
Praca oświatowa
Czesław Orłowski urodził się 19 lipca 1904 roku w Woźnejwsi jako syn Edwarda i Emilii z domu Zawistowskiej. Szkołę elementarną rozpoczął w rodzinnej miejscowości, pod opieką nauczycielki Aleksandry Nowickiej, a następnie ukończył sześć klas w Rajgrodzie.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, w 1919 zdał egzaminy wstępne do drugiej klasy gimnazjum w Grajewie. Było to pierwsze gimnazjum w powiecie szczuczyńskim, początkowo prywatne, prowadzone przez Antoniego i Marię Gajdzińskich, a od 1920 roku funkcjonujące jako szkoła państwowa.
W 1921 roku przeniósł się do Gimnazjum im. Karola Brzostowskiego w Suwałkach, gdzie złożył egzamin maturalny. W 1925 roku rozpoczął pracę jako nauczyciel w Szkole Powszechnej w Romanówce, w powiecie sokólskim. Dwa lata później, w 1927 roku, eksternistycznie zdał egzamin dyplomowy nauczycielski w Seminarium Nauczycielskim im. św. Jadwigi w Wilnie.
W swojej karierze pedagogicznej pracował w wielu miejscowościach, m.in. w Sidrze, Kundzinie, Popławcach, Malewiczach, Sokółce, a także pełnił funkcję naczelnika wydziału w Dyrekcji Okręgowej Szkół Zawodowych w Białymstoku.
Podczas pracy w Sidrze poznał Walerię Misterko, nauczycielkę pochodzącą z Tarnowa. Pobrali się 5 listopada 1928 roku w miejscowym kościele. W 1930 roku urodziła się ich córka, Czesława Anna.
W 1938 roku Czesław Orłowski rozpoczął studia pedagogiczne w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Niestety, plany naukowe przerwała wojna. Wziął udział w kampanii obronnej we wrześniu 1939 roku. Po powrocie do domu, w kwietniu 1940 roku, został aresztowany przez NKWD i zesłany na Syberię.
Wojenne losy Czesława Orłowskiego, na podstawie badań w archiwach wojskowych, opracował pasjonat historii wojskowości, mjr Konrad Winiarski. Artykuł ten ukazuje, jak dokładnie można odtworzyć szlak bojowy na podstawie materiałów z Centralnego Archiwum Wojskowego.
Czesław Orłowski w 1954 roku przeniósł się z rodziną do Małopolski, w rodzinne strony żony. Zamieszkali najpierw w Czatkowicach, a później w Krzeszowicach pod Krakowem. Zmarł 17 lipca 1966 roku w Krzeszowicach. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Świadectwo ukończenia przez Czesława Orłowskiego 2 klasy Gimnazjum w Grajewie; 1920 r.





