Indeksując najstarszą księgę chrztów z parafii Sejny co jakiś czas natrafiam na różne ciekawe metryki. Niektórymi odkryciami staram się podzielić szerzej. Oto kolejne.
Źródła pisane wymieniają Wiżajny w 1606 jako miasto, choć data otrzymania praw miejskich nie jest znana. Wiadomo natomiast, że zostały one potwierdzone w 1693. W roku 1638 nadane zostały Radziwiłłom. Znaleziona w księgach sejneńskich metryka chrztu Anny Pachuckiej z 1691 roku potwierdza, że Wiżajny podówczas były miasteczkiem. Do statusu wsi zostały zdegradowane w 1870 roku.
18 lutego [1691 roku] ochrzciłem niemowlę [imieniem] Anna z rodziców Marcina Pachuckiego i Marianny Miszkowskiej z Wiżajn. Chrzestnymi byli Grzegorz Miszkiewicz i Marianna Pachucka z miasta Wiżajn.
Jest to jak dotąd najstarsza metryka jaką widziałem wzmiankująca Wiżajny.
Mniej więcej 1,5 miesiąca indeksowałem bardzo starą księgę urodzeń z parafii Lejpuny z lat 1669-1673. Dlaczego to robiłem? Sam nie wiem! Nie mam tam przodków, żona też nie, a jednak ciągnęło mnie do tych starych zapisków. Myślę, że jednym z głównych powodów była po prostu ciekawość tego co można znaleźć w starej księdze metrykalnej pochodzącej z obszaru wschodniej, litewskiej części Suwalszczyzny. Racjonalizacją moich działań była nikła nadzieja na znalezienie przodków Bernatowiczów, którzy skądś przybyli na tereny obecnej parafii Sztabin na początku XVIII wieku. Nazwisko to nie znalazło się w indeksowanej przeze mnie księdze, ale nic nie szkodzi! Baza Geneo wzbogaci się o 650 nowych rekordów sięgających XVII wieku.
Księga była dla mnie bardzo trudna do zindeksowania. Po pierwsze pierwsze i ostatnie karty miały uszkodzone wszystkie zewnętrzne krawędzie, przez co odczytanie niektórych metryk było możliwe tylko fragmentarycznie. Niestety środkowe karty też miały uszkodzone krawędzie, choć w nieco mniejszym stopniu. Dochodzi do tego mocne zszycie całości (46 kart) powodujące niemożność odczytania tekstu znajdującego się blisko środka. Kolejną przeszkodą było użycie ołówka kopiowego zamiast atramentu do spisania znacznej części księgi. Po ponad 350 latach ślad ołówka wyblakł i rozmazał się, na skutek czego w niektórych przypadkach nie obeszło się bez stosowania programów do obróbki grafiki. Choć metryk jest “tylko” 650, przeszkody te spowodowały istotne spowolnienie w indeksacji.
Dopiero po zindeksowaniu całości materiału mogłem uzupełniać niektóre imiona, nazwiska i nazwy geograficzne identyfikując powtarzające się osoby i pary rodziców. W gruncie rzeczy, ktoś próbując zindeksować wybrane metryki miałby z nimi więcej trudności, niż ktoś kto indeksował całość księgi, przez co miał pogląd na geografię regionu i osoby go zamieszkujące.
Geography
W tamtych czasach parafia Lejpuny obejmowała znacznie większy obszar niż po synodzie diecezji Wileńskiej z 1744 r. kiedy to erygowano wiele ościennych parafii. Wprawdzie od południa i od wschodu opierała się o linię Niemna, ale sięgała znacznie dalej na północ, aż po miejscowości parafii Sereje i znacznie dalej na wschód, pokrywając częściowo tereny późniejszych parafii Wiejsieje i Kopciowo. Poniższa mapka pokazuje zasięg parafii Lejpuny w XVII wieku (brązowe pinezki) i na początku wieku XIX (czarne kółka z gwiazdkami). Nigdy wcześniej nie indeksowałem tych terenów więc trochę mi zajęło poznanie geografii tej części Suwalszczyzny. Wydatnie mi w tym pomogła Małgosia Bogdanowicz, która już dawno indeksowała późniejsze księgi z Lejpun i ościennych parafii. Dziękuję!
Znakomita większość miejscowości wymienianych w księdze istnieje do dziś, choć często pod nieco zmienionymi nazwami. Części nie udało się zidentyfikować, bo prawdopodobnie nazwy ich zostały zupełnie zmienione, zostały wchłonięte przez pobliskie miejscowości lub zupełnie zanikły na przestrzeni wieków. Należą do takich np.: Anciuszki, Andruńce, Degucie, Dziękiele, Garnie, Grygańce, Lewońce, Nierawy, Pomakrzucie, Propieście, Sausobojary, Seniłańce czy Szarkojedy. Miejscowości być może znikły, ale pozostały ślady po ich dawnych mieszkańcach w nazwiskach, np.: Garnis, Gryganis czy Propiescis.
Metryki
Chciałoby się rzec, że księga była prowadzona w języku łacińskim, ale niestety tak nie było. Niestety, bo frazy łacińskie przeplatane były z frazami polskimi, a jedne i drugie pełne były błędów ortograficznych. Ówczesny proboszcz lejpuński, ks. Eustachy, którego nazwiska nie udało mi się odczytać (przedstawia się tylko raz na pierwszej, mocno zniszczonej stronie) chyba niezbyt dobrze uważał w szkole dla kanoników. Nie powiem, że ułatwiało mi indeksację systematyczne stosowanie przez księdza w nazwiskach końcówek to polskich, to litewskich. Spowolniło mi to nieco końcową weryfikację materiału osoba po osobie. Oto kilka przykładów: Gryga/Gryganis, Mankielewicz/Mankielun, Kauszel/Kauszalis, Bołejko/Bołejkis itd.
Większość metryk zawierała następujące dane:
nagłówek w postaci nazwy miejscowości (w dopełniaczu dla ułatwienia)
Datę chrztu
Płeć i imię ochrzczonego dziecka
Father's name and surname
Imię matki (tylko dla dzieci nieślubnych podawano nazwisko matki)
Imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania rodziców chrzestnych (tylko sporadycznie podawano funkcję społeczną)
Informacje są więc skąpe, ale przystępując do indeksacji nie spodziewałem się czegokolwiek więcej. Metryki chrztu spisywano według ówczesnych wytycznych kościelnych. Mimo to, można z całego materiału wyłowić poszczególne rodziny i konkretne osoby, które raz pojawiają się jako rodzice dziecka, a raz jako chrzestni przy narodzinach dzieci sąsiadów czy krewnych. W ten sposób można zbudować obraz ówczesnej społeczności.
Kilka ciekawszych metryk. W tym okresie w lejpuńskim dworze pomieszkiwał wysoki rangą urzędnik, budowniczy połocki Roman Żywult. Dwukrotnie pełni rolę ojca chrzestnego. Jemu samemu rodzi się też trójka dzieci: Piotr, Anna i Michał (w każdej z trzech metryk występuje matka o innym imieniu), a chrzestnymi są także znamienite osoby: Mikołaj Żyliński – podstarosta Mereczy, Jan Kryspin – podskarbi Wielkiego Księstwa Litewskiego, Helena Rodoszańska – z powiatu grodzeńskiego, Agnieszka Sińska – z województwa trockiego. W jednej z tych metryk chrzestną jest Zofia Nowikajcia. Podano tylko, że jest karlicą (metryka poniżej).
W XVII wieku karły przynosiły szczęście i pomyślność. Wiele wysoko postawionych osobistości otaczało się karłami, nawet królowie i królowe. Dopiero w późniejszym okresie osoby cierpiące na karłowatość utraciły swój status i stały się pośmiewiskiem dla społeczeństwa.
Co dalej?
W indeksach pozostało wiele znaków zapytania. Są jeszcze die księgi urodzeń z Lejpun z XVII wieku. Na pewno do nich wrócę. Być może część znaków zapytania zostanie zamieniona na pewną informację, ale jestem przekonany, że pojawią się kolejne niewiadome. Dla mnie indeksacja to nie jest bezmyślne przepisywanie ze skanów do excela, lecz praca detektywistyczna, poznawanie dawnej społeczności, wyciąganie wniosków z ciekawych metryk, uzupełnianie wiedzy o osobach, wydarzeniach czy zjawiskach i zachęcanie innych do tego samego 🙂
Trafiła niedawno w moje ręce księga zgonów z Augustowa z lat 1875-1882. Wraz z nią trafiły do mnie indeksy wykonane w formacie geneteki (a więc uproszczonym) przez Bartka Choroszewskiego. Moim zadaniem było przetworzenie tych indeksów do formatu JZI, weryfikacja i uzupełnienie brakujących danych. Starałem się dokładnie przeczytać każdą metrykę (a w księdze jest ich ponad 1600), poprawić co trzeba i wypisać najistotniejsze dane: daty zgonu i zgłoszenia, świadków, informacje kim była zmarła osoba oraz dane podpisującego się księdza. Na początek małe podsumowanie księgi.
Księga zgonów z Augustowa z lat 1875-1882
W księdze znajdziemy 1623 metryki spisane w języku rosyjskim przez organistę augustowskiego kościoła Franciszka Dobeckiego. Wprawdzie nigdzie nie zaznaczył swojego autorstwa księgi, ale charakter pisma kilku podpisów jakie złożył świadczy jednoznacznie, że to on pochylał się przez 8 lat nad kartami księgi. A przykładał się do swojej pracy bo pismo jest staranne i czytelne. Odczytanie zapisów nie stanowiło żadnego problemu po ponad 140 latach.
Dobecki zaczyna spisywanie księgi, gdy proboszczem jest ks. Michał Pożarowski, kanonik katedry sejneńskiej. Umiera on 17 kwietnia 1881 roku, ale jeszcze w marcu podpisuje metryki. Po nim, na krótki czas podpisywaniem zajmuje się ks. Wawrzyniec Włostowski, pełniący obowiązki urzędnika stanu cywilnego, znany później z długotrwałego pasterzowania w parafii Jaminy w latach 1886-1922. Pierwszy podpis nowego proboszcza pojawia się 25 sierpnia 1885 r. Jest nim ks. Antoni Dauksza, który pozostaje na stanowisku do końca spisywania księgi.
