Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Staroobrzędowcy. Zestawienie bibliograficzne w wyborze

Południowa część Suwalszczyzny, która znajduje się w obecnych granicach Państwa Polskiego stanowi mieszankę wielu kultur. Obecnie rejon zdominowany jest przez mieszkańców wyznania rzymsko-katolickiego, ale dawniej mieszkańcy innych wyznań stanowili znaczący odsetek populacji. Wśród nich są również staroobrzędowcy, którzy do dziś przetrwali i kultywują swoje tradycji w kilku wsiach Suwalszczyzny. Wkrótce szerzej napiszemy, dlaczego akurat teraz interesujemy się staroobrzędowcami.

Molenna pw. Zaśnięcia Matki Bożej z 1948 r. w Gabowych Grądach. Fot. Józefa Drozdowska

Molenna pw. Zaśnięcia Matki Bożej z 1948 r. w Gabowych Grądach. Fot. Józefa Drozdowska

Molenna pw. św. Mikołaja z 1912 r. w Wodziłkach. Fot. Józefa Drozdowska

Molenna pw. św. Mikołaja z 1912 r. w Wodziłkach. Fot. Józefa Drozdowska

Poniższa bibliografia książek i artykułów w czasopismach dotyczy właśnie staroobrzędowców. Publikujemy ją, gdyż stanowi cenny zbiór źródeł, w których znajdziemy mnóstwo informacji na temat tej niezwykle ciekawej kultury. Zestawienie to zostało opublikowane w 2014 roku na stronie internetowej Centrum Edukacji Nauczycieli w Suwałkach w dziale Oferta Biblioteki Pedagogicznej CEN. Wersję PDF można pobrać bezpośrednio ze strony Centrum.

Książki

  1. Architektura sakralna: pow. augustowski, sejneński, suwalski / oprac. aut. Joanna Kotyńska Stetkiewicz, Grzegorz Ryżewski. Białystok, 2005. – (Katalog Zabytkowego Budownictwa Drewnianego Woj. Podlaskiego; t. 1). ISBN 83-921638-6-9
  2. Droga Konstantyna Gołubowa od starowierstwa do prawosławia: karty z dziejów duchowości rosyjskiej w drugiej połowie XIX wieku / Eugeniusz Iwaniec. Białystok, 2001. ISBN  83-85368-67-1
  3. Ludowe tradycje Suwalszczyzny / Marian Pokropek; aneks: Wielokulturowy folklor muzyczny Suwalszczyzny / Gustaw Juzala-Deprati; red. nauk. Piotr Kuczek, Krzysztof Snarski, Mirosław Nalaskowski. Suwałki, 2010. ISBN 978-83-925968-7-5 + płyta: Folklor muzyczny Suwalszczyzny
  4. Osadnictwo staroobrzędowców w powiecie augustowskim / Eugeniusz Iwaniec, [w:] Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego: praca zbiorowa / pod red. Jerzego Antonowicza. Białystok, 1967, s. 401-428. – (Prace Białostockiego Towarzystwa Naukowego; nr 9)
  5. Po ziemi augustowskiej: przewodnik dla turysty i wczasowicza / Irena i Wojciech Baturowie. Suwałki, 1993. ISBN  83-900828-3-7. Wyd. 2 popr. i rozsz., 1997. ISBN 83-904804-9-2
  6. Po ziemi sejneńskiej: przewodnik turystyczny / Irena Baturowa; współpr. Wojciech Batura. Suwałki, 2001. ISBN 83-87415-26-X
  7. Podstawy wiedzy regionalnej: ziemia suwalska / Jan Bacewicz. Słobódka, 2002. ISBN 83-916347-2-8
  8. Powiat augustowski: ziemia piękna i gościnna / tekst Wojciech Batura; wspłópr. Małgorzata Mikos, Jarosław Szlaszyński. Augustów, 2007. ISBN 978-83-922903-1-3
  9. Romans z Suwalszczyzną / Stefan Maciejewski. Suwałki, 2008. – (Biblioteka Suwalska / pod red. Janusza Kopciała). ISBN 978-83-87415-47-1
  10. Rosjanie – staroobrzędowcy w Polsce= Russkie staroobrâdcy v Pol’še / [aut. fot. Krzysztof Czyżewski i in.; red. Adam Pogorzelski, Olga Pogorzelska; tł. Natalia Pastuszenko, Wiesław Szumiński, Krystyna Czubińska]. Suwałki, 2007. ISBN 978-83-925941-0-9
  11. Rozmaitości gminy augustowskiej / Edward Anuszkiewicz. Suwałki, 2002. ISBN 83-910014-3-1
  12. Socjologiczne i psychologiczne uwarunkowania dwujęzyczności staroobrzędowców regionu suwalsko-augustowskiego / Michał Głuszkowski; Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Wydział Filologiczny. Instytut Filologii Słowiańskiej. Toruń, 2011. ISBN 978-83-231-2682-9
  13. Staroobrzędowcy na ziemi suwalsko-sejneńskiej / Marian Marek Drozdowski, [w:] Przeszłość natchnieniem dla teraźniejszości: sympozjum historyczne i świętowojciechowe Ełk, 20-22 kwietnia 1994 roku. Ełk, 1996, s. 135-142
  14. Starowiercy / Andrzej Sidor. Białystok, 2010
  15. Starowierski Świat= Starowerski Mir / scenariusz wystawy, kompozycja, dobór materiału Krzysztof Snarski; konsultacja merytoryczna Eugeniusz Iwaniec; współpr. Adam Żulpa; przygotowanie fot. Kazimierz Sobecki ARTEKST. Suwałki, 2010. ISBN 978-83-61494-44-7
  16. Suwałki: miasto nad Czarną Hańczą: praca zbiorowa / pod red. Janusza Kopciała. Suwałki, 2005. ISBN 83-87415-37-5
  17. Województwo suwalskie: przeszłość, teraźniejszość, perspektywy: praca zbiorowa / pod red. Janusza Kopciała; Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej. Suwałki, 1995. ISBN 83-900828-7-X
  18. Z dziejów staroobrzędowców na ziemiach polskich XVII-XX w. / Eugeniusz Iwaniec. Warszawa, 1977. – (Prace Białostockiego Towarzystwa Naukowego; nr 23)

Artykuły w czasopismach:

