Każdy wierny kościoła rzymsko-katolickiego jest zobowiązany przynajmniej raz w roku na Wielkanoc przyjąć Komunię świętą. Obowiązek ten został określony prawnie przez Sobór Laterański IV w 1215 roku, a został potwierdzony przez Sobór Trydencki z 1569 r. dopiero wówczas, gdy osłabła gorliwość wiernych i zaczęto zaniedbywać korzystanie z Eucharystii. Z kolei synod poznański w 1689 roku nakazał proboszczom, aby na początku Wielkiego Postu sporządzali spis parafian zobowiązanych przyjąć Komunię św. wielkanocną. W czasie Komunii św. wielkanocnej przyjmujący ją otrzymywał zaświadczenie o wypełnieniu tego obowiązku. Po tym okresie należało kartki zebrać i porównać ze spisem sporządzonym na początku Wielkiego Postu.
W parafii augustowskiej ocalał jeden z takich spisów z początku 19 wieku obejmujący lata 1801-1806 oraz rok 1815. To ogromna baza informacji o ówczesnych mieszkańcach Augustowa i okolic wyznania rzymsko-katolickiego licząca prawie 15 500 pozycji. Początkowo spisy prowadzone były starannie – zawierały numer porządkowy osoby w danej miejscowości (osobno numerowano mężczyzn i osobno kobiety), imię i nazwisko oraz często stan cywilny i status społeczny lub relację względem głowy domu. W kolejnych latach spis stawał się mniej czytelny, choć księga zachowała się w dobry stanie. Ponadto zrezygnowano z numerowania osób i sporadycznie tylko podawano status społeczny. Imiona i nazwiska często zapisywano skrótowo. Wszystko to, w połączeniu z ogromną liczbą osób poważnie utrudniało indeksację, a później weryfikację.
Mimo to dokument ten jest bezcennym źródłem informacji o mieszkańcach parafii Augustowskiej uprawnionych do przyjmowania Komunii, czyli w wieku około 8 lat i starszych. I tak dla przykładu spis tej ludności w podziale na płeć i miejscowości dla roku 1801 wyglądałby następująco:
Miejscowość
|
Mężczyźni
|
Kobiety
|
Razem
|
Augustów |
492 |
551 |
1043 |
Białobrzegi |
5 |
2 |
7 |
Biernatki |
97 |
113 |
210 |
Gliniski |
54 |
45 |
99 |
Golub (Prusy) |
|
1 |
1 |
Komaszówka |
5 |
5 |
10 |
Krzyżewo (Prusy) |
1 |
|
1 |
Maże (Prusy) |
1 |
|
1 |
Olecko Małe (Prusy) |
1 |
|
1 |
Osowy Grąd |
37 |
32 |
69 |
Ponizie |
38 |
42 |
80 |
Promiski |
11 |
14 |
25 |
Reszki (Prusy) |
1 |
|
1 |
Świderek |
6 |
7 |
13 |
Trętowskie (Prusy) |
1 |
|
1 |
Turówka |
72 |
101 |
173 |
Twardy Róg |
3 |
3 |
6 |
Uścianki |
31 |
26 |
57 |
Żarnowo |
317 |
335 |
652 |
stan wojskowy |
74 |
19 |
93 |
Razem
|
1247
|
1296
|
2543
|
Jak widać sakrament Komunii św. przyjmowali nie tylko stali mieszkańcy Augustowa i okolic, ale również wojskowi i ich rodziny przebywające podówczas na tych terenach, a także sporadycznie mieszkańcy miejscowości leżących poza zachodnią granicą państwa. W innych latach, również sporadycznie znajdziemy mieszkańców innych parafii: Krasnybór, Lipsk czy Szczebra.
Przyglądając się bardziej szczegółowo zwłaszcza mniejszym miejscowościom można dość szczegółowo przypatrzeć się życiu ich mieszkańców. I tak dla przykładu spis z 1801 roku dla miejscowości Twardy Róg pokazuje nam, że gospodarzyli tam Wielmożny Karol Koronkiewicz wraz z żoną Anną i mieli dwójkę służących: Bartłomieja Zagórskiego i Marię Wawiórkowską. Drugie gospodarstwo zamieszkiwała Marianna Krzysztofikowa, zapewne wdowa, a w pracach gospodarskich pomagał jej Wincenty Toczyłowski.
Zapraszamy do lektury spisu znajdującego się na stronie parafii Augustów.
Benedyktyńską pracę zindeksowania niemal 15,5 tysiąca osób wykonała Wiola Ostrowska. Dziękujemy!