Litera P

Paadern, wś w pow. stołupiańskim, okr. urz. stanu cywil. Cassuben, st. p. Trakehnen.

Paballen al. Noyen, Nogen, wś, pow. ragnecki, na Litwie pruskiej, 57 mk. (1880 r.). W 1785 r. 5 dm. St. p. Szillen.

Pabbeln 1.) wś, pow. gołdapski, na Litwie pruskiej, okr. urz. stanu cywil. Adlersfelde, st. p. Szittkehmen. P. leży na granicy królestwa polskiego. W 1785 r. 7 dm. [Dziś Wobały.] 2.) P. al. Pablen, wś, pow. gąbiński, okr. urz. st. cywil. Puspern, st. p. Gąbin. W 1785 r. 12 dm. Wś zaludnioną została r. 1712 przez kolonistów z Szwajcaryi przybyłych. 3.) P., wś, majątek, leśniczówka, pow. wystrucki, okr. urz. stanu cywil. Jaenischken, st. p. Matheninghen. Już r. 1785 była wś siedzibą król. urzędu leśnego i miała 11 dm. 4.) P. al. Paballen, w zeszłym wieku Anglupoehnen, wś na Litwie pruskiej, pow. stołupiański, okr. urz. stanu cywil. Gr. Wannagupchen, st. p. Stołupiany. W 1785 r. 8 dm. 5.) P., król. dominium (w 1785 r. fol. domin.), pow. gołdapski, Prusy wschodnie, 140 mk. (1880). St. p. Gawaiten. Okr. urz. stanu cywil. W 1785 r. 5 dm. J. K. Sem.

Paberdszen, Paberszen al. Peszicken, wś na Litwie pruskiej, pow. pilkałeński, okr. urz. stanu cywil. i st. p. Mallwischken.

Pablindszen, wś, pow. gołdapski, na Litwie pruskiej, okr. urz. st. cywil. Adlersfelde, st. p. Szittkehmen. Wś leży na granicy królestwa polskiego, miała w 1785 r. 6 dm. W bliskości jezioro na wzniesieniu 260 mt. npm. [Dziś wś i jez. Pobłędzie, por. Poblindzie i jez. Rakowek.]

Pace, fol., pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rajgród, odl. 32 w. od Szczuczyna. W 1827 r. było 3 dm., 14 mk. Obecnie fol. P. rozl. mr. 218: gr. or. i ogr. mr. 158, łąk mr. 27, past. mr. 28, nieuż. mr. 5; bud. mur. 1, z drz. 5; płodozmian 8-polowy. Fol. ten oddzielony został od dóbr rząd. Podliszewo.

Pacianowo, przyległość dóbr Dowspuda, pow. augustowski.

Paciogrynda, fol., pow. sejneński, gm. i par. Święto-Jeziory, odl. od Sejn 33 w., ma 1 dm., 9 mk.

Paciuny al. Pociuny, wś, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny, odl. 51 w. od Maryampola, ma 17 dm., 181 mk. W 1827 r. było 10 dm., 94 mk.

Packern, wś na Litwie pruskiej, pow. stołupiański, okr. urz. stanu cywil. Druzken, st. p. Stołupiany.

Pacynicze, wś, pow. prużański, w 3 okr. pol., gm., par. katol. i prawosł. Szereszów, o 1½ w. od Szereszowa, ma 50 chat i 200 mk.

Padaggen, wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. poczt. Szillen, okr. urz. st. cywiln. Neuhof, 131 mk. (1880).

Padingkehmen, wś na Litwie pruskiej, pow. gołdapski, okr. urz. st. cywil. Dubeningken, tamże i st. pocztowa. [Dziś Będziszewo.]

Paglienen, wś, pow. wystrucki, okr. urz. st. cywil. Szieleitschen, st. p. Georgenburg.

Pagramutschen, wś, pow. gąbiński, na Litwie pruskiej, okr. urz. st. cywil. Nemmersdorf, tamże st. poczt.

Pajkiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Kieturwłoki, odl. od Maryampola 6 w., ma 5 dm., 6 mk.

Pajotyje 1.) wś i fol., pow. władysławowski, gm. i par. Błogosławieństwo, odl. 36 w. od Władysławowa; wś ma 9 dm., 93 mk., fol. 1 dm., 40 mk. W 1827 r. było 9 dm., 85 mk. 2.) P., fol., pow. władysławowski, gm. i par. Giełgudyszki, odl. 32 w. od Władysławowa, ma 1 dm., 50 mk. Wchodzi w skład dóbr Giełgudyszki Dolne. Br. Ch.

Pakallnischken 1.) al. Pawesen, wś, pow. gąbiński st. poczt. Gąbin, okr. urz. st. cywil., 170 mk. (1880). 2.) P., wś nad rz. Pissą, pow. stołupiański, st. poczt. Trakehnen, okr. urz. st. cyw. Milluhnen; młyn.

Pakalniszki Górne i P. Dolne, dwie wsie, pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Giełgudyszki, odl. 41 w. od Władysławowa. P. Górne mają 7 dm., 80 mk., 244 mr.; P. Dolne 36 dm., 378 mk., 533 mr. W 1827 r. było 22 dm., 233 mk. Wchodziły w skład dóbr Giełgudyszki. Br. Ch.

Pakalniszki, ob. Pokalniszki

Pakrepschen al. Moehsen, pow. ragnecki.

Pakullauken, majątek na Litwie pruskiej, pow. gąbiński, okr. urz. stanu cywil., Pruszischken, st. p. Gąbin.

Pakullen, wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. p. Szillen, urz. stanu cywil. Anstippen, 18 mk. (1880).

Palaedszen al. Pulldszen, wś na Litwie pruskiej, pow. gołdapski, okr. urz. st. cywil. Iszlaudszen, st. p. Tollmingkehmen.

Palapken, wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. p. i okr. urz. st. cywil. Lengwethen, 63 mk. (1880).

Palatynat, nazwa dawana czasem obszarowi wwództwa malborskiego, która obejmowała cztery obecne dekanaty, należące do dyec. warmińskiej: sztumski, nieomal wyłącznie polski, nityski, malborski i elbląski; te ostatnie prawie całkiem niemieckie. Kś. Fr.

Palentienen, wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. poczt. Ragnit, okr. urz. st. cywil. Titschken, odl. 6 klm. od Ragnety, 48 mk. (1880).

Paleńszczyzna, wś, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya, odl. 9 w. od Kalwaryi, ma 7 dm., 46 mk. W 1827 r. było 5 dm., 33 mk.

Palestyńska, kol., pow. sokólski, gm. Zubryca, 122 dz.

Pallmohnen, wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. poczt. Langwethen, okr. urz. st. cywil. Perbangen, 39 mk. (1880).

Palnica 1.) wś, pow. suwalski, gm. Maćkowo, odl. 39 w. od Suwałk, ma 14 dm., 118 mk. 2.) P., wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya. Odl. 9 w. od Kalwaryi, ma 19 dm., 83 mk. Fol. P. powstały z uwłaszczonych osad włościańskich, rozl. mr. 247: gr. or. i ogr. mr. 120, łąk mr. 108, pastw. mr. 13, zarośli mr. 3, nieuż. mr. 3; bud. z drzewa 12, pokłady torfu. Br. Ch.

Palszinis, jezioro w pow. sejneńskim, na obszarze dóbr Łosewicze.

Palunce i P. Krasne, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, odl. 19 w. od Kalwaryi, ma 17 dm., 269 mk.

Pamiątka 1.) kol., pow. nieszawski, gm. Boguszyce, par. Sadlno, ma 109 mk., 148 mr. ziemi włośc., 3 mr. dwor., należącej do fol. Gryffów. 2.) P., wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. 52 w. od Władysławowa, ma 51 dm., 171 mk.

Panczaki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk. Odl. 14 w. od Wyłkowyszek, ma 9 dm., 109 mk. W 1827 r. było 8 dm., 70 mk. Wś Panczaki al. Pouczaki powstała z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 92: gr. or. i ogr. mr. 65, łąk mr. 26, nieuż. mr. 1; bud. z drzewa 6; jest wiatrak i pokłady torfu.

Paniewo, jezioro w pow. augustowskim, przy wsi t. n., łączy się z jez. Orle i Mikoszewo i stanowi część systemu wodnego Kanału Augustowskiego.

Paniewo 1.) wś i dobra, pow. nieszawski, gm. Czamanin, par. Świerczyn, ma 113 mk., 502 mr. ziemi dwors. i 36 mr. włośc. W 1827 r. było 8 dm., 94 mk. Dobra P. mają 1911 mr. obszaru. 2.) P., wś, fol. i P. lit. A, os. nad jez. Skulskiem, pow. słupecki, gm. Skulska Wieś, par. Skulsk, odl. od Słupcy 28 w. Wś ma 1 dm., 14 mk.; fol. 2 dm., 31 mk.; os. 6 dm., 15 mk. Fol. P. rozl. mr. 295: gr. or. i ogr. mr. 136, łąk mr. 20, wody mr. 133, nieużytki mr. 6; bud. mur. 9; płodozmian 11-polowy; pokłady torfu. Wś P. os. 6, z gr. mr. 6. 3.) P., os. nad jeziorom t. n., pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Teolin, odl. 23 w. od Augustowa, ma 2 dm., 8 mk. Br. Ch.

Panistrugi, niem. Panistruga, wś na Mazurach, pow. łecki, okr. urz. st. cywil. Orzechowo, st. p. Juchy. W 1550 r. nadał ks. Olbracht braciom Janowi, Stanisławowi i Pawłowi Strugom, na prawie lennem 15 włók roli i 3 mr. łąk, który to majątek ziemiański w roku poprzednim nabył ich ojciec i zapłacił.

Paniszki, os. leś., pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Kajmele, odl. 40 w. od Władysławowa, ma 1 dm., 15 mk.

Paniuki, fol., pow. grodzieński, gm. Żydomla, Lin­kie­wi­czów 93 dz.

Pankliszki, os. leś., pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Szaki, odl. 30 w. od Władysławowa, ma 1 dm., 7 mk.; wchodzi w skład dóbr Giełgudyszki. W 1827 r. było 1 dm., 11 mk.

Pankowce al. Pankowice, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Simno, odl. 34 w. od Kalwaryi, ma 40 dm., 265 mk., 33 osad i 1184 mr. ziemi włośc. Wchodziła w skład dóbr Koleśniki. W 1827 r. było 26 dm., 198 mk.

Pankowskie, os., pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Lipsk, odl. 31 w. od Augustowa, ma 3 dm., 16 mk.

Papartynie, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Syntowty. Odl. 22 w. od Władysławowa, ma 23 dm., 197 mk. W 1827 r. było 8 dm., 70 mk.

Papiernia […] 13.) P., os., pow. suwalski, gm. Hutta, par. Suwałki, odl. 1 w. od Suwałk, 4 dm., 32 mk. W 1827 r. było 1 dm., 11 mk. Br. Ch.

Papiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Sapieżyszki, odl. 56 w. od Maryampola, ma 16 dm., 210 mk.

Paplacken, wś, pow. wystrucki, okr. urz. st. cywil. Gnottau, st. p. Taalau.

Paplienen, Poplienen al. Plempeningken, wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki. st. poczt. Rautenberg, okr. urz. st. cywil. Waszeningken, 108 mk. (1880).

Paplinie, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl. 28 w. od Władysławowa, ma 2 dm., 17 mk. W 1827 r. było 2 dm., 18 mk.

Papuduppen al. Kurschen, wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. poczt. Budwethen, okrąg urz. st. cywil. Kackschen, 107 mk. (1880).

Parchimowce, wś i fol., pow. grodzieński, gm. Brzostowica Wielka, 50 w. od Grodna. Wś 297 dz.; fol., Kluczewskich 313 dz.

Parchownia al. Truchownia, rzeka w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Jasiołdy.

Parcz 1.) niem. Partsch, fol., pow. gierdawski. 2.) P., dobra rycerskie, pow. rastemborski.

Parczowce, wś, pow. sokólski, gm. Kruglany, 10 w. od Sokółki, 149 dz.

Parebie, wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Syntowty, odl. 21 w. od Władysławowa, ma 7 dm., 64 mk.

Parpis, strumień w pow. wyłkowyskim, wypływa pod Nową-Dolą, pomiędzy Karkłupianami a Wierzbołowem, płynie ku zachodowi pod Kibejki, a ztąd ku północy pod Kibarty, poczem wpada z lew. brzegu do Szyrwinty, na zachód Wierzbołowa. Długi 7 w. Nazwa podług m. hydr. W Enc. Org. więk. (II, str. 427) jest nazwa Puopis. J. Bliz.

Parszele lub Partele, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk, odl. 22 w. od Wyłkowyszek, ma 16 dm., 160 mk.

Parsziszken, wś, pow. gołdapski, ob. Kurnehnen.

Parysowszczyzna, wś, pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Kieturwłoki, odl. 22 w. od Wyłkowyszek, ma 8 dm., 72 mk. W 1827 r. było 11 dm., 85 mk.

Parzychy, wś nad rz. Narwią, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogród, ma 10 osad, 151 mr. obszaru; wchodziła w skład dóbr sstwa nowogródzkiego. W 1827 r. było 5 dm., 36 mk.

Pasecznica, rzka, lewy dopływ Omulewa, prawego. dopł. Narwi. Wpada niedaleko od Ujścia (ob. Rzeki i jeziora, tekst objaśniający do Mapy hydrograficznej. Warszawa 1883, str. 30).

Paserejka, rzeka, ob. Serejka.

Paserniki, jezioro, pow. sejneński, w gm. Sereje, pod wsią Paserniki, leży o 2 w. na południe od os. Sereje, ma 3 w. szer. od zachodu ku wschodowi a 2½ w. dług.; obszar wynosi 4.8 w. kw. przy głębokości dochodzącej 60 stóp. Brzegi bagniste, miejscami wzgórkowate. Wypływa z niego rzeczka Serejka al. Paserejka, lewy dopływ Białej Hańczy. Jezioro te otaczają drobniejsze jeziora, jak: Giedewardzie, Kraszta, łączące się z niem za pośrednictwem rzeczki Paserejki. Br. Ch.

Paserniki, wś nad jeziorem t. n., pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. 33 w. od Sejn, ma 48 dm., 398 mk. W 1827 r. było 29 dm., 220 mk.

Paserys, wś, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny, odl. 36 w. od Sejn, ma 5 dm., 32 mk.

Pasieki […] 3.) P., pow. kalwaryjski, gm. Lubowo, ma 8 dm., 43 mk. W 1827 r. było 2 dm., 18 mk.

Paskallwen, wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. poczt. Ragneta, okr. urz. st. cywil. w miejscu, odl. 6 klm. od Ragnety i tyleż od Tylży, w pobliżu Niemna, ma 705 mk. (1880). Czysty dochód z hektara roli 19 mrk, z ha łąk 36 mrk. W 1785 r. 39 dm. Niedaleko ode wsi leży stary szaniec, zwany Skalwis [Jaki związek ze Skałowią (niem. Schalauen) ?] , al. Schalauerburg, o którym krążą pomiędzy ludem różne podania (Mittheil. d. Litauisch. literar. Gesellsch., II), 3). Znaleziono tam dużo starożytności, które zachowuje muzeum Prussia w Królewcu, Część wsi (fol.) ma nazwę Paskallwen-Rombin. J. K. Sem.

Paspirgiele, wś nad rz. Cesarką (Sesarką), pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Syntowty, odl. 23 w. od Władysławowa, ma 4 dm., 57 mk. W 1827 r. było 4 dm., 38 mk.

Passenheim, ob. Pasym.

Passiauksty (staro pruska nazwa), ob. Kaemmersdorf.

Pasym, Pasyń al. Pasymek, niem. Passenheim, miasteczko na Mazurach, pow. szczycieński, […] Niedaleko od miasta, nad jez. Kalwa, leży góra, gdzie w czasach pogańskich staropruskich składano ofiary bogom, o czem świadczą starożytności tam wykopane i znajdujące się w muzeum Prussia w Królewcu. Że cała okolica już w staropruskich czasach była zaludniona, tego dowodzą obszerne cmentarzyska pod Leleszkami, Tylkowem i Friederikenhain. J. K. Sem.

Paszenka, pow. sejneński, gm. i par. Metele, odl. 40 w. od Sejn.

Paszewicze 1.) fol., pow. grodzieński, gm. Brzostowica, Ka­nu­sie­wi­czów, 50 dz. 2.) P., wś, nowoaleksandrowski, gm. Dryświaty (25 w.).

Pasznia, wś, pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław, odl. 42 w. od Kalwaryi, ma 24 dm., 249 mk. W 1827 r. było 86 dm., 510 mk.

Patery al. Potery, wś, pow. sejneński, gm. i par. Wiejsieje, odl. 29 w. od Sejn, ma 11 dm., 118 mk. W 1827 r. było 10 dm., 86 mk.

Patrąk, dawna puszcza, między ziemią saską a gołędzką, w Prusach wschodnich. Jej północną granicę stanowiły dzisiejsze wsie: Burdąg w pow. niborskim i Jurgi w szczycieńskim. Do P. należały jeszcze okolice około Jedwabna, około Rudy czyli Malgi i Wielbarka (ob. Kętrz. O ludn. pol., str. 18). Por. Jedwabno i Mazowsze (t. VI, 211).

Patwiecie 1.) fol., pow. wyłkowyski, gm. i par. Olwita, odl. 7 w. od Wyłkowyszek, ma 5 dm., 47 mk. Fol. P. al. Bocianowo lit. B, rozl. mr. 453: gr. or. i ogr. mr. 415, łąk mr. 26, nieuż. mr. 12; bud. z drzewa 13; płodozmian 10-polowy. Wś Bocianowo os. 7, z gr. mr. 4. 2.) P., wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. 7 w. od Wyłkowyszek, ma 7 dm., 189 mk. Br. Ch.

Paulinowo 1.) pow. pułtuski, gm. i par. Nasielsk. 2.) P., os. włość., pow. mławski, ob. Chromakowo. 3.) P., os., pow. mławski, gm. Rozwozin, par. Lutocin, odl. o 36 w. od Mławy, l dm., 7 mk., 24 mr. 4.) P., fol., pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Wierzbołów, odl. 10 w. od Wyłkowyszek, ma 2 dm., 28 mk. Br. Ch.

Paużyszki, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. 17 w. od Maryampola, ma 15 dm., 179 mk. W 1827 r. było 15 dm., 157 mk.

Pawełki, wś, pow. sokólski, gm. Kamionka, 341. dz.

Pawilona, fol. i osada leśna, pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Iłgowo, odl. 41 w. od Władysławowa; fol. ma 1 dm., 57 mk.; os. 1 dm., 7 mk.

Pawilonie, os., pow. kalwaryjski, gm. Krakopol, par. Simno, odl. 36 w. od Kalwaryi, ma 2 dm., 19 mk. W 1827 r. był l dm., 9 mk.

Pawlikowszczyzna al. Pawlukowszczyzna, wś, pow. prużański, gm. Białowieża, ze wsią Rogatki, 128 dz.

Pawliniszki, os., pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. 38 w. od Sejn, ma 2 dm., 13 mk.

Pawłowicze […] 7.) P., wś, pow. prużański, należy do dóbr Kabaki. 8.) P., dobra, pow. sokólski, własność Bach­ra. Dwór przed 300 laty wystawił Paweł Wołłowicz. […] J. Krz.

Pawłowicze 1.) wś, pow. biel­ski gub. grodz., gm. Radziłówka (Aleksandrówka), 49 w. od Biel­ska, 467 dz. 2.) P., wś i fol., pow. prużański, gm. Malecz, 17 w. od Prużany. Wś 370 dz.; fol. należy do dóbr Gabryjelin. W r. 1563 w wójtowstwie maleckim , włości dworu błudeńskiego, ekon. kobryńskiej. We wsi było 22 włók gruntu podłego. Dochód czyni 30 kóp 43 gr. 3.) P., os., tamże, gm. Rewiatycze, 57 dz. 4.) P., wś, pow. słonimski, gm. Ko­s­tro­wi­cze, 13 w. od Słonima, 335 dz. Pięć kurhanów, mających 15 do 20 saż. obwodu. 5.) P., dobra, pow. sokólski, gm. Makowlany, 9 w. od Sokółki, Ba­bo­szy­nych, z fol. Godebsk 443 dz. 6.) P., wś, pow. wołkowyski, gm. Pieniuga, 33 w. od Wołkowyska, 326 dz. 7.) P., fol., pow. kli­mo­wi­c­ki, gm. Rodnia (10 w.). Mają tu od r. 1880 Bu­ki­ni­czo­wie, Wa­si­lie­wo­wie, Waś­ko­w­scy i inni, 363 dz. 8.) P., dobra, pow. mo­hy­le­w­ski, od r. 1860 Krantzów, 2192 dz. (1506 lasu). 9.) P., fol., pow. sieński, Brzo­sto­w­skich 996 dz., jezioro. 10,) P., fol., tamże, Go­ni­pro­w­skich 422 dzies., jezioro.

Pawłowszczyzna 1.) os., pow. sokólski, gm. Kamionka, 46 dz. 2.) P., wś, pow. wołkowyski, gm. Izabelin, 15 w. od Wołkowyska, 266 dzies. 3.) P., wś, pow. nowoaleksandrowski, gm. Krasnogórka (6 w.), 4.) P., fol., pow. dzisieński, gm. Prozoroki; w r. 1865 należał do Ko­za­kie­wi­czów. 5.) P. al. Osinowa Kład, wś, pow. połocki.

Pawłówka 1.) wś, pow. węg­ro­w­ski, gm. i par. Grę­b­ków, ma 1 dm., 6 mk. 2.) P., wś, pow. to­ma­szo­wski, gm. Maj­dan Gór­no, par. Ra­cha­nie, odl. 7 w. od To­ma­szo­wa, ma 32 dm., 227 mk., w tem 195 obrz. łac., 228 mr. gruntu. We wsi 2 cieśli, 6 tkaczy, 6 kołodziejów, 1 stolarz, 2 łyżkarzy, 1 garncarz. Włościanie mają pasieki, około 70 uli. Jest też tu folw. 200 morgowy. 3.) P., wś i fol., pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Przerośl, odl. 16 w. od Suwałk, wś ma 32 dm., 262 mk., fol. 5 dm., 21 mk. W 1827 r. było 21 dm., 165 mk., P. gm. należy do sądu gm. okr. IV w Starej Hańczy, ma 15440 mr. obszaru, 4756 mk., st. poczt. Filipów. W skład gm. wchodzą: Błaszkowizna, Błęda, Bochanowo, Bućki, Czernakowizna, Hańcza, Iwaniszki, Jacznie, Krużki [Kruszki], Łanowicze, Łanowizna, Łopuchowo, Malisowizna, Morgi, Okrągłe, Olszanka, Pawłówka, P.-Mała, Podwysokie, Pogorzelsk, Pólko, Przełomka, Rudka, Siedlisko, Szeszupka, Śmieciuchówka, Turtul młyn, Wersele, W.-Małe, Wiesiołówka, Wodziłki, Wróbel, Zarzecze Pawłowskie i Z. Jeniewskie. 4.) P., wś, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl. 16 w. od Suwałk, ma 3 dm., 17 mk. 5.) P., wś, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. 6 w. od Sejn, ma 12 dm., 88 mk. W 1827 r. było 6 dm., 40 mk.

Pażełwa, ob. Pozelwa.

Pedziszki, wś nad rz. Kiewlicą, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krasna, odl. 18 w. od Kalwaryi, ma 14 dm., 330 mk. W 1827 r. było 23 dm., 235 mk.

Peisnick (niem.), wś, pow. gierdawski, nad lewym brzegiem rz. Omety, okolona lasami gierdawskimi, 7 klm. od st. p., tel. i kol. żel. Gierdawy.

Peisseln al. Paischeln (niem.) 1.) wś na pruskiej Litwie, pow. piłkałowski, st. p. i tel. Rautenburg. 2.) P. Klein, kolon. tamże.

Pejpus, ob. Czudzkie jezioro.

Pejsycha, dopływ Zelwy.

Pelażyn 1.) fol., pow. grodzieński, gm. i dobra Brzostowica Wielka. 2.) P., dobra, pow. słonimski, gm. i par. Dereczyn, 30 w. od Słonima, własność Lau­ry Zeu­me, 716 dz. Dawniej ks. Sapiehów.

Pelenie, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. 29 w. od Władysławowa, ma 14 dm., 102 mk. W 1827 r. 14 dm., 123 mk.

Pelikańce, pow. wileński. Pod wsią nasyp ziemny, zwany „Piliskalnis“, mający 57 saż. długości, 27 szer., 10 wysokości. Na nasypie tym miał stać zamek wzniesiony przez Giedrusa, przodka ks. Giedrojciów.

Peliszka, rzeczka, dopływ lewy Niemna, w pow. maryampolskim, płynie przez obszar wsi Leonowo.

Pelledauen Gross 1.) wś na prus. Litwie, pow. darkiejmski po prawym brzegu Rapy, 1 klm. na połud. od st. poczt., tel. i kol. żel. Darkiejmy. 2.) P. Klein al. Mertinischken, wś, tamże, na lewym brzegu Rapy, 1 klm. na połud. od P. Grosa. Nap.

Pellehnen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. p. i tel. Lengwethen. 2.) P., wś, pow. tylżycki, wśród licznych jeziór, ciągnących się wzdłuż prawego brzegu Niemna blisko miejsca, w którem się tenże w dwa ramiona dzieli. St. p. i tel. Kalwa, po drugim brzegu Niemna, 3 klm. odległa. Nap.

Pelleningken (niem.), wś, na prus. Litwie, pow. wystrucki, 18 klm. na półn.-zach. od Wystrucia, nad bitym traktem z Wystrucia do Ragnety w dolinie blisko rzeki Wystruci. Ma dobre łąki, grunt gliniasty, 410 mk. ew., po części Polaków, trudniących się rolnictwem, chowem bydła i koni, które sprzedają na rynkach gierdawskim i welawskim. St. poczt. w miejscu. Nap.

Pellkuwen Gross (niem.) 1.) wś, na niem. Mazurach, pow. gołdapski, we wschodniej części powiatu, na krańcu warneńskich lasów, 2 klm. na półn.-zach. od st. poczt. i tel. Szitkehmen. 2.) P. Klein, leśn., tamże. 3.) P. Neu, osada, tamże. Nap. [Niem. Pellkawen, dziś Jakowlewka (ros. Яковлевка) w obw. kaliningradzkim na płn.-zach. od Żytkiejm, ok. 1,5 km. od granicy. Por. Pełkowo.]

Peludszen (niem,), wś na niem. Mazurach, pow. gołdapski, nad traktem gołdapsko-gąbińskim, 4 klm. na płd.-wsch. od st. poczt. Gawaiten. [P. al. Pelludszen, dziś w obw. kaliningradzkim, ok. 2 km. od granicy.]

Pełczaczek, jezioro w pow. margrabowskim (dok. z r. 1560, ob. Kętrz. „O ludn. w Pr.“, str. 515). Nad niem leży wś Stożne.

Pełedy, os., pow. sejneński, gm. Sereje, par. Mirosław, odl. 44 W. od Sejn, l dm., 6 mk.

Pełele, wś i fol., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Puńsk, odl. 15 w. od Sejn, ma 21 dm., 166 mk. Fol. P., należący do dóbr rząd. Krasnowo, ma 286 mr., wś zaś 537 mr. W 1827 r. było 6 dm., 42 mk.

Pełkowo, niem. Pelkawen, wś na Mazurach, pow. gołdapski, wśród wazneńskich lasów, ciągnących się aż do granicy rossyjskiej. [Niem. Pellkawen, dziś Jakowlewka (ros. Яковлевка) w obw. kaliningradzkim na płn.-zach. od Żytkiejm, ok. 1,5 km. od granicy. Por. Pellkuwen.]

Pełudzie, fol., pow. sejneński, gm. Sereje, odl. 39 w. od Sejn a 6 w. od Niemna, ma 4 dm., 32 mk. W 1827 r. 4 dm., 33 mk. Fol. ten w r. 1884 oddzielony od dóbr Gińczany, rozl. mr. 157: or. gr. i ogr., mr. 106, łąk mr. 49, nieuż. mr. 2. Ob. Gińczany. Br. G.

Pendrinnen Gross (niem.) 1.) wś na pruskiej Litwie, pow. gąbiński po prawej stronie bitego traktu z Gąbina do Wystrucia 4 klm. od st. p., tel., kol. żel. Judtschen. 2.) P. Klein, wś, tamże, 2 klm. od pierwszej na wsch. odległa, należy do st. p., tel. i kol. żel. Wystrucia.

Penkinele, pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Kieturwłoki.

Penkiny al. Romonosady, wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Olwita, par. Wierzbołów, odl. 14 w. od Wyłkowyszek, ma 9 dm., 32 mk. Rozl. mr. 566: gr. or. i ogr. mr. 450, łąk mr. 102, nieuż. mr. 14; bud. mur. 8, z drzewa 6; płodozmian 9-polowy; pokłady torfu. Wś P. os. 9, z gr. mr. 81. 2.) P., wś i fol. pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Kieturwłoki, odl. 14 w. od Wyłkowyszek, ma 12 dm., 174 mk. W 1827 r. było 10 dm., 130 mk. Majorat P. składający się z fol. P., wsi P. i Budwiecie, w 1835 r. nadany został generał-majorowi Krummes. Rozl. folwarczna wynosi mr. 575; wś P. ma osad 17, z gr. mr. 205; wś Budwiecie os. 23, z gr. mr. 904. Br. Ch.

Penkwołaki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, odl. 10 w. od Wyłkowyszek, ma 9 dm., 97 mk. W 1827 r. było 9 dm., 87 mk. Kol. P. utworzona z osad włościańskich, rozl. mr. 100: gr. or. i ogr. mr. 70, łąk mr. 29, nieuż. mr. 1; bud z drzewa 11.

Pennacken (niem.), wś na prus. Litwie, pow. gąbiński, w pobliżu rzeki Rapy, 1½ klm. na pół.-wsch. od st. p. i tel. Nemmersdorf.

Penta, rzka w pow. władysławowskim, początek ma pod wsią Smilgie, płynie ku zachodowi przez Pentyszki, Kotyle, Wersze, Skordupie i pod wsią Ponowie wpada z praw. brzegu do Szeszupy. Przyjmuje z praw. brzegu pod Pentyszkami jeden, a pod Sontakami dwa strumienie bez nazwy, z lewego pod wsią Wojszwilis, Nawę. Długa około 25 wiorst. J. Bliz.

Pentupie, wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. 22 w. od Maryampola, ma 46 dm., 315 mk. W 1827 r. było 11 dm., 130 mk.

Pentwirsze, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl. 30 w. od Władysławowa, ma 8 dm., 59 mk. W 1827 r. W 1827 r. było 6 dm., 52 mk.; wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Pentyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Gryszkabuda, odl. 23 w. od Władysławowa, ma 38 dm., 290 mk. W 1827 r. było 27 dm., 244 mk.; wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Perbangen (niem.) 1.) dobra na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. p. Kraupischken. 2) P. Gross, wś, tamże. 3.) P. Klein, wś, tamże.

Perczajka, ob. Pierczajka.

Perć, jezioro w pow. sejneńskim, gm. Krasobroda [Krasnogruda ?], ma 10 mr. obszaru. [Por. Pyrkść.]

Perełom al. Przełom, wś nad Niemnem, pow. grodzieński, wprost Sieniewicz i ujścia Kanału Augustowskiego.

Perkallen (niem.) 1) dobra ryc. na pruskiej Litwie, pow. gąbiński, 7 klm. na połud. od Gąbina, na trakcie, blisko lewego brzegu rzeki Remint, pobocznej Pisy; st. p., tel. i kol. żel. Gąbin. Obszar 460 ha. 2.) P., karczma, tamże.

Perkuć, os., pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Teolin, odl. 32 w. od Augustowa, 1 dm., 4 mk.

Perkuhnen (niem.) 1) wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. p. i tel. Lengwethen. 2.) P., dobra na prus. Litwie, pow. szyłokarczemski, st. poczt. Schakuhnen.

Perkuhnlauken (niem.), wś na prus. Litwie, na trakcie z Gąbina do Ragnety, 1½ klm. na półn. od st. p., tel. i kol. żel. Gąbina.

Perkunischken (niem.) 1.) wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, niedaleko granicy pow. ragneckiego, st. p. Gruenheide. 2.) P., wś na prus. Litwie, pow. szyłokarczemski, 2 klm. od st. poczt. Sehakuhnen.

Perkuniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. 30 w. od Władysławowa, ma 7 dm., 97 mk. W 1827 r. było 6 dm., 60 mk.

Perkuntalwen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. szyłokarczemski, blisko źródła półn. ramienia rzeczki Ackminge, wpadającej do Kurońskiej zatoki, 2 klm. od st. p. Schakuhnen.

Perstuń, wś i fol., pow. augustowski, gm. Hołynka, par. rzym.-kat. Teolin. Leży na zach. od traktu z Grodna do Sopoćkiń, w odl. 49 w. od Augustowa, 3 w. od Sopoćkiń. Posiada cerkiew parafialną murowaną erygowaną w 1780 r. przez administracyą ekonomii grodzieńskiej a w 1844 r. z muru wzniesioną. Dykc. geograf. Echarda nazywa P. miastem (w wojew. trockim). Obecnie jest tu 29 dm., 305 mk.; w 1827 roku było 30 dm., 169 mk. Fol. P. ma 558 mr., wchodzi w skład majoratu Łabno. Wś P. ma 32 osad i 488 mr.

Perty, jezioro na obszarze gminy Kadaryszki, w pow. suwalskim. [Pierwotnie Pierczaj.]

Perwalkischken (niem.), dobra na prus. Litwie, pow. nizinny, tuż przy granicy powiatu tylżyckiego, wewnątrz półkola, jakie tworzy rzeka Rus z starą Rusą i poblizkiemi jeziorami, niedaleko miejsca gdzie się Niemen dzieli na dwa ramiona: Rus i Gilią, st. poczt. Kalwa, 4 klm. odl. już w pow., tylżyckim. Obszar 136½ ha.

Pesseln (niem.) 1.) wś, pow. welawski, u brzegu druskieńskich lasów, 4 klm. od st. p. i tel. Gr. Schirrau. 2.) P., folw. na pruskiej Litwie, pow. wystrucki, st. p., tel. i kol. żel. Gruenheide. 3.) P., dobra z fol. Aleksandrinn, na pruskiej Litwie, pow. darkiejmski, 2 klm. od st. p. i tel. Trempen. Obszar 298 ha. 4.) P. Gross, wś na pruskiej Litwie, pow. wystrucki, st. p. Berschkallen. 5.) P. Klein, wybud., tamże. Ad. N.