Parafia augustowska obejmowała Augustów, przedmieścia (Żarnowo, Biernatki, Turówkę, Białobrzegi, Uścianki, Klonownicę i Wójtowskie Włóki) oraz kilka mniejszych i bardziej odległych wiosek. Jako, że sam Augustów był tętniącym życiem miastem powiatowym, więc zawartość księgi jest bardzo ciekawa. Analizując księgę z imienia i nazwiska poznamy prócz powszechnie pojawiających się gospodarzy i wyrobników również urzędników urzędu miejskiego i powiatowego, notariusza, strażników Kanału Augustowskiego, leśników i strzelców leśnych, żołnierzy byłych i urlopowanych, siodlarzy, ślusarzy, smolarzy, szewców, pozłotnika, właścicieli domów, żandarmów, hycla, pocztowców, żebraków i żebraczki, a także kościelnych. Na tej ostatniej grupie chciałbym się tym razem skupić.
Kościelni augustowscy
Na kartach księgi łącznie pojawia się ich pięciu:
Jan Żukowski
Ignacy Draniewski
Marcin Kulbacki
Józef Maliszewski
Jan Leszczyński
Pojawiają się jako świadkowie zawsze w parach stanowiących różne kombinacje powyższych osób, w zależności od okresu. Uzupełniając pole „Świadkowie” zauważyłem, że pojawiają się niezwykle często i to właśnie dało mi impuls do głębszej analizy. Otóż na 1623 metryki w księdze pary kościelnych wśród świadków pojawiają się aż 437 razy! Czyli jest to 27% wszystkich metryk! Ten obraz wygląda jeszcze ciekawiej dla samego Augustowa. Na 696 zgonów mieszkańców tego miasta aż w 426 przypadkach świadkami byli kościelni (61%)! Trochę byłem zły na tych kościelnych sprzed 140 lat ?, no bo zamiast poznawać kolejnych mieszkańców miasta zgłaszających zgony, po raz setny odczytywałem te same nazwiska kościelnych. Trochę nas okradli z szerszej informacji o mieszkańcach miasta, prawda? Później zdałem sobie sprawę, że to nie ich wina, lecz raczej rodziców i rodzin zmarłych. Kościelni byli niemal zawsze pod ręką, nie trzeba było szukać świadków po rodzinie i sąsiadach. Za parę groszy dobrze spełniali swoją rolę.
No dobrze, ale skoro te same osoby spisano kilkaset razy, to może warto pochylić się nad jakąś analizą? Postanowiłem sprawdzić, jak często pojawiają się wśród świadków kościelni w zależności od wieku zmarłego. Wnioski niemal mną wstrząsnęły.
Na powyższym wykresie, który nie bez kozery zatytułowałem “Wartość życia w społeczeństwie Augustowa” widać, że następuje wyraźna dysproporcja pomiędzy zmarłymi małymi dziećmi a dorosłymi. Zgony w wieku do 8 lat aż w 80% przypadków zgłaszane były przez kościelnych, podczas gdy w metrykach zgonów osób dorosłych kościelnych wpisywano w ok. 30% przypadków. Ten przykład stanowi miarę wartości ludzkiego życia w tamtych czasach. Wartość życia dziecka istniała właściwie tylko dla rodziców. Nikt poza nimi specjalnie nie przejmował się zgonami dzieci, a zwłaszcza niemowląt. Śmierć dzieci stanowiła element codziennego życia miasta i większość ludzi przechodziła koło takich wydarzeń obojętnie. Trudno było nawet namówić kogokolwiek na zgłoszenie zgonu. Stąd korzystano z usługi kościelnych.
Sytuacja inaczej wyglądała wśród osób dorosłych. Te pełniły często istotne funkcje społeczne, miały własne rodziny, ich losem przejmowali się sąsiedzi, znajomi i przyjaciele. Na pogrzebach bywało bardzo dużo ludzi. Oczywiście nie zawsze tak było, co widać po ostatnim słupku. Najstarsze umierające osoby często były już osamotnione, stanowiące trudny do udźwignięcia ciężar w rodzinie, a nawet takie, których losem już nikt się nie przejmował – żebracy i żebraczki. Wartość życia takich osób dla lokalnej społeczności też była niewielka.
Osoby ważne dla społeczności
Na przeciwległym końcu skali były osoby bardzo ważne i szanowane w miejscowej społeczności. Gdy umierały na świadków powoływano najbardziej wykształconych i poważanych obywateli miasta. Myślę, że warto ich wymienić, bo nie było ich zbyt wielu:
Adam Osewski, gospodarz
Antoni Jaskowski, właściciel ziemski z Klimaszewicy
Antoni Makarewicz, ślusarz
Feliks Piaszczyński, właściciel domu
Ferdynand Leszczyński, właściciel domu
Franciszek Dobecki, organista
Franciszek Mejer, ślusarz
Ignacy Pilecki, gospodarz
Jan Świątkowski, gospodarz
Konstanty Zalewski, gospodarz
Leonard Truszkowski, obywatel
Leopold Grygo, mularz
Michał Skorupko, notariusz powiatu augustowskiego
Piotr Chiliński, były kasjer kasy miejskiej
Piotr Dyczewski , gospodarz
Polikarp Sobolewski, kancelista Augustowskiego Urzędu Powiatowego
Teofil Chełmiński, gospodarz
Zygmunt Pawłowski, pomocnik Naczelnika Powiatu Augustowskiego
Wszyscy oni podpisywali się bądź po polsku, bądź w języku rosyjskim.
Wiek kościelnych
Kościelni codziennie lub niemal codziennie pojawiali się w kościele, a średnio co kilka dni byli wpisywani do metryk stanu cywilnego. Byli bardzo dobrze znani proboszczowi, wikariuszom i organiście, który spisywał metryki. Wpisując ich dane organista Dobecki zawsze wpisywał wiek świadków, na podstawie którego można wyliczyć przybliżony rok urodzenia. Duża ilość danych pozwala na stworzenie ciekawego wykresu.
Co z niego wynika? Otóż początkowo budynkiem kościelnym opiekuje się para Jan Żukowski i Ignacy Draniewski. Ten drugi w pierwszej połowie 1880 roku systematycznie zastępowany jest przez Marcina Kulbackiego. Natomiast Jan Żukowski zastąpiony zostaje w funkcji kościelnego w połowie 1882 roku przez Jana Leszczyńskiego. Józef Maliszewski pojawia się tylko przez krótki czas i to sporadycznie. Czyżby nie sprawdził się w tej funkcji? ?
Ciekawie wyglądają obliczone daty urodzenia kościelnych. Mimo tego, że są to osoby bardzo dobrze znane spisującemu metryki i pojawiają się właściwie na każdej stronie księgi, to zdarzają się mu istotne pomyłki w określaniu wieku, w przypadku Marcina Kulbackiego przekraczające nawet 10 lat. Takie pomyłki zdarzają się nawet w sąsiadujących metrykach. Dla mnie zrozumiałe jest, ze jeśli osoba pojawia się na plebanii sporadycznie i spisujący ma wydedukować wiek świadka na podstawie wyglądu czy innych poszlak, o dużą pomyłkę trudno nie jest. Jednak duże pomyłki w przypadku znanych i często spisywanych osób są zastanawiające. Można jednak z dużą dozą pewności określić wiek osoby na podstawie takiej analizy. Musi być spełniony jeden warunek: indeksacja metryk powinna być bardzo rzetelnie wykonana. Do czego wszystkich zachęcam!
Dziesięciolecie 1. Pułku Ułanów Krechowieckich w Augustowie. Defilada
W ostatnim czasie do naszej Geneo search engine dodaliśmy indeksy z księgi ślubów z Augustowa z lat 1910-1926. W naszych zasobach znajdują się też indeksy ślubów z Augustowa z lat późniejszych, czyli 1926-1930. W aktach małżeństw odnajdziemy również informację o zajęciach osób stawających do akt, którzy sprawowali wiele różnorakich funkcji lub zawodów.
W ubiegłym roku świętowaliśmy 100. rocznicę przybycia do Augustowa 1. Pułku Ułanów Krechowieckich im. płk. B. Mościckiego, w związku z tym pokusiłem się o wynotowanie występujących w tych indeksach osób bezpośrednio związanych ze stacjonującym w Augustowie od 1921 r. 1. Pułkiem Ułanów Krechowieckich. Część z tych nazwisk była już przedstawiana w artykule z lipca 2019 roku – „Augustów – indeksy ślubów z lat 1926-1930”.
Druga lista to subiektywny wybór innych znaczących osób (bez rzemieślników, handlowców, itp.) występujących w indeksach ślubów z lat 1910-1930 – łącznie 206 osób. Czasami w akcie zawierano informację o zajęciu rodziców młodych, np. córka starosty, córka doktora weterynarii na pow. augustowski, itp. i na tej podstawie można byłoby wypisać dłuższą listę znaczących osób, lecz w niniejszym opracowaniu wypisano tylko osoby występujące bezpośrednio w aktach małżeństw.
Zachęcam do samodzielnego przeglądania indeksów w wyszukiwarce Geneo i odkrywania losów naszych przodków, co nierzadko jest ekscytującą przygodą.
