przepyszny widok na grupę Jezior Kleszczowieckich: Okrągłe, Pierty, Kojle. Urok ich polega na położeniu głęboko w dolinie (a więc są jak na dłoni) i na bogatej linii brzegowej oraz otoczeniu z trzech stron lasem. Po drodze napotykamy ciekawostkę botaniczną: masowo tu rosnący dziki czosnek.

Od kościoła w Smolnikach teren obniża się, a w najniższym punkcie widnieją rozstaje dróg. Nasza trasa wiedzie w kierunku szkoły, którą mijamy notując w pamięci zielony trójkąt, znak, że w okresie wakacji działa tu schronisko szkolne.

Za ostatnim domem w Smolnikach zatrzymujemy autokar i idziemy ok. 150 m w kierunku południowym, polną dróżką i zatrzymujemy się na wysokim, stromym zboczu, aby nasycić wzrok pięknem krajobrazu.

Głęboko w rozległej dolinie widnieje znów grupa jezior otoczona lasami. Centralnie usytuowane jezioro Jaczne ma nie tylko fantastycznie skomponowaną linię brzegową. ale i niezwykły, malachitowo-zielony koloryt wody. Jest to perla krajobrazu Suwalskiego i chyba jedno z najpiękniejszych jezior w Polsce.

O tę grupę jezior działacze ochrony przyrody toczyli zacięte boje z autorami projektu budowy hydroelektrowni szczytowo-pompowej, Tym razem, na szczęście, zwyciężyli „ochraniacze” suwalsko-augustowscy i białostoccy.

Nieprzejezdna na razie droga wiedzie nas teraz ze Smolnik przez las, w kierunku Dzierwan i północnego krańca słynnego jeziora Hańcza. W Dzierwanach skręcamy w lewo. Pośrodku wsi znajduje się niewielkie grodzisko obronne, nie zbadane jeszcze przez archeologów, zapewne jaćwieskie; teren tchnie jakąś polarną egzotyką, pola – to w większości ugory, nie tknięte jeszcze pługiem ze względu na olbrzymie ilości głazów, z których niektóre ważą kilka ton.

2 km dalej droga poprawia się. Wreszcie głęboko w dole błyszczy błękit lustra wody jeziora Hańcza, od 20 lat uznanego za rezerwat przyrody. Wydanie tego aktu prawnego było podyktowane względami nie tylko geologicznymi, ale i biologicznymi. Zarówno w dennych jak i przybrzeżnych strefach jeziora znajdują się okazy fauny, nigdzie w Polsce nie znane. Szczupaki dochodzą tu do kolosalnych rozmiarów (ponad 2 m). Dr żabiński znajdował tu zarówno okazy fauny alpejskiej, jak i polarnej. Skały uronione przez lodowiec na wschodnim brzegu są pochodzenia fińskiego, zaś na brzegu zachodnim – wyraźnie szwedzkiego.

Jezioro Hańcza należy wprawdzie do kategorii jezior średniej wielkości (305 ha), ale głębokością bije rekordy nie tylko w skali krajowej (108,5 m). Co więcej – geologowie stają tu wobec niebywałej zagadki. Oto zachodnie pobrzeże jeziora wyraźnie podnosi się, „puchnie”, gdy jego przybrzeże wschodnie obniża się. Tak więc występuje tu zjawisko tektoniki, stanowiące rewelacyjną zagadkę polskiego niżu. To zapadanie „wschodniego boku” obejmuje zapewne jego strefę denną, co by tłumaczyło fenomenalną głębokość tego jeziora i jego tektoniczną genezę.