Petelczyce, okolica, pow. grodzieński gmina Indura, 176 d.

Peterehlen (niem.), wś w płn. części pow. gierdawskiego, 4 klm. od st. p. Muldszen.

Petereitehlen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. p. i tel. Pilkały.

Petereitschen (niem.). wś na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. p. i tel. Pilkały.

Peterlauken (niem.), wś na prusk.Litwie, pow. stołupiański, st. p., tel. i kol. żelaz. Stołupiany.

Peterode, fol., pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Słowiki, odl. 25 w. od Władysławowa, 1 dm., 19 mk.

Petkuniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, 30 w. odl. od Władysławowa, ma 5 dm., 59 mk. W 1827 r. 4 dm., 48 mieszkańców.

Petrajtyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. 38 w. od Maryampola, ma 4 dm., 69 mk.

Petrikatschen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. stołupiański, st. poczt. tel. i kol. żel. Stołupiany.

Petropawłowsk, gmina w pow. augustowskim, należy do s. gm. okr. II we wsi Jastrzębna, st. poczt. Lipsk, ma 3031 mk., rozległości 17660 mr. W skład gm. wchodzą: Jastrzębna, wś i fol., Lipsk, wś, Lipsk Mały wś, Murowanka, Ostrowie, Podwułkusznie, Ponarlica, wś i fol., Rogożyn, wś i fol., Rogożyniec, Wielgóry i Wilcze-bagno. Nazwa tej gminy została jej urzędownie nadana już po przeprowadzeniu nowego podziału Królestwa na powiaty i gminy w 1867 r.

Petropol 1.) fol., pow. grodzieński, gmina Wiercieliszki, Po­ku­biat­tów 152 dz. 2.) P., zaśc., pow. witebski, Pe­t­ro­ne­li Ru­sie­c­kiej i Fe­li­k­sa Sty­rko­wi­cza, 34 dz.

Petrulin, 1.) wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gmina Brzostowica Mała, 47 w. od Grodna, Woł­ko­wi­c­kich 609 dz. i Ma­ru­gów 265 dz. 2.) P., fol., pow. czerykowski, Brujewiczów 567 dz. (400 lasu).

Petschinken (niem.), wś na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. p. Sodargen.

Petzinken (niem.), wś na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. poczt., tel. i kol. żel. Pilkały.

Pęczykowo, wś szlach. i włośc., pow. szczuczyński, gm. Bełda, par. Rajgród, ma 517 mr. obszaru. [Dziś Pieńczykowo.]

Pfefferswalde (niem.), os. na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. p. i tel. Rautenberg.

Pfeil (niem.), leśno na niem. Mazurach, pow. węgoborski, st. p. i tel. Buddern.

Philipponen (niem.), osada, dawniej klasztor filiponów, na pol.-prus. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. Rudczany.

Philipponerhuben (niem.), ob. Filiponie.

Philippsberg (niem.), fol. na niem. Mazurach, pow. gołdapski, 4 klm. od st. p. i tel. Grabowen. [Na płn.-zach. od Löbenthal, dziś okolice PGR Błażejewo.]

Philippsthal (niem.), fol., pow. gierdawski, st. p. Gr. Karpowen.

Piaski 1.) niem. Piasken, os. na pol.-pruskich Mazurach, pow. ządzborski, nad jeziorem Beldahn, wśród krutyńskich lasów, założona między 1831—34 r. przez sektę filiponów z Rossyi przybyłą, st. poczt. Rudozany. 2) P., niem. Sandenn, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad laśmiadckiem jeziorem, na szczycie trójkąta, jakim się jezioro to wrzyna w ląd na płn.-wschód, 8 klm. od st. poczt. Gąsek. Wieś pierwotnie niemiecka, spolszczała. Bernard v. Bolzhofen, kom t. brandenburski, nadaje r. 1474 Miszucie 20 włók celem założenia wsi dannickiej niemieckiej. W r. 1600 mieszkają w P. sami Polacy (Kętrz., O ludn. pol., 500). Ad. N.

Piaski 1.) wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, gm. Kry­p­no, 65 dz. 2.) P., Wierzby, wś, pow. brzeski gub. grodz., gm. Wysokie Lit., 121 dz. 3.) P., wś, pow. grodzieński, gm. Bohorodzicka (Massalany), 218 dz. 4.) P., fol., tamże, należy do dóbr Gorny. 5.) P., wś, pow. ko­bry­ń­ski, gm. Pruska, 5 w. od Kobrynia, 755 dz. 6.) P., wś, pow. prużański, gm. Białowieża, 101 dz. 7.) P., chutor, tamże, gm. i dobra Horodeczna. 8.) P., wś, tamże, gm. Kotra, 97 dz. 9.) P., os. i chutor, pow. słonimski, gm. Kozłowszczyzna. 10.) P., wś, tamże, gm. Piaski, 77 w. od Słonima, 1023 dz. włośc. i 87 cerk. 11.) P., dobra, tamże, 81 w. od Słonima, Pus­ło­w­skich 11,774 dzies. 12.) P. Nowe-Kosteniewo, wś, tamże, 77 w. od Słonima, 387 dz. Gmina obejmuje 52 miejscowości, 710 dm. włok (18 innych), 9270 mk. włościan, uwłaszczonych na 18,035 dz. Nadto w gm. jest 259 dz. cerk. i 27,558 większej posiadłości. Zarząd gminny we wsi P. Nowe. 13.) P., mstko, pow. wołkowyski, gm. Piaski, 950 dz. włośc., 103 cerk., 14 kośc. i 122 dwor. (hr. Krasickich). Gmina obejmuje 55 miejscowości, 891 dm. włośc. (282 innych), 6641 mk. włościan, uwłaszczonych na 8410 dz. Nadto w gm. jest 233 dz. cerk. i kośc. i 15,304 dz. większej posiadłości. 14.) P., dwa zaśc., pow. nowoaleksandrowski, gm. Antolepty (3) i Rymszany (8 w.). 15.) P., wś, pow. wiłkomierski, gm. Traszkuny (3 w.). 16) P., zaśc., tamże, gm. Wieprze (8 w.). 17.) P., urocz., tamże, gm. Wojtkuszki, należy do dóbr Rybaciszki. 18.) P., wś, pow. lepelski, należała do dóbr Woronia.

Piaskinia, wś i os. karcz., pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 1 w., ma 4 dm., 24 mk. W 1827 r. był. 1 dm., 8 mk. Wchodziła w skład dóbr rządow. Kalwarya (t. III, 711).

Piaskowo, jezioro, drobnych rozmiarów, w pow. sejneńskim, gm. Pokrowsk, na obszarze wsi Jeziorki.

Piatak, wś, pow. pow. sokólski, gm. Trofimówka, 28 w. od Sokółki, 274 dz.

Piatywołoki, wś, pow. pow. sokólski, gm. Bagny, 180 dz.

Piątki 1.) niem. Piontken, dobra ryc. na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. p. i tel. Perły, 4 klm. odl. Obszaru 632 ha. Cegielnia, wiatrak i gorzelnia parowa. [Na granicy obwodu kaliningradzkiego, dziś nie istnieje.] […] Ad. N.

Piątkowizna, wś, pow. kolneński, gm. Łyse, par. Turośl, ma 1442 mr. obszaru. Powstała w końcu XVIII w.; w 1827 r. było 42 dm., 208 mk. Kurpiów.

Pickeln al. Gonderkehmen (niem.), wś na niem. Mazurach, pow. gołdapski, blizko granicy pow. gąbińskiego, 6 klm. na płn.-zach. od stacyi poczt. Tollmingkehmen.

Pieciulgery, os., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. 30 od Władysławowa, ma l dm., 12 mk.

Piecki 1.) wś i fol., pow. olkuski, gm. i par. Kromołów. W 1827 r. było 7 dm., 45 mk. 2.) P., pow. suwalski, gm. Czostków, par. Filipów, odl. 13 w. od Suwałk, ma 41 dm., 290 mk. W 1827 r. było 7 dm., 39 mk.

Piecyk, os. leś., pow. augustowski, gm. Szczebro–Olszanka, par. Szczebra.

Pieczonki, niem. Pietzonken, wś na pol.-prus. Mazurach, w płn. części pow. leckiego, prawie na granicy pow. gołdapskiego, w pobliżu jeziora Kruklińskiego, 8 klm. na płn.-wschód od st. poczt., tel. i kol. żel. Lecu. Wś polska. Jerzy Krosta, ssta lecki, sprzedaje r. 1554 Jurkowi Dzięgielowi 3 włóki sołeckie nad jez. Kruklin i pod Sołdanami, włókę za 30 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 30 włókach, przy 10-ciu latach wolności. W P. mieszka w r. 1625 tylko polska ludność. Ad. N.

Pieczugiris, jezioro na obszarze dóbr Krasnowo, w pow. sejneńskim.

Pieczuliszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże, odl. 10 w. od Wyłkowyszek, ma 3 dm., 19 mk. W 1827 r. było również 3 dm., 19 mk.

Pieczyszki 1.) Polowe, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. 12 w. od Władysławowa, 8 dm., 82 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. 2.) P. Borowe, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 32 w., ma 4 dm., 41 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Piekutowo, wś, pow. augustowski, gm. i par. Bargłów. Odl. od Augustowa 15 w., ma 6 dm., 67 mk. W 1827 r. było 4 dm., 22 mk.

Pielany, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Bartniki. Odl. od Wyłkowyszek 21 w., ma 16 dm., 78 mk. W 1827 r. było 15 dm., 107 mieszkańców.

Pieniacze, wś, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Berżniki. Odl. od Sejn 16 w., leży nad jeziorem Gausty, ma 4 dm., 37 mk., 135 mr. W 1827 r. było 3 dm., 45 mk. Wchodziła w skład dóbr Hołny Wolmera.

Pieńki […] 17.) P. Grodzisko, wś szlach., pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły. W dok. z r. 1453 wspomnieni są Pień­ko­wie „de clenodio Okunie“. W r. 1488 „Joannes de Pienki Granska“, t. j. Grodzisko (Kapica, Her­barz, 320). W 1827 r. było 11 dm., 59 mk. 18.) P. Borowe, wś szlach., pow. kolneński, gm. Jedwabno, par. Dobrzyjałowo. W 1827 r. było 15 dm., 78 mk. 19. P., os., pow. augustowski, gm. i par. Bargłów, odl. od Augustowa 15 w., ma 3 dm., 64 mk. W 1827 r. było 2 dm., 15 mk. Br. Ch.

Pieńki, 1.) wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, gm. Gródek, 31 w. od Bia­łe­go­sto­ku, z urocz. Łupicz Bór, 723 dz. włośc. i 20 dz. pryw. 2.) P., urocz., pow. biel­ski gub. grodz., gm. Dubiażyn. 3.) P. al. Łazy, os., pow. prużański, gm. Czerniakowo.

Pieńskie, Peńskie, wś i dobra, pow. bia­ło­sto­c­ki, gm. Kry­p­no, 32 i 28 w. od mta pow. Wś 409 dz.; dobra, Michałowskich, z fol. Kruszyn i Pieszczanka 1414 dz.

Piepershof (niem.), dobra na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. p., tel. i kol. żel. Ragneta.

Pieragienen (niem.) 1.) wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, nad rz. Węgorapą, 3 klm. od st. poczt., tel. i kol. żel. Wystruci. 2.) P., dobra ryc., tamże. Obszaru 185 ha.

Pierczajka al. Pierszajka, Perczajka, rzka, wypływa z jez. Metelskiego [Dziś przyjmuje się raczej, że wypływa z jez. Obelica.], w pow. sejneńskim, pod Bućkunami, płynąc ku płn. łączy się z praw. brzegu pod Obelicą, w pow. kalwaryjskim, z drugą odnogą wypływającą z jez. Obelskiego, a zwaną pospolicie Obelicą, płynie dalej w kierunku wsch.-płn. śród wysokich wybrzeży pod Krakopolem, Podworyszkami i pod Balwierzyszkami, na granicy pow. maryampolskiego, wpada z lew. brzegu do Niemna. Długa przeszło 30 w. Zwą ją także Balbierą (por. Bibl. Warsz. 1846 r., IV, 7).

Pieresiołki, wś nad Niemnem, pow. grodzieński, gm. Hoża, 2 w. od Grodna, 163, dz.

Pierszajka, fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya. Odl. od Kalwaryi 43 w., ma 5 dm., 41 mk. W 1827 r. był 1 dm., 21 mk.

Pierszakieniki, wś, pow. kalwaryjski, gm. Simno, par. Krakopol, odl. od Kalwaryi 37 w., ma 30 dm., 256 mk. W 1827 r. było 26 dm., 220 mk. Br. Ch.

Piertanie, wś nad jezior. Pierty i Wigry. pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry. Odl. od Suwałk 12 w., ma 15 dm., 109 mk., 327 mr. obszaru. Gleba bagnista. W 1827 r. było 7 dm., 38 mk.

Pierty, jezioro w pow. suwalskim, stanowi właściwie część jeziora Królowek. Por. Królowek. [K. O. Falk podejrzewa źródłosłów jaćwieski.]

Piesce 1.) al. Pieście, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Giełgudyszki, odl. od Władysławowa 32 w., ma 12 dm., 110 mk., 408 mr. W 1827 r. było 10 dm., 96 mk. Wchodziła w skład dóbr Giełgudyszki Dolne. 2.) P., pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 53 w., ma 13 dm., 139 mk. W 1827 r. było 6 dm., 38 mk. Br. Ch.

Pieszczaniki, wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, fabryka sukna.

Pieszczanka 1.) wś, fol. i okolica, pow. grodzieński, gm. Skidel, 33 w. od Grodna. Wś ma 295 dz.; okolica 62 dz.; fol. Nie­k­ra­so­wych, 115 dz. 2.) P., urocz. dóbr Pieńskie, pow. bia­ło­sto­c­ki. 3.) P., fol., pow. kobryński, gm. Iłosk, 27 w. od Kobrynia, Se­w­la­nów (dawniej Za­le­s­kich), 1212 dz. 4.) P., urocz. dóbr Kiersnowek. 5.) P., wś, pow. prużański, gm. Bereza, 42 w. od Prużany, 24 dm., 233 mk., 438 dz., szkoła. 6.) P., wś, tamże, gm. Malecz, 22 w. od Prużany, 422 dz. W r. 1563 należy do wójtowstwa kabakowskiego, we włości dworu błudeńskiego, ekon. kobryńskiej. We wsi było 10 włók gruntu przepodłego. Dochód 11 kóp. 7.) P., wś, pow. słonimski, gm. Kuryłowicze, 253 dz. 8.) P., dobra, pow. mohylewski, od r. 1875 Bończów Osmołowskicb, 250 dz. 9.) P., dobra, tamże, od r. 1871 Szkulteckich, 1240 dz. (930 lasu). 10.) P., wś nad Wabiczem, tamże, gm. Nieżków, 14 dm., 61 mk., cerkiew. 11.) P. al. Emelianowa, wś, pow. newelski, gm. Rykszyno, cerkiew, szkoła.

Pieszczanki, wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, gm. Gródek, 28 w. od Bia­łe­go­sto­ku, 381 dz.

Pieszczatka 1.) Piszczatka, wś, pow. brzeski gub. grodz., gm. Rohacze. Ob. Tymianka. 2.) P., wś, tamże, gm. Połowce, 49 w. od Brześcia, 33 dm., 339 mk., 684 dz., szkoła. Pod wsią wał sypany i 8 kurhanów.

Pieszczule, wś, pow. prużański, należą do dóbr Kabaki, Włodków.

Pieszczutycze, wś, pow. wołkowyski, na płd.-wschód od Wołkowyska.

Pietkieliszki, wś i fol., pow. maryampolski, gm. Freda, par. Wejwery. Odl. od Maryampola 90 w. Wś ma 17 dm., 182 mk., 20 osad. i 497 mr. obszaru; fol. 4 dm., 83 mk. Wchodził w skład dóbr Freda Dolna. W 1827 r. było 17 dm., 101 mk.

Pietrasze 1.) niem. Pietraschen al. Petrassen, wś na prus. Mazurach, pow. gołdapski, 7 klm. na płn.-wsch. [Błąd: w rzeczywistości na południe.] od st. p. i tel. Gołdapi. Fryderyk v. Kanitz sprzedaje r. 1568 Piotrowi Skomackiemu z powiatu straduńskiego 7 włók sołeckich celem założenia wsi dannickiej na 63 włókach, położonych w puszczy; 10 lat wolności. R. 1584 kupuje Andrzej Czyprek (Sipreck) z Grabnika w pow. łeckim, 3 włóki sołeckie od Doroty, żony Urbana Gryki, sołtysa z Pietrasz. R. 1750 posiada Pietrasze Piotr Borowski. 2.) P., wś na pol.-prus. Mazurach, w płn. części pow. łeckiego, prawie na granicy leckiego, blisko jez. Szóstak, st. p. Orłowo 4½ klm. odległa. P. istniały już r. 1563; r. 1600 mieszkają tam sami Polacy (ob. Kętrz., O ludn. pols.). Ad. N.

Pietrasze 1.) fol, pow. bia­ło­sto­c­ki, gmina i dobra Dojlidy. 2.) P., urocz. przy wsi Góry, tamże, gm. Kry­p­no. 3.) P., wś, pow. słonimski, gm. i par. Dworzec.

Pietraszewicze, wś, pow. grodzieński, gm. Krynki, 137 dz.

Pietraszki, niem. Pietraschken al. Petrellkehmen, wś na prus. Litwie, pow. darkiejmski, przy bitym trakcie z Darkiejmów do Gołdapi, 4 ½ klm. od st. poczt. Kleszczewa [Kleszowen leży za granicą, zaś Piertaszki (Petrelskehnien) ok. 8 km na zach. od Gołdapi.].

Pietraszki, wś, pow. sejneński, gm. i par. Wiejsieje, odl. 21 w. od Sejn, ma 43 dm., 267 mk., 699 morg. Wchodziła w skład dóbr Wiejsieje. W r. 1827 było 17 dm., 129 mk.

Pietraszówka, wś, pow. grodzieński, gm. Hudziewicze, 42 w. do Grodnia, 286 dz.

Pietrele, niem. Pietrellen, wś na prus. Mazurach, w półn. części pow. węgoborskiego, nad poboczną rzeczką Węgorapi, 3 klm. na półn.-zach. od st. poczt. Budry. [Piotrowo]

Piękna Góra 1.) niem. Schoenberg, dobra na pols.-prus. Mazurach, pow. lecki, na wąskim przesmyku między jez. Leckiem a Niewocińskiem, 3 klm. od st. poczt., tel. i kol. żel. w Lecu. W pobliżu Pięknej Góry na ostrowie Leckiego jeziora odkopano liczne urny i narzędzia wojenne. Obszaru 82 ha. 2.) P., wś na pol.-pruskich Mazurach, pow. ządzborski, st. poczt. Mikołajki. Ad. N.

Piętki 1.) niem. Pientken, wś na pols.-prus. Mazurach, pow. łecki, tuż przy st. poczt. Kalinowo. Wieś polska. Ks. Olbracht nadaje r. 1539 Michałowi i jego braciom, oraz Pietraszowi Janowi na prawie magdeburskiem 15 włók między Kalinowem, Długiemi, Szymkami, Iwaśkami i Marcinowem, z obowiązkiem jednej służby zbrojnej. Pietrasz Jan dostaje 5 włók i 6 mr. R. 1619 i 1621 mieszkają w P. Michał Jacko i Paweł Piętka (ob. Kętrz.: O ludności, str. 507). 2.) P., fol., pow. ostródzki, st. p., tel. i kol. żel. Lubawa w Prusach zach.

Pijawne Polskie, P. Ruskie i P. Małe, trzy wsie i os., pow. augustowski, gm. Szczebro–Olszanka, par. Szczebra, odl. od Augustowa 17 w. P. Polskie ma 37 dm., 296 mk. W 1827 r. było 24 dm., 140 mk. P. Ruskie, odl. od Augustowa 18 w., ma 40 dm., 340 mk. W 1827 r. było 22 dm., 130 mk. P. Małe ma 9 dm., 53 mk. W 1827 r. było 4 dm., 25 mk. P., os. drog., 1 dm., 11 mk.; os. leś., 1 dm., 3 mk.

Pikły, os., pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rajgród. W 1827 r. 1 dm., 4 mk. [Leśniczówka między Bełdą a Czarną Wsią, na płn.-zach. od drogi Grajewo-Rajgród.]

Pikżywnie, kol. nad rzką Pentą, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Syntowty, odl. od Władysławowa 21 w., ma 38 dm., 270 mk. W 1827 r. było 17 dm., 156 mk. Kolonia P. powstała z uwłaszczonych osad i w 1885 r. miała rozl. mr. 143: gr. or. i ogr. mr. 108, łąk mr. 33, nieuż. mr. 2; bud, z drzewa 6; płodozmian 6-polowy.

Pilewsie, wś, pow. grodzieński, gm. Kamionka, 140 dz.

Pilis, z lit., jestto nasyp, gród (od pilu – napełniam [Błąd: pilis — lit. zamek]). Wchodzi w skład wielu nazw w miejscowościach zamieszkałych przez ludność litewską. Ztąd utworzona często napotykająca się nazwa Pilokalnie, oznaczająca pierwotnie grodzisko, a dziś istniejące przy nich osady. O Pilokalniach litewskich pisał Bolesław Rudzkiewicz w Bibl. Warsz. (1859 r., IV., 78).

Pilkallen, ob. Pilkały.

Pilkałnas, dosł. zamkowa góra. Wiele gór na Żmujdzi nosi tę nazwę, jak: 1.) P., góra. nad Dubissą tuż pod Betygołą, na której znać dotąd ślady obronnego zamku Aukajm (ob.). 2.) P., dalej góra pod Średnikiem, zwana też góra Palemona, o 1 w, od Dubissy, z nasypem 50½ stóp wysokiem. 3.) P., góra w pow. nowoaleksandrowskim, o 3 w. od Taurogiń, 118 sąż. npm. wysoka, najwyższy punkt gub. kowieńskiej. 4.) P., góra w pow. telszewskim, w dobrach Saricie, pod Ławkowem, ze śladami warowni z czasów krzyżackich.

Pilkały 1.) niem. Pillkallen, miasto powiatowe na prus. Litwie, 30 klm. na półn.-zach. od Gąbina, 17 klm. na płn. od Stołupian, połączone z tem miastem, jakoteż z Szillen (nad tylżycko-wystrucką koleją), Lasdehnen i Schirwindt (nad granicą rosyj.) traktami bitymi. Leży w okolicy w wodę nie obfitującej, lecz urodzajnej. Grunty gliniaste i piaszczyste, nadają się do uprawy zboża, a łąki, wśród bagnistych moczarów, obfitują w trawę. Mieszkańcy, podług spisu z 1886 w liczbie 2749, trudnią się prawie wyłącznie rolnictwem, a produkty odstawiają do Królewca, Berlina i innych większych miast. Obok tego chowają, dużo koni rasowych, dzięki bliskości trakeńskiej stadniny. Przemysł i handel ożywione. Miasto posiada: filią banku państwowego, landraturę, urząd celny, urząd mierniczy, kasę powiatową, pocztę i telegraf. Poczta osobowa odchodzi do Szillen, do Lasdehnen i Schirwindt, omnibus do Stołupian. Miasto otrzymało prawo miejskie od króla Fryderyka Wilhelma I. Ma sławę litewskiej Abdery. Powiat pilkałowski, część obw. reg. gąbińskiego, leży między 54°42′ i 55°2′ płn. sz., a 39°47′ i 40°32′ z. d. i graniczy z półn. z pow. ragneckim i Rossyą, płd. z Rossyą i pow. stołupiańskim i gąbińskim, z zach. z pow. gąbińskim i ragneckim. Ma 19½ mil kw. i przeszło 46000 mk. Prócz miasta powiatowego jest jeszcze miasto Schirwindt. Powiat cały jest jedną wielką równiną, w najwyższym punkcie leży miasto powiatowe. Klimat łagodny, czasami, zwłaszcza z wiosną, wieją ostre wiatry. Co do jakości gruntów, ma powiat 53•5% gruntu gliniastego, 28•5% miesz., 10•4% pias., 1•5% bagn., 0•5% wód. Znaczniejszych rzek powiat nie ma; wspomnienia godne; Rauszwe, Szeszupa. Także Wystruć przerzyna powiat, zabierając kilka pomniejszych strug. Jeziór większych również nie ma, za to 4 znaczne moczary, t. n. Kack Balis, prawie 1 milę kw. obejm., a w największej części do pow. ragneckiego należący, Wielki i Mały Plinis i Plinis przy Dickianten. Lasów ma pow. 52277 mr., torfisk 1•34 mil kw., łąk 65201, pastwisk 31659 mr. Mieszkańcy chowają wiele koni rasowych, bydła i owiec, mniej świń. Pszczolnictwo, niegdyś w powiecie bardzo rozpowszechnione, zaniedbano. Wielkich dóbr W powiecie nie ma, również mało posiadłości niżej 5 mr., największa część gruntów podzielona na chłopskie gospodarstwa. Dróg żelaznych pow. nie posiada, a najbliższy dworzec w Stołupianach. Trakty bite idą z Stołupian na Pilkały, Lasdehnen do Ragnety, z Pilkał do Tylży i do Schirwindt; z Kassen do Gąbina; z Lagdehnen do Schillehnen i z Kusmen do Sodargen. Mieszkańcy składają się z Polaków, Litwinów, Niemców, Greków i Żydów. Najwięcej z nich wyznaje religią ewang.; kilkuset kat., żyjących w pow. należą do probostw misyjnych w Riedelsbergu i Bilderweitschen, należących do dekanatu brunsberskiego (ob. Reichspostgebiet. Grundbesitz v Ost-Pr., Weiss, Rgb. Gumbinnen). 2.) P., przystanek na trakcie gąbińsko-ragneckim, st. p. Malwischken. 3.) P., dobra na prus. Litwie, pow. darkiejmski, 4 klm. od st. pocz. Trempen. Obsz. 289 ha. 4.) P., wś na prus. Litwie, pow. gąbiński, na połud.-wschód od m. pow., st. poczt. Walterkehmen. 5.) P. Wielkie, niem. P. Gr., al. Skumbern, Pillkallen Naujems, wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. pocz. Kraupischken. 6.) P. Małe, niem. P. Klein osada, tamże. 7.) P. Małe, pow. piłkałowski, st. pocz. Mallwischken. Ad. N.

Pillkallen, ob. Pilkały.

Pillupoehnen 1.) al. Pillwutschen, wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, st. poczt. Pelleningken. 2.) P., wś i dobra na prus. Litwie, pow. stołupiański, 16 klm. na połud. od miasta pow., połączone z niem bitym traktem, blizko granicy rossyjskiej, nad strugą Dobupą, na wyżynie urodzajnej. Ma 1019 mk. (1875 r.), trudniących się rolnictwem, chowem bydła a zwłaszcza koni dobrej rasy. Kościół par. ew., st. poczt. i tel. w miejscu; poczta osobowa z Stołupian na Pillupoehnen do Szittkehmen. Obszar 270 ha. Cegielnia i wiatrak. 3.) P. Klein, wś, tamże. Ad. N.

Pillwarren (niem.), ob. Littauisch P.

Pillwogallen, ob. Lepkehmen.

Pillwutschen, ob. Pillupoehnen.

Pilokalnie 1.) al. Pilokalnia, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Lubowo, odl. od Kalwaryi 12 w. Wś ma 4 dm., 31 mk.; fol. 17 dm., 31 mk. W 1827 r. było 11 dm., 102 mk. W 1870 r. fol. P. z wsią t. n. i Nowa Pilokalnia, miał rozl. dominialnej mr. 234: gr. or. i ogr. mr. 168, łąk m. Do szczegółów podanych powyżej (ob. Łakińskie) dodajemy: w 1886 r. fol. P. al. Łakińskie, z wsią Dymitrowszczyzna, miał rozl. r. 59, nieuż mr. 7; bud. mur. 7, z drzewa 8; płodozmian 10 polowy; wś P. os. 8, z gr. mr. 101; wś Nowa Pilokalnia os. 12, z gr. mr. 20. 2.) P., al. Łakińskie, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. Raudań. Do szczegółów podanych powyżej (ob. Łakińskie) dodajemy: w 1886 r. fol. P. al. Łakińskie, z wsią Dymitrowszczyzna, miał rozl. dworskiej 506 mr.: gr. or. i ogr. mr. 366, łąk mr. 97, pastw. mr. 23, nieuż. mr. 30; bud. mur. 8, z drzewa 17; płodozmian 4 polowy; są pokłady torfu. Wś Dymitrowszczyzna os. 18, z gr. mr. 42. 3.) P. Makowszczyzna, fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Lubów. W 1876 r. fol. P. Makowszczyzna, z wsią Makowszczyzna, Ułanówka i Lenino, miał rozl. domin. mr. 241: gr. or. i ogr. mr. 188, łąk mr. 42, pastw. mr. 4, nieuż. mr. 7; bud. mur. 2, z drzewa 5; wś Makowszczyzna os. 14, z gr. mr. 134; wś Ułanówka os. 13, z gr. mr. 23; wś Lenino os. 4, z gr. mr. 6. Ob. Makowszczyzna. Dobra królewskie P., z łąką Bobrynie zwaną, w województwie trockim, przywilejem Augusta III z dnia 20 listopada 1744 r., nadane zostały w dożywotnie posiadanie oboźnemu kowieńskiemu Franciszkowi Makowskiemu h. Bronie, który prawo to, na mocy zezwolenia tegoż króla, wyrażonego w przywileju z dnia 21 października roku 1748, sprzedał za 4000 tynfów Józefowi Chalembekowi, aktem sporządzonym przed sądem wójtowskim magdeburgii ludwinowskiej w dniu 4 grudnia 1750 r. Podług spisów podskarbińskich z r. 1766 starostwo składało się z dóbr P., Markowszczyzny, łąki Bobrynie, w leśnictwie niemonajskiem, albo kirśniańskiem, posiadał je tatar Józef Chalembeka, a po nim Koryccy, którzy opłacali kwarty złp. 75, a hyberny złp. 14. 4.) P., pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk, odl. od Wyłkowyszek 2l w., ma 10 dm., 110 mk. W 1827 r. było 22 dm., 138 mk. 5.) P., wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. i par. Bartniki, odl. od Wyłkowyszek 19 w., ma 4 dm., 60 mk. W 1827 r. było 4 dm., 28 mk. Wś należała do par. Wyłkowyszki. W 1871 r. fol. i wś Pilokalnie Ułana miały rozl. dworskiej mr. 593: gr. or. i ogr. mr. 377, łąk mr. 167, wody mr. 3, zarośli mr. 4, nieuż. mr. 7; bud. mur. 3, z drzewa 16. Wś P. os. 32, z gr. mr. 336. Br. Ch.

Pilokalnis, ob. Naujepile.

Pilona 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 58 w., ma 30 dm., 305 mk. W 1827 r. było 20 dm., 169 mk. 2.) P. Dodatkowa, pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 58 w., ma 10 dm., 47 mk.

Pilsach (niem ), os. wśród łąk, pow. węgoborski, st. poczt. Budry.

Piluki, wś, pow. grodzieński, gm. Wiercieliszki, 161 dz.

Pilukiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Szaki. Odl. od Władysławowa 27 w., ma 4 dm., 57 mk. W 1827 r. było 4 dm., 44 mk. Ob. Giełgudyszki Dolne.

Piluny, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk. Odl. od Wyłkowyszek 18 w., ma 28 dm., 166 mk. W 1827 r. należała do par. Wyłkowyszki, miała 19 dm., 141 mk.

Pilup (litew. pilis-zamek, Upe-rzeka), grodzisko, o milę od Olity, na górze nad Niemnem, w pow. trockim.

Pilwa, rzka w pow. maryampolskim, powstaje z kilku strumieni, zlewających się przy linii drogi żel. z Ejtkun do Kowna, od półn. strony pod Skirkiszkami, poczem przechodzi na połud. stronę tejże drogi, płynie w kierunku połud.-zach. i pod Pilwiszkami wpada z praw. brzegu do Szeszupy. Długa przeszło 30 w. Pod Trakiszkami przyjmuje z lew. brzegu Powabelksna.

Pilwauz (niem.), jezioro, w pow. margrabowskim, tuż nad granicą pow. gołdapskiego, wśród innych znacznych jezior, w jakie obfituje cała półn.-zach. część powiatu. W opisie pow. margrabowskiego (t. VI 115) mylnie nazwane Pilwanz. [Zapewne Pilwunk (mapa WIG 1927 r.), niem. Pillwung, dziś Piłwąg]

Pilwie, jezioro, w pow. sejneńskim, o 4 w. na północ od jez. Iłgiel, z którym łączy się przez strumień. [Struga Kunisianka.]

