Rajgród

Access via Geneo search engine:

• Births 1785-1858, 1890-1893, 1898-1917 (updated: 2024-05-16)
• Śluby 1754-1832, 1890-1927, 1937-1941 (updated: 2024-05-15)
• Zgony 1805-1852, 1890-1906, 1917-1940 (updated: 2024-05-15)

Access via direct link:

• Spis parafian rajgrodzkich z 1838 roku (updated: 2019-10-02)

Rajgród, osada miejska nad jez. Rajgrodzkiem, przed 1867 r. miasteczko, pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rajgród. Leży przy drodze bitej z Warszawy do Kowna, pomiędzy Grajewem a Augustowem, odl. 224 w. od Warszawy, 31 w. od Szczuczyna, 17½ w. od Grajewa, 3 w. od granicy pruskiej. Osada zajmuje półwysep wchodzący w jezioro, na krańcu półwyspu wznosi się nasyp (grodzisko), zwany Górą zamkową, czworokątny u szczytu, mający 390 kroków obwodu. R. posiada kościół paraf. drewniany, kościół ewang. reformowany, synagogę, szkolę począt., urząd gm., st. poczt., aptekę, 217 dm., 3916 mk. (1932 męż., 1984 kob.). Do osady należy 2696 mr. ziemi. Odbywa się tu 6 jarmarków. Ludność przeważnie żydowska, trudni się drobnym handlem, którego główny artykuł stanowią ryby wędzone (sielawy i węgorze). Około r. 1280 Narymunt, ks. litewski, wkroczył na Podlasie i zająwszy kraj cały, dał go za udział bratu Trojdenowi. Ten dla zabezpieczenia granic od Prusaków i Mazurów, wzniósł gród warowny nad jeziorem. W akcie rozgraniczenia Podlasia (ziemi wizkiej i goniądzkiej) z Litwą w 1358 r. (Kod. Maz., 73), R. wymieniony jest jako punkt graniczny wraz z rzeką Nettą. Czy zamek Rongart, wzniesiony wedle Wiganda w 1360 r. przez Kazimierza W. i zburzony wkrótce przez Krzyżaków, można uważać za Rajgród, jest rzeczą wątpliwą. Zdaje się że R. należał do Litwy i był własnością książęcą, nadaną następnie kniaziom Glińskim. Gdy głośny w dziejach kniaź Michał za zdradę został ukarany konfiskatą, rajgrodzkie dobra 1509 r. nadane zostały przez Zygmunta I Mikołajowi Radziwiłłowi, woj. wileńskiemu. W ciągu XVI w. ststwo rajgrodzkie występuje w regestrach poborowych bądź oddzielnie, bądź tez jako „tenuta“, łączona ze ststwem augustowskiem. W 1580 r. dochód z obu oceniony na 2967 zł. gr. 25, kwarta zaś oznaczona 593 fl. 17 gr. W 1593 r. wyznaczono ststwo rajgrodzkie na gwarancyą oprawy dla Anny, żony Zygmunta III (ob. Podlasie, t. VIII, 417). W 1616 r. zostaje ststwo w ręku Piotra Dulskiego a w 1632 r. na akcie elekcyi Władysława IV podpisał się Krzysztof Dulski, rajgrodzki i augustowski starosta (Vol. Leg., III, 145 i 365). Lustracya z r. 1664 wspomina, iż na starostwie rajgrodzkiem zabezpieczono posag królowej Maryi Ludwiki; obejmowało wtedy miasto R. z folw. i wsie: Dręstwo, Krocówka, Indziki, Czarnylas, Kosówka, Miecze, Kosiły, Chmiele, Barszcze i dwa lasy, zw. Rybczyna i Bełza. W 1674 r. ststą raj grodzkim jest Jan Kazimierz Tedwin, podkomorzy derpcki (Vol. Leg., V, 131). Król