„Krechowiacy”
Stanisław ARMATYS – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne pozwolenie na ślub od 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z 1924-12-20 (akt 1/1925); wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 9/1927)
Franciszek BAGIŃSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich (akty: 65/1921, 31/1923)
Paweł BANDAŁA – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemna pozwolenie na ślub od 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa z 1924-02-21 (akt 47/1924)
Bernard BARANOWSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zezwolenie wojskowe #1380 na ślub z 1930-04-20 (akt 44/1930)
Bronisław BARTOSIŃSKI – kapral 1. Pułku Ułanów Krechowieckich (akt 65/1921)
Edward BONIECKI – porucznik 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 26/1929)
Franciszek BRYŁA – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zezwolenie wojskowe na ślub z 1928-03-13 (akt 40/1928)
Michał BURAJKIEWICZ – doktor 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 102/1930)
Stanisław BURDON – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 21/1925)
Roman CHMIELEWSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 31/1923)
Zdzisław CHRZĄSTOWSKI – major 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zezwolenie wojskowe na ślub z 1929-01-29 (akt 26/1929)
Zygmunt CZAPLA – kapral 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zgoda na ślub od Pułku z 1927-01-28 (akt 9/1927); wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 65/1927)
Zygmunt CZECH – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zezwolenie wojskowe #1968 na ślub z 1930-06-04
Marceli DOBRUCKI – chorąży 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 47/1924)
Bronisław GIERSZEWSKI – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 78/1928)
Eugeniusz GLIŃSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akty: 27/1926, 32/1926)
Józef GÓRSKI – ułan 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne pozwolenie na ślub od dowództwa 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z 1921-10-19 (akt 65/1921)
Teodor GRABSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne pozwolenie na ślub od Dowództwa Okręgu Korpusu III z 1926-01-28 nr 685 (akt 32/1926); wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akty: 65/1927, 78/1928)
Jan GRUSZCZYŃSKI – chorąży 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne pozwolenie na ślub od Dowództwa Okręgu Korpusu nr III z 1925-10-28 nr 21846 (akt 16/1926)
Tadeusz GRZEMSKI – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 85/1927)
Czesław JANKOWSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 38/1926)
Michał KACZMARCZYK – kapral 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne zezwolenie na ślub od dowódcy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z 1921-08-04 (akt 42/1921)
Franciszek KADZIKOWSKI vel Radzikowski – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zgoda na ślub od władzy wojskowej z 1927-11-26 (akt 85/1927)
Grzegorz Kazimierz KAFARSKI – starszy wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zgoda na ślub od władzy wojskowej z 1927-05-11; zm. 1984-03-12 w Augustowie (akt 51/1927)
Edward KAMANOWSKI – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich (akt 60/1921)
Jan KARAŚ – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 16/1926); chorąży z Augustowa (akt 51/1927)
Kazimierz KASARSKI – starszy wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 47/1924); wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 21/1925)
Stanisław KNOSAŁA – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne pozwolenie władzy wojskowej na związek małżeński z 1925-01-24 (akt 32/1925); wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 66/1929)
Franciszek KOZŁOWSKI – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zezwolenie wojskowe na ślub od Dowództwa Okręgu Korpusu nr 3 z 1928-10-04 (akt 69/1928)
Bolesław KRUSZEWSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 32/1926)
Stanisław KUDREWICZ – ułan 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 102/1930)
Władysław KULESZA – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 79/1928)
Józef KUSIŃSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 9/1927); wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich (akt 65/1927); wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 24/1928)
Jan LAUTENBACH – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zezwolenie wojskowe na ślub z 1929-02-09 (akt 24/1929)
Jan LITEWSKI – major z 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 64/1928); rotmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 26/1929)
Jerzy LITEWSKI – kapitan 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 64/1928)
Stanisław ŁASZCZ – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich (akt 60/1921)
Michał MAGIEROWSKI – kapral 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne pozwolenie na ślub od dowódcy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z 1921-09-23 (akt 54/1921)
Wincenty vel Witold MAGNES – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne pozwolenie na ślub od dowództwa 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z 1921-10-29 (akt 60/1921); starszy wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 24/1929)
Antoni MIKODA – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne pozwolenie na ślub od władzy wojskowej z 1923-01-20 (akt 31/1923); starszy wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 69/1928)
Jan MIKODA – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 16/1926)
Stanisław PITULSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 1/1925); wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich , pisemne pozwolenie na ślub od Dowództwa Okręgu Korpusu III z 1926-01-20 (akt 27/1926); wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 74/1927)
Władysław PRYMAKA – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 29/1930)
Józef PYRKA – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zezwolenie wojskowe na ślub z 1927-11-13 (akt 24/1928)
Józef SEPKO – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zezwolenie wojskowe #1220 na ślub od Dowództwa Pułku (akt 78/1928)
Antoni SITNIK – wachmistrz z Augustowa (akt 40/1928)
Władysław SZYMANIK – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 27/1926)
Apoloniusz ŚCISŁOWSKI – porucznik 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zgoda na ślub od Dowództwa Okręgu Korpusu nr. 3 z 1927-04-20 (akt 42/1927)
Stanisław ŚWIERCZAK – kapral 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne pozwolenie na ślub od Dowództwa Pułku z 1926-04-26 (akt 38/1926)
Antoni WEGNER – starszy wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 44/1930)
Alfons WAGNOWSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akty: 1/1925, 24/1928)
Franciszek WOJTAS – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 85/1927)
Bernard WRÓBLEWSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, zezwolenie wojskowe #567 na ślub z 1930-02-15 (akt 43/1930)
Kazimierz ZAORSKI – porucznik 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 38/1926)
Tadeusz ZDRODOWSKI – wachmistrz 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 2/1927)
Wincenty ZMACZYŃSKI – plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, pisemne zezwolenie wojskowe na ślub z 1927-12-22 (akt 4/1928); plutonowy 1. Pułku Ułanów Krechowieckich z Augustowa (akt 24/1929)
Inni znaczący występujący w aktach małżeństw
Wojskowi:
Emil ARNOLD – rotmistrz z Suwałk (akt 21/1914)
Jan BRODA – żandarm wojskowy z Augustowa (akt 12/1922)
Mikołaj CEZELSKI – wojskowy z Augustowa (akt 12/1926)
Józef CHYBA – funkcjonariusz Straży Celnej z Lipówki, zgoda na ślub od Komisariatu Straży Celnej z 1927-02-27 (akt 28/1927)
Aleksander CZAJKOWSKI – starszy muzykant 104. Ustiudzkiego Pułku Piechoty (akt 7/1912)
Stanisław DYCZEWSKI – porucznik 12. Pułku Piechoty z Augustowa (akt 32/1921)
Wacław GAPIŃSKI – sierżant 41. Suwalskiego Pułku Piechoty, pisemne pozwolenie na ślub od dowództwa 41. Suwalskiego Pułku Piechoty z 1924-02-21 (akt 37/1924); sierżant z Augustowa (akt 5/1925)
Mieczysław Władysław GREGIER – strażnik celny (akt 59/1923)
Stanisław GRUDZIEŃ – major z Augustowa (akt 39/1925)
Józef HOŁDYŃSKI – żołnierz plutonowy, zezwolenie nie na ślub od Dowództwa baonu zapasowego 41 Suwalskiego Pułku Piechoty (akt 36/1920)
Franciszek Teofil Czesław JELIŃSKI – porucznik z P.K.U. Suwałki, zezwolenie na ślub od Dowództwa Korpusu nr III z 1929-05-30 (akt 44/1929)
Stanisław JURKIEWICZ – brygadier wojska polskiego, pozwolenie na ślub wydane przez Dowództwo Taborów 13. Dywizji Piechoty kolumny taborowej (akt 40/1919)
Alojzy KLONOWSKI – żandarm wojskowy z Augustowa (akt 12/1922)
Eugeniusz KONECKO – podporucznik z Warszawy (akt 35/1928)
Antoni KOPEĆ – strażnik celny z Żarnowa (akt 59/1923)
Filip KRAŚNICKI – żandarm wojskowy z Augustowa (akt 12/1922)
Ludwik KWIECIEŃ – plutonowy, pilot 5. Pułku Lotniczego stacjonującego w Lidzie, zezwolenie wojskowe #367 Dowództwa 5. Pułku Lotniczego na ślub z 1930-01-25 (akt 14/1930)
Edward LEPLAWY – podporucznik 13. Pułku Piechoty w Pułtusku, pozwolenie na ślub od Dowództwa Okręgu Generalnego Warszawskiego z 1921-02-23 (akt 32/1921)
Feliks LIPIŃSKI – sierżant 41. Pułku Piechoty, pisemne pozwolenie na ślub od dowództwa okręgu korpusu nr III z 1924-09-24 (akt 90/1924)
Stanisław LUBAŃSKI – kapitan artylerii z Augustowa (akt 82/1922)
Czesław ŁUŃKIEWICZ – podporucznik Wojsk Polskich, pisemne pozwolenie na zawarcie związku małżeńskiego dywizyjnego lekarza weterynaryjnego 3 Dywizji? legionów (akt 50/1920)
Stefan MALESZEWSKI – pułkownik artylerii ze Stanisławowa (akt 44/1926)
Jan MIŁOWANOW – kapitan wojsk rosyjskich (akt 44/1925)
Izasław Jan MODZOLEWSKI – podporucznik Wojska Polskiego w Skierniewicach, pisemne pozwolenie na ślub od Dowództwa 2. Dywizji Piechoty z 1921-08-23 (akt 49/1921)