Pilwiszki, os. miejska, przed 1867 r. miasteczko, nad rz. Szeszupą, przy ujściu rz. Pilwy i Wysokiej, pow. maryampolski, gm. i par. Pilwiszki. Osada ta rozłożyła się na wyniosłym brzegu rzeki, w malowniczem położeniu. Odl. 25 w. od Maryampola a 14 w. od Wyłkowyszek. Posiada kościół par. drewniany, urząd gminny, szkołę początkową, aptekę, st. dr. żel. warsz.-petersb. na odnodze z Kowna do Ejtkun, odl. 29 w. od Wierzbołowa, a 87 w. od Koszedar. Os. ma 157 dm. i 2291 mk. W 1827 r. było tu 81 dm., 888 mk., w 1862 r. było 226 dm., 1889 mk. P. powstały na obszarze rozległych puszcz, stanowiących dobra królewskie. Pierwotna wś otrzymała w 1536 r. przywilej miejski. Dla braku przyjaznych warunków miasto nie mogło się rozwinąć i osada przybrała charakter wsi, aż dopiero ponowny przywilej Stanisława Augusta w 1792 r. wrócił P. stanowisko miasta i przywrócił ludności przywileje, które nadużycia starostów jej odebrały. Stefan Chrapowicki, starosta pilwiski, założył tu w 1709 r. kościół i parafią. P. znane są z jarmarków na bydło i konie. Obecnie bywa tu 6 jarmarków rocznie. P. par., dek. maryampolski (dawniej sapieżyski), 7003 dusz. P. gm., należy do s. gm. okr. II w Dębowej Budzie, st. poczt. w Maryampolu. W skład gm. wchodzą: Antonowo, Arżołupie, Audeiszki, Auksztyszki, Bartniki, Biersztupie, Bierżnowienie-Czepajcia, Bierżnowienie-Dąbrowskich, Bogata, Budwiecie, Garbiszki, Gieruliszki, Iżdegi Małe, Iżdegi Nadwysokie, Jozuniszki Poparafialne, J. Rządowe, Jurksze, Kalwa, Karklipiszki, Kiermusze, Kirsnokiszki, Krawniszki, Kuczyszki, Linksmokalnie, Mejsztyszki, Pilwiszki, Pińczyszki, Poprudzie, Potaszniki, Skindeliszki, Stejniszki, Stepkiszki, Szatmusie, Szaudynie, Szaudadusze, Szlurpkiszki, Tymieńszczyki, Ubognowina, Uszpilnie, Uszpondzie, Warakiszki, Wójty i Wyrokiszki. Pilwiskie leśnictwo rządowe ma 47601 morg. obszaru i dzieli się na straże: Wilemska, Sparwinie, Girniki, Kłampupie. W leśnictwie tem zaprowadzoną, była 1861 r. szkoła strzelców dla gub. augustowskiej. W 1828 r. odkryto tu bursztyn, za który skarb otrzymał ogółem 1093 rs. za prawo kopania. Pilwiskie starostwo niegrodowe leżało w wdztwie trockiem, pow. kowieńskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1766 składało się z miasta Pilwiszki i z dóbr Giewałtowskich z przyległościami, które posiadał Chrapowicki, marszałek orszański, opłacając zeń kwarty złp. 3083 gr. 5, a hyberny złp. 1246. Na sejmie z 1773—1775 stany Rzplitej nadały to sstwo w posiadanie emfiteutyczne Jackowi Paszkowskiemu, koniuszemu wdztwa brzesko-litewskiego, który płacił kwarty 3533 złp. Br. Ch.

Piłak, niem. Pillackermuehle, młyn na pol.–prus. Mazurach, pow. ządzborski, w pobliżu jeziora Klukowskiego, st. poczt. Rybno.

Piłaki 1) niem. Pillacken, dobra na pol.-prus. Mazurach, pow. ządzborski, o 1½ klm. na północ od Piłaku, tuż nad jeziorem Klukowskiem, st. poczt. Rybno. 2.) P. Wielkie, niem. P. Gross, wś na pol.–prus. Mazurach, pow. węgoborski, nad Piłaką, strugą poboczną Gołdapi, na wschód od Węgoborku, 6 klm. na płd. od st. poczt. Budry. Przytyka do pobojowiska grunwaldzkiego.[Błąd.] Jan Pusz, starosta węgoborski, sprzedaje Pawłowi Sperling (Wróbel) i Stanisławowi Hase (Zając) z Nowej Wsi, w łeckim powiecie, 6 włók sołeckich nad Piłaką, włókę za 30 grzywien, 7 lat wolności. Dan 1569 r. we wtorek Ziel. Swiątek. W 1600 r. mieszkają w Piłakach Marcin Bieniuta i Fryderyk Dzierlatka. 3.) P. Małe, niem. P. Klein, odl. ½ klm. na półn. od P. Wielkich. Jan Pusz starosta węgoborski, sprzedaje 1553 r. Maciejowi, synowi Janela, nad małą Piłaką 5 włók sołeckich, celem założenia wsi dannickiej na 45 wł., 6 lat wolności (ob. Kętrz. O ludn., 532—3.).

Piłatowszczyzna, wś nad Supraślą, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Gró­dek, przy linii dr. żel. z Bia­łe­go­sto­ku do Ba­ra­no­wicz.

Piłatyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Gudele, Odl. od Maryampola 25 w., ma 13 dm., 161 mk., 319 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 12 dm., 92 mk. (ob. Iwaniszki 2.).

Piłkalnis, jezioro w pow. sejneńskim, w dobrach Krasnowo (ob. t. IV, 640).

Piłki, wś, pow. grodzieński, gm. Hudziewicze, 314 dz.

Piłokalnie, ob. Pilakolnie.

Piłotyszki, pow. wyłkowyski, gm. Giże, par. Wyłkowyszki. Odl. od Wyłkowyszek 6 w., ma 2 dm., 11 mk. W 1827 r. było 2 dm., 15 mk.

Piłownia, wś, pow. grodzieński, gm. Berszty, 54 w. od Grodna, 444 dz.

Pinkowiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki. Odl. od Maryampola 26 w., ma 7 dm., 32 mk. W 1827 r. należały do par. Preny, miały 1 dm., 27 mk.

Pińczyszki 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie. Odl. od Maryampola 25 w., ma 13 dm., 111 mk W 1827 r. było 6 dm., 60 mk. 2.) P. Małe, os., pow. maryampolski, gm. i par. Pilwiszki. Leży tuż przy osadzie Pilwiszki, ma 1 dm., 12 mk.

Piotrajtyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 38 w., ma 7 dm., 69 mk. W 1827 r. był 1 dm., 23 mk.

Piotrowa Dąbrowa, os. i fol., pow. suwalski, gm. Hutta, par. Kaletnik, odl. od Suwałk 10 w.; fol. ma 1 dm., 6 mk.; os. 1 dm., 7 mk. W 1827 r. było 25 dm., 126 mk. [Później także Piotrowizna.]

Piotrowce, wś, pow. grodzieński, gm. Brzostowica Mała, 171 dz.

Piotrowicze, fol., pow. sejneński, gm. i par. Święto Jeziory, odl. od Sejn 30 w., ma 3 dm., 65 mk., cegielnią, pokłady kamienia wapiennego i torfu. W 1827 r. było 2 dm., 5 mk. W 1876 r. fol. P. z nomenkl. Paciugrynda rozl. mr. 892: gr. or. i ogr. mr. 440, łąk mr. 73, pastw. mr. 62, lasu mr. 304, nieuż. mr. 13; bud. mur. 8, z drzewa 15; płodozmian 4 polowy; las urządzony w kolei 60 letniej. Na uwłaszczenie włościan wydzielono mr. 894.

Piotrowinie, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 11 w., 1 dm., 15 mk. W 1827 r. było 2 dm., 28 mk.

Piotrowo […] 7.) P., fol., pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin. Nie zamieszczony w nowszych urzędowych spisach. Odl. 54 w. od Augustowa. W 1880 r. fol. P. rozl. mr. 264: gr. or. i ogr. mr. 238, łąk mr. 13, past. mr. 2, nieuż. mr. 10; bud. z drzewa 4; pokłady torfu. Fol. ten oddzielony został od dóbr Dorguń. Br. Ch.

Piotrowo, niem. Peterhain, wś na polsk.-pruskich Mazurach, pow. ządzborski, leży wśród krutyńskich lasów, st. p. Stara Ukta. Założyli tę wś około r. 1832 przybyli z Rossyi Filiponi, których Fryderyk Wilhelm III dla zaludnienia puszczy tu osadził i przywilejami obdarzył. Ad. N.

Piotrówka […] 6.) P., os., pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl. od Suwałk 17 w., ma 1 dm., 7 mk. Br. Ch.

Piotrówka 1.) fol., pow. grodzieński, gm. Górnica, 93 dz. West­ber­gów. […]

Piple, wś, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Sapieżyszki, odl. od Maryampola 56 w., ma 14 dm., 380 mk. W 1827 r. było 21 dm., 220 mk.

Piplin 1.) al. Pieplin (niem.), wś na pruskiej Litwie, pow. wystrucki, st. poczt. Gr. Friedrichsdorf. 2.) P., wś, pow. labiewski, st. poczt. Mehlauken.

Pipliszki, wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń Fergisa, odl. od Władysławowa 41 w., ma 11 dm., 71 mk. W 1827 r. było 3 dm., 17 mk.

Piragie, wś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. od Władysławowa 26 w., ma 6 dm., 45 mk. W 1827 r. było 8 dm., 83 mk. Ob. Giełgudyszki Dolne.

Piroginie al. Unia, fol. nad rz. Szyrwintą, pow. wyłkowyski, gm. i par. Olwita. Nie zamieszczony w ostatnim spisie urzędowym. Odl. 10 w. od Wyłkowyszek. W 1871 r. rozl. mr. 752: gr. or. i ogr. mr. 537, łąk mr. 180, wody mr. 6, nieuż. mr. 29; bud mur. 6, z drzewa 8; pokłady torfu. Fol. ten w 1869 r. oddzielony został od dóbr Rutkiszki.

Piroszki, wś, pow. sokólski, gm. Ostrów, 18 w. od Sokółki, 629 dz. włośc. i 32 dz. Ey­sy­mon­tów.

Pirtele, os., pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze. odl. od Władysławowa 35 w., ma 2 dm., 24 mk. W 1827 r. było 2 dm., 24 mk.

Pisa 1.) Pissa, Pisna, Pysz, rzeka, poczyna się w Prusach pod komorą Wincenta, wchodzi w pow. kolneński, płynie ku wschod.-płdn. pod wsiami Cieciory, Dobrylas i prawie naprzeciwko, nieco na zachód m. Nowogrodu, wpada z praw. brzegu do Narwi. Długa w królestwie około 40 wiorst. W nadaniu 20 grudnia 1630 r. Zygmunta III bartnikom Kurpiom: „żaki albo wiencierze stawiać na rzece Pisi.“ (Połuj. Gub. aug., 51). Przyjmuje z praw. brzegu rz. Turośl, z lewego Wincentę [Łabna, dopływ Skrody.] i Skrodę. Rzeka ta stanowiła zdawna granicę pomiędzy posiadłościami krzyżackimi a Mazowszem, jak o tem świadczą dokumenta krzyżackie, których ustępy podano w art. Galindya (t. II, 475). [Por. Pisek.] 2) P., rzka, przepływa. przez obszar wsi Draminek w pow. sierpeckim. 3.) P., ob. Pisia.

Pisa, jezioro w pow. reszelskim, ob. Jeziorany (III, 575).

Pisa 1.) Pisz, niem. Pisch, Dimmer, Wandung, rzka na pol. Warmii, wypływa z jeziora Pisz, pod Wartemborkiem, łączy się z rzeczką Kiermasem i odtąd zwie się Wadąg. Płynie w kierunku płd.-zach. przez jez. Wadąg i wpada o 4 klm. na płn. od Olsztyna do Łyny (Alle), dopływu Pregoły. 2.) P., rzka w Warmii, wypływa w pow. licbarskim, w pobliżu wsi Tingen wstępuje do pow. frydlądzkiego i w półn.-wsch. kierunku płynąc wpada pod wsią Rueckgarben do Łyny. 3.) P., rzka na Mazurach, wypływa z Wysztynieckiego jeziora w pow. wyłkowyskim, wchodzi do Prus, płynie na zachód do Mehlkehmen, zwraca się na półn.-zach., przepływa w licznych zakrętach powiaty: gołdapski, stołupiański, gąbiński i część wystruckiego, poczem łączy się z Węgorapą i Wystrucią a z połączenia tych trzech rzek powstaje Pregoła, nazywana tak począwszy od miasta Wystruci. Ad N.

Pisanica, niem. Pissanitzen, wś na pol.-prus. Mazurach, 17 klm. na wsch. od Ełku, około 7 klm. od granicy rossyjskiej, W okolicy obfitującej w jeziora. Mieszkańcy Polacy, wyzn. ewang., trudnią się rolnictwem i chowem koni. Poczta w miejscu; omnibus prywatny kursuje między Pisanicą a Ełkiem. Rudolf v. Diepoltskirchen, komt. ryński, nadaje Janowi Konewce (Konnefk) 30 włók nad strumykiem Pisanicą pod Żydami, celem lokacyi wsi dannickiej, wyznaczając 12 lat wolności, a dla sołtysa 2 wł. sołeckie. Dan w Ełku 1512 r. W 1600 r. mieszkają tu sami Polacy (Ob. Kętrz. O ludn., 460). Ad. N.

Pisanki, wś w gub. grodzieńskiej, w b. ziemi biel­skiej.

Pisanki, os. i fol., pow. bia­ło­sto­c­ki, gmina Przytulanka, 45 w. od Bia­łe­go­sto­ku. Os. 15 dz. włośc. i 69 prywat.; fol. Mi­le­w­s­kich, 116 dz.

Pisarzowce, fol., pow. sokólski, gm. Zubryca, Jaroszewiczów 150 dz.

Pisek al. Pysz, niem. Pisch, rzeka na Mazurach, wypływa z jez. Warszowskiego, płynie w płd.-wsch. kierunku, ocierając się o miasto Jańsbork, do granicy, przestępuje ją w pobliżu komory Wincenty i wpada do Narwy [Narwi, por. Pisa 1.)].

Pisserheim (niem.), os., na obszarze której powstało miasto Gąbin.

Pistki, niem. Pistken, dobra na pol.-prus. Mazurach, 10 klm. od st. poczt., tel. i kol. żel. w Ełku, blisko granicy powiatu jańsborskiego, 2 klm. na półn.-wsch. od jeziora Kotowskiego. Obszaru 518 ha. Wś polska. Ks. Olbracht nadaje Marcinowi Kroście, mistrzowi rybackiemu w Rynie, w 1559 r. włók 15 w Pistkach.

Piwowary 1.) wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, gmina Przytulanka, 42 w. od Bia­łe­go­sto­ku, 490 dzies. 2.) P., wś, pow. rossieński, gm. Łabardzie (17 w.), Kiełpszów 75 dz. 3.) P., okolica, tamże, gm. Wewirże (17 w.).

Pladden 1.) (niem.), wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, st. poczt. Gruenheide. 2.) P. al. Gillaruhnen, tamże. 3.) P., ob. Maruhnen Gross.

Plagi, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 29 w., ma 13 dm., 121 mk. W 1827 r. było 6 dm., 56 mk.

Plagutschen al. Wingsnupoehnen Klein, wś na prus. Litwie, pow. nizinny, st. p. i tel. Skaisgirren.

Plampen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. pilkałowski, st. p. Kussen.

Planta […] 3.) P., wś i fol., pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. od Augustowa 17 w., od Raczek 4 w. Leży w pasie granicznym; ma 18 dm., 126 mk. Fol. ten stanowi attyn. fol. Szkocya. Należał niegdyś do dóbr Dowspuda (Paców), skonfiskowanych w 1835 r. 4.) P., wś, pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. od Sejn 46 w., ma 8 dm., 61 mk. Należała do dóbr Mirosław. Br. Ch.

Planta 1.) al. Planty, wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, gm. Gródek, 190 dz. 2.) P., fol. dóbr Switycze, pow. brzeski gub. grodz. 3.) P., chutor, tamże, gm. i dobra Wołczyn. 4.) P., Tomaszewo, fol., tamże, gm. Kamienica Zyrowicka, 11 w. od Brześcia, Aleks. Dame, 1031 dz. 5.) P., urocz. dóbr Strzelna, pow. kobryński. 6.) P., wś i 3 fol., tamże, gm. Podolesie, 12 w. od Kobrynia. Wś ob. Podolesie. Jeden z fol., własność Cho­we­nów, z fol. Stryje 2772 dz.; drugi należy do Eysymontów, ma 104 dz.; trzeci należy do dóbr Kulinowszczyzna. 7.) P. Kulinowska, fol., tamże, własność Hry­nie­wi­c­kich, 56 dz. 8.) P. Wincentowo, fol., tamże, spadkobierców Łę­czyc­kie­go, 148 dz. 9.) P., wś, pow. prużański, gm. Białowieza. 10.) P., dobra i os., tamże, gm. Horodeczna, 12 w. od Prużany. Dobra, Zdańskich, z fol. Zaraj 834 dz. Nadto mają tu Konarscy i Kozłowscy po 160 dz. i Przyłuccy 138 dz.; os. 249 dz. 11.) P., chuttor, pow. słonimski, gm. i dobra Byteń. 12.) P., wś, pow. sokólski, gm. Kamionka, 154 dz. 13.) P., pow. wołkowyski, ob. Grodzisk.

Platen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. stołupiański, st. p. i tel. Pillupoenen.

Platenischken 1.) Gross, wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, st. p. Didlacken. 2.) P. Klein, dobra, tamie.

Plauschinnen (niem.) 1.) wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. p. i tel. Kraupischken. 2.) P., wś i wyb. na prus. Litwie, pow. nizinny, nad strugą poboczną Ossy, w okolicy lesistej, blisko 7 klm. na płn.-wsch. odl. od st. p. i tel. Skaisgirren. Ad. N.

Plauschkehmen al. Plauszkehmen (niem.), wś na prus. Mazurach, pow. gołdapski, st. p. Dubeningken. [Póź­niej Plauczkehmen, Plautzkehmen, Plantzkehmen, dziś Pluszkiejmy.]

Plauschwarren (niem.) 1.) wś na prus. Litwie, pow. tylżycki, blisko Tylży, na prawym brzegu Niemna, nad jeziorkiem, których pełno w tej okolicy, st. p., tel. i kol. żel. Tylża. 2.) P. Wielkie, niem. P. Gross, dobra ryc., tamże, na płn. od wsi, należą do dóbr ryc. Schilleningken. 3.) P. Małe, niem. P. Klein, wś, tamże. Ad. N.

Plawischken (niem.), wś na prus. Mazurach, pow. gołdapski, st. p. Gawaiten.

Plebaniszki […] 3.) P. al. Wierchpolnickie Uroczysko, pow. grodzieński, na wschód od Polnicy. J. Krz.

Plebaniszki 1.) os., pow. grodzieński, gm. Hoża, 38 dz. […]

Plebanowce 1.) wś, pow. grodzieński, gm. Indura, 31 w. od Grodna, 480 dz. 2.) P. Rosskie, wś, tamże, gm. Wołpa, 56 w. od Grodna, 10 dm., 95 mk., 378 dz. 3.) P. Strubnickie, wś, tamże, 149 dz. 4.) P., wś, pow. słonimski, gm. Zdzięcioł, 47 w. od Słonima, 256 dz. 5.) P., wś, pow. sokólski, gm. Grzebienie, 31 w. od Sokółki, 253 dz. 6.) P., wś, tamże. gm. Nowawola, 10 w. od Sokółki, 343 dz.

Plebańskie, pow. augustowski, gm. Balla Wielka, par. Hoża Sylwanowce, odl. od Augustowa 59 w., ma 13 dm., 75 mk.

Plebańszczyzna, urocz. przy wsi Wólka Poduchowna, pow. sokólski, gm. Czarna Wieś.

Pleikischen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. tylżycki, st. p. Szameltkehmen.

Plein (niem.), wś na prus. Litwie, pow. nizinny, st. p. Gr. Friedrichsdorf.

Pleine (niem.), wś na prus. Litwie, pow. tylżycki, st. p. Szameitkehmen.

Pleinlauken (niem.), 1.) dobra ryc. na prus. Litwie, pow. ragnecki, 2 klm. od st. p. i tel. Kraupischken. Obszar 385½ ha. 2.) P., wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, st. p. Neunischken.

Pleniszki, fol. i dobra nad rz. Oryą, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. od Władysławowa 25 w., ma 107 mk. W 1827 r. było 4 dm., 27 mk. Dobra P. składały się w 1876 r. z fol. Pleniszki i Repnowo, rozl. mr. 1201: gr. or. i ogr. mr. 737, łąk mr. 121, pastw. mr. 13, wody mr. 10, lasu mr. 278, nieuż. mr. 43; bud, mur. 3, z drzewa 18; płodozmian 5, 7 i 10 polowy; las nieurządzony.

Plewki […] 4.) P. al. Plewkowo, wś, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogród. Wchodziła w skład dóbr rządowych Nowogród, ma 297 mr. obszaru. W 1827 r. było 13 dm., 95 mk. Br. Ch.

Plewki al. Plewkowo, wś na pol.-prus. Mazurach, w płn.-wsch. części pow. margrabowskiego, niedaleko granicy królestwa polskiego, nad jeziorkiem, 5 klm. na płd. od st. p. Mieruniszek, nad traktem z Margrabowy do Mieruniszek. Wś pierwotnie polska, dostaje się r. 1562 Jerzemu v. Diebes z 66 włókami i 84 włók boru, na których powstały Biała i Drozdowo. W 1695 r. mieszka w Białej Gotard v. Buddenbrok, dziedzic na Kowalach, major wojsk polskich (ob. Kętrz., O ludn., 512). Ad. N.

Plewkowo, ob. Plewki.

Plewnina, rzka, pow. kolneński, ob. Matłak.

Plewszynek al. Płowszynek, małe jezioro na obszarze dóbr Kadaryszki, w pow. suwalskim. [Na współczesnej mapie Płonszyn, oficjalnie zaś Plauszynek.]

Plica, dobra, pow. wołkowyski, niedaleko Wołkowyska, własność Ko­ma­jew­skie­go. [Uderzająca zbieżność z kolejnym hasłem. Wiadomo, że wielu Bartów uszło przed krzyżakami na grodzieńszczyznę; część później uprowadzili krzyżacy z powrotem, część jednak pozostała.]

Plica Barta, nazywa Dusburg w swej kronice pewną część ziemi bartskiej, prawdopodobnie tę, która należała do biskupstwa warmińskiego. Znaczenia tej nazwy dotychczas nie wytłumaczono; radca Neumann z Elbląga domyśla się, że zamiast „Plica“ ma stać „Licu“. Licu Barta byłoby w dosłownem tłumaczeniu „niższa bartska ziemia“ (ob. Toeppen, Hist. comp. Geogr. v. Preussen, p. 22). A. Nap.

Plickball (niem.), dobra na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. p. Sodehnen.

Plinie 1.) wś, pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze, odl. od Kalwaryi 26 w., ma 23 dm., 118 mk. W 1827 r. było 12 dm., 100 mk. 2.) P., wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 24 w., ma 23 dm., 174 mk. W 1827 r. było 17 dm., 156 mk.

Plonsloewen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. poczt. Lasdehnen.

Plople, wś, pow. maryampolski, gm. Antoniowo, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 22 w., ma 25 dm., 156 mk. W 1828 r. było 9 dm., 110 mk.

Plorysze, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. od Władysławowa 16 w., ma 17 dm., 147 mk. W 1827 r. było 18 dm., 150 mk.

Plumbale al. Plumbiany, os., pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Bartniki, odl. od Wyłkowyszek 23 w., ma 3 dm., 27 mk. W 1827 r. było 3 dm., 28 mk. Os. P. rozl. 407 mr.: gr. or. i ogr. 248 mr., łąk 75 mr. pastw. 77 mr., nieuż. 8 mr.; bud. z drzewa 12; pokłady torfu.

Plumpen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. poczt. Szilen.

Pluskałowce, wś, pow. pow. grodzieński, gmina Brzostowica Wielka, 58 w. od Grodna, 464 dz.

Pluty, wś, pow. kolneński. R. 1439 w Wiznie, Władysław ks. mazow. potwierdza granice posiadłości ro­du Plutów h. Kuczaba (Kapica, Her­barz, 327). W r. 1577 płaci tu Marcin ze współuczestnikami od 15 łan., 6 morg.

Plutycze, wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, dawniej w pow. brańskim. Wchodziła niegdyś w skład sstwa biel­skiego i w 1662 r. nadana została Kazimierzowi Doktorowicz Hrebnickiemu. A. K. Ł.

Pluty-Rogowo, wś szlach., pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły.

Płachetno al. Ciosy, wś nad jez. Krzywe, pow. lecki. Por. Krzywe (IV, 805).

Płaska, wś, pow. augustowski, gm. Szczebro-Olszanka, par. Lipsk, odl. od Augustowa 22 w., ma 42 dm., 269 mk. W 1827 r. było 12 dm., 76 mk.

Płaskie 1.) jezioro, w pow. sejneńskim, odl. o 6 w. na płn.-zach. Sejn, na obszarze dóbr Klejwy, śród całej grupy jezior, w okolicy lesistej, odl. 1 w. od Czarnej Hańczy [Błąd, powinno być: 1 w. (~ 1 km) na pn. od rz. Marychy.]; brzeg wschodni wzgórzysty, inne zaś bagniste; ma 40 mr. obszaru. 2.) P., jezioro na granicy pow. augustowskiego i sejneńskiego, w gm. Pokrowsk, bardzo rybne i głębokie, ma 16 mr. obszaru i podobno do 100 st. głębokości. [Inne jez. Płaskie leży na płn. od wsi Rygol.]

Płaskowce, wś nad Niemnem, pow. augustowski, gm. Balla Wielka, par. Hoża Sylwanowce, odl. od Augustowa 59 w. Część P. lit. A. ma 10 dm., 90 mk., pokłady kamienia wapiennego. W 1827 r. było 9 dm., 53 mk. Część 2-ga P. Ławcewicza ma 14 mk. Część 3-cia P. Szymborskiego ma 1 dm., 13 mk. W 1827 r. było 13 dm., 75 mk. W 1886 r. fol. P. lit. B. rozl. mr. 405: gr. or. i ogr. mr. 276, łąk mr. 10, pastw. mr. 11, lasu mr. 10, zarośli mr. 17, wody mr. 40, nieuż. mr. 41; bud. z drzewa 10; płodozmian 8 polowy. Wś P. os. 11, z gr. mr. 52. Br. Ch.

Pławy, wś i fol., pow. grodzieński, gm. Żydomla, 22 w. od Grodna. Wś 375 dz.; fol. należy do dóbr Skidel.

Płociczno […] 2.) P., wś i leś. os., pow. suwalski, gm. Hutta, par. Suwałki, odl. od Suwałk 7 w.; wś ma 33 dm., 239 mk.; leś. os. 1 dm., 8 mk. W 1827 r. było 22 dm., 118 mk.

Płociczno 1.) wś na pol. prus. Mazurach, pow. łecki, blisko granicy pow. margrabowskiego, nad traktem łączącym się przy Guzkach z drogą bitą z Ełku do Margrabowa, blisko jeziora tego samego na­z­wi­s­ka, st. p. i tel. Ełk. 2.) P. Małe al. Młynik, wś na połud. od P., tuż nad jeziorem. Wieś zdawna polska. Jan v. Beenhausen, komt. brandeburski, nadaje Pawłowi Pęckiemu na prawie chełm. 40 włók między jeziorem łeckim a rzeką Łeką z obowiązkiem podwójnej służby konnej. Dan w zamku leckim 1438 r. w wilią wywyższenia św. Krzyża. Ad. N.

Płoska, rzeczka w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Supraśli (prawego dopł. Narwi), przybiera Świnobródkę.

Płowce, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, tuż nad granica, ptu leckiego, nad strugą, między dwoma jeziorkami, 5 klm. na płd.-zachód od os. poczt. N. Jucha. W 1475 r. nadaje Bernard v. Balzhofen Stańkowi, Iwaśkowi, Marcinowi i Janowi na prawie magdebur. 8 włók pod Krzywem. W 1531 r. nabywają tamże 5 włók Michał i Marek Bogdanowicze.

Płowszynek al. Plewszynek, jezioro na obszarze dóbr Kadaryszki, w pow. suwalskim.

Płutyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 26 w. Posiada kościół paraf. drewniany, 30 dm., 257 mk. W 1827 r. P. należały do par. Preny, miały 7 dm., 79 mk. Kośc. fil. par. Preny, o 3 mile od Pren. W 1791 r. wzniesiono tu kaplicę, która od 1801 r. stała się filialnym kościołem par. Preny. W 1839 r. nowy kościół drewniany parafialny. P. par., dek. maryampolski (dawniej sapieżyski), 3085 dusz. Br. Ch.

Płuwie al. Koniuchowskie, jezioro w pow. kalwaryjskim, gm. Olita, odl. około 6 w. od Niemna, na obszarze dóbr Koniuchy i Oniszki, ciągnie się w kierunku od płd.-zach. ku płn.-wsch., na długości 3½ w., przy szerokości od ⅓ do 1 wiorsty. Brzegi bezleśne, pagórkowate. Na płn.-zach. mieszczą się folw. Oniszki, Kasperowszczyzna, Dusielniki. Obszar wynosi 216 mr., głębokość 12 do 18 stóp. Wody jeziora odprowadza do Niemna struga łącząca się z rzeką Pierczajką. W stronie zachodniej w odl. 1 w. leży jez. Gudele, w stronie południowej jez. Łuksniany. Br. Ch.

Pobale al. Pobola (Bac. Org. więk., II, 428), rzeczka w pow. maryampolskim, powstaje z strumieni płynących z północy od wsiów Skujgi, Skiersobole, Dumiszki i Uliszki, i łączących się poniżej Kunigiszek; następnie płynie w kierunku wsch.-płdn. przez Medwiże i wpada z lew. brzegu do Niemna pod Balwierzyszkami od płnoc. strony. Długa około 8 w. Tuż przed ujściem przyjmuje z praw. brzegu rzkę Ryngis. J. Bliz.

Pobale, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki. Odl. od Maryampola 40 w., ma 3 dm., 18 mk. W 1827 r. należała do par. Preny, miała 1 dm., 21 mk.

Pobalinie 1.) os., pow. sejneński, gm. Święto-Jeziory, par. Łoździeje, odl. od Sejn 26 w. 2.) P., al. Pobalino, wś, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 11 w.,1 dm., 5 mk. Wchodziła w skład dóbr królewskich Kalwarya, a następnie od 1836 r. majoratu rząd. Kalwarya (lit. B). Br. Ch.

Pobaliszki 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny. Odl. od Maryampola na półn.-wsch. 45 w., od Pren 7½ w., ma 13 dm., 142 mk., 347 mr. obszaru. W 1827 r. było 10 dm., 82 mk. 2) P., wś, pow. maryampolski, gm. i par. Wejwery. Odl. od Maryampola 32 w., ma 9 dm., 65 mk., 221 mr. Wchodziła w skład dóbr Freda. Br. Ch.

Pobałsupie, wś, pow. władysławowski, gm. Gryszkabuda, par. Pilwiszki. Odl. od Władysławowa 22 w., ma 6 dm., 49 mk. W 1827 r. należała do par. Gryszkabuda, miała 3 dm., 46 mk.

Pobartupie, wś, pow. maryampolski, gm. Wejwery, par. Godlewo. Odl. od Maryampola 41 w., ma 42 dm., 195 mk. W 1827 r. było 8 dm., 61 mk.

Pobelksnie, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 22 w.; 1 dm., 11 mk.

Pobelksznie, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Skrawdzie. Nie zamieszczone w ostatnich spisach urzędowych. W 1827 r. było 3 dm., 12 mk.

Poberżupie, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. Władysławowa 8 w., ma 9 dm., 75 mk. Wchodziła w skład dóbr rządowych Leśnictwo.

Pobethen 1.) terytoryum do ziemi sambijskiej należące, którego mieszkańcy odznaczali się oporem, jaki Krzyżakom stawiali. Kraj był gęsto zaludniony, bo jedna wieś do 500 zbrojnych stawiała. Nazwa ta utrzymała się tylko przy wsi a jako nazwa prowincyi znikła. [Położona miedzy Mierzeją Wislaną a Mierzeją Kuronską.] 2.) […]

Poblindzie, jezioro w pow. sejneńskim [Do 1866 r., później i dziś w pow. suwalskim.], gm. Stara Hańcza [Dziś gm. Wiżajny.], na granicy pruskiej, tylko połową należy do królestwa polskiego, ma 15 mr. obszaru. [Dziś Pobłędzie, por. wś Pablindszen i jez. Rakowek.]

Poboiszcze, szereg pokrytych lasem wzgórków, ciągnących się nad błotami o pięć mil od Pińska. Tutaj książęta litewscy Skirmunt i Kukowojtys mieli odnieść w 1220 r. świetne zwycięztwo nad Mścisławem, ks włodzimierskim. W mnogich kurchanach P. znalazłoby się niewątpliwie mnóstwo ciekawych rzeczy. P. leży na gruncie dóbr Stoszany.

Pobola, rz., lewy dopływ Niemna ob. Pobale.

Pobondzie, jezioro pod wsią, t. n., pow. suwalski, gm. Kadaryszki, ma 1½ w. długości a 250 sążni szerokości i 15 do 30 st. głębokości i do 100 mr. obszaru. Dno piaszczysto-gliniaste. Jezioro to należy do łańcucha jezior spływających do rz. Szeszupy, który zaczyna się od jez. Gulbin i ciągnie się 7 w.

Pobondzie, wś nad jeziorem t. n., pow. suwalski, gm. Kadaryszki, par. Lubowo. Odl. od Suwałk 26 w., ma 32 dm., 283 mk. W 1827 r. było 19 dm., 209 mk. Wchodziła w skład dóbr rządow. Kadaryszki.

Pobrzeście, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. od Maryampola 37 w., 1 dm., 27 mk.

Pocuny, wś nad Niemnem, pow. maryampolski, gmina Pogiermoń, parafia Preny, leży w stronie półn.-wschod. od Maryampola, od m. Preny (stacyi poczt.) 8 w., ma 17 dm., 183 mk., 896 mr.

Poczepok, wś, pow. sokólski, gm. Ostrów, 93 dz.

Poczobuty, okolica, pow. grodzieński, gmina Indura, 36 w. od Grodna, 536 dz.

Pocztaryszki, wś, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 17 w., ma 3 dm., 39 mk. W 1827 r. był 1 dm., 11 mk.

Poczujki, wś, pow. grodzieński, gm. Hudziewicze, 42 w. od Grodna, 302 dz.

Poćkuny, wś, pow. sejneński, gm. i par. Berżniki, odl. od Sejn 4 w., ma 17 dm., 95 mk. W 1827 r. było 7 dm., 73 mk.

Pod Sokółką, koszary, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Kamionka, o 1 w. od Sokółki.

Podagie, os., pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 64 w., 1 dm., 7 mk.

Podajnie, pow. władysławowski, gmina Światoszyn, par. Poniemoń Fergisa. Nie zamieszczona w ostatnich spisach.

Podawinie, wś, pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze, odl. od Kalwaryi 20 w., od Maryampola 10 w., ma 84 dm., 509 mk., 1783 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr rządowych Ludwinów. W 1827 r. było 49 dm., 402 mk. P. gmina należy do s. gm. okr. II w Ludwinowie, ma 3317 mk., rozl. 11703 mr. W skład gminy wchodzą: Amalwiszki, Bawardyszki, Danieliszki, Daukszcie, Dwiratynie, Giwiszki, Gudupy, Kumiecie, Luliszki, Łaunice, Norbertowo, Nowopol, Piotrowszczyzna, Plinie, Podawinie, Ponaumpie, Putryszki, Wamupiany, Widgirele, Wiszniełówka i Żelazna-Góra. Br. Ch.

Podberzniki, fol., pow. sejneński, ob. Otkieńszczyzna.