Regaty na jeziorze Wigry, fot T. Smagacz
Regaty na jeziorze Wigry, fot T. Smagacz

 

Na północnej skarpie brzegowej oglądamy ruiny pałacyku Światopełka-Mirskiego, uczestnika powstania listopadowego. Od pałacyku zaczyna się już zachodni brzeg Parku Krajobrazowego. Droga tu niezła, zwłaszcza od wsi Mierkinie. Docieramy tędy do południowego krańca jeziora – do wioski Wróbel. Oglądamy miejsce wypływu rzeki Czarnej Hańczy z jeziora i kierujemy się jej biegiem w stronę Bachanowa. Tuż za wsią, na prawym brzegu, znajduje się wielki rezerwat głazowiskowy – na przestrzeni ok. 3 ha potworne stłoczenie głazów różnej wielkości, nie tknięte ręką ludzką od kilkudziesięciu tysięcy lat. Tych głazowisk było tu do 1939 r. znacznie więcej. Niestety – okupant niemiecki wyeksploatował większość do budowy „wilczego gniazda” w Gerłożu k. Kętrzyna, budując do tego celu specjalną linię kolejową, dziś już nieistniejącą.

Przez wieś Bachanowo aż do młyna w Turtulu Czarna Hańcza płynie głębokim kanionem o bardzo stromych zboczach, co sprawia niezwykle wrażenie. Patrząc w kierunku biegu rzeki w pewnej odległości za Bachanowem dostrzegamy dwa fenomeny morfologiczne: turtulsko-bachanowski oz, uznany przez geologów za najpiękniejszy w Polsce, oraz dolinę wiszącą, pozostałość po nie istniejącej już dziś rzece. która wpadała do Czarnej Hańczy. Dodajmy, że poziom dna tej doliny jest o 18 m wyższy niż poziom wody w Czarnej Hańczy.

Od Turtula Czarna Hańcza rozpoczyna fantastyczny bieg, tworząc niezwykle malownicze meandry, które kończą się w Starym Brodzie niedaleko Suwałk.

Suwalski Park Krajobrazowy dostarcza turystom nie tylko niezapomnianych wrażeń. ale i rzetelnej wiedzy z zakresu geomorfologii i przeszłości tego niezwykłego zakątka Polski.

 
Opublikowano Jeden komentarz

Antoni Patla – działacz społeczny, dziennikarz, krajoznawca, nauczyciel, kapitan WP

Antoni Patla nie potrafił usiedzieć w jednym miejscu. Zawsze roznosiła go energia, był człowiekiem czynu. Angażował się w swoje pasje całym sobą. Wiele publikował gloryfikując piękno Suwalszczyzny. Ze szczegółowym życiorysem Antoniego Patli można się zapoznać np. na stronie Suwalskiego Parku Krajobrazowego, do powstania którego walnie się przyczynił. Kilka miesięcy przed śmiercią (zmarł w Augustowie 10 V 1977 r.) do Białostockiego oddziału PTTK nadesłał spisany odręcznie swój życiorys. Na kilku stronach próbował opisać swoje bogate życie. Był człowiekiem niezwykle skromnym, więc nie wszystkie jego dokonania znalazły się na kilku kartkach papieru w kratkę. Mimo to widać, że życia swojego nie zmarnował. Publikujemy tu transkrypcję tego tekstu, a jednocześnie obiecujemy, że do postaci Antoniego Patli jeszcze będziemy wracać.

Ur. 4 VI 1897 w Głowience pod Krosnem (Podkarpacie). Z ruchem turystycznym związałem się w 1910 r. i rozwinąłem energiczny zwiad krajoznawczy na obszarze całego Podkarpacia – w zasadzie dzisiejszego województwa krośnieńskiego[1]. Zwiedziłem w latach 1910-14: Podgórze Dynowskie, Bieszczady, Beskid Niski, grzbiety Karpat od strony Słowacji, Polski Spiż i Orawę, Czadackie[2], Podhale, Gorlice, Biecz, Strzyżów, Odrzykoń, Iwonicz, Rymanów, Duklę, Żmigród, Osiek itd.

Wojna 1914-18-20 nie przerwała moich „ekspedycji” turystycznych, tylko zmieniła ich profil: z dobrowolnego na przymusowy, z pokojowego na wojenny…

Znalazłem się w szeregach tzw. „żelaznej karpackiej brygady” Legionów Polskich[3] i jej niełatwe dzieliłem losy. Walki wypadło mi toczyć przede wszystkim na szczytach Gorganów i Czarnohory, a od wiosny 1915 r., na terenie Bukowiny i Besarabii. Od jesieni 1915 r. walki toczyliśmy już na Wołyniu i Polesiu. Najpotężniejsze walki toczyliśmy na linii Styry, a następnie Stochodu.