Służba wojskowa 1927-1945

30 maja 1925 r.
Czesław Orłowski stawił się przed komisją poborową w Suwałkach i otrzymał odroczenie obowiązku służby wojskowej. Zgodnie z Ustawą z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej (art. 45), osobom pobierającym naukę w ogólnokształcącej państwowej szkole średniej przysługiwało prawo do odroczenia służby oraz skrócenia jej wymiaru z dwóch lat do półtora roku.
Dla uprawnionych, 18-miesięczna służba wojskowa była realizowana w dwóch turach: najpierw 15-miesięcznej, a następnie 3-miesięcznej (zgodnie z art. 46 powyższej ustawy).
25 maja 1927 r.
Czesław Orłowski został wcielony do 2 Pułku Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego, stacjonującego w Suwałkach. Otrzymał przydział do 1. szwadronu jako poborowy.
Źródło: Rozkaz dzienny 2 Pułku Ułanów nr 119 z dnia 25 maja 1927 r.
grudzień 1927 – sierpień 1928 r.
Czesław Orłowski został przeniesiony do 41 Suwalskiego Pułku Piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, stacjonującego w Suwałkach. Z tego okresu pochodzi poniższe zdjęcie, opatrzone własnoręcznym podpisem żołnierza.
1929 r.
Czesław Orłowski odbył trzymiesięczną służbę wojskową w kompaniach nauczycielskich, pełniąc ją w dwóch jednostkach: przez osiem tygodni w 5 Pułku Piechoty Legionów w Wilnie oraz kolejne osiem tygodni w 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich w Grodnie.
Źródło: Wniosek awansowy na stopień sierżanta z 1945 r.
sierpień 1939 r.
W ramach powszechnej mobilizacji Czesław Orłowski został powołany do jednej z jednostek podporządkowanych 29 Dywizji Piechoty – prawdopodobnie był to 41 Pułk Piechoty lub 81 Pułk Strzelców Grodzieńskich.
1 września 1939 r.
W pierwszym dniu wojny, podczas niemieckiego nalotu bombowego w rejonie Skierniewic, gdzie 29 Dywizja Piechoty kończyła wyładowywanie z transportów kolejowych, Czesław Orłowski został ranny w nogę.
W kolejnych dniach września 1939 roku 29 Dywizja Piechoty kontynuowała odwrót w kierunku przeprawy przez Wisłę. Wieczorem 7 września, podobnie jak oddziały 13. i 19. Dywizji Piechoty, została rozproszona. Pod Dobrą Wolą, nad rzeką Drzewiczką, sztab dywizji został rozbity przez oddziały niemieckiej 13. Dywizji Zmotoryzowanej. Przez Wisłę, w rejonie Dęblina, w dniach 11–13 września przeprawiły się jedynie nieliczne grupy żołnierzy, głównie z 76. Pułku Piechoty, pozbawione ciężkiego uzbrojenia.
Pozostałości 29 Dywizji Piechoty zostały przeorganizowane w rejonie Rejowca. Dowództwo objął płk Jan Bratro. Na mocy rozkazu generała Stefana Dęba-Biernackiego, do czasu uzupełnienia artylerii, formacja przyjęła nazwę 29 Brygady Piechoty. 17 września 1939 roku brygada liczyła siedem batalionów piechoty, baterię artylerii i kompanię saperów. Została włączona w skład improwizowanej dywizji generała Jerzego Wołkowickiego. 29 Brygada wzięła udział w drugiej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim i skapitulowała 27 września 1939 roku.
wrzesień 1939 r.
Szlak odwrotu Czesława Orłowskiego w czasie kampanii wrześniowej wiódł przez Skierniewice, Chełm, Kowel i Włodawę. Po kapitulacji został internowany. Po złożeniu broni trafił do obozu jenieckiego, z którego został zwolniony w październiku 1939 roku. Wrócił wówczas w rodzinne strony.
kwiecień 1940 r.
Czesław Orłowski został aresztowany przez Sowietów i wywieziony z Sokółki na Syberię. Przedwojenny adres jego zamieszkania to ul. Grodzieńska 12 w Sokółce. Początkowo trafił do obozu NKWD w Buchcie Nachodka, w rejonie Władywostoku – jednym z punktów zbornych dla transportów kierowanych na Kołymę. Następnie przewieziono go do miasta Bijsk w Kraju Ałtajskim, gdzie przebywał przez dłuższy czas.
Dzięki znajomości języka rosyjskiego, którego uczył się jeszcze przed I wojną światową w szkole elementarnej, miał możliwość korespondowania z rodziną. Zachowało się kilka jego listów do żony, które publikowane są poniżej jako świadectwo tamtych wydarzeń.
Po podpisaniu układu Sikorski–Majski latem 1941 roku, jesienią tego samego roku został zwolniony z zesłania. Podjął próbę dotarcia do formujących się jednostek Armii Andersa, jednak ostatecznie nie został wcielony – w wyniku ograniczeń wprowadzonych przez stronę sowiecką nie zdążył dołączyć do sił zbrojnych. Pozostał w Bijsku, gdzie funkcjonował Oddział Głównej Delegatury Polskiej (organizującej wsparcie dla formowania Armii Andersa), a później także przedstawicielstwo Związku Patriotów Polskich, odpowiedzialne za rekrutację do Armii Berlinga.
Wśród deportowanych do Bijska znajdowała się również rodzina Wojciecha Jaruzelskiego. Na tamtejszym cmentarzu, pod koniec lat 80., jego syn – już jako generał i polityk – ufundował symboliczny nagrobek swojemu ojcu, Władysławowi Jaruzelskiemu (1889–1942).