Michał PASIERSKI – wachmistrz żandarmerii z Augustowa (akt 29/1928)
Franciszek PIWAŃSKI – starszy wachmistrz Żandarmerii, pisemne pozwolenie na ślub od dowództwa dywizjonu żandarmerii z 1924-03-16 (akt 89/1924)
Konstanty POTAPOWICZ – podporucznik wojska polskiego z Augustowa (akt 10/1919); porucznik 41. Pułku Piechoty z Augustowa (akt 32/1921)
Aleksander PRODAN – podoficer artylerii Wojsk Polskich (akt 41/1921)
Stefan ROGALA-KOSTECKI – podkomisarz straży celnej z Rutek (akty: 44/1925, 62/1925)
Aleksander Bronisław RYNKOWSKI – sierżant (akt 73/1923)
Jan SOKOŁOWSKI – muzyk chóralny 104. Ustiudzkiego Pułku Piechoty, zam. w gm. Dowspuda przy rodzicach, czasowo w Augustowie (akt 28/1911)
Stanisław SZEMIAK – żołnierz Białostockiego Pułku Strzelców, pisemne zezwolenie na ślub od 3. Baonu Białostockiego Pułku Strzelców z 1921-01-05 (akt 20/1921)
Teodor TCHURZKO – starszy żandarm z Augustowa (akt 89/1924)
Kazimierz TROMPETER – porucznik z Suwałk (akt 44/1929)
Aleksander WOJCIECHOWSKI – kapitan z Augustowa (akt 39/1925)
Józef ŻAWRYD – podchorąży 104. Ustiudzkiego Pułku Piechoty pułku generała Kniazia, mieszczanin z miasta Słuck gub. mińska (akt 37/1913)
Stanisław Fidelis ŻELAZNY – wachmistrz 9 szwadronu Korpusu Ochrony Pogranicza, pisemne pozwolenie na dowództwa 8 baonu Korpusu Ochrony Pogranicza z 1925-01-27 (akt 21/1925)
Policjanci:
Antoni CHYLIŃSKI – starszy przodownik Policji Państwowej, pisemne pozwolenie na ślub od Komendy Policji Państwowej 5. Okręgu z Białegostoku z 1922-09-04 (akt 88/1922)
Władysław DOBRZYNIEWSKI – posterunkowy Policji Państwowych z Augustowa (akt 71/1928)
Jan Paulin DYCZEWSKI – sędzia śledczy pow. augustowskiego (akt 35/1912)
Konstanty FALICKI – starszy przodownik policji z Augustowa (akt 2/1925)
Józef FELDMAN – policjant policji państwowej (akt 81/1923); starszy posterunkowy policji z Augustowa (akt 60/1928); funkcjonariusz w Policji Państwowej w Augustowie (akt 24/1930)
Stanisław FRĄCKIEWICZ – posterunkowy Policji Państwowej z Augustowa (akt 16/1929)
Józef GĄSOWSKI – posterunkowy Policji Państwowej, zezwolenie #12247 na ślub od Komendanta Wojewódzkiego Białostockiego Policji Państwowej z 1928-10-15 (akt 71/1928)
Władysław GIEDROJĆ – starszy posterunkowy Policji Państwowej (akt 76/1929)
Bronisław GRAJEWSKI – posterunkowy Policji Państwowej, zezwolenie na ślub od komendanta wojewódzkiego Policji Państwowej (akt 60/1928)
Józef GRYGO – śledczy augustowskiego magistratu (akt 41/1913)
Edward Wojciech HIRSZEL – starszy przodownik Policji Państwowej (akt 90/1925)
Piotr JAROŚ – policjant Policji Państwowej, pisemne pozwolenie na ślub od Komendy Policji Państwowej 5. Okręgu z Białegostoku z 1922-10-04 (akt 84/1922)
Franciszek KACZYŃSKI – urzędnik policji państwowej z Augustowa (akt 50/1920)
Zygmunt KŁOSOWSKI – przodownik policji państwowej w Łosośnej, pisemne pozwolenie na ślub od Komendy Policji Państwowej z Białegostoku z 1924-12-18 (akt 5/1925)
Stanisław KOBIAŁKO – policjant Policji Państwowej z Augustowa (akt 54/1927)
Wiktor KOCHANOWICZ – funkcjonariusz policji z Augustowa (akt 67/1925); urzędnik z Suwałk (akt 93/1925)
Szczepan Jan KOŁODZIEJSKI – funkcjonariusz w Policji Państwowej, zezwolenie #2193 od Komendanta Wojewódzkiego Policji Państwowej w Białymstoku na ślub z 1930-02-10 (akt 24/1930)
Stanisław KOREJWO – urzędnik policji państwowej z Augustowa (akt 50/1920)
Wincenty MACIEJEWSKI – śledczy magistratu augustowskiego z Augustowa (akt 41/1913)
Stanisław MAKAREWICZ – posterunkowy policji z Augustowa (akt 75/1930)
Piotr MUCZYŃSKI – posterunkowy Policji Państwowej z Augustowa (akt 71/1928)
Gabriel NIECEŃSKI – starszy posterunkowy Policji, zezwolenie #10916 na ślub od Komendanta Województwa Białostockiego z 1929-07-27 (akt 54/1929)
Jan OBSZYŃSKI – wywiadowca służby śledczej, pisemne pozwolenie na ślub od komendy policji pow. augustowskiego z 1924-11-20 (akt 99/1924)
Józef OKUROWSKI – dozorca aresztu z Augustowa (akt 60/1928)
Zygmunt OLEJNIK – posterunkowy policji państwowej z Augustowa (akt 60/1926)
Jan PANASIEWICZ – policjant z Augustowa (akt 84/1922)
Karol PASZKIEWICZ (vel PASZKOWSKI) – posterunkowy Policji Państwowej (akt 54/1927); funkcjonariusz w Policji Państwowej w Augustowie (akt 24/1930); posterunkowy Policji z Augustowa (akt 90/1930)
Jan PIEKARSKI – śledczy magistratu augustowskiego z Augustowa (akt 41/1913)
Karol PLASZKOWSKI – policjant Policji Państwowej z Augustowa (akt 47/1927)
Jan WĘGRZYNOWICZ – policjant Policji Państwowej z Augustowa (akt 47/1927)
Wawrzyniec WĘGRZYNOWICZ – policjant Policji Państwowej, zgoda na ślub od Komendanta Wojewódzkiego Białostockiego Policji Państwowej z 1927-05-18 (akt 47/1927)
Hilary WISZNIEWSKI – posterunkowy policji państwowej w Suwałkach; pisemne pozwolenie na ślub od komendy policji powiatu suwalskiego z 1923-10-13 (akt 87/1923)
Franciszek WYSOCKI – posterunkowy policji państwowej z Augustowa, pisemne pozwolenie na ślub od Komendy Wojewódzkiej Policji Państwowej w Białymstoku z 1926-03-06 (akt 60/1926); policjant z Augustowa (akt 39/1927)
Józef ŻYLIŃSKI – posterunkowy policji państwowej, pisemne pozwolenie na ślub od Komendy Policji Państwowej okręgu V białostockiego z 1924-04-02 nr 4796 (akt 58/1924)
Nauczyciele:
Anna ADAMSKA z domu Kazimierska – nauczycielka szkoły powszechnej (akt 52/1921)
Józef ANIELSKI – sekretarz Inspektoratu Szkolnego (akt 84/1929); sekretarz inspektoratu szkolnego z Augustowa (akt 85/1930)
Lucyna ANIELSKA z d. Prawdzik – nauczycielka ludowa szkoły w Augustowie (akt 84/1929)
Tadeusz BOYŁA – nauczyciel szkoły powszechnej z Augustowa (akt 86/1923)
Teodor BRYŁA – nauczyciel szkoły powszechnej (akt 75/1923); nauczyciel szkoły powszechnej z Augustowa (akt 44/1926)
Wanda BRYŁA z domu Maleszewska – nauczycielka szkoły powszechnej (akt 75/1923)
Jan CIEŚLUKOWSKI – nauczyciel szkoły powszechnej z Białogór (akt 51/1920)
Józef DOBKIEWICZ – nauczyciel szkoły powszechnej (akt 38/1921)
Klara DOBKIEWICZ z domu Krzewska – nauczycielka szkoły powszechnej (akt 38/1921)
Aleksander DYCZEWSKI – nauczyciel z Augustowa (akt 10/1919)
Eugenia DYCZEWSKA z d. Dobrowolska – nauczycielka szkoły powszechnej (akt 61/1924)
Franciszek GĘDŹWIŁ – nauczyciel szkoły powszechnej z Rajgrodu (akt 17/1926)
Leon Karol GROCHOCKI – profesor gimnazjum z Suwałk (akt 93/1925)
Stanisław JAKUBOWICZ – nauczyciel szkoły powszechnej z Białogór (akt 51/1920)
Hieronim JONKAJTYS – nauczyciel szkoły powszechnej z Augustowa (akt 75/1923); kierownik szkoły podstawowej w Augustowie (akt 84/1929); kierownik szkoły ludowej z Augustowa (akt 14/1930)
Jan Wincenty KORYTKOWSKI – nauczyciel szkoły powszechnej (akt 98/1922)
Helena KUŹNIAK z d. Konecko – nauczycielka szkoły powszechnej (akt 35/1928)
Weronika LUBOIŃSKA-KRZYWDA z d. Dauksta – nauczycielka szkoły powszechnej (akt 85/1930)
Bohdan MICHCIŃSKI – inspektor samorządowy z Augustowa (akt 84/1930)
Dominik MISZKIEL – nauczyciel szkoły powszechnej (akt 51/1920)
Aleksander OBIEDZIŃSKI – nauczyciel szkoły powszechnej z Augustowa (akt 67/1924)
Michał PRAWDZIK – sekretarz inspektoratu szkolnego z Augustowa (akt 47/1920); urzędnik Inspektoratu Szkolnego w Wilnie (akt 84/1929)
Maria Tekla RADOMSKA vel Rząca z d. Snopek – nauczycielka szkoły powszechnej (akt 67/1924)
Kazimierz RADOMSKI vel Rząca – nauczyciel szkoły powszechnej (akt 67/1924)
Jadwiga ROGALA-KOSTECKA z domu Milewska – nauczycielka szkoły powszechnej w Biernatkach (akt 62/1925)
Zdzisława SĘKOWSKA z domu Garlińska – nauczycielka (akt 47/1920)
Stanisław SĘKOWSKI – nauczyciel szkoły powszechnej (akt 47/1920)
Apolinary SOKOŁOWSKI – nauczyciel szkoły powszechnej z Rajgrodu (akt 17/1926)
Stanisław STANKIEWICZ – inspektor szkoły powszechnej z Augustowa (akt 49/1921)
Stanisław WARAKOMSKI – nauczyciel szkoły powszechnej z Augustowa (akt 70/1925)
Zygmunt Izydor WARAKOMSKI – nauczyciel szkoły powszechnej z Augustowa (akty: 43/1920, 67/1924, 70/1925), nauczyciel z Augustowa (akty: 46/1923, 48/1923)
Joanna WISZNIEWSKA z domu Pyszkowska – nauczycielka (akt 43/1920)
Leon WISZNIEWSKI – nauczyciel szkoły powszechnej z Augustowa (akty: 43/1920, 70/1925)
Bronisław WITKOWSKI – nauczyciel z Augustowa (akt 48/1923)
Ignacy ŻÓŁTEK – kierownik szkoły powszechnej (akt 48/1923)
Służba zdrowia:
Aleksander BAKINOWSKI – lekarz z Augustowa (akt 40/1912); doktor z Augustowa (akty: 64/1922, 77/1923, 58/1924); doktor szpitala z Augustowa (akt 75/1923)
Leoncja BARANOWSKA z d. Kozłowska – pielęgniarka (akt 44/1930)
Józef MICHAŁOWSKI – felczer z Augustowa (akt 61/1922)
Michał PIASKOWSKI – student medycyny z Wilna (akt 20/1924)
Antoni WRÓBEL – sanitariusz z Augustowa (akty: 3/1924, 58/1924)
Dionizy WYSOKIŃSKI – felczer z Augustowa (akt 2/1913)
Leśnicy:
Józef GÓRA – leśniczy (akt 39/1925)
Eliasz HUCYŁO – urzędnik leśny (akt 7/1922)
Antoni JARZĘBOWICZ – gajowy z Augustowa (akt 87/1925)
Nazar LELUK – inżynier z Lipowca (akt 66/1924); podleśny (akt 71/1925)
Jan MALISZEWSKI – leśniczy lasów miejskich z Augustowa (akt 89/1924); leśniczy z Augustowa (akt 19/1927)
Franciszek PIETRZAK – adiunkt leśny (akt 31/1925)
Stanisław Antoni ŚWIDERSKI – leśnik z Piłatowszczyzna Leśniczówka (akt 52/1926)
Antoni WIERZBICKI – nadgajowy z Augustowa (akt 58/1923); gajowy z Sajenka (akt 63/1926)
Wymiar sprawiedliwości:
Leon GRABIŃSKI – sekretarz sądu pokoju z Augustowa (akt 86/1923); komornik przy Sądzie Okręgowym w Suwałkach (akt 44/1926)
Maria GRABIŃSKA z domu Szwabińska – urzędniczka przy sądzie pokoju (akt 44/1926)
Konstanty Leon GUDYŃSKI – sekretarz kolegialny, były urzędnik Sądu Okręgowego w Suwałkach (akt 42/1926)
Henryk KWICZAŁA – kandydat na prawnika z Tarnowa (akt 40/1912)
Eugeniusz MOLDENHOWER – sędzia pokoju z Augustowa (akt 12/1926)
Natalia Felicja RADLIŃSKA – córka Aleksandra byłego zastępcy prokuratora z Suwałk (akt 40/1912)
Antoni RADZIUKIEWICZ – podprokurator Sądu Okręgowego z Suwałk (akt 30/1930)
Kilka dni temu, nasza Sympatyczka i indeksująca – Małgorzata Bogdanowicz, penetrując parafie na Litwie odnalazła akt zgonu byłego proboszcza parafii Jaminy, ks. Tadeusza Borczaka.