W roku 1916 wybuchł tzw. „Kryzys Legionowy”. Legioniści zażądali od państw centralnych zajęcia określonego stanowiska odnośnie przyszłego państwa polskiego. Bez takiej deklaracji ze strony państw centralnych legioniści odmawiają udziału w walkach. Na to żądanie Legionów państwa centralne odpowiedziały aktem 6-go listopada. W wyniku tego dokumenty wszystkie pułki legionowe zjeżdżają bądź do Warszawy lub w jej pobliże, gdzie zostaną rozkawałkowane kadrowo, by rozwinąć tu na szeroką skalę organizację Armii Polskiej.

Ale już u samych źródeł „legionowego kryzysu” tkwił głęboki dramat Legionów. Zażądano od nas „przysięgi na wierność wobec państw centralnych”. Takiej przysięgi legioniści masowo odmówili, co miało ten skutek, że I i III brygady zostały osaczone, rozbrojone i osadzone w jenieckich obozach w Szczepórnie[4] i Beniaminowie.

„Na placu boju” pozostała jeszcze II brygada. Jej losy rozstrzygnęły się dopiero w pamiętnych dniach lutowych 1918 r. i w bitwie pod Kaniowem.

Mnie losy wojenne rzuciły do b. ciężkiego obozu jenieckiego w Szaldobosz,[5] skąd wiosną 1918 r. skierowano nas do Włoch w okolice Udine, a stąd droga była już „niemylna”: w sołdackie szeregi armii austriackiej… Tę drogę udało mi się jednak tak pokomplikować, że mogłem realizować moje najintymniejsze plany. Znalazłem się w kompanii technicznej na placówce oficerskiej, co mi pozwoliło rozwijać rozległą działalność organizacyjną i uczestniczyć w procesie rozpadania się państw centralnych.

Dalsze moje losy w latach 1918-20 nie należały do łatwych. Cały czas w pierwszej linii frontu aż do zakończenia wojny polsko-bolszewickiej. Za wybitne czyny wojenne zostałem 3-krotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i Krzyżem „Virtuti Militari”.

Niestety w ostatniej bitwie pod Mołodecznem zostałem ciężko ranny. Leczyłem się w szpitalu wojskowym w Gnieźnie. Po wyleczeniu zostałem skierowany do pułku stacjonującego wówczas w Suwałkach, gdzie otrzymałem nominację na „oficera oświatowego pułku”. Do dyspozycji przydzielono mi podchor. Jadwigę Sienkiewiczównę.

Pierwsze moje turystyczne spotkanie dokonało się w lecie 1921 r. Zrealizowaliśmy 3 większe wycieczki krajoznawcze:

  1. na półwysep klasztorny nad Wigrami
  2. nad jez. Hańcza
  3. do Sejn

Niestety w lecie 1921 r. zdecydowałem się nieodwołalnie zwolnić się z wojska i myśl tę zrealizowałem. W sierpniu 1921 r. jestem już upragnionym „cywilem”, wyjeżdżając do rodzinnego Krosna, gdzie rozwinąłem bardzo energiczną działalność w zakresie Teatru Ludowego.

Niestety w rok później pracuję już na terenie ziemi grodzieńskiej, najpierw w społeczności, a następnie jako nauczyciel. Po dwóch latach przerzucam się do pracy w dziennikarstwie. Przyjmuję propozycję naczelnego redaktora „Kuriera Nadniemeńskiego” i pismo to prowadzę przez 5 lat.

Że „Kurier Nadniemeński” wychodzący w Grodnie pod redakcją Antoniego Patli był zawsze pismem turystyczno-krajoznawczym – w to nie ma podstawy wątpić. Turystykę tę ułatwiał m. in. ten fakt, że redakcja co roku otrzymywała jeden stały, bezpłatny bilet kolejowy I klasy, co pozwalało mi poruszać się po wszystkich drogach nie narażając się na wydatki.