  1. Akta Centralnych Władz Wyznaniowych Królestwa Polskiego jak źródło do badań nad stosunkami wyznaniowymi na Suwalszczyźnie i Zaniemeniu w latach 1815-1866 / Jerzy Szumski // Rocznik Augustowsko-Suwalski. – 2006, t. 6, s. 165-170
  2. Aleksy II wzywa do pojednania ze staroobrzędowcami / kg // Wiadomości KAI. – 2000, nr 52/53, s. 40
  3. Bizantyjska kropla / Jan Leski // Jaćwież 1987, nr 3, s. 10-11 i 16
  4. Cmentarze staroobrzędowców / Janusz Mackiewicz // Jaćwież. – 2000, nr 10, s. 13-14
  5. Dezintegracja i reintegracja społeczności starowierczych / Krzysztof Snarski // Rocznik Augustowsko-Suwalski 2006, t. 6, s. 157-16
  6. Egzotyczna wieś starowierów / Andrzej Wyszkowski // Argumenty 1979 [25.11.1979]
  7. Epidemia cholery na Suwalszczyźnie wśród Filiponów (Starowierców) w 1853 roku / Tadeusz Dzierżykray-Rogalski // Rocznik Białostocki. 1968, t.8, s. 467-472
  8. Kozacy starowierscy pod polskim dowództwem / Stefan Pastuszewski // Świat Inflant. – 2012, nr 4, s. 5-8
  9. Lestowka – różaniec staroobrzędowców / Piotr Malczewski // Jaćwież. – 2007, nr 37, s. 42-43
  10. Ludność wyznania staroobrzędowego z powiatów augustowskiego i suwalskiego: (rys demograficzny i charakterystyka somatometryczna) / Janusz Charzewski, Jadwiga Charzewska // Rocznik Białostocki. - 1970, t. 10, s. 259-278
  11. Molenna, bajnia i … / Adam Żulpa // Jaćwież. – 1998, nr 3, s. 21-24
  12. Najkrótszy słownik sekt i herezji Kościoła Wschodniego / Jan Gondowicz // Literatura na Świecie. – 1989, nr 4, s. 133-164
  13. Podlaska Oktawa Kultur / ( C) // Przegląd Augustowski. – 2013, nr 8, s. 9
  14. Riabina / (J. D.) // Przegląd Augustowski. – 2004, nr 7, s. 6
  15. Rok „Riabiny” / Józefa Drozdowska // Przegląd Augustowski. – 2009, nr 1, s. 15
  16. Saga o starowierach / Stefan Maciejewski // Jaćwież. – 1998, nr 3, s. 13-21
  17. „Staroobrzędowcy” / Zofia Piłasiewicz // Przegląd Augustowski. – 2006, nr 10, s. 8
  18. Staroobrzędowcy rosyjscy na ziemiach polskich w naukowej literaturze powojennej (1945-1976) / Iryda Grek-Pabisowa // Rocznik Białostocki 1981, t. 14, s. 385-399
  19. Staroobrzędowcy w dokumentach władz (1945-1970) / Tadeusz Radziwonowicz // Rocznik Augustowsko-Suwalski. – 2008, t. 8, s. 169-186
  20. Staroobrzędowcy z Augustowszczyzny – historia i współczesność / Andrzej Makowski // Przegląd Augustowski. – 2012, nr 7, s. 4-5
  21. Staroobrzędowcy z okolic Augustowa / Andrzej Makowski // Przegląd Augustowski. – 1998, nr 3, s. 11
  22. Stereotypowy i rzeczywisty wizerunek polskiego staroobrzędowca / Krzysztof Snarski // Rocznik Augustowsko-Suwalski. – 2007, t. 7, s. 101-108
  23. Wesele u staroobrzędowców w Suwalskiem – dramaturgia i muzyka obrzędu / Urszula Nalaskowska // Almanach Sejneński. – 2003, nr 1, s. 265-279
  24. Wschodni Kościół Staroobrzędowcy – nie posiadający hierarchii duchowej w Polsce / Wojciech Słomski // Martyria. – 1995, nr 11, s. 13
  25. Zamilkły chóry, ustały pokłony / Eugeniusz Pietruszkiewicz // Jaćwież 1998, nr 3, s. 18-21
  26. Zespół staroobrzędowy Riabina / Krzysztof Snarski // Jaćwing 2014, nr 2, s. 13-14

Inne:

  1. Riabina: pieśni staroobrzędowców= Songs of the Old Believers: Maria Jefimow, Anna Jefimow Irena Fomin, Zinaida Ancipow, Marta Ancipow, Anastazja Tichonow – zespół, śpiew. ZPR S. A. Records, 2000. – (Muzyka Źródeł) [1 płyta CD] + tekstowy dok. towarzysz.
  2. Riabina: tradycja i bogactwo kulturowe: film zrealizowany z okazji obchodów jubileuszu 25 lecia pracy artystycznej zespołu folklorystycznego RIABINA / osoby biorące udział w pracach przy nagraniu filmu: Mirosław Nalaskowski, Małgorzata Kalisz, Halina Suchodolska, Mieczysław Kapłanow, Wojciech Batura, Anastazja Kuźniecow, Dawid Lipiński, Belogic Studio [płyta DVD]. Żarnowo Drugie, 2013
  3. Riabina w styrawierskyj dzjariewni / skład zespołu: Marta Ancipow, Zinaida Ancipow, Irena Fomin, Anna Jefimow, Maria Jefimow, Wiera Jewdokimow; konsultacje Mirosław Nalaskowski, opieka organizacyjna GOK w Żarnowie: Bogumiła Danilczyk; realizacja nagrań Zdzisław Wasilewski. Konador Firma Fonograficzna, 2008 [1 płyta CD] + tekstowy dok. towarzysz.
  4. Rubis d’Orient / Zofia Piłasiewicz, [w:] Opowieść o ziemi augustowskiej: antologia / wybór, układ i red. Zbigniew Fałtynowicz. Augustów, 2007, s. 146-147 [wiersz]

Bibliografię przygotowano na podstawie księgozbiorów Muzeum Ziemi Augustowskiej, Biblioteki Pedagogicznej Centrum Edukacji Nauczycieli w Suwałkach, Filii w Augustowie, Miejskiej Biblioteki Publicznej Augustowskich Placówek Kultury w Augustowie i prywatnego księgozbioru Józefy Drozdowskiej.

Opracowała Józefa Drozdowska, Biblioteka Pedagogiczna Centrum Edukacji Nauczycieli w Suwałkach, Filia w Augustowie
Folklorystyczny zespół Rosjan Starowierów Riabina. Fot. Józefa Drozdowska

Folklorystyczny zespół Rosjan Starowierów Riabina. Fot. Józefa Drozdowska

 
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Działania JZI we wrześniu 2020

Począwszy od tego miesiąca postanowiliśmy podsumowywać nie tylko prace indeksacyjne JZI, ale również pozostałą działalność zespołu i Stowarzyszenia. Zaczynamy więc!

Indeksacja

We wrześniu do wyszukiwarki Geneo dodaliśmy niemal 22 000 nowych indeksów pochodzących z 22 nowych ksiąg i zbiorów dokumentów.  Dodaliśmy kolejne indeksy z następujących parafii: Bakałarzewo, Bargłów, Janówka, Kundzin, Suwałki i Wigry.  Na szczególną uwagę zasługują nowe indeksy z ksiąg urodzeń z parafii Janówka, które dopiero co zostały odnalezione podczas prac remontowych na plebanii. Z pięciu odnalezionych ksiąg we wrześniu zindeksowaliśmy trzy. Pozostałe dwie też są już w indeksacji. Oprócz tego dodaliśmy kilka ciekawych spisów opublikowanych w formie tabel dotyczących parafii dawnego dekanatu sokólskiego: Odelsk (spis parafian z 1909 roku),  Kuźnica (spis parafian z 1864 i 1909 roku) i Sokółka (spis mieszkańców miasteczka z 1852 roku). Spisy te są dostępne na stronach poszczególnych parafii. Równolegle jak zwykle uzupełniamy i poprawiamy wcześniej dodane indeksy.