Jan III przywilejem 1679 r. potwierdza nadane przez Annę z Radziwiłłów Kiszczynę prawo magdeburskie i różne swobody dla tego miasta. W 1771 r. posiadali je Dominik Medeksza, podkomorzy kowieński, wraz z żoną An­ną z Wil­cze­w­skich, którzy zeń opłacali kwarty złp. 1298 gr. 18, a hyberny złp. 1096 gr. 29; jednakże już na sejmie warszawskim w r. 1775 Stany Rzpltej nadały te dobra narodowe w emfiteutyczne posiadanie Rydzewskiemu, podstolemu wizkiemu, wraz z wójtostwem (Vol. Leg., VIII, 141). D. 22 maja 1831 r. generał rossyjski Sacken, uważając pozycyą R. jako klucz wdztwa augustowskiego i Litwy, zajął miasto z korpusem 7000 żołnierzy, umocniwszy wzgórze zamkowe bateryą z 14 dział oraz ostrokołem. Dnia 28 nadciągnął Dembiński w przedniej straży korpusu Giełguda, a po zaciętej walce opanował tę pozycyą. Sacken cofnął się do Augustowa (Puzyrewski, Wojna 1831 r., str. 264; Pam. Dembińskiego, I, 270). Jako punkt pograniczny R. był rynkiem handlowym na produkty litewskie a głównie futra, które do R. sprowadzane, rozchodziły się ztąd po całem Mazowszu. Kościół katol. drewniany, p. w. Narodz. N. M. P., założony był podobno wraz z parafią w 1519 r. przez Mikołaja Radziwiłła. Obecny zbudowany w r. 1764 przez Jana Olszewskiego, proboszcza, a poświęcony dopiero w r. 1820 przez Augusta Marciejewskiego, sufrag. augustowskiego. R. par., dek. szczuczyński (dawniej wąsoski), ma 6073 dusz (w 1885 r.). Opis i rysunek grodziska w R. podał Al. Osipowicz w Tygod. Illustr. z 1867 r. (Nr. 384). W 1859 r. dobra rządowe R. miały ogólnej rozl. mr. 20,330. Z tego w 1841 r. nadano na prawach majoratu radcy tajnemu Czetyrkinowi dobra Netta, składające się z fol. Netta mr. 1083, Borsuki rur. 223, Bargłówka mr. 830, lasu mr. 1426; probostwo Netta mr. 177; osady: Choszczowskie mr. 39, Choszczewo trzciane mr. 58, Stare Nowiny mr. 35; wsie: Netta mr. 2593, Borsuki mr. 351, Czarnybród mr. 55, Naddawki mr. 45, Borki mr. 54, Sosnowo mr. 42, Karpa mr. 102, Lipowo mr. 158, Pieńki mr. 124, Piekutowo mr. 292, Stare Nowiny mr. 150, Pruchnowo mr. 117, Bargłówka mr. 648. W ogóle wydzielono na majorat Netta mr. 8621. W r. 1844 dołączono do majoratu Pruska i Tajno generał-majorowi Zabołockiemu 2 jeziora: Tajno mr. 306, Dręctwo mr. 424, razem mr. 730. Pozostała część dóbr obejmowała mr. 10,797. W skład jej wchodziły: mto Augustów; folw.: Bargłów mr. 239, Augustów mr. 279; osady: Bargłów Kościelny mr. 275, Zalaskowy Kąt mr. 71, Kanałowa Sosnowo mr. 8, Probostwo rur. 105, odpadek Karpa mr. 741. Pod szosą, rzeką i kanałem 62 mr. Wsie: Bargłów Kościelny mr. 1179, Bargłów Dworny mr. 1626, Brzozówka mr. 1421, Rudka Nowa mr. 1495, Budka Stara mr. 1114, Jeziorki mr. 1652, Uścianki mr. 461, Cerkasowizny mr. 142, Chojnów (rozl. niewykazana), wybraniectwo Rudka mr. 108. Leśnictwo rządowe R. ma obecnie 27,214 mr. obszaru.