Wojna 1939 r. zepchnęła sprawy turystyki na konwencję „przypadku” – konspiracji wojskowej. Jesienią 1939 r. znalazłem się w moim rodzinnym Krośnie, by tu do końca wojny rozwijać intensywną działalność polityczno-wojskową, bądź jako komendant N.O.W.[6] na ziemię krośnieńską, bądź jako szef tajnej prasy AK i propagandy na obszar Podkarpacia. Teren ówczesnego mojego działania pokrywa się z grubsza z obecnym województwem krośnieńskim.

Szczęśliwie, mimo wielu groźnych przygód, przetrwałem na obranym posterunku do końca wojny. Po zakończeniu wojny postanowiłem zainstalować się na Ziemiach Odzyskanych, pomiędzy Słupskiem a Koszalinem, Co mi się tylko częściowo udało zrealizować, gdy w Jarosławcu nad morzem zorganizowałem zakład wychowawczy i prowadziłem go jako kierownik.

Niestety w tej swojej funkcji wszedłem w tamtym terenie w bardzo ostry konflikt z ówczesnym wszechwładnym Urzędem Bezpieczeństwa i rzecz oczywista, że tej wojny nie mogłem wówczas wygrać.

Na Ziemiach Odzyskanych miejsca dla mnie nie było. „Wylądowałem” na ziemi suwalskiej (która od lat mnie ciągła), oczywiście na pozycjach nauczycielskich w średniej szkole ogrodniczej.

Pierwsze lata układały się raczej przyjemnie, to też wkrótce wyrobiłem sobie autorytet wybitnego pedagoga. Wyrazem tego może być powierzenie mi w klasach maturalnych liceum ogólnokształcącego wykładów z zakresu „propedeutyki filozoficznej”.

Niestety i do Suwałk dotarły popularne wówczas i „na modzie” idee rządów autorytarnych. W 1952 r. dokonała się w całym kraju „wielka czystka”, której ofiarami padli właśnie najlepsi. Znalazłem się wśród tych, którzy zostali zwolnieni z tzw. „wilczym biletem”. Na szczęście żona pracowała, dobrze zarabiając jako wzięty adwokat. W wolnych chwilach pomagałem jej.

Za fundamentalne obowiązki społeczne uznałem potrzebę wzięcia w ochronę zarówno zabytków przyrody, jak i zabytków historii i kultury. Tematów było ogrom. Na pierwszy plan poszły stanowiska bobrów, gdyż te były najbardziej narażone na niebezpieczeństwo kłusownictwa.

Z kolei zewidencjonowałem tzw. „zabytki przyrody nieożywionej” tj. wszystkie wielkie głazy narzutowe o wymiarach ponad 8 m obwodu. Z kolei poszły obiekty większe, jak ozy,[7] drumliny,[8] grodziska historyczne, wielkie głazowiska, interglacjały, stare cmentarzyska, drzewa- pomniki przyrody, liczne okazy petrograficzne, które stopniowo stały się zawiązkiem geologicznego działu Muzeum Regionalnego w Suwałkach. Bardzo łatwo nawiązałem kontakt współpracy z dyrekcją Muzeum Archeologicznego sugerując im szereg cennych obiektów do badań, m. in. grodzisko w Osinkach, cmentarzysko w Szwajcarii k/Suwałk, cmentarzysko w Osowej, grodzisko w Szurpiłach, cmentarzysko w Bilwinowie. Obiekty te stały się po paru latach sławami naukowymi i doczekały się bogatej literatury naukowej.

Szczególnie cenne prace zademonstrowali doc. dr Jerzy Antonowicz, dr Jerzy Okulicz, dr M. Kaczyński i dr J. Jaskanis.

Gdy po roku 1946 zainstalowałem się w Suwałkach, sprawy turystyki reprezentowali dwaj sędziowie: sędzia Jan Żabiński i sędzia Kazimierz Krukowski. Jeden był prezesem oddziału, drugi wiceprezesem. Ale zarówno poważny wiek obu tych panów, jak i przepracowanie na niwie sądownictwa, ograniczało możliwości działania do pozycji najbardziej alarmowych. Gdy więc wspólnie z majorem Kuchcińskim włączyliśmy się do prac PTTK, powitano nas tam jak wybawców.