We wrześniu indeksowali i weryfikowali:

Wszystkim wyżej wymienionym dziękujemy! Wkrótce kolejne, liczne indeksy, mamy nadzieję, że również z nowych parafii.

Z działań na pograniczu indeksacji i prac analitycznych odtworzyliśmy 188 metryk z parafii Raczki. Polegało to na wyekstrahowaniu informacji z dopisków ukrytych na marginesach ksiąg z innych parafii, a dotyczących ślubów i zgonów w parafii raczkowskiej. Zostały one dodane do Geneo w ramach społecznościowego projektu odtwarzania raczkoskich metryk, o którym więcej informacji można znaleźć w tym wpisie.

Polecamy również zerknąć na bardziej szczegółową tabelę pokazującą ilość zindeksowanych akt metrykalnych z podziałem na lata, parafię i rodzaj metryki. Można ją znaleźć tutaj.

3. Walne Zebranie Członków Stowarzyszenia JZI

Okres pandemii nie sprzyja spotkaniom w licznych grupach. Dlatego w tym roku postanowiliśmy zorganizować Walne Zebranie on-line. Bez problemu udało się zebrać ponad połowę członków i mimo początkowych problemów technicznych mogliśmy porozmawiać ze sobą ponad dwie godziny.

Podsumowaliśmy działania JZI w 2019 roku w sprawozdaniu merytorycznym. Omówiliśmy sytuację finansową Stowarzyszenia, a następnie przystąpiliśmy do głosowania uchwał. Spotkanie zakończyliśmy długą dyskusją na temat planów krótko- i długoterminowych. Żadne spotkanie on-line oczywiście nie zastąpi bezpośrednich rozmów twarzą w twarz, dlatego planujemy “normalne” spotkanie w nieco ograniczonym gronie i z zachowaniem wszelkich środków ostrożności już w październiku.

Działalność wydawnicza i popularyzatorska

We wrześniu na naszej stronie internetowej opublikowaliśmy ciekawy artykuł Grzegorza Ryżewskiego na temat historii kościoła w Sztabinie. Podjęliśmy również decyzję o wydawaniu “Rocznika Historycznego” w którym zbieralibyśmy artykuły powiązane z historią regionu – zbyt długie, aby je umieścić na stronie internetowej, a jednocześnie niewystarczające objętościowo do stworzenia osobnej pozycji książkowej. Każdy z Was może być autorem! Więcej informacji o tym przedsięwzięciu można znaleźć tutaj.

 
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Augustów-Sejny-Suwałki. Wydajemy “Rocznik historyczny”!

Pod szyldem Stowarzyszenia Jamiński Zespół Indeksacyjny postanowiliśmy wydawać zbiory artykułów o charakterze historycznym zebranych w rocznikowe tomy. Wszystkie one dotyczyć będę rejonu Suwalszczyzny, którym od samego początku naszej działalności bardzo się interesujemy, a więc powiatów augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego. Pierwszy tom, którego roboczą okładkę prezentujemy, chcemy wydać na początku przyszłego roku. Kilka artykułów jest już gotowych lub prawie gotowych, ale nie jest to projekt zamknięty wyłącznie dla członków Stowarzyszenia. Każdy, kto ma coś wartościowego do przekazania, może spróbować!

Do 31 października 2020 roku należy wysłać tytuł pracy oraz krótkie streszczenie – 1000-2000 znaków.

Do 30 listopada 2020 roku należy wysłać cały artykuł.

Za kwalifikację artykułów odpowiada komitet redakcyjny. Celem tej pozycji jest zebranie cennych tekstów, zbyt długich, aby je publikować na stronie www, a jednocześnie zbyt krótkich, aby zbudować z nich osobną pozycję książkową. Liczymy na dyskusję na temat tej inicjatywy, ale przede wszystkim na teksty, które należy wysyłać na adres: jzi@jzi.org.pl

 
Opublikowano przez — 2 komentarzy

Kościół parafialny p.w. św. Jakuba Apostoła w Sztabinie

Samodzielna parafia sztabińska powstała w 1895 roku. Została wyod­rębniona z funkcjonującej od 1598 r. parafii krasnoborskiej. W Sztabinie już w połowie XVII wieku istniała kaplica rzymskokatolicka, przemianowana z istniejącej tu wcześniej cerkwi unickiej. W 1799 r. drewniany kościółek w Szta­binie był w tak złym stanie, że musia­no go zapieczętować. Przeciw temu złożyli protest w kamerze białostoc­kiej arendarze żydowscy ze Sztabina i dzierżawca dóbr Wrzosek, oświadcza­jąc, że zamknięcie kościoła naraziło ich na straty, wskutek zmniejszenia się po­pytu na trunki. W 1826 r. proboszcz krasnoborski stwierdził, że obecny kościół jest czwartą z kolei budowlą istniejącą na tamtym miejscu. Ostat­ni, wybudowany w 1804 r., miał wy­miary 21 na 9 metrów. Był wzniesio­ny z drewna, na podmurowaniu ka­miennym i obity wokół deskami. Dach pokryty był gontami pomalowanymi na kolor ciemnoczerwony. Również dwie wieże w fasadzie kościoła pokry­to gontami, szczyty obito blachą i zwieńczono żelaznymi krzyżami. W jednej wieży zawieszono trzy dzwony, a na drugiej — zegar żelazny z dwiema lanymi wagami i dzwonem spiżowym. Znajdowały się tu trzy ołtarze: główny z obrazem Matki Bożej oraz boczne: z obrazem św. Antoniego Padewskieg o, a w górnej kondygnacji — św. Jakuba Apostoła i ołtarz z obrazem przedsta­wiającym Biczowanie Pana Jezusa, a u góry - św. Jana Ewangelisty.

Próbę powołania samodzielnej pla­cówki parafialnej w Sztabinie podjął już Karol hrabia Brzostowski (zm. 1854), dziedzic dóbr krasnoborsko-sztabiń­skich, w których stworzył słynną Rzeczpospolitą Sztabińską. Kierowa­ły nim czysto pragmatyczne pobudki. Siedzibą hrabiego był Cisów, a on sam uczęszczał do kościoła sztabińskiego. Sztabin był najludniejszym ośrodkiem dóbr i położony był w ich centrum. Mieszkali tutaj rzemieślnicy i kupcy. Miejscowość posiadała też obszerny kościół. Do nowo powstałej parafii sztabińskiej miały zostać (według Brzostowskiego) przyłączone wsie parafii w Jaminach. Wywiązała się ko­respondencja między właścicielem dóbr, a kurią diecezjalną. Hrabia chciał jedynie usankcjonować stan rzeczywi­sty.

Biskup augustowski w 1828 r. po­twierdził, że opowiada się za utworze­niem filii w Sztabinie, bez istotnych zmian granic między parafią krasno­borską i jamińską. Uznano, że do Kra­snegoboru ciążą: Krasnoborki, Ka­mień, dwór cisowski, Kryłatka, Długie, Lebiedzin i wsie skarbowe (narodo­we): Jastrzębna, Balinka, Hruskie, Ko­maszówka; do Sztabina: Kunicha, Ja­nówek, Karoliny, Ewy, Kopiec, Sosno­wo, Budy, Kolnica Wielka, Kolnica Mała, Kobyli Kąt, Promiski, Huta Szta­bińska, osady: Pogorzałe, Fiedorowi­zna, Chomaszewo, Podcisówek, Sta­ra Huta. Nie zakończyło to jednak dłu­gotrwałych sporów, które ciągnęły się jeszcze latami. Od 1835 r. proboszcz mieszkał w Sztabinie i przeniósł tam akta urodzeń, ślubów i zgonów.