Listy z Syberii z obozu Buchta Nachodka wysyłane do żony mieszkającej w Sokółce
29 września 1943 r.
Po ogłoszeniu przez Związek Patriotów Polskich rozpoczęcia formowania Ludowego Wojska Polskiego, w tym 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, Czesław Orłowski opuścił Bijsk i dotarł do obozu szkoleniowego w Sielcach nad Oką – głównego ośrodka tworzenia nowych oddziałów.
Tego dnia stawił się przed komisją lekarską, która uznała go za zdolnego do służby wojskowej. Został wcielony do 1 Zapasowego Pułku Piechoty, gdzie rozpoczął przygotowanie do dalszej służby w szeregach Wojska Polskiego na froncie wschodnim.

1 października 1943 r.
Czesław Orłowski otrzymał oficjalny przydział do 1 Zapasowego Pułku Piechoty 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Była to jednostka zapasowa Ludowego Wojska Polskiego, sformowana w Sielcach na mocy rozkazu dowództwa 1 Dywizji Piechoty nr 43 z 17 lipca 1943 roku, początkowo pod nazwą Zapasowy Pułk Piechoty 1 DP. Od 26 września 1943 r. funkcjonowała już jako 1 Zapasowy Pułk Piechoty w strukturach 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.
W styczniu i lutym 1944 roku pułk został przesunięty na Ukrainę, do miasta Sumy. Dnia 1 kwietnia 1944 roku wszedł w skład nowo utworzonej 1 Armii Polskiej w ZSRR. Po zakończeniu działań wojennych, rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego nr 0242/org. z 10 września 1945 roku, jednostkę rozformowano.
Źródło: Rozkaz 1 Zapasowego Pułku Piechoty nr 79 z dnia 1 października 1943 r.
5 listopada 1943 r.
Przydział do kompanii saperów 1 Zapasowego Pułku Piechoty.
Źródło: Rozkaz 1 Zapasowego Pułku Piechoty nr 114 z dnia 05 listopada 1943 r.
9 listopad 1943 r.
Awans na kaprala
Źródło: Rozkaz 1 Zapasowego Pułku Piechoty nr 118 z dnia 9 listopada 1943 r.
9 grudnia 1943 r.
Wyznaczenie pisarzem.
Źródło: Rozkaz 1 Zapasowego Pułku Piechoty nr 148 z dnia 9 grudnia 1943 r.
8 sierpnia 1944 r.
Awans na plutonowego.
Źródło: Rozkaz 1 Zapasowego Pułku Piechoty nr 217 z dnia 8 sierpnia 1944 r.
20 października 1944 r.


5 kwietnia 1945 r.
Przydzielenie 8-dniowego urlopu nagrodowego z prawem wyjazdu do Sokółki.
Źródło: Rozkaz 1 Zapasowego Pułku Piechoty nr 87 z dnia 05 kwietnia 1945 r.
30 kwietnia 1945 r.
Awans na sierżanta.
Źródło: Rozkaz 1 Zapasowego Pułku Piechoty nr 112 z dnia 30 kwietnia 1945 r.
13 lipca 1945 r.


16 sierpnia 1945 r.
Odznaczenie Brązowym Krzyżem Zasługi przez Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego. Nr zaświadczenia: 31126 z dnia 19 lipca 1945 r.
Srebrny Krzyż zasługi otrzymany w 1957 r.
6 listopada 1945 r.
Zdemobilizowanie i powrót do domu.
Źródła:
- Centralne Archiwum Wojskowe, Wojskowe Biuro Historyczne, Warszawa
- Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Departament Współpracy ze Stowarzyszeniami i Ewidencji, Warszawa
- Ośrodek Karta https://karta.org.pl/kontakt
- Archiwum domowe Doroty Pieniążek, wnuczki Czesława Orłowskiego