Na pierwszym z kolei zebraniu prezesura oddziału znalazła się w moich rękach, a kierownictwo Domu Turystycznego w Starym Folwarku na szereg lat spoczęło w rękach kol. Kuchcińskiego.

Jednocześnie otrzymałem nominację na stanowisko Muzeum Regionalnego w Suwałkach. Do najpilniejszych i pierwszoplanowych prac PTTK uznaliśmy doprowadzenie obiektów turystycznych do możliwie wysokiego poziomu funkcjonalnego, co wymagało i ogromnej pracy i nakładów pieniężnych.

Drugi, nie mniej ważny odcinek pracy to konieczność prowadzenia akcji szkoleniowej przewodników turystycznych, których region suwalski potrzebował coraz więcej. Na pierwszym więc planie znalazły się wielotygodniowe kursy przewodnickie zakończone egzaminem.

Nie mniej pilną sprawą okazała się sprawa przewodnika książkowego po ziemi suwalskiej. I to zadanie skupiło się na mnie. Zarząd uznał, ze do najpilniejszych moich obowiązków jest napisanie przewodnika książkowego.

Wkrótce pospiesznie zabrałem się do pracy, by w 1956 r. na rynku księgarskim ukazało się I wydanie „Piękna ziemi suwalskiej”, a w dwa lata później – drugie, poszerzone i poprawione.

Dość prężnie zaczęło się rozbudowywać Muzeum Suwalskie. Obok szeroko rozbudowującego się działu archeologicznego powstał dział mineralogiczny i geologiczny oraz biograficzny dział muzeum poświęcony Marii Konopnickiej, który postanowiono rozbudowywać w domu jej urodzin.

Gdy dobiegła mi metka 65 lat, wniosłem do mojej władzy wniosek o przeniesienie mnie w stan spoczynku. Dziś, gdy piszę te słowa dobiega mi sędziwa metka 80 lat. Niestety, mimo najlepszych chęci, sił coraz więcej ubywa i świadom jestem, że niedługo zapewne sił tych braknie zupełnie. Myślę jednak, żem życia nie zmarnował i że na każdym z etapów niełatwego żywota dałem z siebie co miałem najlepszego.


[1] Województwo krośnieńskie – jednostka podziału administracyjnego istniejąca w latach 1975–1998. Położone w południowo-wschodniej części Polski, przy granicy ze Słowacją i Ukrainą.

[2] Czadca – miasto powiatowe w północnej Słowacji, w kraju żylińskim, w historycznym regionie Kysuce.

[3] II Brygada Legionów Polskich tzw. Karpacka lub Żelazna – jednostka Legionów Polskich utworzona 8 maja 1915. Podlegała rozkazom państw centralnych. Złożona z oddziałów walczących dotąd w Karpatach i dlatego zwana „Karpacką”. Jej ułani wsławiali się brawurową szarżą przeciwko wojskom rosyjskim podczas bitwy pod Rokitną 13 czerwca 1915.

[4] Szczypiorno – osiedle w południowo-zachodniej części Kalisza, w granicach administracyjnych miasta od 1976 r.

[5] Száldobos – osada na Zakarpaciu, obecnie w Ukrainie.

[6] Narodowa Organizacja Wojskowa – konspiracyjna organizacja wojskowa Stronnictwa Narodowego okresu II wojny światowej.

[7] Oz – wał lub silnie wydłużony pagórek o wysokości najczęściej kilkunastu metrów i długości nawet kilkudziesięciu kilometrów, wyniesiony wskutek osadzania piasku i żwiru przez wody płynące pod lądolodem, w jego szczelinach lub na powierzchni. Bardzo ciekawym przykładem na Pojezierzu Suwalskim jest oz turtulski o długości 2,8 km, składający się z 13 pagórków o wysokości do 17 m, znajdujących się na dnie doliny Czarnej Hańczy

[8] Drumlin – forma ukształtowania powierzchni ziemi pochodzenia glacjalnego. Jest to niskie, owalne wzgórze (długość do około 1 km, wysokość 5-60 m) o podłużnym, asymetrycznym profilu (bardziej stromy stok występuje od strony, z której nasuwał się lądolód).