Propozycja podziału parafii krasnoborskiej. Akta kościoła w Sztabinie, AD Łomża.
Propozycja podziału parafii krasnoborskiej. Akta kościoła w Sztabinie, AD Łomża.

Dopiero dnia 18 stycznia 1895 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Petersburgu powiadomiło warszaw­skiego generalnego gubernatora, a ten władzę diecezjalną w Sejnach, iż po­zwoliło prowadzić księgi metrykalne wikariuszowi ze Sztabina dla następu­jących wsi: Budziski, Czarny Grąd, Ewy, Fiodorowizna, Huta, Janówek, Kamień, Karoliny, Kobyli Kąt, Kopiec, Krasnoborki, Kunicha, Motułka, Pod­cisówek, Promiski, Przechodki, So­snowo, Suchy Grąd i Sztabin. 6 mar­ca 1895 r. administrator diecezji ks. Paweł Krajewski podpisał dekret o utworzeniu samodzielnej parafii Szta­bin. W 1896 r. dołączono do nowo powstałej parafii folwarki Cisów i Po­powszczyznę oraz wioski: Budy, Ce­gielnię, Chomaszewo, Podgórze, Po­gorzałe, Zielone, Żmojdak.

Pierwszym proboszczem parafii Sztabin był ks. Szymon Błażanis. Pra­cował tu w latach 1882-1896, począt­kowo jako wikariusz. Zmarł 17 stycz­nia 1897 roku.

Czytaj dalej

 
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Indeksacja JZI – stan na koniec sierpnia 2020

W sierpniu do wyszukiwarki Geneo dodaliśmy ponad 7 800 nowych indeksów pochodzących z 35 nowych ksiąg i zbiorów dokumentów. W ten sposób liczba zindeksowanych ksiąg przekroczyła 1000! Dziękujemy wszystkim członkom i współpracownikom JZI, którzy przyczynili się do takiego wspaniałego wyniku! Dodaliśmy kolejne indeksy z następujących parafii: Bakałarzewo, Bargłów, Jeleniewo, Kaletnik, Krasnopol i Rajgród.  W tym miesiącu najciekawszym chyba dodatkiem do naszej bazy danych są indeksy urodzeń, zapowiedzi i zgonów ze wszystkich zachowanych aneksów do akt ślubów z parafii Kaletnik. Równolegle jak zwykle uzupełniamy i poprawiamy wcześniej dodane indeksy. W mijającym miesiącu Ryszard Korąkiewicz i Tomek Chilicki wykonali fotokopie metryk z przypadkowo odnalezionych pięciu ksiąg urodzeń parafii Janówka z połowy 19 wieku. Obecnie trwa ich indeksacja.

W sierpniu indeksowali i weryfikowali:

Wszystkim wyżej wymienionym dziękujemy! Wkrótce kolejne, liczne indeksy, mamy nadzieję, że również z nowych parafii.

Przypominamy o ciekawym projekcie społecznościowym, w którym każdy może dodać do Geneo nieżyjące już osoby powiązane z parafią Raczki. W tej chwili dostępnych jest około 150 wpisów tego rodzaju. W Geneo oznaczone są one literką “R” przy numerze aktu. Więcej informacji o tym przedsięwzięciu można znaleźć w tym wpisie.

Polecamy również zerknąć na bardziej szczegółową tabelę pokazującą ilość zindeksowanych akt metrykalnych z podziałem na lata, parafię i rodzaj metryki. Można ją znaleźć tutaj.

 
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Kościół p.w. św. Rocha w Krasnymborze – z dziejów świątyni i parafii

W okresie przedrozbiorowym parafia krasnoborska znajdowała się w dekanacie grodzieńskim diecezji wileńskiej. W tymże dekanacie występowała w spisie kościołów na synodzie biskupa Sapiehy w 1669 r.1, a następnie na synodzie z 1744 r., na którym szczegółowo wytyczono granice poszczególnych parafii przez wyszczególnienie należących do nich miejscowości2. Od 1799 r. omawiana parafia weszła w skład nowo utworzonej diecezji wigierskiej. Od 1818 r. znajdowała się w diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej, od 28 października 1925 r. w łomżyńskiej, a od 25 marca 1992 r. należy do diecezji ełckiej. Po odłączeniu w 1795 r. Grodna do Cesarstwa Rosyjskiego właściwym dekanatem dla parafii Krasnybór był zawsze Augustów. W 1895 r. z części parafii krasnoborskiej wyodrębniono parafię Sztabin3.

W 1506 r. król Aleksander dał Teodorowi Chreptowiczowi dwór w grodzieńskim powiecie nad rzeką Perstunią, który dzierżył przedtem leśniczy grodzieński Koleda. Chreptowicz otrzymał również Puszczę Krasnybór, sianożęci na rzece Biebrzy oraz Wołkuszy i puszczę przylegającą do tego dworu w granicach: rzeka Perstuń, błoto, rzeka Niedźwiedzica, granica dóbr Hrynka Chodkowicza Wołłowicza, Droga Wielka z Grodna do rzeki Netty, błotko Storożyno, koło Raków kołodzież,4 rzeka Perstuń i tą rzeką do wymienionego dworca5. W granicach tych powstały dobra Lipsk (Hołynka)6. Dokument ten milczał na temat granic Puszczy Krasnybór. Znamy je dopiero z przywileju Zygmunta I wydanego w roku 1518 potwierdzającego nadanie Aleksandra: poczowszy rekoju Lebiedinoju w reku Bobru, a rekoju Bobru do Osinok, potomu do Czarnoho Lesu, do Studienca Wody, do Kaplic, do Wielikoho Lesa, czerez bor do Lipowoho Lesa, do Chomiakowki, do Olszanki reki, kotoraja wpała w Wielikije Bołota, a tyje bołota pryszli do tojeż Lebiedinoje reczki7. Ten sam król, aktem wydanym w Kamiennej w roku 1522 nadał Teodorowi Chreptowiczowi obydwa brzegi rzek Biebrzy i Lebiedzianki oraz pozwolił, dla lepszego przejazdu z dworu Lipska do puszczy zbudować groblę oraz młyn na rzece Lebiedziance. Przywilej ten znany jest z potwierdzenia danego Jerzemu Chreptowiczowi przez Zygmunta Augusta w 1554 r.8 Kolejny raz granicę Puszczy Krasnybór opisał Zygmunt III w roku 1590: poczowszy rekoju Lebiedinoju w reku Bobru, a rekoju Bobru do Timowa uroczyszcza, a od Timowa do Osinok, od Osinok do Czornoho Lesa, od Czornoho Lesa do Zimnese (?) Wody, od tot do Kaplic, od Kaplic do Wielikoho Lesa, od Wielikoho Lesa na bor rubeżami starymi, a borom do Lipowoho Lesa, czerez bor do Chomaszowa, z Chomaszowa do Olszanki reczki, kotoraja wpała w Wielikije Bołota a tyje bołota pryszli do tojeż Lebiedinoje reki9.