Podberżupie, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 29 w., 1 dm., 4 mk.

Podbiała Krynica, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 9 w., 2 dm., 8 mk. W 1827 r. był 1 dm., 6 mk.

Podbiałobrzegi, pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Augustów. Nie zamieszczone w ostatnich spisach urzędowych.

Podbielsk, mylnie Poobielsk, (t. VIII, 781), wś, pow. prużański, gm. Białowieża, z urocz. Granie 558 dz.

Podbogonniki, Podbahonniki, wś, pow. grodzieński, gm. Brzostowica Mała, ze wsią Ejsymonty Małe 288 dz.

Podborsukinie, os., pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Giże, odl. od Maryampola 7 w., 1 dm., 3 mk.

Podborzany, wś, pow. grodzieński, gm. Łunna, 39 w. od Grodna, 18 dm., 206 mk., cerkiew, szkoła, 273 dz. włośc. i 35 cerk.

Podborze 1.) pust., pow. czę­sto­cho­w­ski, gm. Hutta Stara, par. Czę­sto­cho­wa. Pominięte w najnowszych spisach. 2.) P., pow. no­wo­a­le­ksan­dry­j­ski (pu­ław­ski), gm. Go­dów, par. Cho­del. 3.) P. al. Leśniczówka, pow. no­wo­a­le­ksan­dry­j­ski (pu­ła­w­ski), gm. Wro­nów. 4.) P., wś, pow. wę­g­ro­w­ski, gm. i par. Sa­do­w­ne, ma 13 dm., 125 mk., 280 mr. ziemi. Wchodziła w skład dóbr Ko­ło­dziąż. 5.) P., pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór. Nie pomieszczone w ostatnich spisach urzędowych. W 1827 r. był 1 dm., 4 mk. 6.) P., ob. Lebiedzin-P. Br. Ch.

Podbuchta, fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 13 w., ma 13 dm., 28 mk. W 1827 r. był 1 dm., 13 mk.

Podbudele, os., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 31 w., 1 dm., 7 mk.

Podbudwiecie, os., pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 15 w., 1 dm., 8 mk.

Podcegielnia, osada, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny. Nie zamieszczona w ostatnich spisach.

Podcisówek, wś, pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, odl. od Augustowa 14 w., ma 22 dm., 114 mk.

Podcykokalnie, os., pow. maryampolski, gm. i par. Szumsk, odl. od Maryampola 5 w., ma 1 dm., 6 mk.

Podczarnucha, os., pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Studzieniczna. Nie zamieszczona w ostatnich spisach urzędowych.

Podczudyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 40 w., ma 2 dm., 16 mk.

Poddębina 1.) fol., pow. go­s­tyń­ski, gm. Pa­cy­na, par. Lu­szyn, ma 260 mr.; należy do dóbr Lu­szyn. 2.) P., os., pow. ka­li­s­ki, gm. Ka­mień, par. Dę­be, odl. od Ka­li­sza 7 w., ma 2 dm., 5 mk. 3.) P., wś, pow. tu­re­c­ki, gm. Os­t­rów War­cki, par. Je­zior­sko, odl. od Tur­ka 28 w., ma 4 dm. 4.) P. al. Poddębszczyzna, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. od Suwałk 37 w., ma 3 dm., 19 mk. [Poddębszczyzna istniała też na wsch. od Dębszczyzny.] 5.) P., os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 16 w., 1 dm., 5 mk., 21 mr. Należy do dóbr Ludwinów. Br. Ch.

Poddębowo, os., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol, odl. od Maryampola 15 w., ma 2 dm., 7 mk.

Poddubne, wś, pow. prużański, o ½ mili od Horodeczna; było tu największe starcie w bitwie Tormasowa z Austryakami i Sasami d. 31 lipca 1812 r.

Poddubno, 1.) wś, pow. prużański, gm. Staruny, 24 w. od Prużany, 1056 dz.

Poddubówek, wś, pow. suwalski, gm. Kuków, par. Suwałki, odl. od Suwałk 4 w., od Raczek 13 w., ma 46 dm., 292 mk. Przez wś przechodzi świeżo budowana droga bita z Suwałk do Raczek. W 1827 r. było 27 dm., 176 mk. Por. Bród.

Poddumiszki, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny, odl. od Maryampola 36 w., ma 1 dm., 3 mk.

Poddziermieniszki, os., pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. od Sejn 51 w.

Poddzięciołówka, os., pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 8 w., ma 1 dm.

Podejnupie, wś, pow. maryampolski, gm. Wejwery, odl. 40 w. od Maryampola, ma 32 dm., 290 mk.; w 1827 r. 7 dm., 115 mk.

Podeksnie, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny, 2 dm., 12 mk.

Podepidemia, os., pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. od Sejn 7 w., 1 dm., 3 mk.

Podelsna 1.) fol., pow. prużański, gm. Michajłowska, 10 w. od Prużany, Wołyncewiczów, z urocz. Śmieciuchowszczyzna i Kraśnik 458 dz. 2.) P. Zarzecze, ob. Zarzecze Podelsna.

Podgawieniańce, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, pow. Sejny, odl. od Sejn 4 w., ma 7 dm., 40 mk., 217 mr., wchodziła w skład dóbr Krasnogruda.

Podgołębiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 13 w., ma 77 dm., 327 mk.

Podgórze […] 27.) P., pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, odl. od Augustowa 20 w., ma 3 dm., 28 mk. 28.) P., wś i fol., pow. suwalski, gm. Kuków, par. Przerośl, odl. od Suwałk 14 w.; wś ma 5 dm., 45 mk.; fol. 4 dm., 45 mk. W 1884 r. fol. P., odłączony od dóbr Kukowo, rozl. mr. 414: gruntu ornego i ogrodu mr. 214, łąk mr. 119, pastwisk mr. 69, nieużytku mr. 12; budowli z drzewa 7; pokłady torfu. [Na płd.-wsch. od wsi Góra.] Br. Ch.

Podgórze 1.) fol., pow. grodzieński, gm. Indura, Alek­san­d­ro­wych 182 dz. […]

Podgrochowo, os., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 18 w., 1 dm., 10 mk.

Podgruszany, wś i fol., pow. wołkowyski, gm. Krzemienica. Wś 124. dz.; fol. Ka­len­kie­wi­czów 130 dz.

Podhelenowo, os., pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 20 w., ma 2 dm., 24 mk.; wchodzi w skład dóbr Justyanów.

Podhorodnianka, wś, pow. sokólski, gmina Bagny, 152 dz.

Podjanczule, os., pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 28 w., ma 3 dm., 17 mk., 16 mr. Wchodziła w skład dóbr Justyanów.

Podjatlo, wś, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Grzebienie, o 34 w. od Sokółki.

Podjelsna, dobra, pow. prużański, w 3 okr. pol., gm. Michałów, o 10 w. od Prużany.

Podjodupiany, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki. Nie zamieszczone w ostatnich spisach urzędowych.

Podjózefowo, leś. os., pow. augustowski, gm. Szczebro–Olszanka, odl. od Augustowa 13 wiorst.

Podkamionka, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Kamionka, o 9 w. od Sokółki.

Podkantaliszki, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 10 w., ma 3 dm., 13 mk. W 1827 r. było 2 dm., 7 mk.

Podkarczmisko, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Czarna Wieś, o 28 w. od Sokółki.

Podkarkliny, pow. suwalski, gm. Kuków, odl. od Suwałk 7 w., 1 dm., 6 mk.

Podkaroliszki, os., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 30 w., 1 dm.

Podkarużyszki, 1) os., pow. maryampolski, gm. i par. Szumsk, odl. od Maryampola 5 w., 1 dm.

Podkatuliszki, wś, pow. maryampolski, gm. Szumsk, parafia Maryampol (6 w.), ma 6 dm., 36 mk.

Podkiepszty, pow. maryampolski, gmina Szyłgale, par. Szaki. Nie zamieszczone w ostatnich spisach.

Podkirklewo, pow. kalwaryjski, gm. Janowo, par. Ludwinów. Nie zamieszczone w ostatnich spisach. W 1827 r. 1 dm., 10 mk.

Podkirsna, wś, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 4 w., 2 dm., 10 mk. W 1827 r. należała do par. Puńsk, miała 2 dm., 9 mk.

Podkiżyszki, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 21 w., ma 5 dm., 34 mk.

Podklewinie, os., pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 12 w., ma 2 dm., 13 mk.

Podklonowo, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 15 w., 1 dm., 4 mk.

Podkomorze, wś, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Preny, odl. od Maryampola, 28 w., ma 10 dm., 64 mk. W 1827 r. było 4 dm., 31 mk.

Podkopanica, os., pow. augustowski, gm. Szczebro-Olszanka, par. Studzieniczna, odl. od Augustowa 12 w., 1 dm., 12 mk.

Podkordaki, wś, pow. władysławowski. gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 48 w., ma 7 dm., 28 mk. Wchodziła w skład dóbr rządowych Leśnictwo.

Podkrólówek, wś, pow. augustowski, gm. Szczebro-Olszanka, par. Olszanka, odl. od Augustowa 17 w., ma 11 dm., 107 mk. Mieszkają tu osadnicy rossyjscy, starowiercy.

Podkukle, os. leś., pow. sejneński, gm. i par. Berżniki, odl. od Sejn 7 w., ma 2 dm., 3 mk.

Podkulinga, os., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 18 w., 1 dm., 5 mk.

Podkumiecie, os., pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze. Nie pomieszczone w spisach.

Podlasie, (duża notka, w osobnym pliku.)

Podlasie […] 4.) P., os., pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże, odl. od Wyłkowyszek 8 w., 1 dm., 2 mk.

Podlaszyszki, pow. wyłkowyski, gm. Olwita, par. Łankieliszki, odl. od Wyłkowyszek 11 w., 1 dm., 6 mk.

Podlebiedzin, uroczysko, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Nowowola, o 15 w. od Sokółki.

Podlejpunka, os., pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny.

Podlenarty, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 14 w., 1 dm., 7 mk., 46 mr. Wchodziła w skład majoratu Ludwinów B.

Podleńce, 1.) urocz., pow. bia­ło­sto­c­ki, gmina Obrębniki. 2.) P., urocz. przy fol. Dobryniewo [Dobrzyniewo ?], w dobrach Knyszyn.

Podlesie […] 31.) P., os., pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Preny, odl. od Maryampola 36 w., 1 dm., 9 mk. W 1827 r. był 1 dm., 15 mk. 32.) P. al. Fogieliszki, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. od Maryampola 36 w., ma 4 dm., 29 mk. 33.) P., os., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje, odl. od Sejn 21 w., ma 1 dm. Br. Ch.

Podleszewo, pow. suwalski, gm. Hutta, par. Suwałki, odl. od Suwałk 6 w., ma 2 dm. [Dziś Podleszczewo.]

Podleśna, rzeczka w gub. grodzieńskiej, dopływ Leśny, prawego dopływu Bugu.

Podlewkowie, uroczysko, pow. prużański, w 4 okr. pol., gm. Masiewo, o 70 w, od Prużany.

Podlębowo, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, odl. od Maryampola 15 w., 2 dm., 7 mk.

Podliparty, pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów. Nie zamieszczone w ostatnich spisach. W 1827 r. był 1 dm., 5 mk.

Podlipina, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Kamionka, o 11 w. od Sokółki.

Podlipka, rzka w gub. grodzieńskiej, prawy dopł. rz. Łosośny (lewego dopł. Niemna).

Podlipki 1.) wś, pow. sejneński, gm. Kopciowo, par. Lejpuny, odl. od Sejn 33 w., ma 16 dm., 169 mk. W 1827 r. było 12 dm., 136 mk. 2.) P., straż leśna w leśnictwie Hańcza.

Podlipki, […] 7.) P., uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 24 w. od Sokółki. J. Krz.

Podlipki 1.) osada w mieście Gródku. […]

Podlipówka, fol., pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Raczki, odl. od Augustowa 24 w., 1 dm. W 1827 r. był 1 dm., 7 mk.

Podliszewo, fol. i dobra nad jeziorami Rajgród i Dręstwo, pow. szczuczyński, gm. Przestrzele (Bełda), par. Rajgród, odl. 34 w. od Szczuczyna, leży na granicy od Prus. W r. 1827 fol. miał 2 dm. i 14 mr. Młyn wodny daje do 5000 rs. rocznego dochodu; na jeziorach urządzone rybołóstwo. Dobra P. składały się w 1884 r. z fol. P. i Lepianki, attyn. Łąki Biebrzańskie, jezior Dręstwo i Rajgrodzkie. Rozl. dominialna 4225 mr. Fol. P. gr. or. i ogr. mr. 400, łąk mr. 119, past. mr. 99, wody mr. 1554, nieuż. mr. 27, razem mr. 2199; bud. mur. 4, z drzewa 9; fol. Lepianki gr. or. i ogr. mr. 114, łąk mr. 45, past. mr. 9, wody mr. 471, nieuż. mr. 9, razem mr. 649; bud. z drzewa 3; attyn. Łąki Biebrzańskie łąk mr. 1118, past. mr. 34, lasu mr. 208, nieuż. mr. 6, przestrzenie sporne mr. 12, razem mr. 1378; bud. z drzewa 3. W skład dóbr wchodziły dawniej: wś Dręstwo os. 42, z gr. mr. 639; wś Kosiły os. 20, z gr. mr. 269; wś Czarna Wieś os. 28, z gr. mr. 373; wś Judziki os. 10, z gr. mr. 106; wś Krotówka os. 18, z gr. mr. 595; wś Barszcze os. 18, z gr. mr. 379; wś Budy os. 4, z gr. mr. 28; wś Rybczyzna os. 5, z gr. mr. 50; wś Przebród os. 2, z gr. mr. 7; os. Panczykowo os. 1, z gr. mr. 12; os. Bełda os. 1, z gr. mr. 1. Br. Ch. — A. Pal.

Podlubiszki, os., pow. wyłkowyski, gm. i par. Pojewoń, odl. od Wyłkowyszek 15 w., ma 3 dm., 34 mk.

Podlubówek, wś, pow. kalwaryjski, gm. Lubów, par. Lubowo, odl. od Kalwaryi 17 w., ma 5 dm., 16 mk. W 1827 r. było 3 dm., 12 mk. Wchodziła w skład dóbr rządowych Kadaryszki.

Podlukiszki, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Szaki. Nie zamieszczone w ostatnich spisach.

Podłabienie, pow. augustowski, gm. Łabno, par. Adamowicze, odl. od Augustowa 55 w., leży przy trakcie z Suwałk do Grodna, ma 12 dm., 91 mk. W 1827 r. było 14 dm., 80 mk.

Podłaźnie, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 28 w. od Sokółki.

Podłowocie, pow. suwalski, gm. Sejwy, par. Kaletnik, odl. od Suwałk 17 w., ma 8 dm., 60 mk.

Podłożniki, wś, pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Noski, o 13 w. od Prużany.

Podłubianka, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostra Góra, o 22 w. od Sokółki.

Podmaczuliszki, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola, 18 w., 1 dm., 26 mk.

Podmaniówek, pow. suwalski, gm. Hutta, par. Kaletnik. Nie zamieszczony w ostatnich spisach. [Później Podmaniówka, wsześniej Maniówka, u ujścia rz. Maniówki do Wiatrołuży.]

Podmankuny, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki. Nie zamieszczone w ostatnich spisach.

Podmełdabudzie, pow. maryampolski, gm. i par. Michaliszki, odl. od Maryampola 26 w., ma 2 dm., 14 mk.

Podmerecz, wś i os., pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, odl. od Sejn 59 w., ma 6 dm., 87 mk. Wchodziła w skład dóbr Kudrany.

Podmłynarek al. Podmłynarskie, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinowo, odl. od Kalwaryi 14 w., 2 dm., 21 mk. W 1827 r. był 1 dm., 7 mk.

Podmoczydły, os., pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. od Augustowa 24 w.

Podmorożyszki, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Igłówka. Nie zamieszczone w ostatnich spisach.

Podmurowany Most, os., pow. sejneński, gm. Krasnopol, odl. od Sejn 10 w., 1 dm., 6 mk.

Podniedźwiedziszki, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, odl. od Władysławowa 30 w., 1 dm., 4 mk.

Podmuryny, urocz., pow. brzeski gub. grodzień., gm. Kamieniec Lit., 37 dz.

Podniemcowizna, os. leś., pow. suwalski, gm. Kuków, par. Suwałki, odl. od Suwałk 7 w., 1 dm., 6 mk.

Podnietupa, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 37 w. od Sokółki.

Podnowinka, leś. os. i fol., pow. augustowski, gm. Szczebro–Olszanka, odl. od Augustowa 12 w., ma 3 dm., 12 mk.

Podnowosady, os., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, odl. od Maryampola 13 w., ma 1 dm., 8 mk.

Podnowosiołki, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. od Maryampola 37 w., 1 dm., 6 mk.

Podnowydwór, os., pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzewo. Nie zamieszczona w ostatnich spisach.

Podoble, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Preny, odl. od Maryampola 43 w., ma 7 dm., 35 mk. W 1827 r. 1 dm., 24 mk.

Podolany 1.) mylnie Polany (t. VIII, 573), wś, pow. prużański, gm. Białowieża, 227 dzies. 2.) P., pow. Święciański. Własność Dow­giał­łów.

Podole […] 4.) P., dobra w gub. grodzieńskiej, posagowe Kazimiery z Kostrowickich Roemerowej Ryszardowej, ten sprzedał Izwiekowowi. 5.) P., ob. Kozłowszczyzna, mko w pow. słonimskim. J. Krz.

Podosie, wś, pow. prużański, w 2 okr. pol., gm. Rewiatycze, o 35 w. od Prużany, przy drodze z Berezy Kartuskiej do Siechniewicz.

Podostrówek, wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Bagno, o 41 w. od Sokółki.

Podpale 1.) os. leś., pow. kalwaryjski, gm. i par. Krasna. Por. Ludwinów (t. V, 476). 2.) P. al. Podpaliszki, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 24 w., ma 1 dm., 7 mk. W 1827 r. 1 dm., 10 mk.; należy do par. Preny.

Podpaliszki, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, odl. od Maryampola 24 w., 1 dm., 7 mk.

Podpelany, os. leś., pow. kalwaryjski, gm. i par. Krasne, odl. od Kalwaryi 21 w., 1 dm., 8 mk.

Podpijawno, os. dozorcy drogow., pow. augustowski, gm. Szczebro-Olszanka, par. Suwałki. Nie zamieszczona w ostatnich spisach.

Podpilokalnie, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 10 w., ma 7 dm., 50 mk. W 1827 r. 5 dm., 47 mk. Wchodziła w skład dóbr rządowo Kalwarya. W 1886 r. fol. P. powstały z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 107: gr. or. i ogr. mr. 58, łąk mr. 27, past. mr. 19, nieuż. mr. 3; bud. z drzewa 6; pokłady torfu. Br. Ch.

Podpilona, pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 58 w., ma 2 dm., 44 mk.

Podpilwiszki, pow. wyłkowyski, gm. i Wyłkowyszki. Nie pomieszczone w ostatnich spisach.

Podpiotrowszczyzna, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinowo, odl. od Kalwaryi 17 w., 1 dm., 12 mk.

Podpłociczno, os. leś., pow. suwalski, gm. Hutta, par. Suwałki. Nie podana w ostatnich spisach.

Podpłutyszki, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 26 w., 1 dm., 13 mk.

Podpogorzelec, os. leś., pow. sejneński, gm. Pokrowsk, odl. od Sejn 9 w.

Podpojesie, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 16 w., ma 6 dm., 59 mk. W 1827 r. było 2 dm., 17 mk.

Podpokuszyn, wś, pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Giże, odl. od Maryampola 4 w., ma 24 dm., 178 mk.

Podpołoździeje, os., pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, odl. od Sejn 16 w., ma 1 dm., 5 mk.

Podpożelstwo, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinowo, odl. od Kalwaryi 16 w., gm. ma 1 dm., 11 mk. W 1827 r. był 1 dm., 7 mk. Wchodziła w skład dóbr rządowych Ludwinów, do których należały wsie: Żelstwo i Pożelstwo.

Podprobowdzie, dwór Piłsudzkiego i okolica szlach., pow. rossieński, par. rossieńska.

Podprodobole, fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinowo, odl. od Kalwaryi 11 w., ma 1 dm., 8 mk. W 1827 r. był 1 dm., 9 mk. Wchodził w skład dóbr rządowych Ludwinów.

Podprzewoźniki, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki. Nie podane w ostatnich spisach.

Podpuszkiepury, os., pow. maryampolski, gm. i par. Szumsk, odl. od Maryampola 8 w., ma 1 dm.

Podrabolino, os. ks., pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzewo, odl. od Suwałk 10 w., ma 1 dm.

Podratowiec, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Czarna Wieś, o 28 w. od Sokółki.

Podraustynie, os., pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. od Władysławowa 19 w., ma 1 dm., 12 mk., 91 morg. W 1827 r. należała do par. Sudargi, miała 2 dm., 25 mk. Wchodziła w skład dóbr rządowych Kidule.

Podrojen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. wystrucki, st. p. Berschkallen.

Podromaniuki, pow. suwalski, gm. Andrzejewo, par. Lubowo. Nie podane w ostatnich spisach. W 1827 r. należały do parafii Puńsk, miały 2 dm., 27 mk.

Podroś, wś, pow. wołkowyski, w 4 okr. pol. gm. Roś, o 8 w. od Wołkowyska.

Podrożele, wś i fol., pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Poniemoń, odl. od Maryampola 46 w.; wś ma 3 dm., 50 mk.; fol. 2 dm.

Podrudziany, os., pow. mariampolski, gm. Balwierzyszki, par. Gudele. Nie podana w ostatnich spisach.

Podrzecze, wś, pow. maryampolski, gm. Wejwery, par. Godlewo, odl. 36 w. od Maryampola, ma 31 dm., 281 mk.

Podsamsoniszki, os., pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Giże, odl. od Maryampola 5 w., ma 4 dm., 34 mk.

Podsejny, ob. Grudziewszczyzna.

Podsejwy, kol., pow. suwalski, gm. Sejwy, par. Puńsk, odl. od Suwałk 22 w., ma 1 dm., 8 mk.

Podserwy, kol., pow. augustowski, gm. Szczebro–Olszanka, par. Studzieniczna, odl. od Augustowa 19 w., ma 1 dm., 11 mk. W r. 1827 należy do par. Szczebra, ma 3 dm., 17 mk.

Podsidorówka, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl. od Suwałk 15 w., ma 2 dm., 19 mk.

Podsieleniki, leś. os., pow. sejneński, gm. Kudrany, odl. od Sejn 65 w.

Podskrzynupie, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 25 w., 2 dm., 33 mk.

Podsmolnica, wś, pow. kalwaryjski, gm. Kirsna Wielka, par. Krasna, odl. od Kalwaryi 21 w., ma 2 dm., 10 mk.

Podsokolne, pow. augustowski, gm. Szczebro–Olszanka, par. Szczebra, odl. od Augustowa 13 w., ma 6 dm., 50 mk. W 1827 r. było 6 dm., 35 mk.

Podsokołda, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 29 w. od Sokółki.

Podsoleniki, os. leś., pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, odl. od Sejn 65 w.

Podstroga, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny, odl. od Maryampola 30 w., ma 1 dm. W 1827 r. 1 dm., 9 mk.

Podsudargi 1.) os., pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi. Nie zamieszczona w ostatnich spisach. 2.) P., pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki. Nie podane w ostatnich spisach.

Podsudki, wś, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Makowiany, o 21 w. od Sokółki.

Podsumowo, wś, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl. 16 w. od Suwałk. Składa się z następujących odrębnych części: P. Hultajewo, ma 12 dm., 107 mk. W 1827 r. było tu 7 dm., 49 mk. P. Jabłońskiego, fol., ma 1 dm. W 1883 r. fol. P. oddzielony od dóbr rządowych Kuków, rol. mr. 143: gr. or. i ogr. mr. 87, łąk mr. 46, past. mr. 7, nieuż. mr. 3; bud. z drzewa 2; są pokłady torfu. P. Kutyły, ma 2 dm., 18 mk. W 1827 r. 1 dm., 7 mk. P. Makarewicza, os., ma 1 dm., 10 mk. P. Michalewicza, ma 2 dm., 21 mk. W 1827 r. 3 dm., 17 mk. P. Nikity, ma 2 dm., 14 mk. W 1827 r. 2 dm., 15 mk.

Podsupraśl, kol., pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Nowa Wieś, o 35 w. od Sokółki.

Podszaciły, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 38 w. od Sokółki.

Podszarsznie, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, odl. od Maryampola 28 w., ma 2 dm.

Podszohnen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. stołupiański, st. p. Pillupoenen.

Podszuhnen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. p. Szilen.

Podszyliniki, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki. Nie zamieszczone w ostatnich spisach.

Podszynkowiszki al. Rufinek, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 21 w., ma 11 dm., 94 mk.

Podśmilgie, pow. maryampolski, gmina Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 11 w., 1 dm., 22 mk.

Podświdziłówka, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 22 w. od Sokółki.

Podświęciszki, os., pow. suwalski, gm. Andrzejewo, par. Puńsk, odl. od Suwałk 26 w., ma 1 dm., 12 mk.

Podtopieliszki, os., pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 10 w., ma 1 dm., 7 mk.

Podtopiłówka, os. leś., pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. od Augustowa 9 w., ma 1 dm.

Podturupie, wś włośc., pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 10 w., ma 21 dm., 38 mk., 65 morg. Wchodziła w skład dóbr rząd. Ludwinów.

Podubiś, nazwa kilku wsi, dworów i folw. nad rz. Dubissą, w pow. sza­wel­skim, ros­sień­skim i ko­wień­skim. Ważniejsze z nich idąc z góry rzeki ku jej ujściu: 1.) P., o 6 w. za Bubiami, własność niegdyś Mirskich, następnie Gór­s­kich (ob. Kiereży). Pod folw. tym Dubissa nagle się zniża. 2.) P. Bazyliański al. Bazyliany, o 1 w. od Dubissy, mko bardzo nędzne (w 1859 r. 5 dm. i 46 mk.), posiadało od 1749 r. do 1832 r. kościół, klasztor, i szkołę bazylianów, których tu w 1749 r. sprowadzili bracia Bej­na­ro­wie i zapisali im włókę ziemi a także osiadłą wś Me­kie. W ostatnich czasach istnienia bazylianów utrzymywaną przez nich szkołę podniesiono do sześciu klas i uzyskała tytuł szkoły powiatowej szawelskiej. Miewała do 300 uczniów z górą, zwłaszcza za rektorstwa ks. Wiktora Bu­czyń­skie­go. Po 1836 r. kościół i klasztor oddano duchowieństwu prawosł. świeckiemu i cerkiew otrzymała tytuł parafialnej. Par. prawosł., dekanatu (błahoczynia) szawelskiego, ma 251 wiernych (156 męż. i 95 kob.). 3.) P., dobra przy ujściu rzeki Szwent-upis do Dubissy, o 3 w. poniżej Gord, własność niegdyś Hry­nie­wic­kich, następnie Je­leń­skich, ma 392 dzies. ziemi dwors. 4.) P., o 6 w. poniżej poprzednich, przy ujściu Krożenty, od dawna własność Gru­że­w­skich, posiada młyn wodny o 4 kamieniach i folusz. Jestto dawna siedziba obywatelska, bo już 1570 r. znaną była jako własność Ka­zi­mie­rza i An­ny z Bil­le­wi­czów Or­wi­dów, od których wkrótce nabył tę majętność łącznie z Kielmami ks. Boh­dan Ja­no­wicz So­ło­me­re­cki, dzierżawca krzy­czew­ski, lecz niedługo posiadając, sprzedał ją w 1591 r. Ja­no­wi Gru­żew­skie­mu, namiestnikowi sza­wel­skie­mu. 5.) P. rządowy, o 2 w. powyżej Li­do­wian, do 1831 r. własność Eze­chie­la Sta­nie­wi­cza, marszałka szla­ch­ty pow. ros­sień­skie­go, ze stromą górą, zwaną Wal­tor­nia. 6.) P., na prawym brzegu Dubissy, pomiędzy Ko­tow­szczy­z­ną a Pasz­kaj­cia­mi, z mostem na wiązaniu bez podpór i pięknemi zabudowaniami. Jest to stara osada, przed 1500 r. należała do Jana Stan­kie­wi­cza Bil­le­wi­cza. Stan­kie­wi­czo­wie władali P. w ciągu 300 lat, poczem zbyli go Sło­wa­czyń­skim, od których nabył Su­cho­do­l­ski a w 1845 r. I­wa­now­ski. 7.) P., między Cze­kisz­ka­mi a Śred­ni­kiem, własność niegdyś Ty­sz­kie­wi­czów, potem sukcesorów marszałka Bur­by, z pięknym pałacykiem obywatela, zwanym Bel­we­der. J. Krz.

Podudrya, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya, odl. od Kalwaryi 49 w., ma 6 dm., 23 mk.

Podumble, wś włośc., pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 24 w., ma 19 dm., 215 mk., 845 mr. Wchodziła w skład dóbr Justyanów.

Podusie 1.) fol., pow. sejneński, gm. i par. Łoździeje, w pagórkowatem położeniu, nad zachodnim brzegiem jez. Duś, odl. 33 w. od Kalwaryi, ma 7 dm., 25 mk.; w 1827 r. było 2 dm., 18 mk. W 1644 r. jako „zaścianek“ nosił nazwę Krasnowo-Podusie i wchodził w skład ststwa łoździejskiego, nadanego Krzysztofowi Witanowskiemu h. Rawicz przez króla Władysława IV (ob. Łoździeje). Jeszcze w r. 1717 P. płaci kwarty złp. 10 (Vol. Leg., VI, 194). 2.) P., fol., pow. kalwaryjski, gm. Simno, par. Metele, odl. 35 w. od Kalwaryi. Ma pokłady kamienia wapiennego i torfu. Fol. P. miał w 1886 r. rozl. mr. 271: gr. or. i ogr. mr. 133, łąk mr. 48, lasu mr. 85, nieuż. mr. 4; bud. z drzewa 7; las nieurządzony. Wś Dusiele os. 4, z grun. mr. 2. M. Wit.-Br. Ch.

Podwalno, os. leś., pow. augustowski, gm. Szczebro–Olszanka, par. Wigry, odl. od Augustowa 17 w., 1 dm.

Podwarna Buda, os., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka. Nie pomieszczona w ostatnich spisach.

Podwartele, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wisztyniec, odl. od Wyłkowyszek 32 w., ma 6 dm., 69 mk.

Podwarty, os. leś., pow. kalwaryjski, gm. i par. Krasna, odl. od Kalwaryi 18 w., 1 dm., 5 mk. W 1827 r. 1 dm., 19 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Ludwinów.

Podwaśki, uroczysko, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 1 okr. pol., gm. Ło­sin­ka, o 30 w. od Biel­ska.

Podwesołeoko, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Igłówka, odl. od Maryampola 18 w., 2 dm., 11 mk.

Podwęglisko, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, odl. od Maryampola 12 w., ma 35 dm., 103 mk.

Podwiejsiejki, fol., pow. sejneński, gm. Wiejsieje, par. Berżniki, odl. od Sejn 18 w., ma 6 dm., 33 mk, gorzelnia. W 1827 r. należał do par. Wiejsieje, miał 2 dm., 18 mk.

Podwieniec, wś, pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Nikitycze, o 14 w. od Prużany.

Podwigry, pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry. Nie podane w ostatnich spisach.

Podwitówka, os., pow. Augustowski, gm. Dowspuda, par. Raczki, odl. od Augustowa 21 w., ma 1 dm., 5 mk.

Podwojponie, wś, pow. suwalski, gm. Andrzejewo, par. Puńsk, odl. od Suwałk 24 w., ma 19 dm., 133 mk.

Podworniszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Pojewoń, odl. od Wyłkowyszek 24 w., ma 22 dm., 167 mk.

Podworzyszki 1.) al. Podworyszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Bartniki, par. Łankieliszki, odl. od Wyłkowyszek 10 w., ma 22 dm., 105 mk., 245 mr., 20 osad. Wchodziła w skład dóbr Kopsodzie. 2.) P., wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya. W 1827 r. było 15 dm., 104 mk. 3.) P., wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 19 w., ma 11 dm., 123 mk. W 1827 r. było 10 dm., 92 mk. Br. Ch.

Podwólczanka, wś, pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzewo, odl. od Suwałk 12 w., ma 8 dm., 65 mk. W 1827 r. było 4 dm., 23 mk.

Podwółka, os. leś., pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzewo, odl. od Suwałk 15 w., ma 1 dm., .3 mk.

Podwugły al. Rutkowszczyzna, wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Bagno, o 43 w. od Sokółki.

Podwysoka, os., pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 13 w., ma 1 dm., 10 mk.

Podwysokie […] 2.) P., wś nad Hańczą Czarną, pow. suwalski, gm. Wólka, par. Raczki. Nie pomieszczone w ostatnich spisach. W 1827 r. było 14 dm., 87 mk. 3.) P. Jeleniewskie, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Jeleniewo. Nie pomieszczone w ostatnich spisach. W 1827 r. było 17 dm., 96 mk. Żuk.—Br. Ch.

Podzajączkowo, os. leś., pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzewo, odl. od Suwałk 12 w. W 1827 r. 1 dm., 6 mk.

Podzałuki, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 40 w. od Sokółki.

Podzamczysko, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Czarna Wieś, o 28 w. od Sokółki.

Podzdręby, wś, pow. suwalski, gm. Czostków, ma 57 mr.; wchodziła w skład dóbr Czostków.

Podzie, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje, odl. od Sejn 20 w., ma 4 dm., 30 mk. W 1827 r. 1 dm., 21 mk.

Podziensienie, wś, pow. prużański, należy do dóbr Linowa, wchodzących niegdyś w skład ekonomii prużańskiej.

Podzięciołówka, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 8 w., 1 dm.

Podziszki 1.) pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 17 w., ma 4 dm., 45 mk. W 1827 r. 2 dm., 23 mk, 2.) P., fol., pow. wyłkowyski, par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 14 w., ma 5 dm., 45 mk. Br. Ch.

Podzręby, [Podzdręby ?] os., pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzewo, odl. od Suwałk. 15 w., ma 2 dm., 11 mk. W 1827 r. 1 dm., 17 mk.; należy do par. Przerośl. [Na płn.-wsch. od wsi Zdręby, na mapie 1839 r.: Podzaręby.]