Zmarł on 7 kwietnia 1844 roku, w wieku około 66 lat, w Liszkowie, na terenie dzisiejszej Litwy.
Znamienne, że akt dał się znaleźć niemal idealnie w 178. rocznicę śmierci.
Co wiemy o księdzu Tadeuszu Borczaku?
W naszej wyszukiwarce Geneo, w latach 1794 i 1798 wymieniony jest on w aktach urodzeń parafii Jeleniewo jako „wikary przeroślski”, następnie odnajdujemy jego nazwisko w aktach ślubu z 1821 r. tejże parafii.
W Dzienniku Urzędowym Województwa Augustowskiego wydanym w Suwałkach dnia 3 lutego 1821 r. (str. 40) znajdujemy informację o egzaminach duchowych z 1820 r., po których ks. Tadeusz Borczak może zostać mianowany na proboszcza. Natomiast w opracowaniu Witolda Jemielity pt. „Parafialne szkoły elementarne w Guberni Augustowskiej (1815-1848)” (Rocznik Białostocki, 12, 1974, s. 258) ksiądz T. Borczak wymieniony jest jako nauczyciel szkoły elementarnej w Przerośli. W okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego szkoła elementarna związana była z parafią.
Ks. T. Borczak w parafii Jaminy
Dokładnej informacji lub podanej wprost daty przybycia do Jamin nie odnotowaliśmy, ale można domniemywać, że był to rok 1826. W tym właśnie roku posadę nauczyciela szkoły elementarnej w Przerośli objął ks. Dawid Szpey, a w zindeksowanych przez nasz Zespół aktach urodzeń parafii Jaminy, od początku 1826 r., ks. T. Borczak podpisuje się jako administrator parafii. W księdze ślubów, metryki z tego okresu podpisuje w zastępstwie za ks. Kleyna.
Kiedy 13 czerwca 1826 r. w wieku 47 lat umiera w Jaminach pochodzący ze Żmudzi ks. Melchior Kleyn, akt jego zgonu, w zastępstwie za ks. Puławskiego, podpisuje ks. Borczak. Podpisuje się on w księgach parafii Jaminy w ten sam sposób do końca września 1826 r., a od października 1826 r., już jako proboszcz. Na podstawie metryk zindeksowanych przez JZI, można podważyć informację opublikowaną przez Aleksandra Połujańskiego w „Wędrówkach po Gubernji Augustowskiej w celach naukowych odbytych” z 1859 r. (str. 194), że ks. Tadeusz Borczak został proboszczem jamińskim dopiero w roku 1834 r.
Wspomniane wcześniej opracowanie W. Jemielity „Parafialne szkoły elementarne…” zawiera nazwisko Borczak – nauczyciela szkoły elementarnej w Jaminach w roku 1829. Uczęszczało wówczas do niej 13 dzieci oraz dalsze 57 dzieci w Jaziewie i Mogilnicach. Być może imię Józef, odnoszące się do księdza w wyżej wymienionym opracowaniu, zostało podane błędnie. Kto wie, czy omyłka nie nastąpiła np. przy odczytywaniu odręcznego pisma, kiedy użyto tylko pierwszej litery imienia i zamiast „T” odczytano „J” i zapisano domyślnie imię Józef?
W latach 1830-1831 ks. T. Borczaka zastępuje ks. Julian Kosakowski. Natomiast w Rocznikach Humanistycznych (Tom XXVIII, zeszyt 2 – 1980, str. 96), Jan Ziółek w artykule „Patriotyczna postawa duchowieństwa w czasie Powstania 1830-1831 roku” wspomina o aresztowaniu proboszcza parafii Jaminy pod zarzutem współpracy z partyzantami. Najwyraźniej wskutek takiej postawy, duchowny zostaje zesłany na Sybir, do miejscowości Wiatka. Notka z jego nazwiskiem umieszczona jest w opracowaniu: „Poczet skazańców na Sybir do gubernii tylko Wiatskiej z powstania roku 1830-31” (Kraków 1867 r.; str. 6). Uwolniony w maju 1832 r. wraca do Jamin, co potwierdzone jest jego podpisami w księgach parafialnych już w 1833 r. Nazwisko ks. Borczaka, jako proboszcza tejże parafii, widnieje jeszcze do listopada 1839.
Zastanawiający jest akt małżeństwa, spisany dnia 2 marca 1840 r. w księgach jamińskich. Ślubu udzielił ks. Romuald Truszkowski, obecny w parafii Jaminy od połowy 1839 r. W akcie odczytujemy, że ks. T. Borczak był świadkiem na ślubie wielmożnego Józefa Foxa z Augustowa, pochodzącego z Galicji budowniczego m.in. augustowskiej synagogi, kirchy ewangelickiej i kościoła. Artykuł o J. Foxie napisał Daniel Paczkowski.
Na tym akcie kończy się nasza wiedza na temat dalszej posługi kapłańskiej ks. Tadeusza Borczaka w parafii Jaminy.
Ks. Tadeusz Borczak w Liszkowie
Odnaleziony kilka dni temu akt zgonu ks. T. Borczaka w parafii Liszkowo przenosi nas na teren obecnej Litwy.
Liszkowo (lit. Liškiava) to niewielka wieś, położona na wysokim, lewym brzegu Niemna, niespełna 9 km od znanej miejscowości uzdrowiskowej Druskienniki. Dawniej miejscowość ta znajdowała się w powiecie sejneńskim, w Guberni Augustowskiej. Na początku XVIII w. ulokowano tam kościół św. Trójcy wzorowany na kościele sakramentek z warszawskiego Nowego Miasta i klasztor dominikanów, do którego sprowadzono zakonników z Sejn.
Po III rozbiorze Polski, którego granicą była rzeka Niemen, ten fragment I Rzeczpospolitej przypadł w udziale Prusom. Władze pruskie zamknęły klasztor i zamieniły go na więzienie dla księży, a kościół w 1812 r. zamieniono na parafialny. Dopiero po wojnach napoleońskich Liszkowo znalazło się w zaborze rosyjskim. W latach 1836-1849 w podominikańskim klasztorze urządzono Instytut Księży Demerytów z Królestwa Polskiego. W warunkach prawie więziennych, w celach resocjalizacji przebywali demeryci, tzw. księża zdrożni, skazani na pokutę w odosobnieniu, za wykroczenie przeciw moralności. Do domu poprawczego trafiali głównie księża z powodu niemoralnego prowadzenia się, pijaństwa, wykroczeń przeciw powołaniu i obowiązkom kościelnym, itp. Nadzór nad nimi sprawowany był przez władze świeckie i kościelne.
Odnaleziony akt zgonu ks. T. Borczka, datowany na rok 1844 potwierdza, że, niestety, nie była to kolejna po Jaminach parafia, którą objął jako proboszcz… Świadkowie zgłaszający zgon, wymienieni w dokumencie, pełnili funkcję biuralisty i odźwiernego, obydwaj oficjaliści (urzędnicy) Instytutu Liszkowskiego.
W marcu 1849 r. więzienie przeniesiono i księży demerytów osadzono na Św. Krzyżu. Obecnie w podziemiach kościoła urządzone jest Muzeum Dziedzictwa Liturgicznego XVIII-XX w., a w budynku poklasztornym Centrum Kultury. Latem organizowane są rejsy statkiem po Niemnie z Druskiennik do Liszkowa, gdzie w czasie 1,5-godzinnego postoju można zwiedzić dawne założenie klasztorne z bogatym wnętrzem późnobarokowego kościoła.
Ciekawe jest fakt, że pochodzące z I połowy XIX w. stacje drogi krzyżowej w kościele w Jeleniewie, czyli w pierwszej parafii ks. T. Borczaka, są tak bardzo podobne do tych, które można zobaczyć w kościele w Liszkowie.
W dniu 178. rocznicy śmierci proboszcza jamińskiego, wspominamy ks. Tadeusza Borczaka. Za jakie przewinienia został osadzony w Liszkowie, w miejscu, gdzie zakończył swój żywot? Czy ma to coś wspólnego z osobą Józefa Foxa, na którego ślubie był świadkiem? Być może karty historii odsłonią przed nami i takie informacje…
Chrzcielnica z obrazem chrztu Pana Jezusa w kościele parafialnym
Chciałabym podzielić się moimi uwagami o indeksowanej przeze mnie „Księdze urodzeń 1862-1870 parafii Krasnopol”. Jest to pierwsza oryginalna księga urodzeń parafii Krasnopol dostępna w archiwum parafialnym od czasu funkcjonowania nowego kościoła tj. od 1862 roku. W tamtym czasie, w skład parafii wchodziły miejscowości, z których później wydzielono parafię Karolin: Białogóry, Frącki, Głęboki Bród, Karolin, Krasna, Pogorzelec i Tartaczysko.