1. Krasnybór i okolice. Fragment Mapy szczególnej województwa podlaskiego (. . .) Karola de Perthees, 1795. AGAD, Zbiór Kartograficzny, AK 98.
1. Krasnybór i okolice. Fragment Mapy szczególnej województwa podlaskiego (. . .) Karola de Perthees, 1795. AGAD, Zbiór Kartograficzny, AK 98.

Postacią centralną w dziejach dóbr i parafii był Adam Iwanowicz Chreptowicz, on to bowiem skolonizował te ziemie i zorganizował tu struktury kościelne. Urodził się 20 grudnia 1557 r. w Siennie10. Był synem Iwana i Magdaleny Skuminówny11. Nie piastował wysokich godności i urzędów. Na większości dokumentów podpisywał się jako podkomorzy nowogródzki, którym był już w 1590 r.12 Urząd ten był zatem wysokim urzędem, ale w kategoriach powiatu. Dawał natomiast wgląd w interesy gospodarcze prowadzone w jego granicach. Z niewiadomych przyczyn (brak czasu?) zrezygnował z tego urzędu w 1600 r.13 Zaszczytną funkcję otrzymał Adam w 1620 r., kiedy występował jako marszałek trybunalski14. Mając poważanie i ciesząc się wzorową opinią, posłował na sejmy15.

W wyniku działu z bratem w 1583 r. Adam stał się posiadaczem Sienna i Kupiska. Wkrótce jednak po śmierci Iwana otrzymał należące do zmarłego brata dobra: część Szczors, Lipsk i Puszczę Krasnybór16. Duże dobra wniosła mu w 1584 r. druga żona Anna Komajewska. Były to: Wiszniew z folwarkami, Dzitwa, Wołyma, Kimele, Ponary a dwadzieścia i pół osm tysiąca złotych polskich (27 500 zł). W związku z powyższymi faktami po 1585 r., Adam rozpoczął na dużą skalę akcje gospodarcze w  swoich włościach.

Dziedzic przystąpił też do karczunku i kolonizacji Puszczy Krasnybór. Działalność ta spotkała się ze sprzeciwem Piotra Wiesiołowskiego, leśniczego grodzieńskiego17. Jeszcze w 1590 r. król Zygmunt III specjalnym przywilejem potwierdził Adamowi posiadanie puszczy wraz z ograniczeniem18. Następnie Piotr Wiesiołowski oskarżył Adama Chreptowicza o przekroczenie nadania19. Król powołał specjalną komisję, która w 1599 r. szczegółowo badała granice20. Komisarze uznali wszystkie przywileje i prawa Adama Chreptowicza do Krasnegoboru za słuszne, co potwierdzili podpisami i pieczęciami21.

2. Plan podziału parafii krasnobarskiej zaproponowany przez Karola Brzostowskiego. ADŁ, l/220.
2. Plan podziału parafii krasnobarskiej zaproponowany przez Karola Brzostowskiego. ADŁ, l/220.

Sprowadzając do majątku nowych osadników Adam Chreptowicz dokonał na tym terenie fundacji sakralnych i zorganizował strukturę kościelną. Wydaje się, że pierwszą placówką obsługującą osadników, przybywających zapewne z innych dóbr Chreptowiczów, była parafia obrządku wschodniego, podlegająca władzy duchownej metropolitalnej22. Nie do końca pewna jest data jej utworzenia. W akcie z 27 sierpnia 1598 r. uposażającym plebana krasnoborskiego w grunta wsi Osinki czytamy: która wioska acz ma w sobie włók 10 wymierzonych, jednak dwie włóki na popa greckiego nabożeństwa, w tejże wiosce mieszkającego są oddzielone23. Jak wynika z powyższego, parafię grecką w Krasnymborze utworzono wcześniej niż katolicką, a więc przed 27 sierpnia 1598 r. Najczęściej przyjmowaną datą powstania parafii obrządku wschodniego jest 1513 r.24 Datacja ta jest jednak mało przekonywająca ze względu na późniejszą kolonizację tego obszaru, który do czasów Adama Chreptowicza porastała gęsta puszcza25. Wydaje się zatem, że powstała ona niewiele wcześniej niż katolicka.

Drugą strukturą kościelną, która zawdzięczała swe powstanie działalności kolonizacyjnej Adama była parafia katolicka. Fundując 27 sierpnia 1598 r. parafię Adam Chreptowicz wraz z żoną Anną w wystawionym przywileju szczegółowo opisał jej uposażenie26. Dokument ten wymieniał pierwsze wsie powstałe na nowo kolonizowanym obszarze, podawał liczbę włók każdego sioła, co świadczyło o przeprowadzonej już w tym czasie pomiarze.

3. Kościół pw. św. Rocha w Krasnymborze. (W zbiorach ROBiDZ Białystok. Wszystkie zdjęcia wykonała A. Kulak w 2007 r.).
3. Kościół pw. św. Rocha w Krasnymborze. (W zbiorach ROBiDZ Białystok. Wszystkie zdjęcia wykonała A. Kulak w 2007 r.).
4. Kościół pw. św. Rocha w Krasnymborze. (W zbiorach ROBiDZ Białystok).
4. Kościół pw. św. Rocha w Krasnymborze. (W zbiorach ROBiDZ Białystok).

Czytaj dalej Kościół p.w. św. Rocha w Krasnymborze – z dziejów świątyni i parafii