Podżelstwo al. Pożelstwo, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 14 w. Wś ma 19 dm., 201 mk.; fol. 11 dm., 42 mk. W 1827 r. 1 dm., 6 mk. [Ob. Żelstwo i Podpożelstwo.]

Podżyliny Szpuntowe, os., pow. suwalski, gm. Kuków, par. Raczki, odl. od Suwałk 7 w., ma 3 dm., 31 mk.

Poerschen, wś paraf., ob. Honeda. [Pörschen]

Poetscheln (niem.) al. Malenuppen, wś na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. poczt. i tel. Darkiejmy.

Poetschkehmen (niem.) 1.) wś i leśn., pow. gąbiński, st. p. i tel. Gerwischkehmen. 2.) P., dobra ryc., tamże, o 3 klm. od Gerwischkehmen. Obszar 230 ha.

Poetschlauken (niem.) 1.) wś na prus. Litwie, pow. stołupiański, st. p. i tel. Pillupoenen. 2.) P. al. Czepin, wś, tamże, pow. piłkałowski, st. p. Willuhnen. A. Nap.

Poewgallen (niem.), wś, pow. gołdapski, st. p. Tollmingkehmen.

Poganica, wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Nowowola, o 10 w. od Sokółki.

Pogarszwie, wś, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny, odl. od Maryampola 48 w., od Pren 8 w., ma 17 dm., 141 mk., 555 morg. W 1827 r. 13 dm., 127 mk.

Pogezania. Kraj tak zwany leżał, wedle mniemania rozpowszechnionego przez Dusburga, między Pomezanią a Warmią. Wprawdzie dokument Otokara z 1268 r. wspomina prócz Pogezanii jeszcze dwie inne prowincye: Lansanią i Pazluk, także książka oboźna Waldemara wymienia Lansanią (Laulanią), a bulla papieska z 1231 r. Pazluk jako osobne kraje, lecz te sprzeczności dadzą się pogodzić, gdy się zważy, że w Pogezanii leżało terytoryum tego samego na­z­wi­s­ka po obu brzegach Pasaryi, a wymienione źródła oczywiście odnoszą się do tegoż terytoryum, nie zaś do całej prowincyi. Miejscowość Pogyzonia leżała, jak świadczą księgi komtura elbląskiego, na lewym brzegu Pasaryi, blisko Dobregomiasta; do niej należało jeszcze na prawym brzegu, tam gdzie Drwęca wpada, kilka pól po obu brzegach tejże. Także Lansania, dzisiejsze Łęcze (niem. Lenzen), na półn.-wschód od Elbląga i Pazluk, gdzie założono później miasto Pruski Holąd, są prowincyami Pogezanii. Prócz nich znaną jest jeszcze prowincya Zambroch, dzisiejsze Samrodt, wieś między Pr. Holądem a Zalewem (Saalfeld). Tutaj leżały obronne zamki, założone niewiadomo kiedy przez Pomorzan nad drużyńskiem jeziorem: Osiek, między strugą Rogową (Rogow, Rogouwe) i Wysoką (Weseca, Weiske), w tem miejscu, gdzie Wysoka wpada do jeziora, również gród Weklitze nad Rogową; wszystkie te grody zburzyli Prusacy około 1261 r. Tutaj leżało także słynne targowisko, znane nawet obcym narodom, Truso, mniej więcej w tem miejscu, gdzie dziś wieś Pruskitarg albo Przezmark (Preuss. Markt). Granica Pogezanii sięgała w każdym razie poza Pasaryą, zwaną także Seryą. W kronice gdańskiej Eberta Ferbersa i w innych, które wedle tej kroniki historyą 13-letniej wojny podają, znajduje się jeszcze inna nazwa na Pogezanią, czy też tylko pewną jej część, a mianowicie „Hockerland“. Jest to pospolite wyrażenie z XV i XVI w., oznaczające wyżej położone miejsca w przeciwieństwie do nizin przy Elblągu i Malborku. Grunau wywodzi nazwę tę od jakiegoś protoplasty „Hoggo“, czemu jednak trudno uwierzyć, tem więcej, że dwóch pisarzy z XVI w. objaśnia nazwę, jak wyżej powiedziano. Falk mówi w swym wierszu, Elbląg sławiącym: So wollen wir ohn alle sorgen, Auch schawen da die grossen Bergk, die da stehen in grosser sterck, Das Idermann „Hockerlands“ nennt, a Greg. Hese w swych „Libri V rerum in Prussia gestarum“ mówi: (Pogesania) ea a montibus sinui maris obiectis „Hoggerlandiae“ sive excelsae terrae apud Germanos nomen acquisivit“. Podług dzisiejszego podziału obejmowała Pogezania część wschodnią pow. elbląskiego, cały prusko-holądzki, prawie cały morąski, północną część ostródzkiego i olsztyńskiego i zachodnio-południową brunsberskiego. Jako osobna prowincya występuje tylko aż do zajęcia przez Krzyżaków. W skutek podziału na dyecezye (część Pogezanii przypadła pomezańskiej, część warmińskiej) i na komturye zaciera się ta nazwa coraz więcej, a dziś znikła zupełnie. Ob. Kętrzyński, O ludności pols. w Prus. Krzyż. i Toeppen, Hist. comp. Geogr. v. Preussen. Ad. N.

Pogge, w języku niemieckim znaczy żaba; można więc przypuszczać, że miejscowości, z tym wyrazem złożone, powstały w błotnistych okolicach.

Pogibło, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Kamionka, o 19 w. od Sokółki.

Pogiermonka, fol., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 52 w. a 15 w. od Pren, ma 3 dm., 79 mk, W 1827 r. 2 dm., 39 mk. W 1877 r. fol. P., oddzielony od dóbr Pogiermoń, rozl. mr. 542: gr. or. i ogr. mr. 336, łąk mr. 41, past. mr. 153, nieuż. mr. 12; bud. mur. 2, z drzewa 11; płodoz. 8-polowy; pokłady torfu.

Pogiermoń, wś, fol. i zaśc., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 52 w., od Pren 14 w. Wś ma 8 dm., 79 mk.; fol. 5 dm., 133 mk. W 1827 r. było 6 dm., 64 mk. W 1877 r. fol. P., z wsiami: Pokojnie, Wojnotroki, Morgieniki Pogiermońskie, Dobyla i Zaścianek Pogiermoń, miał rozl. dominialnej mr. 680: gr. or. i ogr. mr. 545, łąk mr. 108, nieuż. mr. 26; bud. mur. 15, z drzewa 3; płodozmian 15-polowy; pokłady torfu. Wś Pokojnie os. 23, z gr. mr. 435; wś Wojnotroki os. 44, z gr. mr. 679; wś Morgieniki Pogiermońskie os. 51, z gr. mr. 486; wś Dobyla os. 24, z gr. mr. 625; wś Zaścianek Pogiermoń os. 10, z gr. mr. 35. P. gmina należy do sądu gm. okr. IV w Prenach, ma 8078 mk., po większej części Litwinów, rozl. 25,725 mr., st. p. w os. Preny, urz. gminny, kasa wkładowo-zaliczkowa we wsi Pokojnia. W gminie są 3 gorzelnie, 2 cegielnie, 3 młyny, wiatrak i szkoła początkowa. W skład gm. wchodzą: Antokalnie, Armoniszki, Asztonele, Baraginie, Boczkienikiele, Boczkienikiele-Górne, Boczkieniki, Buczkiemie, Daukszegiry, Delarzyszki, Dewajbole, Dwiliki, Elizental, Elksnokiemie, Girmoń, Girniki wś i młyn, Isłauż fol., Jadwigów, Jakimiszki, Kazuliszki, Kiubliszki, Kowalki, Linkiemokalnie, Łapunie, Łuczkowo, Malinowo, Meszkabudzie, Nowiniki, Nowydwór fol., Opuszata, Oszminta wś i fol., Pobaliszki, Pocuny, Pogarszczwie, Pogiermoń wś i fol., Pogiermonka, Pokojnie wś i fol., Pokojnie Nowe, Pokumpry, Pomatery, Poświęcie, Poświętupie, Potomulsze wś i fol., Potrakiany, Purwiniki, Rudupie fol., Rudupie-Nowe, Samobol, Sobolany, Sadyby, Szałtupie, Szałtupie, Szałtupie-Nowe, Szmytyszki, Wangi, Wożatkiemie i Żuwinta. Br. Ch.

Pogierniewo, wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Bartniki, par. Łankieliszki, odl. od Wyłkowyszek 11 w.; fol. ma 5 dm., 108 mk.; wś 21 dm., 144 mk. W 1827 r. 7 dm., 61 mk.

Pogierniówek, fol., pow. wyłkowyski, nad rz. Eistą, gm. Bartniki, par. Łankieliszki, odl. od Wyłkowyszek 12 w., 1 dm., 5 mk. W 1827 r. 4 dm., 17 mk.; należał do par. Bartniki.

Pogiry, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krasna, odległa od Kalwaryi 27 w., 12 dm., 335 mk.

Pogiwiszki, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. od Maryampola w., mają 6 dm., 56 mk. W 1827 r. 4 dm., 35 mk.

Pogorenda, uroczysko, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Berszty, o 59 w. od Grodna.

Pogorzałe […] 3.) P., os., pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, odl. od Augustowa 22 w., ma 1 dm., 8 mk. W 1827 r. był 1 dm., 4 mk. […] Br. Ch.

Pogorzałek, jezioro w pow. sejneńskim [Do 1866 r., później i dziś w pow. suwalskim.], koło Starej Hańczy, rozległe 20 mr.

Pogorzałki, (Pogorjełki), wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. Obrubniki, o 18 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Pogorzany 1.) urzęd. Pogoriany, wś, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Gornica, o 5½ w. od Grodna. 2.) P., wś, tamże, w 2 okr. pol., gm. Indura, o 15 w. od Grodna. 3.) P., wś, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Makowlany, o 20 w. od Sokółki. J. Krz.

Pogorzel, pow. łecki, ob. Kawęczyn.

Pogorzelce 1.) uroczysko, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gmina Berszty, o 77 w. od Grodna. 2.) P., wś, pow. prużański, w 4 okr. pol., gm. białowiesko-aleksandrowska, o 52 w. od Prużany.

Pogorzele, wś, pow. gołdapski, odl. 3 klm. od st. p., tel. i kol. żel. Kowali. Obszar 348 ha.

Pogorzelec […] 6.) P. al. Pohorelec, wś nad jeziorem t. n., pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Krasnopol, odl. 72 w. od Sejn posiada dom modlitwy filiponów, 72 dm., 544 mk. filiponów. W 1827 r. 26 dm., 367 mk. Br. Ch.

Pogorzelsk, ob. Pogorzełek.

Pogorzełek 1.) al. Pogorzelsk, wś, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Wiżajny, odl. od Suwałk 23 w., ma 2 dm., 19 mk., 50 morg. Wchodziła w skład dóbr Hańcza. W 1827 r. było 6 dm., 45 mk. 2.) P., fol. nad rz. Jaczną, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. 21 w. od Suwałk. Na obszarze folw. jest jezioro, młyn wodny, folusz, 2 dm., 23 mk. W 1827 r. 1 dm., 20 mk. W 1870 r. fol. ten oddzielony od dóbr Hańcza, rozl. mr. 650: gr. or. i ogr. mr. 140, łąk mr. 100, past. mr. 123, wody mr. 98, lasu mr. 175, nieuż. mr. 14; bud. z drzewa 12; las nieurządzony. Br. Ch.

Pogost, ob. Pohost.

Pogramdy 1.) al. Pograndy, os., pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże, odl. od Wyłkowyszek 14 w., ma 1 dm., 2 mk. 2.) P., os., pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 5 w., ma 3 dm., 28 mk. W 1827 r. było 3 dm., 15 mk.

Pogramdyszki al. Pograndyszki, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 4 w., ma 2 dm., 29 mk. W 1827 r. było 3 dm., 15 mk.

Pograndynie, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Wejwery, odl. od Maryampola 37 w., ma 9 dm., 70 mk.

Pograndyszki al. Pograudyszki, wś, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 10 w., ma 17 dm., 42 mk. W 1827 r. 5 dm., 46 mk. Wchodziły w skład dóbr rząd. i majoratu Kalwarya B.

Pogranicznik 1.) kol., pow. chełmski, gm. Turka, par. ew. Lublin. 2.) P., pow. kalwaryjski, gm. Lubów, par. Lubowo.

Pograuże, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Lubów, odl. 14 w. od Kalwaryi. Ma pokłady kamienia wapiennego i torfu. Wś ma 4 dm., 42 mk.; fol. 7 dm., 30 mk. W 1886 r. fol. P. rozl. mr. 562: gr. or. i ogr. mr. 402, łąk mr. 115, past. mr. 21, nieuż. mr. 24; bud. mur. 18, z drzewa 8; płodozmian 5-polowy. Wś P. os. 3, z gr. mr. 107; wś Epidemia os. 17, z gr. mr. 34.

Pogreby, wś, pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 1 okr. pol., gm. Dubiażyn, o 24 w. od Bielska.

Pogrejże, wś i fol., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 40 w., ma 2 dm., 16 mk. W 1827 r. należał do par. Preny, miał 1 dm., 19 mk.

Pogrimmen (niem.) 1.) dobra ryc. na prus. Litwie, pow. darkiejmski, o 7 klm. od st. p., tel. i kol. ż. Darkiejmy. Obszar 403 ha. 2.) P., wś, tamże, st. p. Kleszczewo.

Pogrudy, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, odl. od Kalwaryi 16 w., ma 45 dm., 223 mk., 359 mr. W 1827 r. było 13 dm., 120 mk. Wchodziła w skład dóbr Kirsna-Ostrów.

Pohorya, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Kajmele, odl. od Władysławowa 28 w., ma 9 dm., 53 mk. W 1827 r. było 6 dm., 36 mk.

Pohost, Pogost, W peryodzie książąt na Rusi pewien okrąg administracyjny. Nestor w kronice swej (wyd. Bielowskiego, str. 602) powiada: „Szła Olga do Nowogrodu, ustanowiła nad Mstą pogosty i danie a nad Ługą pogosty, obroki i danie, łowiska jej są po całym kraju, znamiona i miasta i pogosty“. Początkowo książe objeżdżając państwo swe, dla sprawowania sądów i t. p., zatrzymywał się w pewnych miejscowościach i zwoływał tam okolicznych mieszkańców. Dla większej dogodności miejsca te postoju, „goszczenia“ książąt, skąd „pogosty“, zostały raz na zawsze oznaczonej wzniesiono w nich niewielkie dwory, przy których osadzono ciwunów i tym sposobem pogosty otrzymały znaczenie określonych ognisk administracyjnych i nadały swą nazwę otaczającym je okręgom. W następstwie w pogostach wzniesiono cerkwie, około których skupiały się interesa handlowe okolicy. W późniejszych czasach pogosty stanowiły podział kościelny i obejmowały cerkiew z plebanią i parafią. Podług Siergiejewicza (Kniaź i wiecze) księstwa dzieliły się na: wołosti (ujezdy i stany) i na goroda, t. j. miasto z okręgiem. Wołosti i goroda dzieliły się na sotnie, potugi i pogosty, zostające pod zarządem sockich i starostów. W Nowogrodzie tylko miasto dzieliło się na sotnie a wołost’ na potugi i pogosty. Podług Czyczeryna (Obłastnyje uczreżdenija w Rossii) w Nowogrodzie znajdujemy podział na pogosty, a w Pskowie na guby. Rulikowski (Słow. geogr., III: 166) słusznie zestawia nazwę Pohost z Hoszcza i oba te wyrazy od jednego wywodzi źródłosłowu, dodając przytem, ze nazwa P. spotyka się przeważnie w ziemiach dawnych krzywiczańskich.

Pohulanka, nazwa rzki Kirsna (ob.).

Pohulanka […] 14.) P., os., pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, odl. od Sejn 51 w., ma 4 dm., 49 mk. 15.) P., pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 26 w., ma 2 dm., 13 mk. W 1827 r. był 1 dm., 9 mk., par. Sereje(?) 16.) P., pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol. Nie podana w ostatnich spisach. 17.) P., os., pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Balwierzyszki. Nie podana w ostatnich spisach. Br. Ch.

Pohulanka […] 32.) P., spacer zamiejski pod Grodnem, przy drodze do Lidy (ob. Grodno, t. II, 831). 33.) P., straż leśna, pow. słonimski, w 2 okr. pol., gm. Rożana, o 40 w. od Słonima. 34.) P., uroczysko, tamże, gm. maryńska, o 30 w. od Słonima. 35.) P., uroczysko, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Makowlany, o 7 w. od Sokółki. J. Krz.-A. Jel.

Pohulanka 1.) urocz. dóbr Joalin, pow. prużański. 2.) P., mstko, pow. słonimski, należy do Rohoteńki. 3.) P., fol. dóbr Łososina, pow. sokólski. 4.) P., ob. Zarzecze. […]

Pojawiszki, wś i fol. pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya. W 1827 r. było 4 dm., 37 mk. Wchodziły w skład majoratu rządowego Kalwarya lit. B.

Pojawy, pow. kalwaryjski, gm. Lubów, par. Lubowo, odl. od Kalwaryi 13 w., ma 9 dm., 48 mk. W 1827 r. było 11 dm., 73 mk.

Pojedubie […] 2.) P., ob. Pojedupie.

Pojedupie, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 33 w., ma 13 dm., 84 mk. W 1827 r. było 5 dm., 69 mk.

Pojesianka, wś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny, odl. od Sejn 2 w., ma 12 dm., 156 mk.

Pojesie 1.) wś i fol., pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo, odl. od Maryampola 45 w.; wś ma 44 dm., 405 mk.; fol. 6 dm., 39 mk. W 1827 r. było 15 dm., 315 mk. 2.) P., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 37 w., ma 4 dm., 42 mk. W 1827 r. 1 dm., 10 mk. 3.) P., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 15 w., ma 3 dm., 64 mk. 4.) P. Leśne, os., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 17 w., ma 2 dm., 32 mk. W 1827 r. 1 dm., 5 mk. 5.) P., pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Poniemoń. Nie pomieszczone w ostatnich spisach. Br. Ch.

Pojetule, wś i kol., pow. władysławowski, gm. Dobrowola, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 47 w., ma 8 dm., 86 mk. Kolonia P. powstała z trzech uwłaszczonych osad, rozl. mr. 92: gr. or. i ogr. mr. 56, łąk mr. 34, nieużytki mr. 2; bud. z drzewa 6.

Pojewoń, wś i fol. nad rz. Ponią, pow. wyłkowyski, gm. i par. Pojewoń, odl. od Wyłkowyszek 20 w., posiada kościół paraf. mur., szkołę począt. gminną, 63 dm., 688 mk. W 1827 r. było 45 dm., 435 mk. Teodor Skumina Tyszkiewicz, wojew. nowogródzki, starosta olitski, wzniósł w 1586 r. kościół paraf. Anna Jagiellonka 1589 r. nadała probostwu 9 włók ziemi. Zygmunt III w 1600 r. dodał 12 włók we wsi Zelczycy. Stąd powstał fol. Solciniki, zabrany przez rząd w 1797 r.; wzamian za to i za propinacyą dano proboszczowi 269 rs. 65 kop. W 1841 i 1842 r. wzniesiono z ofiar parafian kościół mur. o 2-ch wieżach, poświęcony 1843 r. przez bisk. Straszyńskiego. Na obszarze wsi znajduje się starożytne grodzisko. Znaleziono tu monety z czasów cesarstwa rzymskiego (Połujański, Wędrówki po gub. augustowskiej, 314—318). Dobra rząd. P. nadane zostały na prawach majoratu generał-majorowi Aleksandrowi Manderszternowi. W skład tych dóbr wchodziły wsi: Pojewoń os. 54, z gr. mr. 1899; Użupie os. 17. z gr. mr. 603; Anczławka os. 16, z gr. mr. 639; Egłupie os. 23, z gr. mr. 810; Czułkieniszki os. 2, z gr. mr. 188; Szwajcarya os. 14, z gr. mr. 293; Podlubiszki os. 2, z gr. mr. 103; Karkłupiany os. 19, z gr. mr. 608; Kletkiniki os. 35, z gr. mr. 959; Szanie os. 28, z gr. mr. 1431; Gołfortowo os. 29, z gr. mr. 67. P. par., dek. wyłkowyski, 5016 dusz. P. gmina należy do sądu gm. okr. IV w osadzie Wisztyniec. 520 mk., rozległości 18942 mr., st. poczt. i st. kol. żel. Wierzbołowo. W skład gminy wchodzą: Aleksandrowsk, Anczławka, Budwiecie, Czułkieniszki, Darze, Dobrowola, Egłupie, Iwanowsk, Jakiszki, Kletkiniki, Konstancya, Królowe-krzesło, Kunigiszki, Lubiszki, Malinówka, Mieszliny, Podlubiszki, Pojewoń, Staławka, Staławka-Mała, Staławka Wielka, Talerzyszki, Tryławka, Użbole, Użupie i Wojszwiły wś i fol.

Pojeziorki 1.) wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Sejny, odl. od Sejn 9 w., ma 4 dm., 35 mk. W 1827 r. 3 dm., 35 mk. [Dziś płd. cześć wsi Rynkojeziory.] 2.) P., os., pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń Fergisa, odl. od Władysławowa 48 w., 1 dm., 13 mk. W 1827 r. 1 dm., 5 mk.

Pojeziory 1.) jezioro przy wsi t. n., w pow. wyłkowyskim, leży o 3 w. na zachód od Wyłkowyszek, na prawo od drogi do Wierzbołowa, śród niziny wznoszącej się zaledwie do 240 st. npm. w miejscach wynioślejszych. Poziom wód jeziora jest zapewne znacznie niższy. Brzeg północny i południowy nieco wzniesione, wschodni i zachodni bagniste, świadczą o znaczniejszych rozmiarach jeziora w przeszłości. Obecnie ma 3 wiorsty długości i około 1 szerokości. Obszar ma wynosić do 180 mr. Wody jeziora odprowadza rz. Szyrwinta. 2.) P., jezioro w pow. wyłkowyskim, przy wsi t. n., w stronie wschodniej od Wyłkowyszek, w odległości 8 w. Ma podobno przeszło 50 mr. obszaru; brzegi bezleśne. Wody odchodzą przez mały strumień w stronę półn.-wschodnią, do Szeszupy. Br. Ch.

Pojeziory 1.) wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, odl. 9 w. od Wyłkowyszek, w pięknem położeniu nad jeziorem t. n., przez które przepływa rzeczka Szyrwinta. Kaplica katol. w miejscu; szkoła początkowa ogólna, 33 dm., 246 mk. Niegrodowe ststwo pojezierskie w wojew. trockiem, pow. kowieńskim położone, powstało ze starostwa olwickiego, czyli poszyrwinckiego, przez odseperowanie odeń wsi: Pojezior, Wojsławka i Byłdyszek. Nadaje takowe Władysław IV w r. 1646 na sejmie walnym w Warszawie, ur. Kazimierzowi Witanowskiemu h. Rawicz, podczaszemu wojew. brzesko-litewskiego, który w dwa lata później, jako ststa pojezierski, podpisuje suffragia na elekcyą Jana Kazimierza (Vol. Leg., IV, 113). Przywilej ów, znajdujący się w oryginale w Aktach metryki litewskiej w Petersburgu (№ 108, na str. 531 b) brzmi jak następuje: „My Władysław IV z Bożej łaski król polski etc. etc. etc. Oznajmujemy tym listem Naszym komuby o tem wiedzieć należało. Szczodrobliwość Nasza królewska tym otwarta być ma, którzy pozostała przodków swych y na się successive spadającą z odważnych dzieł i zasług Ojczyźnie oświadczonych, sławą niekontentując się, w cnocie y do usług publicznych sposobności tak się obierają, że ją in luce Respublice, oświadczyć łatwie mogą. W takowych liczbie pokładając Urodzonego Kazimierza Witanowskiego, godnego bydź łaski y szczodrobliwości Naszey Królewskiey rozumiemy, którą mu y natenczas na przyczynę Panów Rady i Urzędników Dworu Naszego oświadczając, przy dożywociu Udodzoney Izabelli Wypyckiey, pierwszego małżeństwa Jerzyney Narajewskiey, a teraz wtórego małżonka Jey, pewne dobra w powiecie kowieńskim, w dzierżawie poszerwiętskiej leżące, Woyslawka, Byldyszki y Pojeziory nazwane, onemu iu solidum takowym że prawem dożywotnym dać i conferować umyśliliśmy. Jakoż y ninieyszym listem Naszym dajemy y conferujemy, tak iż odtąd pomienieni Urodzeni Kazimierz Witanowski y Izabella Wypycka Małżonkowie oboje wespół zwyż rzeczone dobra, nazwane Woysławka, Byłdyszki y Pojeziory z folwarkami, dworami z poddanemi osiadłemi i nieosiadłemi, z ich robotami, czynszami y powinnościami i z gruntami oranemi y nieoranemi, lasami, borami, gajami, z drzewem bartnym, sianożęciami, polami, rzekami, jeziorami, stawami, młynami, karczmami y innemi wszelkiemi przynależnościami y przyległościami jakożkolwiek nazwanemi, nic niewyimując, iako się te dobra w granicach swych zdawna miały y teraz mają y jako w dzierżeniu y używaniu u przeszłych possesorów były, trzymać, używać y pożytki wszelkie sobie przymnażać aż do żywotów swych i która z nich osoba najdłużey żywa będzie, płacąc Nam y do Skarbu Naszego summę nomine donatiwy simple, na apparat wojenny uchwaloną. Na co dla lepszey wiary Ręką się Naszą podpisawszy, pieczęć W. X. L. przycisnąć rozkazaliśmy. Dan w Warszawie dnia 27 Mca Czerwca. Roku Pańskiego 1646. Panowania Naszego Polskiego y Szwedzkiego 14-go Roku. Vladislaus Rex. Jan Kazimierz Umiastowski Sekretarz.“ W r. 1717, wedle uchwały sejmu konstytucyjnego, starostwo to zamieniono na dziedziczne, jako wynagrodzenie dla „exulantów“ smoleńskich i starodubskich, opłacało ono w tymże roku hyberny złp. 50 (Vol. Leg., VI, 158, 189). Szczegóły tyczące się zmiany właścicieli P., podaja, Pamietniki M. Matuszewicza (Warsz. 1876 r.). Przed r. 1756 P. były własnością Si­ru­cia, kasztelana witebskiego, w tym zaś roku przeszły we władanie Sapiehy, podkanclerzego litewskiego (II, 210). W lat parę później dziedzicem jest Potocki Starguzowski, od którego nabywa je około r. 1762 Zabiełło, łowczy litewski (III, 167—168). W r. 1766 wedle spisów podskarbińskich, znów jako dobra narodowe posiadał Adam Drobycz, opłacając zeń kwarty złp. 216 gr. 18, a hyberny złp. 350. P. gmina należy do sądu gm. okr. I w Wyłkowyszkach, ma 783 dm., 6522 mk., 22,027 mr. obszaru. W skład gminy wchodzą: Balczuny, Balczuniszki, Bajraginie, Bobrowniki, Bobrowszczyzna, Budwiecie, Budziszki, Dobrowola, Domejkiszki, Dugny, Dumczyszki, Gulbieniszki, Gurbszele, Jurgieliszki, Jurksze, Juszczbole, Kalwy, Koźliszki, Krużmorgi, Kupczyszki, Kupszeliszki, Lejtmorgi, Łabiszyszki, Massykwietyszki, Nadrowsie, Naudziszki, Nowina, Obszruty, Ożele, Omeńtyszki, Olkmiany, Panczaki, Parszele, Penkwołaki, Pilokalnie, Pilany, Podpilokalnie, Pojeziory, Połukiszki, Popłabudziszki, Porowsie, Poszyle, Podpilwiszki, folw. Romaniszki, Sarmaczuny, Saubole Nowe, Saubole Stare, Sierakiszki, Smolnica, Stefaniszki, Stecniszki, Strzelczyszki, Suwałki, Szaczkiszki, Szergaliszki, Szwarpliszki, Talkiszki, Teterwinie, Użnogary, Wiłkiszki, Wizgirdy, Władyszki, Znaczki, Żury (Spis alfabetyczny wsi gub. suwal. z r. 1871). 2.) P., wś i fol. nad rz. Szyrwintą i jeziorem t. n., w pow. wyłkowyskim, gm. i par. Olwita, odl. 3 w. od Wyłkowyszek. Wś ma 11 dm., 171 mk.; fol. 7 dm., 53 mk. W 1877 r. była gorzelnia, młyn wodny, cegielnia; rybołóstwo na jeziorze dawało do 1200 rs. W 1789 r. P. (w par. olwickiej) dobra dziedziczne jw. Szymona Zabiełły, kaszt. mińskiego, płacą ogółem 3800 zł. gr. 18 (Akta Podskar. w Warszawie). W 1887 r. dobra P. składały się z fol.: P., Ossya, Kisieniszki i Owsieniszki, z wsiami: P., Węczławka, Kisieniszki, Ossya i Popołkiszki. Rozl. dominialna mr. 2030: fol. P. gr. or. i ogr. mr. 311, łąk mr. 52, zarośli mr. 4, w osadach 2, nieuż. mr. 350, razem mr. 723; fol. Ossya gr. or. i ogr. mr. 292, łąk mr. 7, lasu mr. 197, nieuż. mr. 29, razem mr. 523; fol. Kisieniszki gr. or. i ogr. mr. 406, łąk mr. 62, wody mr. 2, nieuż. mr. 29, razem mr. 501; fol. Owsieniszki gr. or. i ogr. mr. 125, łąk mr. 70, past. mr. 25, lasu mr. 47, nieuż. mr. 16, razem mr. 283; płodozmian na folwarkach 4-polowy; bud. mur. 33, z drzewa 32; las urządzony w kolei 60-letniej. Wś P. os. 21, z gr. mr. 16; wś Węczławka os. 19, z gr. mr. 612; wś Kisieniszki os. 7, z gr. mr. 5; wś Ossya os. 8, z gr. mr. 7; wś Popołkiszki os. 8, z gr. mr. 176. M. R. Wit.

Pojeziorze, fol. i wś, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. od Sejn 9 w., ma 10 dm., 55 mk. W 1827 r. 2 dm., 44 mk. W 1876 r. fol. P. rozl. mr. 181: gr. or. i ogr. mr. 97, łąk mr. 52, past. mr. 28, nieuż. mr. 4; bud. drzewa 8.

Pojżdogi, wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 44 w., ma 3 dm., 24 mk. W 1827 r. 3 dm., 29 mk.

Pokaj, wś, pow. kalwaryjski, gm. Simno, odl. od Kalwaryi 33 w., ma 33 dm., 106 mk.

Pokalniszki 1.) wś nad Niemnem, o 9 w. powyżej Kowna, pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Poniemoń, odl. od Maryampola 53 w., ma 19 dm., 313 mk. W 1827 r. 13 dm., 76 mk. 2.) P., wś, pow. kalwaryjski, gm. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 11 w., ma 13 dm., 108 mk. W 1827 r. był 1 dm., 8 mk. 3.) P., os., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 35 w., ma 1 dm., 11 mk.

Pokalwiszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 11 w., ma 2 dm., 40 mk. W 1827 r. 2 dm., 18 mk.

Pokampiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 36 w., ma 8 dm., 106 mk. W 1827 r. 5 dm., 65 mk.

Pokichle, mylnie zamiast Pokiekle, ob. Freda-Dolna (II, 406).

Pokiekle, wś, pow. maryampolski, gm. Wejwery, par. Godlewo, ma 17 dm., 160 mk. Wchodziła w skład dóbr Freda Dolna, ma 26 os. i 476 mr. W 1827 r. było 9 dm., 66 mk.

Pokieksztupie, os., pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 24 w., ma 2 dm., 15 mk. W 1827 r. było 2 dm., 17 mk.

Pokieliszki al. Pokieuliszki, wś, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 16 w., ma 14 dm., 85 mk. W 1827 r. 1 dm., 10 mk.

Pokieuliszki, wś nad rz. Kieuliszką, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 37 w., ma 33 dm., 276 mk. W 1827 r. 9 dm., 144 mk. Miała tu istnieć wś Powernonia, którą zniesiono, a na jej miejscu powstał folw. Chlebiszki. Pomiędzy Prenowłokami a Chlebiszkami rozciąga się jezioro Powernonia. Br. Ch.

Pokimen, terytoryum ziemi sudawskiej, także Kimenau zwane. Niewiadomo, gdzie prowincyi tej szukać. Jedni wskazują na Kumilsko, ponieważ jednak taż miejscowość na płd.-zach. od Biały leży, trzeba liczyć ją koniecznie do Gołędzi (Galindyi); inni dowodzą; iż dzisiejsze Wensoewen, blisko Eickersburgu, na północ od jeziora śniardawskiego, oznacza las Winse, o którym mówi Dusburg, że tylko dzień jeden odległy od głównego zamku, ale i ta cała okolica należała niezaprzeczenie do Gołędzi. Toeppen sądzi, że miejscowości tej domyślać się trzeba raczej w Kamieniu, na półn.-wsch. od Filipowa leżącym. Ad. N.

Pokirsniany, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Urdomin, odl. od Kalwaryi 22 w.; wś ma 11 dm., 73 mk.; fol. 3 dm., 16 mk. W 1827 r. 6 dm., 69 mk. W 1885 r. fol. P. rozl. mr. 598: gr. or. i ogr. mr. 249, łąk mr. 116, past. mr. 178, lasu mr. 41, nieuż. mr. 14; bud. z drzewa 8; są pokłady torfu.

Pokłońskie, os., pow. kalwaryjski, gm. nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 55 w., ma 3 dm., 15 mk.

Pokojnie, wś i dwa fol., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie. Leży w stronie półn.-wschodniej od Maryampola, odl. 51 w., od Pren 14 w., posiada kościół parafialny, szkołę początkową, urząd gminny, 28 dm., 264 mk., na fol. 7 dm., 50 mk. Jeden folwark jest poduchownym. Kościół parafialny wzniesiony został w 1794 r. przez Józefa Osipowskiego, sstę pogiermońskiego; po upadku zaś tego drugi zbudowano też z drzewa w 1821 r. kosztem parafian i rządu. Kościół ten, p. w. św. Trójcy, konsekrowany przez biskupa Marcijewskiego, sufragana dyecezyi augustowskiej, w 1822 r. Par. P., dek. maryampolski, 3537 dusz.