W okresie obejmującym indeksowany okres służbę pełnili następujący duchowni: ks. Józef Katyll proboszcz, ks. Wincenty Akielewicz wikary, ks. Felicjan Trochimowicz proboszcz, ks. Franciszek Marmo proboszcz, ks. Piotr Wnorowski proboszcz, ks. Hiacynt Wasilewski. Felicjan Tomkiewicz alumn seminarium sejneńskiego występuje jako ojciec chrzestny i jego grób jest na naszym parafialnym cmentarzu. Czasami chrzty były dokonywane w parafiach sąsiednich np. Sejnach, Kaletniku, Kalwarii, Smolanach czy Wigrach, i chrztu udzielali tamtejsi księża, ale akta spisane były w tutejszej księdze parafialnej. Bardzo rzadko zdarzały się opóźnienia spisania aktów, a przyczyny były życiowe np. opóźnienie przez zaniedbanie, albo niestawienie się ojca we właściwym czasie. Zdarzało się że „…ojciec nie wiadomo gdzie się znajduje”, albo przy akcie urodzenia dziecka przez kobietę niezamężną stawiający się uznaje oficjalnie w akcie swoje ojcostwo. Z najbardziej zaskakujących dla mnie profesji osób wymienianych w metrykach były: żebrak, dziad szpitalny, murnik (nie wiem czy to tożsame z murarzem). Bardzo piękny był przyrost naturalny w ilości sięgającej do 150 urodzeń, przy obecnym przyroście ok. 20. Możemy spodziewać się, że wiele dzieci umierało, ale i tak statystyka była powalająca.
Bardzo miłym dla mnie zaskoczeniem, było odkrycie, że zachowały się po dzień dzisiejszy nazwiska rodzin żyjących w tamtych czasach i tych samych miejscowościach. Do dzisiaj w Czarnej Buchcie mieszkają Klepaccy, w Gremzdelu Karłowicze, a w Pawłówce Wojciechowscy, Sitko, czy Grzędzińscy. Niektóre miejscowości jak np. Rutka Pachucka, praktycznie wymarły. Obecnie jest to miejscowość w środku lasu i są tam dwa domy, a w roku 1862 – 1870 mieszkały rodziny: Pachuckich, Krzywickich, Popławskich, Paszkiewiczów, Konefko, Jadkowskich, Lisowskich, Nowickich, Miszkielów, Łaniewskich, Szarejko, Manel, Daniłowicz i Milewskich.
Figura św. Agaty na zabytkowej kaplicy położonej obok kościoła
Dzięki zapisanym w metrykach danym poznałam nazwiska właścicieli ziemskich z terenu parafii Krasnopol. Dziedzicem dóbr Pojezierze był Szymon Wierzbowski, a dziedzicem majątku Bursynowizna był Bolesław Ildefons Chmielewski, później w 1870 r. Maciej Filonowicz (być może skutek represji po Powstaniu Styczniowym wobec Chmielewskiego). Właścicielem dóbr Epidemia był Napoleon Tomkiewicz, a dziedzicem Jegliniszek był Józefa Macewicz. W aktach poznajemy też nazwiska ludzi pełniących funkcje publiczne: Kazimierz Olszewski – burmistrz miasta Sejny w 1862 r., Teofil Graliński – sekretarz Biura Naczelnika Powiatu w Sejnach w 1862 r., Ksawery Tomkiewicz – pisarz Policji w Kalwarii w 1862 r., Józef Wiszniewski – były wójt Sejn w 1864 r., Jerzy Matukański – pisarz wójta Gminy Krasnopol w 1866 r., Kajetan Bućko – wójt Gminy Huta w 1868 r., Wincenty Kulesza – pisarz Gminy Krasnopol w 1869 r., Romuald Kamiński – kancelista powiatu sejneńskiego w 1869 r., Wincenty Mysiewicz – sołtys Krasnopola w 1870 r., Antoni Wezner – wójt Gminy Szypliszki.
Mam świadomość, że dzięki mojej pracy przywracam pamięć o ludziach, których nazwiska są zapisane w aktach metrykalnych. Jest to dla mnie cenne i mam nadzieję, że posłuży poszukiwaniom genealogicznym, oraz zapamiętaniu tych, który przed nami żyli. Czytając akta metrykalne, które są bogatym źródłem historycznym, możemy poznać historię swojej małej ojczyzny i ówczesne społeczeństwo. W 1864 roku było 192 akty urodzeń, które mogą świadczyć o represjach i gwałtach na ludności miejscowej w okresie Powstania Styczniowego, albo o jednorocznym wzroście urodzeń. Być może zachęci to mieszkańców mojej parafii do poszukiwań historii rodzinnych i wsłuchania się w głos starszego pokolenia, ożywi ich wspomnienia, które są bezcenne.
Złotnictwo to pradawne rzemiosło polegające na wyrobie ozdób ze złota, srebra, pozostałych metali szlachetnych i ich stopów oraz drogocennych kamieni. Dopiero w XVII wieku odkryto prawa fizyczne rządzące odbiciem i załamaniem światła i bardzo szybko zastosowano je do szlifowania kamieni szlachetnych z matematyczną precyzją. W ten sposób przygotowane kamienie odbijały więcej światła, a zatem stały się piękniejsze. Wkrótce to kamień stał centralnym elementem zdobniczym, a złoto i srebro zaczęły pełnić jedynie funkcję konstrukcyjną. Powstało nowe rzemiosło, wymagające zupełnie innych umiejętności – odpowiedniego szlifowania, i takiej oprawy kamieni, aby to one były wyeksponowane. Pojawili się jubilerzy. Złotnik więc koncentrował się na metalu, jubiler – na kamieniach szlachetnych.
Próżno by szukać w historycznych dokumentach informacji o augustowskich złotnikach. Czy w ogóle przedstawiciele tego cechu mieli swoje warsztaty w Augustowie lub innych miastach Suwalszczyzny? Na szczęście tak jak wszyscy ludzie mieli swoje rodziny, w których rodziły się dzieci, a te były zapisywane do akt stanu cywilnego. Zgodnie z ówcześnie obowiązującą regułą zapisywano również zajęcie ojca dziecka. I chyba tylko dzięki tym zapisom możemy stwierdzić, że w drugiej połowie XIX wieku w Augustowie mieszkał Józef Jackowski wraz z żoną Weroniką Wołodkiewicz.
W latach 1863-1873 rodziły się ich dzieci i początkowo, przed rokiem 1868 kiedy metryki zapisywano w języku polskim, Józef Jackowski określany był jako “fabrykant ram złoconych”, później w metrykach rosyjskojęzycznych jako “złotnik” lub “pozłotnik”.
Augustów i inne miasteczka Suwalszczyzny XIX wieku były stosunkowo nieduże i niezbyt bogate. Wątpliwe jest, aby ktoś w tamtym czasie był w stanie utrzymać się z wyrobu złotych przedmiotów, czy biżuterii. Złocone ramy obrazów były zaś stosunkowo tanie, ze względu na niewielką ilość kruszcu wykorzystywaną do pozłacania drewna. Mogły więc sprawiać wrażenie luksusu nawet w przeciętnie bogatym domu. Popyt na tego typu produkty był i dawał utrzymanie Józefowi Jackowskiemu przez długie lata. Należy zwrócić uwagę na opóźnienia w spisywaniu aktów. Jako przyczynę podawano “ciągłe podróże ojca” lub “czynności w swojej fabryce”. Daje to pewne pojęcie o charakterze pracy Jackowskiego – musiał mieć spory popyt i często podróżował, by zdobyć zamówienia, materiał i odwieźć gotowe towary.
W jaki sposób Józef i Weronika znaleźli się w Augustowie pozostaje zagadką.
Działo się to w czasach, gdy Żarnowo zwane było Ziarnowem, Biernatki – Bernatkami, a Szczebra – Ściebrą. Kolnica była podzielona na Małą i Wielką, a wsie takie jak Wojciech, Strękowizna, Strzelcowizna czy Sajenek były rudniami. Księga chrztów, o której mowa obejmuje lata 1732-1745, choć znajduje się w niej dosłownie kilka wpisów z lat późniejszych. Wykorzystano po prostu pozostawione miejsce.
Nie wiadomo, w którym roku metryki zostały wtórnie ponumerowane (ostatnia nosi numer 1624), ale już w późniejszym okresie wyrwano z księgi pierwszych 20 kart. Zostały niewielkie fragmenty przy wewnętrznym marginesie z fragmentarycznymi danymi, moim zdaniem bez znaczenia genealogicznego. Wandalizm dotknął 345 pierwszych metryk z tej księgi.
Na pozostałych, całych stronach znalazło się łącznie 1307 metryk. Szacując, że jeden rocznik to około 100 metryk, oryginalnie księga faktycznie rozpoczynała się najprawdopodobniej w roku 1729.
Geograficznie ówczesny obszar parafii augustowskiej był bardzo rozległy, obejmował dodatkowo tereny później powstałej parafii szczeberskiej. W tamtym okresie Szczebra może nie była najludniejszą miejscowością parafii augustowskiej, ale była siedzibą guberni szczeberskiej. Przez Szczebrę przewijały się znamienite osoby, które od czasu do czasu pojawiały się w kościele augustowskim, by podawać dziecko do chrztu. Prócz miejscowości graniczących z parafiami Bargłów i Janówka, znajdziemy tam tak odległe od Augustowa wsie, jak Danowskie, Serwy czy Gorczyca. W księdze znalazło się również całkiem sporo metryk dzieci rodzin mieszkających w ościennych parafiach: janowskiej i bargłowskiej, a także na terenie pogranicznych Prus. Ze względu na pochodzenie proboszcza Pieńkowskiego jest też kilka wpisów dotyczących ziemi wiskiej – chrzty dzieci rodziny czy przyjaciół proboszcza wizytujących Augustów.