  1. J. Kurczewski, Biskupstwo wileńskie, Wilno 1912, s. 468.[↩]
  2. Litak, Struktura terytorialna Kościoła łacińskiego w Polsce w 1772 r., Lublin 1980, s. 269; T. Krahel, Zarys dziejów (Archi)diecezji Wileńskiej, „Studia Teologiczne”, 5-6/1986-1988, s. 44.[↩]
  3. Archiwum Państwowe w Białymstoku (dalej APB), Kamera Wojny i Domen, nr 441, k. 58; W. Jemielity, Parafia Sztabin, Łomża 1990, s. 30.; tenże, Podział administracyjny diecezji wigierskiej, diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej i diecezji łomżyńskiej, „Studia Łomżyńskie”, t. 2, Warszawa 1989, s. 165, 169, 171, 172.[↩]
  4. Chodzi o studnię; por. B. Tichoniuk, Odapelatywne nazwy terenowe południowej Białostocczyzny. Słownik topoosnów, Opole 1986, s. 45.[↩]
  5. Biblioteka PAN w Kórniku (dalej BK), nr 1308, bez pag.; Biblioteka Narodowa Ukrainy im. Wernadzkiego w Kijowie (dalej BNU), F. I, nr 6014, s. 26.[↩]
  6. Dziś Gołynka na Białorusi. Por. G. Ryżewski, Dobra Lipsk (Hołynka), „Jaćwież”,  nr 22, 2003.[↩]
  7. Archiwum Główne Akt Dawnych (dalej AGAD), Metryka Koronna (dalej MK), nr 410, s. 1044-1045.[↩]
  8. AGAD, MK, nr 412, k. 62; BK, nr 1308, bez pag.[↩]
  9. BK, nr 1308, bez pag.[↩]
  10. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (dalej BCz), nr 860, s. 90.[↩]
  11. G. Ryżewski, Adam Chreptowicz, podkomorzy nowogródzki (1557-1628), [w:] Małe miasta. Elity. Prace ofiarowane Profesorowi Edwardowi Szymańskiemu w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin, red. M. Zemło, Supraśl 2005, s. 25-42.[↩]
  12. Centralne Archiwum Akt Dawnych Rosji w Moskwie (dalej CAADR Moskwa), F. 389, op. 1, nr 77, k. 147v; Pamiętniki Samuela i Bogusława Kazimierza Maskiewiczów (w. XVII), oprac. i wstęp A. Sajkowski, red. W. Czapliński, Wrocław 1961, s. 210.[↩]
  13. CAADR Moskwa, F. 389, op. 1, nr 87, k. 158-159v.[↩]
  14. Акты издаваемые Виленскою Археографической Комиссею для разбора древнихь актовь (dalej AVAK), t. XI, Wilno 1880, s. 97.[↩]
  15. AGAD, Archiwum Radziwiłłów ( dalej AR), dz. V, nr 2170, s. 4-5.[↩]
  16. BNU, F. I, nr 6014, s. 29.[↩]
  17. Piotr Wiesiołowski junior, marszałek WKL zm. 1621 r. Por. J. Maroszek, Pogranicze Litwy i Korony w planach Króla Zygmunta Augusta, Białystok 2000, s. 505-506.[↩]
  18. AGAD, MK, nr 412, k. 71; BK, nr 1308.[↩]
  19. AGAD, MK, nr 410, s. 1035; J. Wiśniewski, Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku,[w:] Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, Białystok 1965, s. 155.[↩]
  20. Narodowe Archiwum Republiki Białoruś w Mińsku (dalej NARB), F. 1839, op. 1, nr 1, k. 7; AGAD, MK, nr 410, s. 1078.[↩]
  21. AGAD, MK, nr 410, s. 1063-78.[↩]
  22. A. Mironowicz, Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku, Białystok 1991, s. 273.[↩]
  23. Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego (dalej BUWil), F. 57, B533, nr 44, k. 218.[↩]
  24. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego (dalej SG), t. V, Warszawa 1882, s. 640; J. Wiśniewski, Dzieje…, s. 155; A. Mironowicz, Podlaskie…, s. 268.[↩]
  25. G. Ryżewski, Sztabin. Dzieje obszaru gminy Sztabin od czasów najdawniejszych do współczesności, Białystok-Sztabin 2002, s. 30-40.[↩]
  26. Kościół katolicki na Podlasiu. Zbiór dokumentów erekcyjnych i funduszowych. (4) Krasnybór, wstęp i oprac. G. Ryżewski, Białystok 2000, s. 26; BCz, nr 1777, k. 275-276v; BUWil, F. 57, B533, nr 44, k. 217v-219.[↩]
 
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Indeksacja JZI – stan na koniec lipca 2020

Rozpoczął się sezon wakacyjny, więc i my nieco zwalniamy. W lipcu do wyszukiwarki Geneo dodaliśmy ponad 5 500 nowych indeksów pochodzących z 6 nowych ksiąg. W ten sposób liczba zindeksowanych rekordów przekroczyła poziom 400 tysięcy! Dziękujemy wszystkim członkom i współpracownikom JZI, którzy przyczynili się do tak nieprawdopodobnego rezultatu! Dodaliśmy kolejne indeksy z następujących parafii: Bakałarzewo, Bargłów, Janówka, Jeleniewo i Rajgród.  Chcielibyśmy zwrócić uwagę na zakończenie indeksacji najstarszej księgi jaka się zachowała w regionie. Chodzi o księgę chrztów z Janówki z lat 1602-1618, o czym informowaliśmy w osobnym wpisie. Równolegle jak zwykle uzupełniamy i poprawiamy wcześniej dodane indeksy. W lipcu indeksowali i weryfikowali:

Wszystkim wyżej wymienionym dziękujemy! Wkrótce kolejne, liczne indeksy, mamy nadzieję, że również z nowych parafii.

W lipcu rozpoczęliśmy też ciekawy projekt społecznościowy, w którym każdy może dodać do Geneo nieżyjące już osoby powiązane z parafią Raczki. W tej chwili dostępnych jest około 150 wpisów tego rodzaju. W Geneo oznaczone są one literką “R” przy numerze aktu. Więcej informacji o tym przedsięwzięciu można znaleźć w tym wpisie.

Polecamy również zerknąć na bardziej szczegółową tabelę pokazującą ilość zindeksowanych akt metrykalnych z podziałem na lata, parafię i rodzaj metryki. Można ją znaleźć tutaj.

 
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Opis parafii raczkowskiej z 1784 roku

Opis parafii raczkowskiej sporządzony przez proboszcza Wacława Rydzewskiego w roku 1784.

Kościół Parafialny Raczkowski  w tym miasteczku Raczkach położony, w powiecie grodzieńskim, w dekanacie olwickim, w kolacyi Jaśnie Wielmożnego Imci Pana Paca, starosty Ziołowskiego wioski i miejsca są w tymże powiecie według porządku alfabetu ułożone jak po sobie idą.

Bolesty J.P. Paca na zachód słońca letni mila od kościoła.

Buda J.K.M. między wschodem i południem zimowym mila duża.

Choćki J.K.M. na północ ćwierć mili.

Koniecbór J.K.M. pół mili na zachód słońca zimowy.

Kurianki J.K.M. między wschodem i południem zimowym mila.

Lipówka J.P.Paca na zachód słońca zimowy mila.

Lipowo J.K.M. na północ mila.

Nieszki wioska do kościoła raczkowskiego należąca na zachód słońca letni mila wielka.

Pijawne J.K.M. między wschodem i południem zimowym mil duże.

Raczki wioska J.P. Paca na wschód słońca letni o kroków pięćset od kośociła.

Rudniki J.M.X.X. Kamedułów Wigierskich o kroków pięćset za rzeką Dowspudą na wschodzie słońca zimowym.

Rabalewszczyzna J.M.X.X. Kamedułów na wschód słońca letni mila duża.

Sidory J.K.M. na północ mila.

Stoki J.K.M. na zachód słońca zimowy mila.

Szczodruchy J.P. Paca między południem i zachodem letnim mila.

Wasilówka J.P.Paca na południe letnie mila.

Wierciochy J.P.Paca między południem i zachodem letnim mila.

Wysokie J.K.M. na północ mila duża.

Żubrynek J.K.M. na wschód słońca letni mila mała.

Kościoły sąsiedzkie Bakałarzewo od kościoła raczkowskiego na zachód słońca letni mil duże w kolacyi J. P. Chlewińskiego droga równa.

Kościół Janowski na południu letnim w kolacyi J. P. Paca starosty Wilejskiego mil półtorej, droga górzysta, miejscem błotnista i kamienista.

Augustów mil trzy na wschód słońca zimowy w starostwie augustowskim i dekanacie augustowskim.