Pokomsze, wś i fol., pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. Puńsk, odl. od Suwałk 20 w., ma 15 dm., 129 mk. Fol. P. powstał z uwłaszczonych osad; w 1878 r. rozl. mr. 102: gr. or. i ogr. mr. 66, łąk mr. 33, nieuż. mr. 3; bud. mur. 1, z drzewa 4; są pokłady torfu. Wś i fol. P. wchodziły w skład majoratu rząd. Kadaryszki. Br. Ch.

Pokosna, wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Romanówka, o 34 w. od Sokółki.

Pokoszewo, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya, odl. od Kalwaryi 50 w., ma 3 dm., 255 mk. W 1827 r. 20 dm., 138 mk.

Pokropiszki, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 8 w., ma 11 dm., 108 mk.

Pokrowsk, wś, pow. sejneński, gm. i par. Pokrowsk, odl. od Sejn 10 w., posiada cerkiew dla mieszkających tu starowierców (prawosł.), szkołę początkowa, urząd gminny, kasę wkładowo-zaliczkową, 8 dm., 87 mk. P. gmina należy do sądu gm. okr. I w Sejnach, tamże st. poczt. Gmina ma 5005 mk. i 13023 mr. obszaru. W skład gm. wchodzą: Adamowe-Łączki, Aleksiejówka, Białogóry, Białorzeczka, Białowiersnie, Budwiecie, Budzewizna, Chrystyanowo, Ciemny-Las, Daniłowce, Demianówka, Dworzysko, Frącki, Giby, Głęboki-Bród, Głuszczyn al. Gremzdy Ruskie, Gremzdówka, Hańcza, Iwanówka, Jeziorki Małe, Jeziorki Wielkie, Kalety, Kiecie, Kielmin, Kiryłszczyzna, Kodzie, Konstantynówka, Krasne, Lasanka-Danilewo, Lasanka-Orzechowo, Lejmelewizna, Lipiny, Macharcie, Masłowiste, Morgi, Muły Nikolskie, Olszanka, Orzechowo, Podpogorzelec, Pogorzelec, Pokrowsk, Pomorzanka, Pomorze-Małe, Pomorze-Wielkie, Posiejanka, Poworotnie, Przykalety, Rygol, Rynkowce, Siemietki, Sierski-Las, Sosnówka, Stanowisko, Strzelcowizna, Studzianka, Studzianny-Las, Świerguszki, Tartaczysko, Tartak, Tobołowo wś i fol., Wielki-Bór, Wierchowina, Wierśnie, Wierśnianka, Wiłkokuk, Wysoki-Most i Zelwa.

Pokumpry, wś, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny, odl. od Maryampola w stronie płn.- wsch. 46 w. a st. poczt. w Prenach 9 w., ma 21 dm., 195 mk., 485 mr. obszaru. W 1827 r. było 8 dm., 12 mk.

Pokuszyn, fol., pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Giże, odl. od Maryampola 4 w., ma 3 dm., 28 mk., wchodził w skład dóbr Giże. W 1827 r. 1 dm., 24 mk. W 1886 r. fol. P. powstał z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 98: gr. or. i ogr. mr. 83, łąk mr. 7, past. mr. 4, nieuż. mr. 4; bud. mur. 1, z drzewa 6.

Pokuzy, os., pow. maryampolski, gmina Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 13 w., ma 2 dm., 12 mk. W 1827 r. 1 dm., 12 mk.

Polabiele, os., pow. sejneński, gm. Kopciowo, odl. od Sejn 38 w., 2 dm., 13 mk.

Polaczany al. Połaczany, wś, pow. sejneński, gm. Kopciowo, odl. 21 w. od Sejn, ma 7 dm., 75 mk., 10 osad, 507 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr Hołny Wolmera.

Polana al. Polanka, jest to łąka naturalna śród lasu. Nazwa ta jest najwięcej rozpowszechnioną u górali w Tatrach i zachodnich Beskidach. We wschodnich Karpatach odpowiada jej nazwa połonina a na Bukowinie pojana. Na polanach mieszczą się zwykle szałasy pasterskie. Połoniny rozciągają się w Karpatach wschodnich na rozłożystych grzbietach działów górskich, na kilkomilowej niekiedy długości. Nazwa P. przeszła często od łąki na same szczyty, działy górskie lub potoki.

Polanka, […] 4.) P., uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Kamionka, o 9 w. od Sokółki. […]

Polanowo, fol., pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Dobuczyn, o 2 w. od Prużany.

Polany […] 16.) P., wś, pow. prużański, w 4 okr. pol., gm. białowiesko-aleksandrowska, o 46 w. od Prużany. [Ob. Podolany.] J. Krz.

Polećmorgi, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Lubowo, odl. od Kalwaryi 8 w., ma 7 dm., 32 mk.

Polepie al. Palepinie, os., pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl. 35 w. od Władysławowa, 1 dm., 8 mk.

Polesie, […] 17.) P., wś, pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo, odl. od Maryampola 73 w., ma 21 dm., 310 mk., 44 os. i 1296 mr.; wchodziło w skład dóbr Freda Dolna. W 1827 r. było 11 dm., 70 mk.

Poleżyn, fol., pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Brzostowica Wielka, o 58 w. od Grodna.

Polki 1.) pow. łomżyński, gm. i par. Puchały. 2.) P., pow. kolneński, ob. Karwowo Polki. 3.) P., wś, pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Augustów, odl. od Augustowa 9 w., ma 9 dm., 59 mk. W 1827 r. był 1 dm., 2 mk.

Polkowo, wś nad rz. Netta, o 2 w. od jej ujścia do Biebrzy, pow. augustowski, gm. Dembowo, par. Janiny. Stanowi ona jedną z niewielu małych wysp suchych, wynurzających się z rozległych błot po brzegach Biebrzy i Netty. Odl. 28 w. od Augustowa, ma 37 dm., 361 mk. W 1827 r. było 29 dm., 170 mk.

Polnica al. Palnica, wś, pow. suwalski, gm. Maćkowo, par. Kalwarya, odl. od Suwałk 39 w., ma 14 dm., 118 mk., 280 mr. W 1827 r. 5 dm., 57 mk. Wchodziła w skład dóbr Maćkowo.

Polskie Pijawne, pow. augustowski, ob. Pijawne Polskie.

Polule, wś, pow. suwalski, gm. Jeleniewo, par. Kaletnik, odl. od Suwałk 10 w., ma 4 dm., 17 mk. [Na mapie WIG Osoka (Polule).]

Polulkemie, os., pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. od Suwałk 28 w., 1 dm., 11 mk. W 1827 r. 2 dm., 11 mk., par. Lubowo.

Poluny, dobra w dawnym pow. grodzieńskim wwdztwa trockiego, stanowiły niegdyś sstwo niegrodowe poluńskie, które wedle spisów podskarbińskich z 1766 r. posiadał Jó­zef Mich­nie­wicz, opłacając zeń kwarty złp 439 gr. 2, hyberny zaś cały powiat nie uiszczał. Na sejmie z 1773—75 r. stany Rzpltej nadały sstwo to w posiadanie emfiteutyczne Janowi Michniewiczowi, majorowi i flgiel-adjutantowi króla Poniatowskiego, z zastrzeżeniem dożywocia poprzedniego starosty.

Połajksztota, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 33 w., ma 4 dm., 27 mk. W 1827 r. 1 dm., 13 mk.

Połobie 1.) wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 28 w., ma kaplicę katol., filią par. Gryszkabuda, 21 dm., 194 mk. W 1827 r. było 12 dm., 123 mk,. 2.) P., wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń Fergissa, odl. od Władysławowa 49 w., ma 30 dm., 196 mk. W 1827 r. było 13 dm., 60 mk.

Połodzieje, ob. Połoździeje.

Połomia, uroczysko, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Jeziory, o 31 w. od Grodna.

Połomin 1.) dobra, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Romanówka, o 25 w. od Sokółki. 2.) P., przysiołek, tamże, o 26 w. od Sokółki. 3.) P., uroczysko, tamże, o 21 w. od Sokółki.

Połomińska, kolonia, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Romanówka, o 26 w. od Sokółki.

Połonna, […] 2.) P., wś, pow. prużański, w 3 okr. pol., gm. Linowo, o 6 w. od Prużany.

Połonne, os., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Puńsk, odl. od Sejn 14 w., ma 7 dm., 38 mk.

Połotesk, dawna nazwa Połocka, od rzeki Połoty.

Połotkowo, mko, wś i dobra, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Górnica, o 10½ w. od Grodna.

Połoździeje, jezioro w pow. sejneńskim, pod wsią tegoż na­z­wi­s­ka, łączy się z jez. Białem przez wypływającą, z niego rz. Połoździejkę, ma 12 mr. obszaru.

Połoździeje, wś i fol. nad rz. Połoździejką, al. Kirsną, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Łoździeje, odl. 6 w. na płd. od osady Łoździeje a 16 w. od Sejn. W pobliżu dwa jeziora złączone strumieniem pomiędzy wsią a osadą Łoździeje; brzegi jezior przeważnie wyniosłe. Wś ma 33 dm., 253 mk., 686 mr. obszaru. W 1827 r. było 14 dm., 95 mk. Wś P. wchodziła w skład dóbr Niekruny. Fol. P., pod nazwą Janosław, wchodził w skład dóbr Hołny Wolmera.

Połoździejka, rzka w pow. sejneńskim, ob. Kirsna.

Połoździejka, os., pow. sejneński, gmina Śto-Jeziory, par. Łoździeje. W 1827 r. było 11 dm., 82 mk.

Połówka, wś, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Wołpa, o 49 w. od Grodna.

Połtowiesk, starosł. nazwa Pułtuska.

Połubiszki, os., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol, odl. od Maryampola 7 w., 1 dm., 6 mk. W 1827 r. było 2 dm., 19 mk. Osada ta powstała z 2-ch uwłaszczonych osad, rozl. mr. 101: gr. or. i ogr. mr. 75, łąk mr. 25, nieuż. mr. 1; bud. z drzewa 8.

Południowo-zachodni Kraj, nazwa nadawana trzem guberniom ruskim (wołynska, kijowska i podolska), rozdzielonym na 36 powiatow, w ktorych znajduje się 133 okr. pol., 556 gmin, 8,149 miejscowości osiadłych. Mają one ogołem 144,853•7 wiorst kw. przestrzeni i 6,381,071 mk., przypada więc 44 mk. na 1 w. kw. W 1876 roku było tu 742,986 żydów (362,953 męż. i 380,033 kob. Bliższe szczgóły ob. w opisach pojedyńczych gubernii. [Ob. Północno-Zachodni Kraj.]

Połujanki, wś, pow. wołkowyski, w 2 okr. pol., par. Tołoczmany, o 11 w. od Wołkowyska.

Połujanowicze, okolica szlach., pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Brzostowica Mała, o 44½ w. od Grodna.

Połukiszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 7 w., ma 3 dm., 36 mk. W 1827 r. było 5 dm., 27 mk.

Pomaczuliszki, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, odl. od Maryampola 31 w., ma 2 dm.

Pomatery, wś nad rz. Jesią, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, odl. 25 w. od Maryampola w stronie północno-wschodniej, a 11 w. od st. poczt. Preny, ma 13 dm., 125 mk., 398 mr. obszaru. W 1827 r. było 7 dm., 82 mk. Wchodziła w skład dóbr Jakimiszki.

Pomejszupie, wś, pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo, odl. od Maryampola 45 w., ma 44 dm., 405 mk. Wchodziła w skład dóbr Freda.

Pomerania, os., pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Poniemoń, odl. od Maryampola 56 w., ma 3 dm., 26 mk.

Pomezania, (duża notka, w osobnym pliku.)

Pomiany 1.) fol. i wś, pow. nie­sza­w­ski, gm. Stra­sze­wo, par. Ko­neck, odl. 11 w. od Nie­sza­wy, ma 71 mk. Fol. ten, oddzielony od dóbr Ko­nec­ko, w 1876 r. rozl. mr. 190: gr. or. i ogr. mr. 181, łąk mr. 2, nieuż. mr. 7; bud. mur. 4, z drzewa 1. Wieś P. ma 9 os. i 10 morgów. 2.) P., wieś i folw., pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Rajgród, odl. od Augustowa w stronie połudn.-wschod. 16 w., od st. poczt. w Rajgrodzie 5 w., ma 26 dm., 303 mk., gorzelnią, browar wyrabiający piwo i porter. W 1827 r. było tu 30 dm., 176 mk. Dobra P. składały się w 1870 r. z fol.: P., Reszki i Lipówka, wsi: P., Reszki, Łabentki, Lipówka, osad: Rozalin, Cepery i Młyńsk. Rozl. ogólna dominialna wynosi mr. 2419. Wś P. os. 35, z gr. mr. 227; wś Reszki os. 40, z gr. mr. 236; wś Łabentki os. 13, z gr. mr. 101; wś Lipówka os. 4, z gr. mr. 16; os. Rozalin os. 1, z gr. mr. 8; os. Cepery os. 1, z gr. mr. 7; os. Młyńsk os. 1, z gr. mr. 18. Br. Ch.

Pomiany, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski, st. poczt. Gąski. Założył je w 1552 r. Stańko Pomian i jego synowie Maciej i Jan. W 1556 r. posiadał tamte Jędrzej Chełch młyn, folusz i 2 włóki roli na prawie chełm. (ob. Kętrz., O ludn., 512).

Pomiełajszkampie, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, odl. od Maryampola 34 w., 1 dm., 7 mk.

Pomiełajszupie, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny, odl. od Maryampola 33 w., 1 dm., 6 mk. W 1827 r. 1 dm., 9 mk.

Pommern (niem.), ob. Pomorze i Pomerania.

Pomorgi 1.) os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, odl. od Maryampola 35 w., 1 dm., 15 mk. 2.) P., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 16 w., ma 8 dm., 68 mk. W 1827 r. 6 dm., 70 mk. 3.) P. Tarpupskie, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny. W 1827 r. 1 dm., 10 mk. 4.) P. Osiuklańskie, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki. par. Preny, odl. od Maryampola 27 w., ma 7 dm., 52 mk. 5.) P., os., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, odl. od Maryampola 39 w., 1 dm., 3 mk.

Pomorzanka, kol., pow. sejneński, gm. i par. Pokrowsk, odl. od Sejn 4 w., 1 dm., 15 mk. filiponów starowierców.

Pomorze, jedno z większych jezior w pow. sejneńskim, leży śród pagórkowatej, przeważnie lesistej, mało zaludnionej okolicy, wznoszącej się około 460 st. npm., w stronie płd.-wschodniej od Sejn, w odległ. 8 w. w linii powietrznej. Stanowi ono największy zbiornik wód śród całej grupy łączących się z nim jezior, jak Geret od zach., Kunis od wsch. a Zelwa i Wiłkokuk od płd. Wody tych jezior uprowadza do Czarnej Hańczy rzka Marycha, płynąca od Sejn i przepływająca przez jez. Pomorze. Jezioro to w kierunku od zach. ku wschodowi ma przeszło 3 wiorsty długości a w najszerszem miejscu (od płn. ku płd.) przeszło wiorstę, średnio zaś pół wiorsty szerokości. Na płn.-wschodnim krańcu leży wieś Kukle. Brzegi wyniosłe, w części lesiste. W odległości 2½ w. na północ od półn.-zachodniego krańca jeziora leży wieś i leśnictwo rządowe Pomorze. [1569: Morze; według K. O. Falka ma źródłosłów jaćwieski.] Br. Ch.

Pomorze 1.) wś, pow. no­wo­alek­san­dry­j­ski (pu­ła­w­ski), gm. i par. Opo­le. W 1827 r. 9 dm., 50 mk. 2.) P., wś nad rz. Sonią, pow. cie­cha­no­w­ski, gm. Opi­no­gó­ra, par. Cie­cha­nów, odl. o 6 w. od Cie­cha­no­wa, ma 22 dm., 220 mk., 741 mr. 3.) P. Małe, wś i os., pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Berżniki, odl. od Sejn 30 w., ma 6 dm., 54 mk. W 1827 r. 4 dm., 31 mk. 4.) P. Wielkie, wś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Berżniki, odl. od Sejn 30 w., ma 2 dm., 14 mk. W 1827 r. 1 dm., 13 mk. Pomorskie leśnictwo rządowe liczy 43,018 mr. obszaru, z których 4033 w pow. augustowskim, 37,475 w pow. sejneńskim i 1510 mr. w pow. suwalskim; dzieli się ono na straże: Głęboki Bród, Lejmiełowizna, Maćkowa Ruda, Wiłkokuk. Br. Ch. [Odległość od Sejn w pkt 3 i 4 znacznie zawyżona, wynosi w rzeczywistości ok. 5 w., tj. ≈ 5 km.]

Pomygacze, wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. Ju­ch­no­wiec, o 10 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Ponanupie, pow. władysławowski, gm. Gryszkabuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 21 w., 2 dm., 16 mk. W 1827 r. 1 dm., 15 mk., par. Gryszkabuda.

Ponarlica fol. i wś nad rzką Niedźwiedzicą, dopł. Biebrzy, pow. augustowski, gm. Petropawłowsk, par. Lipsk, odl. od Augustowa 42 w.; fol. ma gorzelnią, 4 dm., 24 mk.; wś 8 dm., 73 mk. W 1827 r. 7 dm., 41 mk. W lesie znajduje się kaplica prawosł., filia par. Rygałówka (o 3 w.), wybudowana przez Buchowieckich. W 1882 r. fol. P. rozl. mr. 753: gr. or. i ogr. mr. 267, łąk mr. 66, past. mr. 238, wody mr. 2, lasu mr. 161, zarośli mr. 6, nieuż. mr. 13; bud. mur. 5, z drzewa 9; las nieurządzony. Wś P. os. 9, z gr. mr. 305; wś Rogożyniec os. 13, z gr. mr. 186.

Ponary 1.) wś i fol., pow. sejneński, gm. i par. Święto-Jeziory, odl. od Sejn 23 w., ma 2 dm., 31 mk. W 1827 r. było 2 dm., 28 mk. 2.) P., wś, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, odl. od Sejn 54 w., ma 46 dm., 339 mk. W 1827 r. 30 dm., 234 mk. 3.) P. Buchta, fol., pow. sejneński, gm. Śto-Jeziory, par. Łoździeje, odl. od Sejn 23 w., ma 2 dm., 28 mk.

Ponausupie, wś i os., pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze, odl. od Kalwaryi 25 w., ma 19 dm., 127 mk. W 1827 r. 11 dm., 109 mk. Os. P. powstała z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 117: gr. or. i ogr. mr. 90, łąk mr. 16, past. mr. 1, nieuż. mr. 3, w odpadkach mr. 7; bud. z drzewa 7.

Poniatowce, wś włośc., pow. sejneński, gm. i par. Metele, odl. od Sejn 36 w., ma 49 dm., 437 mk., 31 osad i 1113 mr. Wchodziła w skład dóbr Metele.

Poniatowicze, dobra, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Zubryca, o 8 w. od Sokółki.

Poniatowizna, kol., pow. augustowski, gm. i par. Szczebro-Olszanka, odl. od Augustowa 16 w.

Poniemoń 1.) fol., pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, odl. od Sejn 49 w., ma 3 dm., 88 mk. W 1827 r. było 3 dm., 16 mk. Dobra Poniemoń (Wolskiego) składały się w 1885 r. z fol. P., attyn.: Skierdzimas, Wygoda, Ługi, Giza, Wygódka, Trak, Waraszka, Ziewny; jezior: Szawle i Giedawardzis; os. Poniemoń; wsi: Gienie (Henie), Wawery, Jakubiszki, Sarkojady, Lewońce, Zaścianiszki i Pochulanka. Rozl. dominialna 2854 mr.: fol. P. gr. or. i ogr. 482 mr., łąk 73 mr., pastwisk 51 mr., wody w jeziorach 151 mr., nieuż. 69 mr., razem 826 mr.; bud. mur. 1, z drzewa 12; w attyn. 548 mr., lasu 1480 mr.; las nieurządzony. Os. P. z gr. mr. 2; wś Gienie os. 5, z gr. mr. 175; wś Wawery os. 11, z gr. mr. 181; wś Jakubiszki os. 8, z gr. mr. 395; wś Sarkojady os. 5, z gr. mr. 176; wś Lewońce os. 2, z gr. mr. 80; wś Zaścianiszki os. 3, z gr. mr. 114; wś Pochulanka os. 3, z gr. mr. 6. 2.) P. al. P. Frentzela, os. miejska, dawniej miasteczko, na lewym brzegu Niemna, w pobliżu Kowna, pow. maryampolski, gm. Poniemoń-Pożajście, par. Poniemoń, odl. 50 w. od Maryampola, 107 w. od Suwałk, leży w pobliżu ujścia Jesi do Niemna, powyżej Kowna. Posiada kościół par. katolicki, szkołę początkową, stacyą pocztowa, przy trakcie bocznym wychodzącym w Wejwerach od szosy warszawsko-kowieńskiej, 83 dm., 1886 mk. W 1827 r. było 63 dm., 898 mk. W XVI w. P. był wsią, należącą do Stanisława Bouffałła, podkom. parnawskiego, który ją sprzedał w 1568 r. Andrzejowi Dankowskiemu za 800 kop groszy litew. W XVIII w. dziedzicem P. został Szymon Syruć, kaszt. witebski (życiorys jego skreślił Jul. Bartoszewicz w Kalendarzu warszawskim Strąbskiego za 1856 r.). Od potomków Syrucia po kądzieli, z których ostatnim był Karol Prozor, nabył dobra te w 1800 r. Piotr Lebrecht Frentzell za 39,383 talarów. Około 1858 r. jeszcze ta sama rodzina posiadała te dobra. W czasie przeprawy armii francuskiej przez Niemen w 1812 r. Napoleon obrał główną kwaterę w P. i przemieszkiwał w jedynym domu piętrowym drewnianym w rynku miasteczka. Dotąd jeszcze nazywają Napoleońską górę przy ujściu Jesi do Niemna, z której Napoleon miał się przypatrywać przeprawie wojsk przez Niemen. Zdaje się, że ów kasztelan Syruć był założycielem miasteczka. On też wzniósł tu w 1763 r. kościół parafialny, z muru pruskiego, p. w. św. Apost. Szymona i Judy. W 1771 r. uposażył on parafią procentem od 50.000 złp. zahypotekowanych na dobrach P. Pierwszym proboszczem był ks. Bernard Syruć, pijar; miał mieszkanie i stół we dworze. Wkrótce jednak kościół ten, dla niestarannej budowy zapewne, popadł w ruinę a nabożeństwo odbywało się nadal w małej cerkiewce uniackiej, wzniesionej dla sprowadzonych tu osadników z dóbr ukraińskich Syrucia i zdaje się przekształconej następnie w parafialny kościołek. Miasteczko nie mogło się rozwinąć dla braku warunków. Skutkiem biednego stanu zamienione zostało już w 1825 r., decyzyą Namiestnika królestwa, na osadę wiejską, lecz następnie, za staraniem dziedziców odzyskało prawo miejskie w 1837 r., gdyż tym sposobem mogli tu osiadać żydzi, którym pobyt we wsiach był wzbroniony. To też w 1858 r. jest tu 82 dm. i do 1300 mk., samych niemal żydów (ob. Połujański, „Wędrówki po gubernii augustowskiej, 354 i nast.). P. podobno zwał się dawniej Siemianów, czego śladem ma być rzeczka Siemianka, dopływ Niemna w obrębie Poniemonia. Pod osadą leżą: P.-Górny (2 dm., 98 mk., w 1827 r. 6 dm., 34 mk.) i P.-Dolny, wś (w 1827 r. 15 dm., 107 mk.). P. par., dekanat maryampolski, 4883 dusz P.-Pożajście, gmina, należy do sądu gm. okr. III w Godlewie, ma 8589 mk., rozległości 21,284 mr., st. poczt. Poniemoń. W skład gminy wchodzą: Bobykły al. Wicie, wś i fol., Dąbrowo fol., D.- Prywatne, D. Rządowe, Dobila, Dworaliszki-Nowe, D.-Stare, Frencelhof, Girniki, Gogi, Jarmoliszki, wś i fol., Kępiszki fol., Leonowo, Łowmiany, Łysa-Góra, Marynka al. Graużyszki fol., Mazury, Morgieniki-Pogiermońskie, M.-Rożelskie, Orłowiszki, Pilona, P.-Dodatkowa, Podpilona, Podrożele, wś i fol., Podwojszwidowo, Pokalniszki, Pomerania, Poniemoń os., P.-Górny fol., Potomulszele, Pożajście, Rożele, R.-Zaścianek, Roki al. Rokokiemie, Rymiszki, wś i fol., Samity al. Stary-Szlanów, Słoboda, Szlanowo, Szyłany, Taurokienie, Tursona, wś i fol., Użupie, Waleryanów, Wierszożygle, Wojnotraki-Pogiermeńskie, W.-Rożelskie, Wojszwidowo, Wojszwidowskie, Wiecie, Zegżdry, wś i fol. i Żaneta. 3.) P. al. Mazuryszki, wś, fol. i dobra, pow. maryampolski, ob. Mazuryszki i Freda-Dolna. 4.) P., pow. sejneński, ob. Nieciuny. 5.) P., zwany P.-Fergissa, wś i dobra nad Niemnem, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 50 w. a 35 w. od Kowna, posiada kośc. paraf; fol. ma 156 mk, wś 12 dm., 90 mk. Jó­zef Chrzą­sto­w­ski, ssta rossieński, z żoną Anną z Siponiewiczów, sprzedają P. w 1677 r. Andrzejowi Kazimierzowi Giełgudowi, pisarzowi w. ks. litew. W 1727 r. 6 października An­to­ni­na de Walsztein Sapieżyna, wojewodzina wileńska, 1^o voto An­drzej. Giełgudowa, czyni zapis wieczysty ks. Michałowi Czartoryskiemu i jego żonie a swej synowicy, Eleonorze Monice de Walsztein na dobrach Giełgudyszki, Poniemoń al. Giełgudów i Poniemoń od Zenowiczów przez nią nabyty. Następnie dobra P. przeszły drogą kupna do Białozorów. W posagu Ewy, córki Jerzego Białozora, stolnika upickiego, przeszedł P. do Tyszkiewiczów w drugiej połowie XVIII w. Następnie został własnością ro­dzi­ny Fer­gis­sów. Dziś należy do Jadwigi z Fer­gis­sów Zanowej. Kaplicę w P. założyła 1732 r. ks. Sapieżyna. W 1827 dziedzic Fer­giss utworzył parafią. W 1856 r. kościół przeniesiono dalej do wsi Połobie, żeby uniknąć wylewów Niemna. Obecnie z funduszów, zostawionych przez Jana Tyszkiewicza, dziedzica miejscowego, oraz ze składek od parafian, pobudowany został nowy kościół z cegły o jednej wieży. P. Fergisisa par., dek. władysławowski, ma 3530 dusz. Są tu ruiny dawnego zamku, w którego jednym skrzydle mieszkają dzisiejsi dziedzice, reszta gmachu stoi w gruzach. Dziedziniec dokoła otoczony wałami i murami z bramami wjazdowemi. Dobra P. Fergissa składały się w 1875 r. z fol. P. i Helenków. Rozl. 1110 mr.: gr. or. i ogr. 642 mr., łąk 169 mr., wody 146 mr., zarośli 106 mr., w osadach 2 mr., nieuż. 45 mr.; bud. mur. 7, z drzewa 13; płodozmian 7-o i 8-o polowy; gorzelnia, pokłady wapna. W skład dóbr wchodziły przed 1864 r.: wś P. os. 10, z gr. mr. 27; wś Jakubańce os. 4, z gr. mr. 121; wś Sutkiszki os. 2, z gr. mr. 78; wś Kłongie os. 9, z gr. mr. 283; wś Połobie os. 30, z gr. mr. 150; wś Terwidany os. 17, z gr. mr. 348; wś Kumiecie os. 5, z gr. mr. 159; wś Kaszele os. 13, z gr. mr. 379; wś Pieście os. 14, z gr. mr. 281; wś Szoryszki os. 12, z gr. mr. 238; wś Podajnie osad 53, z gruntem mr. 127. Br. Ch.

Poniemuniki, wś, pow. kalwaryjski, gm. nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 61 w., 43 dm., 299 mk. W 1827 r. było 26 dm., 213 mk.

Poniemuń […] 4.) P.-Żukiewicze, wś, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Górnica, o 13 w. od Grodna. Była tu filia par. kat. Kwasówka. 5.) P., wś nad Niemnem, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Wiercieliszki, o 2½ w. powyżej Grodna; własność Lach­ni­c­kie­go. Kaplica katolicka par. pobernardyńskiej w Grodnie. 6.) P. al. Poniemunie, ob. Koladzino. J. Krz.

Poniki 1.) pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Iłgowo, odl. od Władysławowa 34 w., ma 3 dm., 19 mk. W 1827 r. 2 dm., 15 mk. 2.) P., dawna nazwa dóbr Iłgowo w pow. władysławowskim.

Ponikła 1.) wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. Ob­rę­bni­ki, o 14 w. od Bia­łe­go­sto­ku. 2.) P., uroczysko, tamże, o 11 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Ponizie, wś, pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Augustów, odl. od Augustowa 6 w., ma 32 dm., 275 mk. W 1827 r. 20 dm., 119 mk.

Poniżany […] 3.) P., wś, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Łunna, o 31 w. od Grodna.

Ponorejkupie, os., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 36 w., 1 dm., 7 mk.

Ponowie 1.) wś nad rz. Pentą, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 30 w., ma 4 dm., 33 mk. W 1827 r. było 9 dm., 77 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. 2.) P., pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. od Władysławowa 13 w, ma 23 dm., 195 mk., 864 mr. W 1827 r. było 25 dm., 202 mk., par. Sudargi. Wchodziła w skład dóbr rządowych Kidule. Br. Ch.

Ponura 1.) uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Czarna-Wieś, o 25 w. od Sokółki. 2.) P., ob. Ponora.

Ponyrka, uroczysko, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Czarna-Wieś, o 27 w. od Sokółki.

Poobelkemie, pow. maryampolski, gm. Gudele, odl. od Maryampola 24 w., ma 5 dm., 27 mk.

Poobelksnie, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, odl. od Maryampola 22 w., 1 dm., 11 mk.

Poobielsk, wś, pow. prużański, w 4 okr. pol., gm. białowiezko-aleksandrowska, o 48 w. od Prużany. [Por. Podbielsk.]

Poorya, wś, włośc., pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Kajmele, odl. od Władysławowa 28 w., ma 7 dm., 53 mk., 206 mr. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kidule.

Poosak, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Igłówka, odl. od Maryampola 22 w., 2 dm.

Poosyja al. Poosyje, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. od Władysławowa 9 w., ma 14 dm., 148 mk. Wchodziła w skład dóbr. rząd. Leśnictwo.

Popaśnia, al. Popasznia, wś nad rz. Rospudą, pow. suwalski, gm. Koniecbór, par. Raczki, odl. od Suwałk 12 w., od Raczek 4 w., ma 7 dm., 42 mk. (7 żydów). W 1827 r. 1 dm., 5 mk. Była to wś rządowa. [Przy Chodorkach, dziś nie istnieje. Była tam karczma.] M. R. Wit.

Popeczki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wisztyniec, odl. od Wyłkowyszek 28 w., ma 32 dm., 256 mk. W 1827 r. było 26 dm., 210 mk.

Popiecze, fol. i P-Stejderyskie, wś i fol., pow. sejneński, gm. Święto-Jeziory, par. Łoździeje, odl. od Sejn 25 w., pOsiada gorzelnią, wiatrak, pokłady torfu i kamienia wapiennego, 12 dm., 85 mk. W 1827 r. było 9 dm., 102 mk. W 1885 r. fol. P. rozl. 537 mr.: gr. or. i ogr. 300 mr., łąk 138 mr., pastw. 48 mr., lasu 39 mr., nieuż. i place 13 mr.; bud. mur. 6, z drzewa 9; płodozmian 4-o polowy, las nienrządzony. W skład dóbr wchodziły dawniej: wś P. Stejderyskie os. 5, z gr. mr. 18; wś Stejderyszki os. 11, z gr. mr. 271; wś Popiecze Nowlaskie os. 10, z gr. mr. 47; wś Kamionka os. 6, z gr. mr. 184.

Popielewo 1.) dobra, pow. prużański, w 4 okr. pol., gm. Suchopol, o 34 w. od Prużany. 2.) P., kol., tamże, o 28 w. od Prużany.

Popielówka, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostra Góra, o 30 w. od Sokółki.

Popilokalnie, os., pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk. Odl. od Wyłkowyszek 22 w., ma 5 dm., 58 mk., 91 morg. obszaru. Powstała z osad uwłaszczonych.

Popilwa, wś nad rz. Pilwą, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Skrawdzie. Leży na płn. od linii dr. żel. warsz.-petersb., na odnodze Landwerowo-Wierzbołowo, między Rudą a Mauruciami, odl. 27 w. od Maryampola, ma 19 dm., 182 mk.

Popiołki 1.) wś, i fol., pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogród, ma 905 mr. obszaru, wchodzi w skład majoratu Nowogród, nadanego w 1838 r. ks. Szachowskiemu. 2.) P., wś kurpiowska nad rz. Pisną, pow. kolneński, gm. i par. Turośl, odl. 14½ w. od Kolna, 42½ w. od Łomży. W 1819 r. obok wsi Popiołek były attynencye: Odamusy, Jurki, Podgórne, Trzcińskie i Szablaki. Znajdowało się wtedy 32 czynszowników (11 w Popiołkach, 1 w Odamusach, 2 w Jurkach, 3 w Podgórnem, 4 w Trzcińskich i 11 w Szablakach), 26 chałupników (7 w Popiołkach, po jednemu w Odamusach i Trzcińskich, po dwóch w Jurkach i Podgórnem, 13 w Szablakach) i karczmarz, razem 342 mk. (218 w Popiołkach, 13 w Odamusach, 18 w Jurkach, 26 w Podgórnem, 119 w Szablakach, 31 w Trzcińskich), w tej liczbie 9 żydów; podług płci: 68 męż., 72 kob, 53 syn. i 64 córek młodszych, 44 syn i 21 cór. starszych nad 10 lat, 10 parobków, 10 dziewek, 54 koni, 90 wołów, 64 krów, 27 jałow., 49 świń, 60 owiec. Czynszu gromada z P. płaciła 160 zł. 2 gr. 2½ szel., z Odamusow 22 zł. 14 gr. 2½ szel., z Jurek 21 złp. 3 gr. 2½ szel., Podgórnego 28 złp. 14 gr. 2½ szel., z Szablaków 152 złp. 27 gr. ½ szel., z Trzcińskich 72 złp. Nadto z P. attynencyami płaciły 21 złp. 5 gr. dziesięciny do dworu, poprzednio uiszczanej do seminaryum w Pułtusku. Chałupnicy płacili po 3 złp. trzydniówki. W 1802 r. na całym obszarze P. z attynencyami było 6 chałupników. W 1827 r. w P. 21 dm., 132 mk., w Odamusach 2 dm., 12 mk., Jurkach (w tabellach Górki) 7 dm., 39 mk., w Podgórnem (w tabellach Podgórze) 5 dm., 31 mk., w Szablakach 24 dm., 143 mk., w Trzcińskich 5 dm., 35 mk. W 1878 r. na Popiołkach 844 morg. (244 morg. 228 pręt. orn.), na Odamusach 59 morg, Podgórnem 145 morgo (55 orn.), Szablakach 542 morg. (250 orn.), Jurkach 66 morg. (32 morg. 202 pręt. orn.), Trzcińskich 285 morg. (107 morg. orn.). Lu. Krz.