Lata 1732-1745 to okres urzędowania trzech proboszczów:
Jakub Klimowicz – od początku księgi do października 1734 roku
Jan Reszka – od grudnia 1734 do kwietnia 1736
Jan Stanisław Pieńkowski – od maja 1736 do końca księgi (ostatni wpis jest ze stycznia 1745)
Jedna z metryk spisanych reką ks. Klimowicza
Proboszcz Pieńkowski urzędował na parafii znacznie dłużej, a świadczy o tym choćby późniejszy, pojedynczy wpis z 1756 roku pisany jego ręką.
Podczas nieobecności proboszczów chrztów udzielali i wpisy uzupełniali zastępcy: ks. Hilary Mariusz Klicki, miejscowy wikariusz, ks. Jan Bańkowski, augustowski proboszcz obrządku greckiego, czy proboszczowie z sąsiednich parafii, zakonnicy czy gościnnie pojawiający się hierarchowie z Sejn i Wilna.
Każdy z proboszczów miał swój charakterystyczny styl zapisywania metryk, mniej lub bardziej detaliczny. Wydaje się, że najbardziej sumienny był ks. Pieńkowski, który pisał wyraźnie z zachowaniem gramatycznej struktury zdań, a także obszernie opisywał funkcje i tytuły szlachetnych rodziców i chrzestnych. Najmniej dbający o solidność zapisów był z kolei ks. Reszka, zwłaszcza pod koniec swojej dość krótkiej kadencji. Jego wpisy były niedbałe, pisane zdawkowo i często niedokończone.
Przykłądowa metryka spisana przez ks. Reszkę
Zawarte w tej księdze metryki zawierają następujące informacje:
Record number
Miejscowość zamieszkania rodziców
Data chrztu
Imię i nazwisko księdza udzielającego chrztu
Imię nadane dziecku
Imię i nazwisko ojca, ewentualnie status społeczny czy funkcja
Imię i nazwisko matki, ewentualnie status społeczny
Imiona nazwiska, status społeczny czy funkcja chrzestnych i asystentów
Metryka z 1740 roku zapisana przez ks. Pieńkowskiego
Niestety nie każda metryka zawiera taki komplet informacji. Czasem brakuje podstawowych danych takich jak miejscowość (zwłaszcza przy wpisach na samej górze danej strony) czy nawet nazwisko rodzica. Najczęściej we wpisach pomijano nazwisko panieńskie matki, ale było to mocno uzależnione od urzędującego proboszcza: ks. Klimowicz – 40% pominiętych nazwisk, ks. Reszka – 21% pominiętych, ks. Pieńkowski 68% pominiętych. Mimo sporej liczby pominiętych wpisów nazwisk rodowych matek, to przy odrobinie szczęścia i uważnej analizie wszystkich wpisów dotyczących danej rodziny można w sporej części przypadków takie dane ustalić.
Na pewno pomoże w tym księga ślubów obejmująca podobny okres i ciągle czekająca na zindeksowanie.
Na koniec zadanie dla największych entuzjastów historii lokalnej i genealogii: na podstawie wpisów z tej księgi ustalić listę rodzin i osób zamieszkujących parafię augustowską, czyli spis mieszkańców parafii. Zadanie trudne, ale wykonalne, do którego potrzebny jest nie tylko entuzjazm i zacięcie, ale też mnóstwo czasu. Taka analiza byłaby jednak bezcennym przyczynkiem do poznania historii regionu.
O tablicy upamiętniającej mieszkańców parafii Janówka zmarłych w wyniku zarazy umieszczonej w kruchcie w kościoła pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Janówce
Tablica koloru ciemnobrązowego (najprawdopodobniej miedziana) wisi w kruchcie po lewej stronie, jak się wchodzi do świątyni. Zawieszona jest na dwóch wielkich hakach. Zwieńcza ją krzyż o wymiarach 23 cm wysoki i 17 cm szeroki w swoich ramionach. U podstawy krzyża widnieje wyryta łacińska inskrypcja: D. O. M. [oznaczać może: Deo Optiomo Maximo, w tłumaczeniu: Bogu Najlepszemu, Najświętszemu bądź Deo OmnipotentiMaximo, czyli Bogu Wszechmogącemu, Najświętszemu. Płyta może być formą nagrobka, wtedy napis może brzmieć: Domus Omnium Mortuorum (Mortalium), czyli Dom wszystkich zmarłych bądź Dom wszystkich śmiertelników]1. Tablica jest wysoka na 66,8 cm i szeroka na 53, 8 centymetrów. Podstawa jej jest metalowa. Do podstawy jest przybita blacha miedziana, na której przymocowane są ręcznie wybite wklęsłe litery. Całość otoczona jest drewnianą ramą. W nagłówku tablicy jest napis: Pamięci mieszkańcówparafii Janówka umarłych na zarazę w roku 1710. Pod nagłówkiem znajdują się cztery kolumny tekstu zwierające nazwy wsi i nazwiska gospodarzy bądź wdów z podaniem liczby zmarłych osób. Na końcu wypisu każdej miejscowości podana została liczba żyjących gospodarzy bądź osób. Spis wsi ułożony jest według następującej kolejności: Janówka, Pruska Mała, Pruska Wielka, Topiłówka, Sucha Wieś, Jaśki, Jabłońskie, Wysokie, Korytki, Wronowa, Jankielówka, Rynki i Moczydły. Wszystkie nazwy, poza Jabłońskimi, są podbarwione kolorystycznie (ciemnogranatowo). Pod nazwą każdej z nich wypisani są nazwiskami gospodarze z imienia i nazwiska bądź wdowy z nazwiska lub nazwy utworzonej od imienia lub nazwiska męża. Zdarzają się zapisy samych imion lub samych nazwisk czy, co przypuszczam, zajęć danych osób (np. szklarz, krawiec, kowal). W Janówce jest zapis o ks. proboszczu i jego służbie. W Rynkach zaś zaznaczono, że zmarli „Młyn z wszystkimiˮ, więc mógł umrzeć młynarz z rodziną i pracownikami. Obok nazwisk/nazw gospodarzy/wdów podana jest liczba zmarłych osób. Na tablicy widnieją nazwiska jej fundatora i wykonawcy. Fundatorem jest ks. A. Kochański. Zapewne chodzi o stryja zmarłego w listopadzie br. byłego proboszcza parafii pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Augustowie, imiennika tamtego, czyli ks. inf. Antoniego Kochańskiego. Ksiądz Antoni Kochański był proboszczem w Janówce w czasie od 26 listopada 1959 roku do 2 lipca 1974. Na tablicy nie ma widocznego roku, w którym powstała, chyba że na jej odwrotnej (niedostępnej dla wzroku) stronie. Rzemieślnikiem wykonującym tablicę był S. Stefanowski. Treść tablicy jest wybita wersalikami. Zarazę tę (nie nazywając jej) i jej spustoszenia wspomina Tomasz Naruszewicz w przypisach opracowanej przez siebie pozycji „Opisy parafii diecezji wileńskiej z 1784 roku. T.3. Dekanat Olwitaˮ (Bakałarzewo 2009). Mówi o niej jako o dżumie Jarosław Szlaszyński w książce „W blasku i cieniu Augustowa. Z dziejów obszaru gminy Augustówˮ (Augustów 2014). Opisuje wynikłe z niej szkody Jerzy Wiśniewski w pracy „Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku” (Białystok 1967). Powołuje się na rejestr powstały w1711 roku ludzi wymarłych w dobrach Dowspudy i Mazurków. Nazwiska i liczby wówczas zmarłych przytacza w swoim opracowaniu „Janówka. Parafia i kościół św. Anny. Materiały do historii” Aleksander Radzaj, podając źródło: „Regestr ludzi wymarłych z powietrza (spis sporządzony 24 lipca 1711 roku)ˮ. Na ten sam spis powołuje się Marcin Halicki pisząc o zarazie na portalu „Raczkowskie Archiwaliaˮ.
Robiąc indeksację tejże tablicy spisywałam nazwy miejscowości i nazwiska tak, jak są na niej podane2. Widzę, że zbytnio nie różnią się lub niewiele różnią od nazwisk ze spisów z opracowania Aleksandra Radzaja. Znawcy historii nazwisk, ich powstawania i przemian niechaj się później do tego odniosą. Dla genealogów każda wiadomość jest istotna. Myślę, że znalazłam na niej dwóch swoich przodków lub ich bezpośrednich krewnych (Jakuba Chmielewskiego z Jabłońskich i Michała Chojnickiego (Choynieckiego) z Topiłówki i jest mi to bardzo ważne. Mogę ich wspomnieć z imienia przed Bogiem, a przecież oto chodzi w genealogii, by poznać swoich przodków i za nich się modlić. Do wyjaśnienia jest informacja śmierci w czasie zarazy byłego proboszcza parafii janowskiej plebana ks. Jana Sucharzewskiego. Niektórzy historycy podają, że na czas zarazy wyjechał do Suwałk, inni zaś, że zmarł. Jerzy Wiśniewski wprost pisze: „W czasie moru zmarł również pleban janowski, Jan Suchorzewskiˮ. Na tablicy w kościele w Janówce jest również podany jako zmarły na zarazę. W aktach chrztów i ślubów z lat, w których był proboszczem, indeksowanych przez Krzysztofa Zięcinę, widnieje jako ks. Jan Franciszek Sucharzewski. Akty charakterem jego pisma miały być spisywane również, co twierdzi Krzysztof Zięcina, po okresie zarazy. Zostaje to historykom do dokładnego wyjaśnienia.
Czasami trudno jest w wybitych cyfrach odróżnić na fotografii 8 od 6, dlatego w rubryce podałam obie cyfry ze znakiem zapytania. Może ktoś z czytelników odczytać poprawnie i poprosić o naniesienie zmiany. Według moich obliczeń z tablicy pozostałych żywych powinno być 54, a nie 55, w publikacjach historyków, których wymieniam, podawana jest liczba 52. Na tablicy podana jest liczba zmarłych 870 osób, w moim odczytaniu jest to liczba 863 (różnica mogła zaistnieć z odczytania liczb 8 i 6). Historycy podają nieco mniejszą liczbę, bo 851. Myślę, że różnica między tablicą a źródłami, na które powołują się historycy mogła wynikać z błędnego odczytania staropolskich określeń liczebników takich jak choćby „samotrzeć”, „samowtórˮ itp. przez spisujących wykazy na tablicę. Nie jest to jednak bardzo rażąca różnica.