Kościół Bargłowski parafialny w dekanacie augustowskim i w starostwie augustowskim na zachód zimowy mil trzy droga błotnista i górzysta.

Grodno na wschodzie słońca zimowym mil dwanaście droga do Grodna więcej borem niż otwartym polem.

Jezioro Okrągłe J. P. Paca starosty Ziołowskiego szerokie o kroków miejscem […] miejscem mniej, wzdłuż mila

Lasu i zarośli może być mila wzdłuż lecz sośniny bardzo mało i to nie zdatna do budowli. Puszcza J.K.M. o mile w odległości od Raczek.

Młynów dwa J. P. Paca jeden na zachód słońca letni na rzece Dowspuda drugi na wschód słońca zimowy, przy których zalewów dwa stawami nazwają. Mostów trzy dwa przy młynach, trzeci w Raczkach.

Gościniec publiczny przez Raczki do Królewca mil dwadzieścia pięć.

Do granicy Pruskiej mila, tak na południe letnie jako i na zachód słońca letni.

Takowe opisanie parafii mojej podpisem ręki własnej stwierdzam.

X. Wacław Rydzewski pleban raczkowski.

Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne, „Kniga wizytacji kostiełow po diekanatam Wilienskoj Eparchii za 1784”, sygn. 694/1/3994 k. 112-112v.

Transkrypcja: Marcin Halicki

 
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Janówka – chrzty z lat 1602-1618

To chyba najstarsza księga jaka zachowała się z regionu Augustowszczyzny i Suwalszczyzny. Prowadzona była w języku łacińskim, ma 84 zapisane karty i rozpoczyna się wpisem z 6 lipca 1602 roku, a więc niemal dokładnie 418 lat temu. Kończy się kilkunastoma wpisami z 1619 roku, które przekreślono, a następnie przepisano do kolejnej księgi

Dnia 6 października 1852 roku, a więc grubo ponad 200 lat po sporządzeniu księgi, ówczesny proboszcz Janówki ks. Wincenty Leonowicz dokonał jej przeglądu, ponumerował i zliczył metryki. Za lata 1602-1618 naliczono 1537 metryk, co potwierdza wpisem wizytacyjnym dziekan augustowski ks. Aleksander Grudziński w dniu 9 listopada 1852 roku. Podczas numerowania metryk część z nich pominięto, zapewne przez nieuwagę, nieuwzględniono również bliźniąt wpisanych pod tym samym numerem. My podczas indeksacji naliczyliśmy łącznie 1587 chrztów w tym okresie, a więc o 50 więcej niż wykazano na końcu księgi.

Do końca lutego 1616 roku proboszczem Janówki jest ks. Marcin Niestępowicz, a jego następcą zostaje ks. Wojciech Potkowski. Inni księża chrztów w tym okresie nie udzielają.

Kilka statystyk. W oczy rzuca się ograniczona ilość imion ojców i matek. Spośród imion męskich królują:

  • Jan 215 razy
  • Maciej 145
  • Wojciech 107
  • Stanisław 94
  • Marcin 84

Pojawiają się sporadycznie imiona dziś zupełnie niespotykane takie jak: Jaśko, Kuźma, Hodwa, Hyczko, Rosłan, Chodor, Fołtyn, Matys, Borko, Panas czy Daćbóg (Daćko).

Ilość imion matek jest jeszcze bardziej ograniczona. Najpopularniejsze są:

  • Anna 295 razy
  • Katarzyna 250
  • Dorota 188
  • Zofia 110
  • Agnieszka 105

Imię Marianna, niesłychanie powszechne w XIX wieku, pojawia się dopiero na szóstej pozycji.

Garść spostrzeżeń zebranych podczas indeksacji dotyczących nazwisk. Tylko niewielki odsetek osób wymienionych nosił nazwiska we współczesnym rozumieniu. Większość prócz imienia była rozróżniana funkcją pełnioną w lokalnym społeczeństwie. W niektórych przypadkach wręcz „nazwisko” podawano w formie łacińskiej lub pomijano je w ogóle. Mamy więc takie „nazwiska” jak Kowal, Szewc, Krawiec, Szklarz, Rzeźnik i inne. Niektórych rozróżniano po wyglądzie (Jan Bednarz z brodą czarną), innych wiązano z elementami natury czy spożywanych posiłków (Ptaszek, Trąba, Kiełbasa). Znakomita większość tych nazwisk zanikła wraz z epidemią dżumy, która zdziesiątkowała mieszkańców Augustowszczyzny i Suwalszczyzny na początku XVIII wieku.

Niektóre nazwiska powiązane były z miejscowościami pochodzenia osób: Jabłoński (Jabłońskie), Korytko (Korytki), Jaśkiewicz (Jaśki). Do tych nazwisk należy chyba również zaliczyć Niedżwiecki (Niedźwieckie) i Borzym (Borzymy), choć miejscowości te leżały na terenie Prus Wschodnich, ale osoby je noszące sporadycznie pojawiały się przy janowieckiej chrzcielnicy.

Miejscowości pojawia się również niewiele. Obecny podział administracyjny parafii Janówka ukształtował się dopiero podczas drugiej (po epidemii 1711 roku) i trzeciej fali osadnictwa (po sprowadzeniu kolonistów przez hrabiego Paca).

Sporadycznie pojawiają się chrzty z Biernatek, Turówki i Żarnowa z parafii Augustowskiej, z Raczek, z Woźnejwsi oraz z Milewa i Niedźwieckich z Prus Wschodnich.

W bardzo niewielu parafiach zachowały się księgi z początku XVII wieku. Mimo dostępności materiału metrykalnego badania nad historią rodziny w tym okresie są bardzo trudne. Po pierwsze brakuje ślubów i zgonów z tego okresu, co niewątpliwie byłoby największym udogodnieniem. Po drugie nie zapisywano nazwisk panieńskich matek, a więc trudno posunąć się o pokolenie wstecz po linii matki. Po trzecie nazwiska były bardzo umowne. Nawet jeśli istniały, posługiwano się wieloma formami, np. Białorzytka-Białorzytczyk, Korycki-Korytko-Korytczyk, Kuśnierz-Kuśnierczyk, Podresa-Podreszczyk-Podreszyk-Podreszka itp. Formy te zapisano tak, jak pojawiały się poszczególnych metrykach.

Z tego samego powodu sugerujemy uważną lekturę chrzestnych pieczołowicie wymienianych w każdej metryce. Z tej części aktu można wyodrębnić wiele informacji o żeńskiej populacji parafii Janówka, gdzie często podawano męża chrzestnej (lub czyją córką była), a ta informacja, wraz z podaną miejscowością pozwalała jednoznacznie określić osobę i prześledzić jej losy na przestrzeni 16 lat początku XVII wieku. W przypadku mężczyzn chrzestnymi często bywały osoby powiązane bezpośrednio z kościołem (żebrzący pod kościołem dziadowie, dzwonnik czy bakałarz miejscowej szkółki przykościelnej) lub mieszkające w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła np. Maciej Kowal i jego żona Zuzanna z Janówki.