Poplin, os., pow. suwalski, gm. Kadaryszki, odl. od Suwałk 27 w., ma 16 dm., 129 mk.

Poplinele, pow. władysławowski, obszar pastwiska w dobrach rząd. Kidule, mający 290 mr.

Popławce 1.) dobra, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Hołynka, o 54 w. od Grodna. 2.) P., wś, pow. sokólski, w lokr. pol., gm. Kruglany, o 7 w. od Sokółki.

Popławszczyzna, wś w pow. suwalkim, gm. Kaletnik, odnotowana na mapie z 1839 r. na zach. od Wiatrołuży, na płn. od Kaletnika (Las Kaletnik).

Popoje, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya, odl. od Kalwaryi 40 w., 1 dm., 8 mk.

Poposadzie, wś, pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. od Sejn 46 w., ma 46 dm., 430 mk. W 1827 r. było 20 dm., 154 mk., par. Sereje.

Popowizna, uroczysko, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Za­wy­ki, o 22 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Popowlany, wś nad Narwią, pow. mazowiecki, gm. Stelmachowo, parafia Tykocin. W 1827 r. 7 dm., 75 mk.

Popowo […] 6.) P. al. P. Pruskie Stany, wś szlach. i włośc., pow. szczuczyński, gm. Bogusze, par. Grajewo, ma 665 mr. obszaru. W 1827 r. 25 dm., 145 mk. 7.) P., pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Rajgród, odl. od Augustowa 20 w., 22 dm., 188 mk. W r. 12 dm., 71 mk. Br. Ch.

Popowo 1.) niem. Pfaffendorf al. Popowen, wś na pols.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad rzką Rożanicą, tuż przy granicy Królestwa Pols., odl. 3 klm. od st. p., tel. i kol. żel. Prostki. Jerzy Ramung v. Remek, komtur ryński, mając na względzie spustoszenia wojenne i morowe powietrze, wyznacza 23 włók na lokacyą wsi dannickiej, poświęcając je ku chwale boskiej i czci N. M. Panny i św. Anny ołtarzowi św. Katarzyny w Ełku, przy którym ksiądz wieczną ma odprawiać mszę. Włóki dannickie mają prawo chełmińskie i wolne są od tłoki, sołtys ma 3 włóki ziemiańskie i niższe sądownictwo. P. było r. 1553 w posiadaniu Filipa Kobylińskiego, sędziego ziemskiego. Roku 1600 mieszkają tam sami Polacy (ob. Kętrz., O ludn., 455—6). P. było punktem środkowym pewnej części rozległych wokoło lasów, tam przebywała władza leśna, tam zbudowany był obszerny dom leśniczy (Jagdbude) dla pomieszczenia dworu książęcego, kiedy z Królewca na łowy zjechał. Ze wszystkich stacyi leśnych, w których książę stawał, było P. największą i najokazalszą, tak, że książę Olbracht po dwakroć chronił się tutaj i dłużej przemieszkiwał z powodu epidemii: w r. 1548—9 i 1564. 2.) P., wś na pols.-prus. Mazurach, pow. ządzborski, nad jez. Satint, blisko Szesna, 4½ klm. od st. p. i tel. Ządzborka. Cypryan Wilamowski (Willamovius), pisarz grodzki szestyński, kupuje r. 1630 P. z 30 włókami i ½ wł. ostrowu od Fabiana Lendorfa i jego żony. W Popowie mieszkają r. 1693 sami Polacy, między innymi Łosiowie (ob. Kętrz., O ludn., 418—9). Ad. N.

Popowskie, osada, pow. augustowski, gm. Balla Wielka, par. Balla Kościelna, odl. od Augustowa 63 w., 1 dm., 8 mk. W 1827 r. 2 dm., 13 mk., par. Teolin.

Popowszczyzna, fol., pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasoybór, odl. od Augustowa 21 w., 2 dm., 11 mk.

Popówko, dobra ryc., pow. gierdawski, 6 klm. od st. p. i tel. Nordenborku. Obszar 641 ha. Młyn i cegielnia. Wieś pierwotnie przez polskich osadników założona. Ad. N.

Poprawa, folw., pow. wołkowyski, w 5 okr. pol., gm. Piaski, o 26 w. od Wołkowyska.

Poprudzie, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Pilwiszki. Odl. od Maryampola 26 w., ma 8 dm., 69 mk. W 1827 r. było 5 dm., 42 mk.

Poras, starożytna nazwa rz. Prutu.

Porka, wyspa na jez. Pejpus, ob. Czudzkie jezioro.

Porogieło, uroczysko, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Kamionna, o 35 w. od Sokółki.

Porogupie, os., pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda. Odl. od Władysławowa 18 w., 1 dm., 8 mk.

Porosławka, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostra Góra, o 32 w. od Sokółki.

Porosłowo, wś, pow. prużański, w 2 okr. pol., gm. Bereza, o 31 w. od Prużany.

Porosły, Porośle al. Porośl, wś nad Supraślą, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. Bia­ło­sto­czek, par. Cho­ro­sz­cza, o 7 w. od Bia­łe­go­sto­ku; b. majątek Chodkiewiczów.

Porośl al. Porośle, ob. Po­ro­sły.

Poroślany, wś, pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Dobuczyn, o 6 w. od Prużany, między W. Siołem a Łabuczynem.

Porowsie 1) wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Kieturwłoki. Odl. od Wyłkowyszek 15 w., ma 6 dm., 89 mk. W 1827 r. było 7 dm., 78 mk. Porowsie ststwo niegrodowe w dawnem pow. kowieńskim, wraz z wsią Osupie, posiadał w 1766 r. Wołłowicz, krajczy grodzieński, opłacając 170 złp. zł. 27 gr. kwarty i 110 złp. hyberny. Obecnie wchodzi w skład dobr rząd. Karkliny. 2.) P., wś i kol., pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki. Odl. od Wyłkowyszek 17 w., ma 37 dm., 306 mk., olejarnia, pokłady torfu. W 1827 r. było 40 dm., 276 mk. W 1876 r. kol. P. rozl. mr. 103: gr. or. i ogr. mr. 72, łąk mr. 30, nieuż. mr. 1; bud. z drzewa 10. 3.) P. al. Aleksandrowo Porowwsie, wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. i par. Bartniki. Odl. od Wyłkowyszek 16 w., ma 8 dm., 93 mk., pokłady wapienia i torfu. W 1827 r. było 11 dm., 81 mk. P. wchodziło w skład dóbr Aleksandrowo. W 1874 r. fol. P. roz. mr. 521: gr. or. i ogr. mr. 406, łąk mr. 86, past. mr. 11, nieuż. mr. 18; bud. mur. 8, z drzewa 5; płodozmian 4-o polowy. Wieś P. os. 4, z gr. mr. 3. Porowsie, ststwo niegrodowe w pow. trockim, zwane inaczej Aleksandrowo, posiadali w r. 1766 Elijasz i Felicyanna Buczaccy, Tatarzy, opłacając zeń kwarty złp. 10, a hyberny złp. 40. Br. Ch.

Porożniewo, wś i fol. nad rz. Szejmeną, pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Władysławów. Odl. od Wyłkowyszek 14 w., ma 13 dm., 206 mk., młyn wodny dający do 3000 rs. dochodu; pokłady torfu. W 1827 r. należało do par. Olwita, miało 28 dm., 287 mk. W 1876 r. fol. P. z wsiami: P. i Wilkupie miał rozl. dominialnej 906 mr.: gr. or. i ogr. 655, łąk 149, pastw. 8, lasu 42, nieuż. 52mr.; bud. mur. 13, z drzewa 19; plodozmian 9-o polowy, las nieurządzony. Wś Wilkupie os. 2, z gr. mr. 34. Br. Ch.

Porożniszki, fol., pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita. Odl. od Wyłkowyszek 17 w., ma 1 dm., 23 mk., 164 mr. W 1827 r. 5 dm., 44 mk. W 1882 r. fol. ten oddzielony od dóbr Kotowszczyzna lit. A, rozl. 165 mr.: gr. or. i ogr. 140, łąk 18, nieuż. 7 mr.; bud. z drzewa 5; płodozmian 8-o polowy.

Porzeziny, na karcie sztab, Poreżyce 1.) Gietki, wś, pow. biel­ski gub. grodzień., w 3 okr. pol., gm. Grodzisk, o 38 w. od Biel­ska. 2.) P. Mendle, wś, tamże, o 39 w. od Biel­ska.

Posaulis, błoto w nadniemeńskich lasach, w pow. władysławowskim, w poblizu Sapieżyszek.

Posejnele, wś, pow. sejneński, gm. Berżniki, par. Sejny, odl. od Sejn 6 w., ma 23 dm., 167 mk. W 1827 r. 16 dm., 113 mk.

Posejny, dawniej Żegary, wś, pow. sejneński, gm. Berżniki, par. Sejny, odl. od Sejn 1 w., ma 29 dm., 203 mk. W 1827 r. 11 dm., 145 mk.

Posereje 1.) wś, pow. sejneński, gm. Lejpuny, par. Sereje, odl. od Sejn 36 w., ma 5 dm., 32 mk. 2.) P., os., pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Sereje, odl. od Sejn 36 w., ma 1 dm., 16 mk.; nalezy do fol. Kudrany.

Posielanie, wś, pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. od Augustowa 16 w., ma 10 dm., 75 mk.

Posienie, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 9 w., ma 10 dm., 81 mk.

Posiery, mylnie (t. V, 324), zamiast Posereje.

Posimnicze al. Baleńszczyzna, fol., pow. kalwaryjski, gm. Krasna, par. Simno, odl. od Kalwaryi 27 w., ma 2 dm., 11 mk. W 1827 r. 4 dm., 35 mk. Ob. Baleńszczyzna i Koleśniki.

Poskorłupie, wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Wysoka Ruda, odl. od Maryampola 31 w., ma 6 dm., 46 mk.

Pospieszanka, karczma, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Za­błu­do­wo, o 8 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Postajne, jezioro, ob. Przystajne.

Postałowo, ob. Postołowo.

Postawele, wś i fol. nad jeziorem t. n., pow. suwalski, gm. Kadaryszki, par. Wiżajny. Odl. od Suwałk 24 w. Wś ma 28 dm., 193 mk.; fol. 3 dm., 5 mk. Jezioro ma 10 mr. W 1827 r. było 30 dm., 208 mk. P. wchodziły wskład dóbr rząd. Kadaryszki. Postawelskie ststwo niegrodowe, położone w wdztwie i pow. trockim, podług spisów podskarbińskich z r. 1766 było w ręku Dzierzbickiego, szambelana królewskiego, łącznie z ststwem wartelskiem. Opłacało kwarty i hyberny po złp. 100. Na sejmie z r. 1773—75 Stany Rzpltej nadały obadwa rzeczone ststwa w posiadanie emfiteutyczne Tadeuszowi Dzierzbickiemu, podkomorzemu nadwornemu.

Postawelek, wś, pow. suwalski, gm. Andrzejowo, par. Lubowo. Odl. od Suwałk 22 w., ma 6 dm., 38 mk. W 1827 r. było 2 dm., 23 mk. P. wchodziła w skład dóbr rząd. Kadaryszki.

Postolin, niem. Pestlin, u Duisburga (III, 14) Postelin, dok. 1236 Postoline, 1249 Pastelina, 1309 Postelen, 1518 Pesteln, wś w Pomeranii, pow. sztumski, st. pocz., tel. i kol. Mlecewo, kat. kośc. par. i szkoła w miejscu, ew. par. Klecewko. W 1869 r. 153 bud., 92 dm., 683 mk., 632 kat., 44 ewang. P. ma 3615•91 magd. mr. obszaru. Kościół katol. p. w. św. Michała, patronatu rządowego, należy do dek. sztumskiego i dyec. warmińskiej. Liczba komunikantów w 1884 r. wynosiła 2895, kościół par. w Pietrzwałdzie. W 1249 r. obowiązują się Pomerańczycy pobudować kościóŁ „in villa quae vocatur Pastelina“ . Ale wś ta już r. 1236 posiadała organizacyą kościelną, a więc i kościół, który widać uległ zniszczeniu podczas powstania pruskiego. Bo gdy w roku powyższym mistrz ziemski Hermann Balk daje Dytrykowi de Dypenow castrum Quedin, t. j. Kwidzyn i dziesięciny trzech wsi przyległych, czyni to z zastrzeżeniem „salvo tamen jure patrochiae Pastoline“. Kętrzyński domyśla się słusznie, że pierwszy kościół postawił tu Krystyan, bisk. pruski (ob. „O ludn. pol.“, str. 26, 27 i 47). R. 1295 nadaje komtur malborski Henryk v. Wilnowe wsi tutejszej 60 włók albo ile ich się wykaże w jej granicach; 8 włók wolnych dostaje proboszcz. Sołtysowi wyznacza się każdą dziesiątą włókę i trzecią część kar sądowych; karczmę zastrzega sobie zakon. Pozwala się sołtysowi i gburom targ odprawiać, kupować i sprzedawać. Granice: włóki ciągną się aż do wsi Pułkowic, potem aż do Nowej Wsi, a tedy aż do granic dóbr sztumskich; dalej aż do Czernina, Ramzów, Sadłuk, Michorowa, potem aż do wody, następnie aż do granic „Samuelis“ (pod Polaszkami). Stąd przychodzi się znów do granic Pułkowic. Przywilej ten potwierdził, dodając oraz nowe prawa, Luter v. Braunschweig r. 1300. Tą razą otrzymał sołtys wolną karczmę i śpichlerz w Benowie nad Starym Nogatem i młyn na wodzie przy Postolinie. Wś dostała formalne prawo miejskie. Sołtysowi było wolno wystawiać metryki i ustanawiać rzemieślników, którzy mu byli zobowiązani czynsz płacić i to każdy rzeźnik 1 grzywnę i kamień sadła, kowal 1 grz., sukiennik 2 grz., przykrawacz 1 grz., krawiec 8 szelągów, kołodziej 8 szeląg. Kary miały się dzielić między komturem a sołtysem. Lecz jeżeli komtur przewodniczył sądowi, natenczas nie dostał sołtys nic. W księdze czynszowej z XV w. są wzmiankowane jatki piekarzy i szewców. Wizyt. (?) z r. 1654 donosi, że tu był kościół murowany tyt. św. Michała; także nauczyciel i organista; nauczyciel pobierał trzecią część podzwonnego i za pogrzeby. W drugiej wojnie szwedzkiej kościół ocalał, bo proboszcz nieopuścił swego miejsca, szkoła jednak uległa zniszczeniu (ob. Gesch. d. Stuhmer Kreises von Schmitt, str. 209). Kś. Fr.

Postołowo 1.) wś, pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Kotra, o 12 w. od Prużany, przy szosie brzesko-moskiewskiej. 2.) P., wś, tamże, w 2 okr. pol., gm. Rewiatycze, o 26 w. od Prużany. W r. 1563 w wójtowstwie maleckiem, we włości dworu błudeńskiego ekon. kobryńskiej. We wsi było 11 włók gruntu średniego, z tego 1 wolna na podłaźnika. Dochód czynił 19 kóp 24 gr. 3.) P., uroczysko, tamże, w 4 okr. pol., gm. białowiesko-aleksandrowska, o 69 w. od Prużany.

Postule, wś, pow. władysławowski, gm. Dobrowola. Odl. od Władysławowa 47 w., ma 8 dm., 86 mk.

Posudonie 1.) al. P. Wielkie, wś i folw., pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 67 w. Wś ma 37 dm., 141 mk., 18 osad, 451 mr.; folw. 3 dm., 31 mk. W 1827 r. 16 dm., 136 mk. Majorat rząd. P. otrzymał w 1842 r. pułk. Sikstel (ob. Janów 49). 2.) P., wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 9 w., ma 13 dm., 109 mk. 3.) P. Małe al. Posudoniszki, wś i folw., pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Kieturwłoki, odl. od Wyłkowyszek 28 w., ma 10 dm., 72 mk., 454 mr. obszaru. W 1827 r. było 15 dm., 102 mk. Były to dobra rządowe, nadane jako majorat generał. von Tornau w 1837 r. Br. Ch.

Poszejmenie, wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Bartniki, par. Kieturwłoki, odl. od Wyłkowyszek 8 w.; fol. ma 2 dm., 67 mk.; wś 14 dm., 217 mk. Spis z 1827 r. podaje dwie wsi t. n., z których 1-na ma 16 dm., 120 mk., zaś 2-ga ma 13 dm., 113 mk. W 1884 r. fol. P. oddzielony od dóbr rządowych Detoniszki, rozl. mr. 153: gr. or. i ogr. mr. 105, łąk mr. 46, nieuż. mr. 2; bud. z drzewa 3; gospodarstwo 4-polowe, są pokłady torfu. Os. P. powstała z trzech uwłaszczonych osad, rozl. mr. 145: gr. or. i ogr. mr. 114, łąk mr. 26, nieuż. mr. 5; bud. mur. 2, z drzewa 7; płodozmian 5-polowy; Są pokłady torfu. Br. Ch.

Poszeksztupie, wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. od Maryampola 29 w., ma 8 dm., 55 mk. W 1827 r. 3 dm., 29 mk.

Poszeszupie, wś i fol., pow. suwalski, gm. Kadaryszki, par. Lubowo, odl. od Suwałk 30 w. Wś ma 29 dm., 202 mk.; fol. 3 dm., 21 mk. W 1827 r. 13 dm., 108 mk. P. wchodziło w skład dóbr rząd. Kadaryszki a poprzednio stanowiło królewszczyznę (w pow. trockim).

Poszeszupka, wś, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 2 w., ma 21 dm., 42 mk.

Poszławanty 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. od Maryampola 20 w., ma 6 dm., 47 mk. W 1827 r. 3 dm., 18 mk. 2.) P., wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 30 w., ma 13 dm., 128 mk. 3.) P. Tartupskie, wś, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Preny, odl. od Maryampola 28 w., ma 3 dm., 40 mk. W 1827 r. 3 dm., 76 mk. Br. Ch.

Poszurkście, pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Iłgowo, odl. od Władysławowa 32 w., ma 2 dm., 16 mk. W 1827 r. 1 dm., 11 mk.

Poszyle 1.) wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 7 w., ma 3 dm., 42 mk. W 1827 r. było 5 dm., 18 mk. 2.) P., pow. władysławowski, gm. i par. Błogosławieństwo, odl. od Władysławowa 34 w., ma 2 dm., 39 mk. W 1827 r. było 2 dm., 21 mk.

Poszyłale, wś, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Urdomin, odl. od Kalwaryi 10 w., ma 13 dm., 42 mk.

Poszyłupie, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 30 w., ma 6 dm., 67 mk. W 1827 r. było 4 dm., 41 mk; wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Poszyrwinty, jezioro przy fol. t. n., w pow. wyłkowyskim, ma 10 mr. obszaru. Przepływa przez rz. Szyrwinta.

Poszyrwinty 1.) al. Poszerwinty, fol., pow. wyłkowyski, gm. Wisztyniec, par. Grażyszki, odl. od Wyłkowyszek 27 w., ma 5 dm., 50 mk. W 1827 r. 5 dm., 60 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kalwarya. Poszyrwinckie al. Olwickie sstwo niegrodowe leżało w województwie i pow. trockim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1569 zaliczało się do dóbr stołowych królewskich. Następnie uchwałami sejmowemi z r. 1662, 1670, 1672, 1769 nadane było w posiadanie egzulantom smoleńskim i starodubowskim. W r. 1766 posiadał je Gozej Utan, Tatar, opłacając zeń kwarty łącznie z wsią Jegliniki złp. 19 gr. 15, a hyberny złp. 5. Wreszcie na sejmie z r. 1773—75 Stany Rzpltej zamieniły je dla tychże egzulantów na dobra dziedziczne. 2.) P., fol. nad rz. Szyrwintą, pow. wyłkowyski, gm. Wojtkobole, par. Wisztyniec, odl. od Wyłkowyszek 21 w., ma 1 dm., 12 mk., pokłady torfu i jezioro. W 1874 r. fol. P. rozl. mr. 1551: gr. or. i ogr. 433 mr., łąk 240 mr., past. 86 mr., wody 52 mr., lasu 705 mr., nieuż. 35 mr.; bud. mur. 7, z drzewa 9; las nieurządzony. Do dóbr należała dawniej wś Egliniszki osad 27, z gr. mr. 117. Br. Ch.

Poświęcie, wś w pobliżu Niemna, nad małym dopływem, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny. Odl. 50 w. od Maryampola na płn.-wschód a 8 od st. poczt. Preny, ma 33 dm., 298 mk., 1169 mr. obsz. W 1827 r. było 20 dm., 204 mk.

Poświętna (Poswiatna), wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Trofimówka, o 32 w. od Sokółki.

Poświętupie, wś nad rz. Niemnem, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, leży w stronie płn.-wsch. o 53 w. od Maryampola, o 12 w. od st. poczt. w Prenach, ma 28 dm., 286 mr. obszaru. W 1827 r. było 15 dm., 182 mk.

Potarze, ob. Potasze.

Potarzynia, pow. kalwaryjski, ob. Potasznia (2).

Potasie al. Potaż, wś nad rz. Turoślą, pow. kolneński, gm. i par. Turośl, odl. 14 w. od Kolna, 43 w. od Łomży. Jestto wieś kurpiowska. Założona w końcu zeszłego stulecia, stanowiła jedną całość ze wsią Bączkami, jako attynencya tej ostatniej. W 1819 r. 2 osad roln. i 3 chałupni., razem 27 mk. (po większej części Preklikowie i Potażowie). Włościanie płacili czynszu 40 złp. 15 gr. 2 szel. rocznie; nadto każdy gospodarz dawał na utrzymanie proboszcza w Turośli 4 garn, żyta i tyleż owsa i 1 złp. Chałupnicy płacili po 3 złp. trzydniówki. W 1827 r. 7 dm., 50 mk. W 1878 r. 203 mr. (82 mr. or.). Lu. Krz.

Potasze, wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Iłgowo. Odl. od Władysławowa 38 w., ma 16 dm., 146 mk. W 1827 r. było 16 dm., 132 mk.

Potasznia 1.) wś nad rz. Czarną Hańczą, pow. suwalski, gm. Kuków, par. Suwałki, odl. od Suwałk 7 w., ma 33 dm., 289 mk. W 1827 r. było 21 dm., 127 mk. Gleba uboga, kamienista, rozległe łąki torfiaste. 2.) P. al. Potarzynia, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Lubów, odl. od Kalwaryi 8 w., 1 dm., 7 mk. W 1827 r. był 1 dm., 6 mk. 3.) P. ob. Potażnia. Br. Ch.

Potaszniki, pow. maryampolski ob. Potaszyszki.

Potaszynie 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Wejwery, odl. od Maryampola 30 w., ma 14 dm., 117 mk. 2.) P., pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Skrawdzie, nie pomieszczona w ostatnich spisach. W 1827 r. było 3 dm., 32 mk. 3.) P., wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 6 w., ma 48 dm., 377 mk. W 1827 r. było 33 dm., 266 mk. 4.) P. wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya. Odl. od Kalwaryi 6 w., ma 5 dm., 20 mk. 5.) P. wś, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda. Odl. od Władysławowa 24 w., ma 9 dm., 97 mk. W 1827 r. było 8 dm., 74 mk.

Potaszyszki 1.) al. Potaszniki wś, pow. maryampolski, gm. i par. Pilwiszki. Odl. od Maryampola 28 w., ma 2 dm., 24 mk. W 1827 r. był 1 dm., 9 mk. 2.) P., wś, pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Maryampol. Odl. od Maryampola 4 w., ma 4 dm., 43 mk. W 1827 r. było 2 dm., 24 mk. Br. Ch.

Potauren 1.) Gross, wś, pow. gierdawski, st. pocz. Muldszen. 2.) P. Klein, wś, tamże.

Potelwiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny. Odl. od Maryampola 37 w., ma 5 dm., 68 mk. W 1827 r, 3 dm., 36 mk.

Poterberg, dawny gród krzyżacki nad Wis­łą, ob. Gniew (II, 623).

Potery, pow. sejneński, ob. Patery.

Potoczyzna, wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 3 okr. pol., gm. Przytulanka, o 40 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Potomaszupie, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa, 28 w., ma 17 dm., 151 mk. W 1827 r. było 12 dm., 117 mk.

Potomkiszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 4 w., ma 17 dm., 174 mk.

Potomulsze, wś i fol., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, leży w stronie północno-wschodniej w odl. 55 w. od Maryampola, odl. 16 w. od st. poczt. w Prenach, ma 8 dm., 101 mk. W 1827 r. było 4 dm., 71 mk. Fol. P., odl. 9 w. od Pren, ma 4 dm., 110 mk. W 1827 r. 2 dm., 28 mk. Fol. P. po oddzieleniu folw. Daukszegiry w r. 1870 miał rozl. 1597 mr. Do dóbr tych należały poprzednio: wś P. os. 7, t gr. mr. 116; wś Taurakieśle os. 53, z gr. mr. 1005; wś Kiebliszki os. 17, z gr. mr. 388; wś Poświętupie os. 42. z gr. mr. 813. Br. Ch.

Potopy, jezioro w pow. suwalskim, przy wsi Potopy, leży śród płaskowzgórza sięgającego do 800 stóp npm., w stronie północnej od jeziora Pobondzie, w zlewie rzeki Szeszupy, do której uprowadza wody jeziora mały strumyk Potopką zwany [Mowa tu o rzece Mariance. Potopką zaś nazywa się dziś dopływ Szeszupy przy Rutce-Tartat wypływający z jezior Samanin i Plauszynek.]. Jezioro ma w kierunku połud. ku północy około wiorsty długości a od zachodu ku wschodowi do ¾ wiorsty. Łączy się kanałami z trzema mniejszymi pobliskimi jeziorami. Br. Ch.

Potopy, wś nad jez. t. n., pow. suwalski, gm. Kadaryszki, par. Lubowo, odl. od Suwałk 30 w., leży na północ od jeziora Pobondzie, ma 21 dm., 228 mk. W 1827 r. było 16 dm., 186 mk. Wchodziły w skład dóbr rząd. Kadaryszki.

Potrakiany, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 48 w., ma 6 dm., 108 mk. W 1827 r. było 8 dm., 74 mk.

Potrakiel 1.) os., pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Krakopól, odl. od Kalwaryi 42 w., 1 dm., 12 mk. W 1827 r. 1 dm., 18 mk. 2.) P., os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Krakopól, odl. od Kalwaryi 38 w., 1 dm., 9 mk. W 1827 r. W 1827 r. 1 dm., 8 mk.

Potrakinie, wś, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Urdomin, odl. od Kalwaryi 12 w., ma 15 dm., 36 mk. W 1827 r. było 2 dm., 23 mk. Wchodziła w skład majoratu rządow. Kalwarya lit. B.

Potrzebowszczyzna, dobra, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Makowiany, o 18 w. od Sokółki, par. Sidrza, w dawnem hrabstwie sidrzańskiem. W 1535 r. nadane przez Wojciecha Marcina Gasztolda, wwodę wileńskiego, nowo erygowanej przez niego świątyni w Sidrze.

Potterberg (Butterberg), stary zamek krzyżacki między Chełmnem a Starogrodem, nad Wis­łą. Założył go mistrz ziemski Poppo v. Osterna około r. 1245, by się zabezpieczyć od Pomorzan. R. 1283 został jednak znów rozebrany, a materyału tego użyto do zamku gniewskiego (ob. Toeppen: Hist. comp. Geogr., str. 168. Kś. Fr.

Potumulszele, wś, pow. maryampolski, gm. Poniemoń-Pożajście, par. Poniemoń, odl. od Maryampola 48 w., ma 29 osad.

Potupie, fol., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny. Nie zamieszczony w ostatnich spisach urzędowych.

Potwiecie, folw. i wś, pow. wyłkowyski, ob. Patwiecie.

Potylcze, wś, fol. i kol., pow. wyłkowski, gm. i par. Bartniki, odl. od Wyłkowyszek 18 w., ma 9 dm., 66 mk., 11 os. i 141 mr. włośc. a 731 mr. folw. (1880 r.). W 1827 r. było 16 dm., 113 mk. Kol. P. powstała z uwłaszczonych osad włośc., ma rozl. mr. 95: gr. or. i ogr. mr. 70, łąk mr. 24, nieuż. mr. 1; bud. z drzewa 2.

Potylcze, os., pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 9 w., 1 dm., 2 mk. W 1827 r. 1 dm., 3 mk.

Powabelksna, rzka w pow. maryampolskim, ma początek pod Grygaluniszkami, płynie w kierunku zach.-płn. przez Szynkowiszki, Pobelksnie, Mikołajewo; stąd skręca ku zachodowi, przerzyna plant dr. żel. warsz.-petersb. [Słownik określa wszystkie położone tu odcinki kolei odnogą trasy warszwsko-petersburskiej] i za Trakiszkami wpada z lewego brzegu do Pilwy. Długa około 2 mil. J. Bliz.

Powejtupie, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 28 w., 3 dm., 20 mk. W 1827 r. było 3 dm., 36 mk. Wchodziła w skład dóbr rządowych Leśnictwo.

Powembry, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 6 w., ma 21 dm., 205 mk. W 1827 r. było 13 dm., 154 mk.

Powengrupie, w ostatnim spisie urzęd. Powertrupie, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. od Władysławowa 13 w., ma 11 dm., 85 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Powiat, w dok. districtus, regio, jest to obecnie okrąg administracyjny, obejmujący pewną ilość jednostek administracyjnych, jakiemi są gminy. Zarówno w Królestwie Polskiem jak i przyległych prowincyach podział ten ma przeważnie administracyjne i policyjne znaczenie. Odnośnie do innych funkcyi życia państwowego wytwarzane bywają inne większe lub mniejsze okręgi (sądowe, edukacyjne, wyborcze), oparte jednakże zwykle na podziale powiatowem. W przeszłości naszej powiat występuje pierwotnie jako okrąg sądowy, skupiający w sobie interesy własności ziemskiej, szla­che­c­kiej naturalnie. Starożytny podział kraju na ziemie oparty był zarówno na pewnych naturalnych granicach, oddzielających i osłaniających, ale często i na wspólności odrębnych fizycznych właściwości danego terrytoryum (Kujawy, Łęczyca, Podlasie), z któremi łączyły się pewne odrębności warunków życia, stosunków ekonomicznych, spółecznych, często i politycznych. Gdy nad związkiem pewnej liczby ziem wyniosła się centralna władza książęca, władza wojenna i sądownicza głównie, przeto wraz z organami tej władzy musiał powstać i rozdział kraju na okręgi zwane kasztelaniami, ponieważ głównym celem tej organizacyi było utrzymywanie w stanie obronnym pogranicznych grodów. Centry okręgów, grody, mieściły się przeważnie po granicach ziem a najczęściej po granicach państwa, przeto podział ten nie był dogodnym dla administracyjnych celów. W miarę jak się zacierał we władzy królewskiej jej pierwotny charakter wojennego przywództwa, występują z jednej strony starostowie, jako administratorzy dóbr królewskich i przedstawiciele władzy policyjno-sądowej, z drugiej sądy ziemskie, jako wyraz stanowej i ziemskiej emancypacyi z pod władzy książęcej. Z postępem gospodarstw folwarcznych wzmaga się materyalna zamożność i występują polityczne dążności szla­ch­ty. Dawne instytucye książęce, ich przedstawiciele i związane z tem podziały tracą znaczenie wobec rozwijających się interesów i instytucyi szla­che­c­kich wymagających przy zwiększonem zaludnieniu nowych podziałów z nowymi centrami. Tym dążeniom i potrzebom odpowiadają powiaty, których centrami są miasta skupiające w sobie rozliczne sprawy ziemiaństwa. Stare grody kasztelańskie częścią znikają, straciwszy swe znaczenie, częścią stają się zawiązkami osad miejskich i centrami politycznego życia powiatów. Dawne ziemie rozpadają się na powiaty. Nowy podział nie opiera się na żadnej uchwale regulującej stosunki sądowe, polityczne i administracyjne w całym kraju, lecz wytwarza się powoli siłą samych warunków życia szla­che­c­kiego. Sądy ziemskie, powstające w XIV w., mnożą się odpowiednio do przyrostu posiadłości szla­che­c­kich, zniewalającego do wytwarzania drobniejszych okręgów. Siedziby sądowe skupiają w sobie zwykle interesy ekonomiczne i polityczne okręgu. Dla celów administracyjnych (poboru podatków) służy za podstawę podział powiatowy w połączeniu z kościelnym (parafie). Najważniejszym jednak czynnikiem nadającym powiatowi charakter samoistnej cząstki organizmu państwowego jest instytucya sejmików powiatowych, rozwijająca się w XVI w. Jak życie polityczne, tak związane z niem instytucye i podziały powstają naprzód w Małopolsce i Wielkopolsce, stąd przenikają do innych prowincyi. Jak obok sądów ziemskich istnieją i funkcyonują sądy grodzkie, tak samo obok powiatów nie przestają istnieć okręgi, noszące dawną nazwę ziem. Br. Ch.

Powicie 1.) wś i fol., pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo, odl. od Maryampola 45 w., wś ma 11 dm., 159 mk., 228 mr.; fol. 2 dm., 27 mk., 132 mr. W 1827 r. 7 dm., 58 mk. P. wchodziło w skład dóbr Freda a następnie (od 1872 r.) dóbr Józefowa. 2.) P. Rynkuńskie, pow. maryampolski, gm. Freda, odl. od Maryampola 44 w., ma 11 dm., 91 mk. 3.) P., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Poniemoń. Nie pomieszczone w nowszych spisach urzędow. W 1827 r. 12 dm., 118 mk.