Tablica może być przyczynkiem do zainteresowania głębszego zarazą z początków XVIII wieku na obszarze parafii janowskiej i poszukiwania bliższych źródeł. Każde źródło, również i tę tablicę (uważam, że można ją uznawać za rodzaj źródła) należy poddawać krytyce i dociekać na ile podaje prawdziwe dane. Warta jest mimo tego zainteresowania, a Śp. Ks. Antoniemu Kochańskiemu, byłemu proboszczowi janowskiemu, należy się uznanie, że zainteresował się tym problemem i swoim wiernym poddał go uwadze.
Przyszło nam samym żyć w czasie zarazy. Na naszych oczach odchodzi wiele osób, w tym naszych krewnych i znajomych. Z tego m.in. powodu problem zarazy z początku XVIII wieku na naszych terenach jest mi osobiście bliski. Swego czasu interesowałam się karawakami (krzyżami stawianymi przeciwko zarazie) na naszych terenach i cmentarzami wiejskimi, na których chowano tzw. „zaraźnikówˮ, i o tym pisałam. Dobrze, że istnieją materialne ślady po tych strasznych przejściach.
Serdecznie dziękuję za wszelką pomoc (w dojeździe do Janówki, mierzeniu, fotografowaniu i odczytaniu tablicy) Krzysztofowi Anuszkiewiczowi.
Fotografie tablicy Krzysztof Anuszkiewicz i Józefa Drozdowska.
Tablica pamięci mieszkańców parafii Janówka zm. na zarazę w 1710 roku, fot. K. Anuszkiewicz
Tablica ze zmarłymi na zarazę w Janówce, fot. J. Drozdowska
Najstarsza zachowana księga ślubów z parafii Janówka obejmuje lata 1646-1711, czyli 55 lat historii tej parafii. Oryginał księgi znajduje się w Archiwum Diecezjalnym w Łomży i jest ona dość starannie prowadzona w języku łacińskim. Stan księgi jest dobry – brak zniszczeń uniemożliwiających odczytanie metryk. Wpisy znajdują się na 255 stronach.
Na końcu znajduje się podsumowanie wykonane dopiero 7 października 1852, a więc 140 lat po zakończeniu wpisów w księdze, przez ówczesnego proboszcza parafii janowskiej ks. Wincentego Leonowicza. Podsumowanie to zawiera tabelaryczne zestawienie ilości metryk w poszczególnych latach oraz informację, że pomiędzy metrykami ślubów znajdują się także metryki chrztów, co również i my odnotowaliśmy podczas indeksacji. Dlatego wraz z indeksami z tej księgi ślubów w wyszukiwarce Geneo pojawiły się również 144 nowe metryki chrztów z lat 1669-1672 i 1702. Pod końcowym wpisem proboszcza, znajdziemy uczyniony miesiąc później wpis ks. Aleksandra Grudzińskiego, dziekana augustowskiego.
Wizytacyjne wpisy dziekana są z resztą wykonywane na bieżąco, co kilka, kilkanaście lat, pomiędzy metrykami ślubów. W 17. wieku Janówka należała do dekanatu olickiego.
Jak już wielokrotnie informowaliśmy i co widać w katalogu ksiąg na stronie parafii Janówka, brak jest ksiąg z zakresu lat 1712-1810. Nie wiadomo, czy te księgi uległy zniszczeniu, czy zaginęły, czy znajdują się w miejscu, do którego jeszcze nie dotarliśmy. Suma summarum brak jest indeksów z tego niemal 100-letniego okresu historii parafii Janówka. Dlatego jeśli ktokolwiek będzie szukał swoich przodków z tego obszaru będzie miał poważne trudności z przeskoczeniem tej ogromnej luki, do przełomu 17. i 18. wieku. Gdyby mimo to komukolwiek się to udało, to skąpe informacje zawarte w księdze ślubów nie ułatwią posuwania się wstecz w badaniach historii rodziny.
Jakie informacje znajdziemy w księdze? Ilość i precyzja informacji zależą w głównej mierze od zapisującego metryki. Osoby te zmieniały się wielokrotnie w czasie prowadzenia księgi, nawet wówczas, gdy nie zmieniał się proboszcz zwykle udzielający ślubów. W niektórych sytuacjach wpisów dokonywał sam proboszcz. Niezależnie jednak od zapisującej osoby, niemal każda metryka zawiera:
nagłówek będący nazwą miejscowości
datę zawarcia związku małżeńskiego
osobę udzielającą ślubu
imię i nazwisko młodego
imię i nazwisko młodej
świadkowie, zwykle dwóch
Jak widać przede wszystkim brak informacji o wieku młodych i ich rodzicach, co jest typowe dla zapisów prowadzonych po łacinie. W sposób niejasny zapisywano miejscowość. W większości przypadków nie wiadomo, czy dotyczyła miejsca zamieszkania młodej, czy młodego. Specyficzne nazwiska przypisane do konkretnych miejsc (np. nazwisko Ślepski do Młynu Mazurki) pozwalają jedynie potwierdzić, że brak było jakiejkolwiek reguły. W większości przypadków tam, gdzie nie było możliwe ujednoznacznienie, nazwę miejscowości wpisywano zarówno do rubryki „Miejscowość zamieszkania młodej” jak i „Miejscowość zamieszkania młodego” pozostawiając badaczom ostateczne rozstrzygnięcie.
Niezwykle ciekawie przedstawia się kwestia nazwisk, ponieważ wiek 17. był jeszcze okresem ich kształtowania się. Większość nazwisk pojawiała się w nieukształtowanej do końca formie, np. Bartosz, Bartosik, Bartoszewicz czy Arasim, Arasimczyk, Harasimczyk. Pojawiały się również męskoosobowe formy świadczące o międzypokoleniowych różnicach, a które całkowicie zanikły w 19. Wieku, np. Wiźniaczyk – syn Wiźniaka (młody Wiźniak), Koniecczyk syn Koniecki itp. W wielu przypadkach trudno było określić, czy mamy do czynienia z nazwiskiem, czy wykonywanym zajęciem, np. Cieśla, Kowal, Rybak. W niektórych przypadkach nazwisko pochodziło ewidentnie od wyglądu, np. Chudy (Chudzik), Malec itp. lub miejsca pochodzenia, np. Mazur, Niemiec, Rusińczyk. Całkiem sporo nazwisk przetrwało okres dżumy, która zdziesiątkowała mieszkańców Suwalszczyzny w latach 1710-1711.
Niezwykle sporadycznie określano stan cywilny młodych. W przypadku kobiet stan cywilny podano na podstawie istnienia końcówki nazwiska -ówna. W pozostałych przypadkach rozstrzygnięcie na podstawie oryginalnego zapisu nazwiska pozostawiono badaczom.
Ciekawy jest też zasięg terytorialny osób pojawiających się na janowskiej plebanii. Są więc licznie pojawiające się osoby z Augustowa i okolic (Żarnowo, Biernatki, Turówka), z Raczek i okolic (Lipówka, Kurianki), z Rajgrodu i okolic (Łabętnik, Reszki, Czarna Wieś, Pomiany) i pojedyncze osoby z bardziej odległych miejscowości i parafii: Bakałarzewo, Bargłów, Filipów, Kuków, Wigry, Grodno, Polkowo, Szczebra, Łoski i wiele innych. Bardzo wielu katolików z terenu Prus Wschodnich brało ślub w pobliskim kościele w Janówce. Wzmiankowanych jest wiele miejscowości zamieszkałych przez smolarzy, rudników czy osadzonych kolonistów, które nie przetrwały do dziś.
Wymieniając świadków, czasem podawano, a czasem nie, miejscowość ich zamieszkania.
Pierwsze zapisy w księdze prowadzone są za probostwa ks. Szymona Goworowskiego i te są chyba najbardziej precyzyjne. W kilku przypadkach podano nawet imię ojca młodej, a w przypadku wdów wskazywano imię zmarłego męża. Niestety w 1647 roku zapisywanie przejmuje ktoś inny i brakuje już wymienionych przed chwilą cennych informacji. Do 1658 roku śluby udzielane są przez proboszcza i wikarego, ks. Walentego Goworowskiego. Potem związki błogosławione są przez wikariuszy: ks. Karola Podbereskiego oraz o. Piotra Mioduszewskiego, zakonnika. Począwszy od 1658 roku komendarzem parafii zostaje o. Adam Klemens Dobrzyński, który udziela ślubów wraz z wikarym o. Bonifacym Borzechowiczem. Wreszcie w 1662 roku probostwo obejmuje ks. Andrzej Korycki, by po 7 latach sprawowania tej funkcji oddać ją ks. Hilaremu Wągrowiczowi. Ten widnieje w kilku tylko zapisach ślubów. W latach 1670-1675 nie dokonano w księdze ani jednego wpisu. Dopiero pod koniec 1669 roku proboszczem zostaje ks. Jan Franciszek Sucharzewski, który sprawuje tę funkcję aż do ostatniego wpisu w księdze. W okresie epidemii dżumy proboszcz wyjeżdża do Suwałk i jedynego ślubu w 1711 roku udziela franciszkanin o. Marcin Sperski.
Większość metryk w księdze dotyczyło ślubów chłopów, ale sporadycznie wzmiankowane są znamienite osoby. Oto kilka przykładów:
Kazimierz Michał Pac, marszałek nadworny litewski, kawaler maltański
Kazimierz Dawskiewicz, ekonom dowspudzki
Michał Wołodkiewicz, podstarosta dworu w Raczkach
Oraz wielu szlachetnych o niewskazanej funkcji, mieszkańców dworów Dowspuda, Mazurki i Raczki, a także właścicieli ziemskich z okolicznych wsi.
Podsumowując księga ma ograniczone znaczenie dla genealogów, jednak jest nieocenionym dokumentem dla badaczy historii regionu. Wyjaśnia również pochodzenie wielu nazwisk występujących do dziś w regionie. Lektura indeksów z niej pochodzących może być cenną lekcją dla każdego, kto choć trochę lubi szperać w przeszłości, tym bardziej że ocalało niewiele 17-wiecznych dokumentów ściśle powiązanych z tym regionem. Zapraszamy do Geneo search engine.
If you think the information on this page is valuable, consider a donation of any value. Each sum will help us to add new indexes.
Konto: 37 1600 1462 1834 7686 6000 0001 w BGŻ BNP
English 
Polski 