Uważna lektura zawartości tej księgi pozwoli na nieprawdopodobną podróż w czasie do świata ludzi, których dziś nikt już nie pamięta, a którzy jako pierwsi uprawiali ziemię na terenie dzisiejszej parafii Janówka.

Księgę indeksowali Marek Bartoszewicz i Krzysztof Zięcina z pomocą wielu członków JZI. Dziękujemy!

 
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Produkcja i dystrybucja alkoholu w powiecie augustowskim w XIX wieku

Moje zainteresowanie tym obszarem zaczęło się, gdy odkryłem, że dwóch moich przodków, Stanisław Szociński, mieszkający w Rogowie i Jan Słomka z Dziekanowic, obaj w województwie poznańskim, wymieniono jako karczmarzy, w języku łacińskim tabernator. Pomyślałem, że to fascynujące, ponieważ sam całkiem dobrze znam życie barowe – obrazy i dźwięki, aspekty towarzyskie i społeczne oraz, oczywiście, napoje wyskokowe. To wszystko od dłuższego czasu jest częścią mojego życia. Dowiadując się, że mam w tej branży kilku przodków, życie zatoczyło koło.

Na początku lat 90-tych badałem gałąź mojej rodziny Orbik w parafii Bargłów Kościelny, której zajęciem była funkcja strzelca lasów. Zaowocowało to ciekawym artykułem o zawodach leśnych 1. Przygotowując ten artykuł, zauważyłem sporo zawodów pozarolniczych w tej przecież rolniczej społeczności 2. Przede wszystkim badałem zapisy chrztów w latach 1855–1867, aby sprawdzić, jakie inne zawody istniały i czy niektóre zawody rolnicze, takie jak gospodarz, pokątnik czy luźniak, uległy zmianom po emancypacji polskiego chłopstwa w 1862 r. W tamtym czasie baza danych Geneteki zawierała sporadyczne infomacje o zawodzie, i to tylko ojca, przeczytałem każdy zapis chrztu ze wspomnianego okresu. To był bardzo czasochłonny proces.

Spośród wielu różnych zawodów pozarolniczych fascynowało mnie poznanie sieci produkcji i dystrybucji alkoholu w różnych posiadłościach i wioskach. Byli gorzelni/gorzelnicy, piwowarowie, karczmarze, szynkarze, winnicy i propinatorzy. Było też mnóstwo zawodów pomocniczych, takich jak młynarze, bednarze i kotlarze. Manufaktury związane z produkcją alkoholu znajdowały się w pobliżu największych dworów, a gospody i tawerny rozsiane były po wsiach.

Typowa polska karczma.
Typowa polska karczma 3.

Zaskoczyło mnie, że wszyscy zaangażowani w produkcję alkoholu w tych latach byli chrześcijanami. Przez lata, zaspokajając ciekawość o ojczyźnie moich przodków, przeczytałem wiele książek historycznych o Polsce, a także te z dzieł literatury pięknej, które mogłem znaleźć w języku angielskim. W tych książkach karczmarzami zawsze byli Żydzi. Ale dlaczego inaczej było w parafii skąd pochodzą moi przodkowie? W 2012 r. skontaktowałem się z koordynatorem indeksacji zasobów metrykalnych parafii Bargłów Kościelny dla Geneteki, Bartoszem Choroszewskim, i zapytałem go, czy podzieli się arkuszem kalkulacyjnym zawierającym wszystkie osoby związane z produkcją i dystrybucją alkoholu, co uprzejmie zrobił. Dane pokazały, że od 1807 do 1812 r. to Żydzi byli dzierżawcami karczm i tawern. Po tym czasie termin dzierżawca zniknął, podobnie arendarz karczmy, a pojawiły się określenia karczmarz i szynkarz. Czytałem kiedyś, że rząd zakazał Żydom prowadzenia takich placówek, głównie z powodu antysemickiej polemiki, że żydowscy karczmarze rujnują polskiego chłopa, namawiając go do nadużywania alkoholu, a następnie rujnując finansowo poprzez oszustwo i podstęp 4. Usatysfakcjonowany tym wyjaśnieniem, zagadnienie odłożyłem na bok, mając nadzieję, że kiedyś głębiej wejdę w ten temat.

W międzyczasie przeczytałem kilka książek o Żydach w polskiej literaturze: Stranger in Our Midst: Images of the Jew in Polish Literature, autorstwa Harolda B. Segela 5 i The Jewish Tavern Keeper and His Tavern in Nineteenth-century Polish Literature, autorstwa Magdaleny Opalskiej 6. Wydawało się, że potwierdzają wspomniane uprzedzenia, za wyjątkiem Jankiela, dzierżawcy karczm w Panu Tadeuszu Mickiewicza, który został opisany jako dobry, uczciwy i patriotyczny Żyd 7. W zeszłym roku nabyłem książkę Yankel’s Tavern: Jewish Liquor & Life in the Kingdom of Poland napisana przez Glenna Dynnera. To był dla mnie przełomowy moment i pomogło mi głębiej zrozumieć zagadnienie. Zamiast polegać wyłącznie na polskiej literaturze nieżydowskiej, Dynner badał indywidualne wnioski o koncesje na alkohol w dokumentach skarbowych z polskich archiwów, a także prośby o porady dotyczące spraw alkoholowych z archiwów rabinicznych 8. W ten sposób rysuje się zupełnie inny obraz tego, co naprawdę działo się w dziedzinie produkcji i dystrybucji alkoholu, względem źródeł w literaturze czy oficjalnych statystyk i ustawodawstwa ówczesnego rosyjskiego rządu.

Czytaj dalej Produkcja i dystrybucja alkoholu w powiecie augustowskim w XIX wieku

  1. Orbik, Jay M. Forest Guards in Podlasia and Mazuria, East European Genealogist, Journal of the Eastern European Genealogical Society, Inc., Winter, 2010, 6-23.[↩]
  2. Orbik, Jay M. Non-Farming Occupations in a Farming Community, Pathways and Passages, Journal of the Polish Genealogy Society of Connecticut and the Northeast, Summer 2010-Winter 2011, 26-32.[↩]
  3. Chełmoński, Józef. “Przed karczmą – Pejzaż jesienny”, 1882, olej na płótnie, 70,8 x 130,6 cm, Muzeum Okręgowe, Bydgoszcz[↩]
  4. Słomka, Jan and William F. Hoffman From Serfdom to Self-government: Memoirs of a Peasant from Serfdom to the Present Day. Chicago: Polish Genealogical Society of America., 2019, 124-125, 275, 382.[↩]
  5. Segel, Harold B. Stranger in Our Midst: Images of the Jew in Polish Literature. Ithaca: Cornell University Press, 1996. [↩]
  6. Opalski, Magdalena. The Jewish Tavern Keeper and His Tavern in Nineteenth-century Polish Literature. Jerusalem: The Zalman Shazar Center; The Center for Research on the History and Culture of Polish Jews, 1986.[↩]
  7. Mickiewicz, Adam, and Kenneth R. Mackenzie. Pan Tadeusz. 1st American ed. New York: Hippocrene Books, 1992, 164-166.[↩]
  8. Dynner, Glenn. Yankel’s Tavern: Jews, Liquor, and Life in the Kingdom of Poland. Oxford: Oxford University Press, 2014, 9-13.[↩]