Powiemoń, wś i fol., pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Wejwery, odl. od Maryampola 31 w.; wś ma 18 dm., 168 mk., fol. 5 dm., 125 mk.

Powiertupie, wś pow. władysławowski, gm. Leśnictwo (oo. t. V, 160), właściwie zwie się Powejtupie.

Powierzchnia, fol. i os., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 38 w., fol. ma 2 dm., 27 mk., os. 1 dm., 6 mk. W 1827 r. było 2 dm., 44 mk.

Powieśniki, wś, pow. sejneński, gm. Wiejsieje, par. Kopciowo, odl. od Sejn 25 w., ma 20 dm., 122 mk. W 1827 r. 9 dm., 76 mk.

Powilona, os., pow. kalwaryjski, gm. Krakopol, par. Simno, odl. od Kalwaryi 36 w., ma 2 dm., 19 mk.

Powiłkowie, pow. wyłkowyski, gm. Giże, par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 11 w., ma 3 dm., 29 mk.

Powiłktynie, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Syntowty, odl. od Władysławowa 17 w., ma 7 dm., 85 mk.

Powinksznupie, os., pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Kajmele, odl. od Władysławowa 33 w., 1 dm., 46 mk.

Powisztajcie, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wisztyniec, odl. od Wyłkowyszek 35 w., ma 58 dm., 633 mk. W 1827 r. było 53 dm., 388 mk.

Powiżupie, os. włośc., pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 8 w., ma 1 dm., 8 mk. W 1876 r. os. P., powstała z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 100: gr. or. i ogr. mr. 51, łąk mr. 15, past. mr. 26, nieuż. mr. 8; bud. z drzewa 3, pokłady torfu.

Powobelksnie, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 23 w., 4 dm., 55 mk. W 1872 r., dwie osady t. n., jedna miała 2 dm., 32 mk., druga 2 dm., 21 mk. (par. Skrawdzie).

Powołkuszne, wś, pow. augustowski, gm. Petropawłowsk, par. Lipsk, odl. od Augustowa 28 w., 8 dm., 40 mk.

Powójtostwo al. Podwójtostwo, os. pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Wierzbołów, odl. od Wyłkowyszek 14 w., 2 dm., 4 mk.

Powrotne, os. leś., pow. sejneński, gm. Pokrowsk, odl. od Sejn 22 w., 1 dm., 10 mk. W 1827 r. 1 dm., 3 mk.

Powysokie, os. włośc. nad rzką Wysoką i Szeszupą, pow. władysławowski, gm. Gryszkabuda, par. Pilwiszki, odl. od Władysławowa 21 w., ma 2 dm., 20 mk. W 1827 r. był 1 dm., 20 mk. W 1880 r. osada P., powstała z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 90: gr. or. i ogr. mr. 35, łąk mr. 34, past. mr. 10, nieuż. mr. 11; bud. z drzewa 6, pokłady torfu.

Pozdziki, wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 1 okr. pol., gm. Dubiażyn, o 28 w. od Biel­ska.

Pozezdrze al. Przezdrze, niem. Possessern, wś, pow. węgoborski, nad traktem bitym z Leca do Węgoborka, 14 klm. na płn.-wsch. od Leca, w okolicy lesistej i w wody obfitującej. Ma 1146 mk. (w połowie Polaków); trudnią się rolnictwem, chowem bydła i koni. We wsi znajduje się gorzelnia, a w pobliżu dwie inne. Poczta w miejscu. Ad. N.

Pozezdrzeńskie al. Przezdrzeńskie, jezioro w pow. węgoborskim, ma 2½ klm. długości a 1½ klm. szerokości; kształt okrągły, brzegi równe, tylko z płn.-wsch. wrzyna się ląd dość znacznym językiem, prawie aż do połowy jeziora. Łączy się z pobliskiemi jeziorami: Gołdapskiem [Gołdapiwo], Stręgielskiem i innemi mniejszemi. Od wsi Pozezdrza odl. około 1¼ klm.

Pozeżyn 1.) folw., pow. miński, od 1834 r. własność Kra­jew­skich, ma przeszło 7¾ włók. 2.) P., sioło i folw., pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol., gm. Wielkoryto, o 27 w. od Brześcia. 3.) P., sioło, tamże, o 30 od w. od Brześcia.

Poziomkowo, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol, odl. od Maryampola 12 w., ma 2 dm., 32 mk. W 1827 r. (w par. Godlewo) miało 9 dm., 116 mk.

Pozopsie, wś, niedaleko jeziora Kolendzie, pow. sejneński, gm. Wiejsieje, par. Berżniki, odl. od Sejn 13 w., ma 44 dm., 450 mk. W 1827 r. było 18 dm., 198 mk.

Pożajście, fol. przy ujściu rzeczki Zajście do Niemna, pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Poniemoń, odl. od Maryampola 55 w., ma 6 dm., 55 mk., młyn wodny. W 1827 r. 5 dm., 30 mk. Był on własnością Krzysztofa Paca, kanclerza w. ks. lit. Z drugiej strony Niemna leży dwór t. n. w pow. kowieńskim.

Pożajście, dwór nad Niemnem, pow. kowieński, o 8 w. od Kowna, wsławiony wspaniałym kościołem i eremem niegdyś kamedułów, na górze zwanej Mons Pacis (Góra Pokoju, z aluzyą do na­z­wi­s­ka Paców), zamienionym dziś na monaster prawosławny. Erem ten wzniesiony został w 1662 r. przez Krzysztofa Paca, kanclerza w. ks. lit., jednego z najznakomitszych mężów stanu za Jana Kazimierza a następnie głównego doradcy i przyjaciela króla Michała, i żonę jego Elżbietę Eugeuią z hr. de Maly. Droga brukowana i słupkami granitowymi obsadzona prowadzi do obwodu murem otoczonego, gdzie za bramą była ulica lipami wysadzana, a w końcu jej dopiero druga brama, przez którą wchodziło się do tak zwanego Forestarium. Jest to dziedziniec otoczony budowlami murowanemi ze trzech stron, którego czwartą ścianę stanowi sama świątynia. Mury te przeznaczone były po większej części dla pomieszczenia tych, którzy tu przybywali żądając gościnności zakonników. Od bramy na prawo jest tak zwana sala Pacowska, budowa długa bez piętra, ozdobiona czterema wielkimi obrazami pędzla włoskiego. Pierwszy z nich przedstawia powitanie Bogarodzicy ze św. Elżbietą; drugi wyobraża Chrystusa z uczniami i ma głowy bardzo piękne; trzeci Wniebowzięcie P. Maryi; czwarty św. Romualda, a wszystkie mają, zalety niepospolite. W tej sali także mnisi zachowali ekran, na którym tak doskonale odmalowany miał być kominek z palącym się ogniem, że Karol XII przybywszy tu podczas wyprawy na Litwę w 1706 r., kiedy wszedł do sali zziębnięty, chciał się przy nim ogrzać. Lecz poznawszy złudzenie zagniewany trącił go nogą, od czego została plama z błota, której kameduli dla pamiątki zmywać nie chcieli. Kościół sam jest rotundą zawartą między dwoma skrzydłami piętrowemi pięknego stylu, które przegradzają klasztor właściwy czyli erem od Forestarium. Fronton kościoła stanowią dwie wieże, a między niemi wklęsły półowalny przysionek, wszystko z ciosu. Nad drzwiami na marmurowej tablicy napis złocistemi literami, wyrażający kiedy i przez kogo te gmachy wzniesione. Kościół tutejszy nie jest to żaden ogromny gmach, ale pod każdym względem liczyć się może do najpiękniejszych świątyń w dawnej Polsce. Od gzemsów kopuły wszystkie ściany powleczone są czarnym i czerwonym włoskim marmurem, posadzka tymże samym kamieniem wysłana w kostki białego i czarnego koloru; kopuła zaś okryta bogatą rzeźbą i pięknymi alfreskami, wyobrażającymi historyą zakonu kamedułów. Wielka płyta ciemnego marmuru włożona w posadzkę ze złotymi napisami, pokrywa wejście do grobu fundatora i żony jego, gdzie także spoczywa troje dzieci ich i kilku wiernych służących. Przeszedłszy galeryą na kolumnach wspartą i przy kościele będącą, wchodziło się do samego eremu, który był podobnym do wszystkich klasztorów kamedulskich. Składało go dwanaście domków murowanych, stojących w pewnej symetryi, w sadzie drzew owocowych obwiedzionym wysokim murem. W końcu wznosiła się wieża na urwistym brzegu Niemna wymurowana. Kościół ten poświęcony św. Romualdowi i św. Magdalenie de Pazzi z Florencyi, razem z klasztorem, prócz hojnego uposażenia w ziemi, miał kosztować podług jednych 2,000,000 złp., a podług drugich, którzy sięgali do ksiąg rachunkowych domu Pacowskiego, 8,000,000 złp. Utrzymywała się tradycya miejscowa, że Pac miał na to wszystko ośm beczek złota poświęcić. Konstytucya sejmowa r. 1662 zatwierdziła tę fundacyą, druga zaś walnego sejmu warszawskiego r. 1667 ponawiając tę aprobatę, przydała zatwierdzenie na wioski temu klasztorowi od króla przydane i na majętność Duszmiany przez kanclerza Paca dla kamedułów nabytą, (ob. Vol. Leg., t. IV, str. 895 i 1005). Utrzymuje się między ludem około Pożajścia podanie, jakoby dyabli widząc tak wspaniały kościół wznoszący się tu na ich zgubę, postanowili zniszczyć go koniecznie. Dla naradzenia się zaś jak tego dokazać, złożyli sejm, zebrawszy się we środku piasta od koła porzuconego na drodze w pobliżu fabryki. Lecz Pac dostrzegł za łaską Ducha św. szatanów umawiających się, i klocem z jarzębiny (której uderzenie najgorzej im szkodzi) kazał zaklinować piasto i w ogień wrzucić [Por. Czartowa łaźnia]. W 1832 r. d. 29 września erem ten zamieniony został na monaster prawosławny klasy drugiej, a w 1842 r. wyniesiony na pierwszo-klasowy. Kościół w 1840 r. poświęcony został pod wez. Uśpienia Bogarodzicy. W monasterze tutejszym przebywał b. arcybiskup miński Antoni Zubko, jeden z głównych działaczy przyłączenia unitów na Litwie do kościoła prawosławnego. Par. prawosł. P., dekanatu (błahoczynia) kowieńskiego, ma 3 cerkwie i 14 parafian (8 męż. i 6 kob). W Tyszkiewicza „Wilii“ znajduje się rysunek bramy do eremu kamedułów pożajskich i ich kościoła, jak one wyglądały do 1831 r., t. j. do czasu przerobienia na cerkiew. Opis i widok P. podał Tygod. Illustr. z 1860 r. (t. I, str. 199), górę zaś pod P. zamieściły Kłosy (t. II, str. 317).

Pożarele al. Pożerle, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 12 w., ma 10 dm., 36 mk., 415 mr. Wchodziła w skład dóbr rząd. Ludwinów.

Pożarstwo, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 30 w., ma 8 dm., 96 mk.

Pożarynie, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Kajmele, odl. od Władysławowa 35 w., ma 3 dm., 105 mk. W 1827 r. 6 dm., 31 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kidule.

Pożegzdrze, wś, pow. władysławowski, gm. Dobrowola, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 45 w., ma 15 dm., 140 mk. W 1827 r. było 4 dm., 30 mk.

Pożelstwo, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 14 w. Wś ma 19 dm., 201 mk., 17 os., 368 mr.; fol. 11 dm., 42 mk. W 1827 r. należało do par. Krasno, miało 22 dm., 185 mk. W 1835 r. należało do dóbr rząd. Ludwinów, nadanych jako majorat hr. Bergowi. Br. Ch.

Pożery, wś, pow. maryampolski, gm. Wejwery, par. Godlewo, odl. 38 w. od Maryampola, ma 33 dm., 262 mk., 753 mr. W 1827 r. było 9 dm., 116 mk. Wchodziła w skład dóbr Freda.

Pożerys, wś, pow. sejneński, gmina Lejpuny, odl. od Sejn 42 w., ma 4 dm., 15 mk.

Pólko […] 9.) P., pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Przerośl, odl. od Suwałk 12 w., ma 4 dm., 9 mk. Br. Ch.

Póluńce 1.) wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, odl. od Kalwaryi 19 w., ma 17 dm., 269 mk. W 1827 r. 9 dm., 96 mk. 2.) P. Serejskie, wś, pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. od Sejn 28 w., ma 17 dm., 215 mk. W 1827 r. 13 dm., 91 mk. 3.) P. Mereckie, wś, pow. sejneński, gm. i par. Wiejsieje, odl. od Sejn 30 w., ma 18 dm., 127 mk. W 1827 r. należały do par. Sereje, miały 10 dm., 84 mk. 4.) P. Wielkie, wś i fol., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Puńsk, odl. od Sejn 14 w. Wś ma 31 dm., 310 mk.; fol. 2 dm., 12 mk. W 1827 r. było 26 dm., 209 mk. Br. Ch.

Półkoty, wś, pow. sejneński, gmina i par. Berżniki, odl. od Sejn 7 w., ma 17 dm., 120 mk. W 1827 r. było 10 dm., 84 mk.

Północno-Zachodni Kraj, nazwa nadawana czterem guberniom litewskim (wileńska, grodzieńska, kowieńska i mińska), oraz dwom białoruskim (mohylewska i witebska). Obszar ten obejmuje: 55 powiatów, ma 265,534 w. kw. rozległości, 772 miast i miasteczek, 208 okr. policyjn., 1138 gmin, podług danych z 1865 r. 5,655,146 mk., t. j. 2,708,021 prawosł., 97856 starowierców, 2,126,287 katol., 80,254 ewang., 635,078 żydów, 559 karaimów i 7091 mahometan. Katolików najwięcej znajduje się w gub. kowieńskiej i wileńskiej, najmniej w mohylewskiej. Bliższe szczegóły ob. w art. Białoruś, Litwa, oraz w opisach pojedynczych gubernii. [Por. Południowo-Zachodni Kraj.]

Pracopól 1.) fol., pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 8 w., ma 2 dm., 40 mk., 448 mr. Wchodził w skład dóbr Dydwiże. 2.) P., os., pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 7 w., 2 dm., 45 mk. W 1827 r. było 3 dm, 36 mk.

Pracutycze, wś, pow. wołkowyski, w 3 okr. pol., gm. Bojary, o 35 w. od Wołkowyska.

Praeslauken (niem.), wś, pow. gołdapski, st. p. i tel. Szittkehmen. [Także Präslauken, dziś Przesławki.]

Praetlack (niem.), wś, pow. gierdawski, st. p., tel. i kol. żel. Gierdawy.

Pralnia, uroczysko, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. Ob­rę­b­ni­ki, o 13 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Pranie, leśn. na pol.-prus. Mazurach, pow. jańsborski, st. pocz. Turośl.

Prańce, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Błogosławieństwo, odl. od Władysławowa 31 w., ma 9 dm., 139 mk. W 1827 r. było 6 dm., 82 mk.

Prapolany, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 25 w., ma 4 dm., 61 mk.

Prassberg (niem.), wś, pow. gołdapski, st. poczt. Tolmingkehmen.

Praszlauken (niem.), wś, pow. gąbiński, st. pocz. Walterkehmen.

Prawda […] 5.) P., pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. od Augustowa 15 w., ma 1 dm. Br. Ch.

Prawdziska, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, ledwie ½ klm. od granicy Królestwa Polskiego, 7 klm. na płd.-wsch. od st. poczt. Kalinowa. Jakub Reiff, zwany Walter, wójt łecki, sprzedaje r. 1505 Jadamowi (Sandam ?) i Mikołajowi Belom 10 włók pod Prawdziskami, biorąc za włókę 3 dobre woły.

Prawy-Las, wś, pow. suwalski, gm. i par. Przerośl, odl. od Suwałk 25 w., ma 45 dm., 240 mk.

Prątnik al. Sędziwuje, fol., pow. łomżyński, gm. i par. Zambrów, odl. 25 w. od Łomży, rozl. mr. 257: gr. or. i ogr. mr. 109, łąk mr. 55, pastw. mr. 33, lasu mr. 48, wody mr. 4, nieuż. mr. 6; bud. z drzewa 6; las nieurządzony, młyn i pokłady torfu.

Predelek al. Tredelek, małe jezioro w dobrach Kadaryszki, pow. suwalski.

Pregoła al. Pregla, Pregel, rzeka w Prusach wschodnich, powstaje z połączenia Pisy [(2)], Rominty, Węgorapy i Wystruci. W okolicy Wystrucia dopiero przybierają te połączone wody ogólne na­z­wi­s­ko Pregoły. Całe to dorzecze leży już na północnej stronie bałtyckiej wyżyny i zabiera tylko z lewego obszaru wody północnych stoków. Wystruć płynie z północy i ma źródło w puszczach bagnistych, płynie z początku w kierunku płn.-zach. a potem zwraca się na płd.-zachód. Od praw. brzegu przyjmuje tylko drobne strugi, od lewego zaś naprzód bardzo rozgałęzioną rz. Meskuppe, następnie trzy strugi, z których jedna zwie się Daube, następnie rz. Niebudis a poniżej Striss. Pissa wypływa z wisztynieckiego jeziora i zabiera z sobą od praw. brzegu kilka drobnych strug, z których druga zwie się Dobup, od lewego zaś brzegu naprzód dwie strugi a następnie rz. Romintę, która w okolicy lesistej i lekkimi wzgórkami pokrytej, powstaje [tu Błędzianka] w okolicy Przerośla. Od prawego i lewego brzegu uchodzi do Rominty 7 strug jeziornych; Rominta uchodzi do Pisy przy Gąbinie. Węgorapa nakoniec wypływa z jeziora Mamry przy mieście Węgoborku i płynie z południa ku północy a w biegu pomija Darkiejmy; przyjmuje od praw. brzegu naprzód rz. Gołdapę, powstającą z jezior w okolicy Przerośla, zkąd płynie kręto na zachód a w biegu swoim pomija Gołdapę. Następnie uchodzą do Węgorapy trzy strugi, złączone przy ujściu. Pod Wystruciem połączone wody tych rzek i odtąd już P. zwane, przebiegają jeszcze tylko przestrzeń mil 12 w kierunku ze wschodu na zachód, pomijając Welawę i Tapiawę. Poniżej Tapiawy dzieli się P. na dwa ramiona, z których lewe Starą a prawe Nową P. jest nazwane. Ramiona te oblewają podłużną, lasami porosłą wyspę i łączą się dopiero z sobą w samym już Królewcu pruskim, gdzie się od Starej P. jeszcze jedna odnoga odrywa, która oblawszy Knipawę pod Gotdau znowu do głównego wartu powraca. Dalej pomija P. Szpichrze-Miejskie i wpada trzema ujściami do zatoki Świeżej (Frischhaf). Jedno z ujść pod wsią Judyty. Kraj którym od Wystrucia płynie jest równy, urodzajny, dolina jej rozkłada się szeroko, a brzegi są po obu stronach łagodnie ku wodom pochylone i czarnemi borami zamknięte. Koryto głębokie i przystępne, spadek wód wolny a miejscami leniwy. Ważną jest P. pod względem rozgałęzienia wodnego, bo zgromadza wielkie wody na krótkiej przestrzeni; jej dopływy południowe są większe od niej samej, szczególniej zaś Węgorapa i Łyna. Dorzecze jej jest tedy stosunkowo szersze niż dłuższe. P. odznacza się także tem jeszcze, iż jest jedną z większych rzek baltyckich, która grzbietu baltyckiej wyżyny nie przerywa, lecz po za nim spokojnie swe wody zebrawszy, bez zawad uchodzi. Dopływy P. powyżej Wystruci należy uważać za jej górny bieg, na tej przestrzeni poczynają być Pisa i Węgorapa spławnemi już od jezior z których wypływają. Spadek wód Węgorapy jest nagły i rwący, jezioro Mamry leży o 336 stóp wyżej od jej ujścia a cały jej bieg zajmuje tylko mil 23. Łoże jej jest kamieniste. Od Wystrucia chodzą po P. pomniejsze żagle; Łyna zaś, która od lew. brzegu do P. na jej dolnym biegu pod Welawą wpada, z połud. ku północy mil 30 płynie, na grzbiecie roztoki pruskiej, z mnogich jezior powyżej Olsztynka nastaje, unosi już statki od miasta Frydlądu. Łoże P. jest pod Królewcem głębsze od zatoki Fryskiej dla mielizny tej i ław piaszczystych na kotlinie, podchodzą tedy tylko pomniejsze okręty do królewieckiej ostoi. Z owych zaś trzech ramion, któremi P. do zatoki wpada, jest tylko północna do żeglugi zdatna. Po Wystruci jest dolina P. odchodziskiem morskiem. Jeziorne i leśne jej wody wzbierają mocno i wylewają szeroko wiosną, jesienią i pod dżdżystą porę, bo masa tych wód wspiera się na znacznie płytszej kotlinie zatoki Fryskiej i zrządza wylewy. Poniżej Wystrucia od praw. brzegu P. uchodzi naprzód rz. Droje, następnie P. styka się z kanałem Auer-Gruben, który na północy styka się z rzeczką Dejmą, uchodzącą do P. przy Tapiawie. Poniżej tego kanału uchodzi do P. rzeka Nehne i jeszcze jedna struga, następnie rz. Dejma, która pośrednio, przez kanał opływający Labiawę, łączy P. z Kurońską zatoką; poniżej Dejmy uchodzi pięć strug zosobna a w samym Królewcu uchodzi Wirr-Grab. Od lewego zaś brzegu poniżej Wystruci uchodzi do P. najprzód rz. Szerimm, następnie rz. Auxinne z rzeczkami: Diltowa Jodka, Meernitze i Bundsze, poniżej rz. Menge a następnie uchodzi rz. Łyna, największy z dopływów. Długość r. podają jedne źródła na 128 klm., inni znów, razem z Pisą, liczą 26 mil. Na całej długości, w której nosi miano P., jest spławną. Węgorapa, z której głównie powstaje P., wypływa z pow. leckiego i płynie przez pow. węgoborski, darkiejmski, wystrucki. Od Wystruci, jako Pregoła, płynie przez pow. wystrucki, welawski i królewiecki. Por. Gilia, Golbe, Guber, Ilme, Jańsborski Kanał, Łyna (z pomocą Hydrografii W. Pola). [Por. Lipa.]

Prenowłoki, wś nad jeziorem, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 38 w., ma 28 dm., 277 mk. W 1827 r. było 15 dm., 195 mk. We wsi jezioro mające 15 mr. obszaru.

Preny 1.) miasto w pow. maryampolskim, w pobliżu Niemna, w malowniczej dolinie, otoczonej z południa i zachodu przez rozległe lasy dawnej puszczy preńskiej, odl. od Maryampola 42 w., od Olity 28 w. a około 20 w. od st. dr. żel. warsz.-petersb. Maurucie (między Kownem a Wierzbołowem). Posiada kościół par. drewniany, kościół ewang. filialny, synagogę, dwie szkoły początkowe, st. poczt., urząd miejski. Miasto należy do sądu pokoju w okr. III w Maryampolu. Zabudowane z drzewa, ma 10 dm. murow., 201 drewn., 3304 mk. (1584 męż., 1720 kob.). W 1827 r. było 187 dm., 1972 mk.; w 1862 r. 206 dm., 2688 mk. Dochód miasta w 1878 r. 2986 rs. Od Pren aż do Kowna ciągnęły się głośne lasy lipowe, które dostarczały znanego kowieńskiego miodu. Puszcze te, własność w. książąt litewskich, nadał król Aleksander w 1502 r. ks. Michałowi Glińskiemu, lecz zdrada kraju pociągnęła utratę dóbr, które wróciły znowu do króla. Na początku XVII w. starostwo preńskie posiada Kacper Horwat, który w 1609 r. założył kościół i uposażył parafią w P. W tym czasie zapewne osada otrzymała przywilej miejski. Jan Kazimierz wstępując do zgromadzenia jezuitów w Rzymie, prosił brata Władysława IV by zezwolił na rozdanie dóbr, stanowiących jego uposażenie, między zasłużonych dworzan. Wtedy starostwo preńskie otrzymał Gotard Wilhelm Butler, towarzysz podróży i niewoli królewicza we Francyi w latach 1638—1640. Wystawił on w P., na górze za dzisiejszą osadą, nad Niemnem zamek, przypominać mający planem więzienie królewicza w Citeron we Francyi. P. zostawały w ręku jego potomków do 1773 r. Ostatni z ro­du Michał Butler zmarł bezdzietnie. Na sejmie z 1773—75 nadano starostwo Kazimierzowi Sapiesze, gener. artyleryi litews. Butlerowie płacili kwarty 8,446 zł. 6 gr. a hyberny 7,060 złp. Napoleon I w 1807 r. nadał to starostwo ponownie swemu szambelanowi ks. Aleksandrowi Sapiesze na lat 50. W 1857 r. gdy termin nadania upłynął, dobra wróciły w posiadanie rządu. Dobra rządowe Preny składały się w 1859 r. z kluczów: 1) Kwieciszki (26 nomenklatur), 2) Elżbiecin (43), 3) Igliszki (59), 4) Jaworów (7), 5) Michaliszki (61), 6) Chlebiszki (47), 7) Szałtupie (25), 8) Tarpupie (36), 9) Rudupie (10), 10) Żytowiszki (16). Ogółem rozległość w gruntach folwarcznych 9395 mr., w gruntach włościańskich 79,041 mr., w lasach 42,065 mr., razem 130,501 mr. Z dóbr powyższych ukazem z r. 1866 dobra Szałtupie nadane zostały na własność generał-majorowi Sta­cho­wi­czo­wi. Następnie 1866 i 1868 r. nadano na prawach majoratu generał-feldmarszałkowi hr. Bergowi dobra: Kwieciszki, Karkliny, Rostkowszczyzna, Porowsie, Kadaryszki, Burniszki i Olszanka-Huk. W 1866 r. dobra Elżbiecin nadane zostały na własność rzecz. radcy stanu Hilferdingowi, O losach samego miasta brak wiadomości. W 1750 kościół drewniany uległ przebudowaniu i wtedy zapewne powstała przy nim murowana kaplica grobowa ro­dzi­ny Szuk­sz­tów. W 1794 r. jest chwilowo miastem powiatowem a jedynym marszałkiem pow. preńskiego jest podówczas Biszping. Za rządów pruskich P. są siedzibą sądu okręgowego, st. poczt. pogranicznej, i kwatera, stałą szwadronu czarnych huzarów, którym zbudowano tu magazyn. Z zamku starostów były tylko ruiny. Miasto, zaludnione przeważnie przez żydów, miało 204 dm. i 1224 mk. (Holsche, I, 432). P. par., dek. maryampolski, dawniej sapieżyński, 14,210 dusz. 2.) P., fol., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 42 w., ma 3 dm., 81 mk. W 1827 r. było 6 dm., 75 mk. Br. Ch.

Prepunty, jezioro na obszarze wsi t. n., w pow. sejneńskim, leży 7 w. na południe od jez. Duś, ma około 2 w. długości a 1½ szer., brzegi bezleśne, wzgórkowate. Na brzegach leży fol. Prepunty i wś Buteluncy. Obszar jeziora wynosić ma 60 mr. (Wolski), a wody jego odprowadza strumień do Białej Hańczy.

Prepunty, fol. nad jeziorem, pow. sejneński, gm. i par. Święto-Jeziory, odl. od Sejn 29 w., ma 3 dm., 37 mk. W 1827 r. 2 dm., 38 mk. Fol. P. w 1882 r. rozl. mr. 1058: gr. or. i ogr. mr. 312, łąk mr. 178, past. mr. 7, wody mr. 270, lasu mr. 275, nieuż. mr. 16; bud. mur. 1, z drzewa 9; płodozmian 4-polowy, las nieurządzony, pokłady torfu i wapna. Do fol. należała wś Buteluncy os. 21, z gr. mr. 443; wś Żyliszki os. 5, z gr. mr. 123.

Presberg (niem.), wybud., pow. gołdapski, st. p. i tel. Gołdap.

Preussendorf (niem.), ob. Prusinowo.

Preussisch, skrócone Preuss. al. Pr. znacz pruski; nazwy z tym przymiotnikiem złożone, jeżeli nie tworzą jednolitego wyrazu, umieszczone są pod głównym wyrazem. Tu pomieszczamy także te, które na właściwych miejscach opuszczone zostały.

Prodobole, os. włośc., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 9 w., ma 10 dm., 55 mk., 65 mr. W 1827 r. 1 dm., 7 mk. Wchodziła w skład majoratu Ludwinów lit. B. Br. Ch.

Proeck (niem.), folw., pow. gierdawski, st. p. i tel. Nordenbork.

Proeken (niem.), wś, pow. gołdapski, st. p. i tel. Gołdap. [Pröken, pomiędzy wsiami Górne i Kolniszki, dziś nie istnieje.]

Progale, wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 1 okr. pol., gm. Nowe Berezowo, o 29 w. od Biel­ska.

Progalina, uroczysko, pow. sokólski, w 2 okr. pol. gm. Romanówka o 31 w. od Sokółki.

Progi, ob. Porohy.

Prokopowicze 1.) wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Indura, o 26 w. od Grodna a 22 w. od Krynek; ma zarząd gminy indurskiej. 2.) P., wś, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Grzebienie, o 31 w. od Sokółki.

Prokuratowszczyzna, wś gub. grodzieńskiej, w b. ziemi biel­skiej.

Prolejki, wś i kol., pow. augustowski, gm. Hołynka, par. Teolin, odl. od Augustowa 48 w.; wś ma 18 dm., 171 mk., 27 osad, 365 mr.; fol. 1 dm., 3 mk.; należy do majoratu rząd. Łabno. W 1827 r. 20 dm., 117 mk.

Promież al. Promierz, fol. i dobra nad rz. Pierczajką, pow. kalwaryjski, gmina i par. Udrya, odl. od Kalwaryi 47 w., leży na samej granicy pow. maryampolskiego, niedaleko od Balwierzyszek, ma 23 dm., 69 mk. W 1827 r. 4 dm., 44 mk. P. Buchta, os., ma 1 dm., 22 mk. Dawna własność ro­du Pa­ko­szów h. Praw­dzic. Był tu zbór kalwiński, którego fundatorem i patronem był właściciel tych dóbr Teo­fil Pa­kosz, żyjący około 1680 r. Pastor tutejszy miał kilka włók gruntu, chłopów czterech i pieniędzy 320 złp. od sumy 4000, na ten zbór legowanej od Hrehorego Mińskiego, straznika litew. i żony Ka­ta­rzy­ny z Ko­pasz­cze­w­skich. Wiernych w 1715 r. nie wiele było; sam patron tylko i dom jego: Hrehory Pakosz, Wolan i Szweryn; w r. 1732 znajdował się on jeszcze w ręku kalwinów, ale w r. 1754 już go nie posiadali. Dobra P. własn. Józefa Narbuta miały 5369 mr. ziemi dwors. Dykc. Echarda nazywa P. miastem (w woj. i pow. trockim). Dobra P. w 1866 r. składały się z folw.: P., Pierszajka, Tamuliszki, Adasin al. Strogiszki, attyn.: Pas, Markowszczyzna, Stroga i Posada Strzelca, rozl. mr. 2540: fol. P. gr. or. i ogr. mr. 751, łąk mr. 129, past. mr. 44, nieuż. mr. 36, razem mr. 960; bud. mur. 13, z drzewa 14; płodozmian 12-polowy; fol. Pierszajka gr. or. i ogr. mr. 381, łąk mr. 104, past. mr. 14, nieuż. mr. 18, razem mr. 517; bud. mur. 1, z drzewa 9; płodozmian 12-polowy; fol. Tamuliszki gr. or. i ogr. mr. 97, łąk mr. 6, past. mr. 4, nieuż. mr. 3, razem mr. 110; bud. z drzewa 5; płodozmian 8-polowy; fol. Adasin al. Strogiszki gr. or. i ogr. mr. 291, łąk mr. 38, past. mr. 8, nieuż. mr. 11, razem mr. 348; bud. mur. 1, z drzewa 7, płodozmian 9-polowy, las mr. 605 urządzony w kolei 60-letniej; pokłady torfu. W skład dóbr dawniej wchodziły: wś P. os. 16, z gr. mr. 419; wś Koleśniki os. 21, z gr. mr. 440; os. Popoje z gr. mr. 34; wś Karkliny os. 14, z gr, mr. 319; wś Zegary os. 18, z gr. mr. 375; wś Jackany os. 25, z gr. mr. 232; wś Szuksztele os. 10, z gr. mr. 215; wś Podworzyszki os. 11, z gr. mr. 11; wś Jawojszany os. 87, z gr. mr. 356; wś Narkuny os. 19, z gr. mr. 35; wś Swirniszki os. 7, z gr. 25; wś Kaleśnie os. 4, z gr. mr. 5; os. Tamuliszki z gr. mr. 1.

Promiszki 1.) wś, pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, odl. od Augustowa 12 w., ma 21 dm., 176 mk. W 1827 r. 9 dm., 51 mk. 2.) P., pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Augustów, odl. od Augustowa 12 w., ma 2 dm., 18 mk. W 1827 r. 3 dm., 22 mk.

Proniewicze 1.) wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol., gm. Rajsk, o 3 w. od Biel­ska. 2.) P., okolica szlach., pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Krynki, o 43 w. od Grodna.

Proniuny, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 60 w.; wś ma 13 dm., 90 mk.; folw. 5 dm., 25 mk. W 1827 r. było 9 dm., 62 mk.

Prorokowo, pow. szczuczyński, gm. Pruska, par. Bargłów.

Prosit (niem.) folw., pow. gierdawski, st. p., tel. i kol. żel. Klein Gnie.

Prostki 1.) Wielkie, wś nad rz. Łyk, na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, 2 klm. od granicy Królestwa Polskiego, 5 klm. na płn. od st. kol. żel. w Grajewie, 17 klm. na płd. od miasta pow. Położone w okolicy lesistej, mają glebę gliniastą, miejscami gołe piaski. Mieszkańcy, w liczbie 1300, prawie wyłącznie Polacy, trudnią się rolnictwem. Przeładowywanie towarów do wagonów rossyjskich i na odwrót zatrudnia około 150 robotników. Sześciu spedytorów tu mieszkających trudni się przeważnie transportem drzewa z Rossyi. Pamiątką historyczną jest słup graniczny, jaki książę Olbracht w r. 1545 wznieść kazał na oznaczenie granicy między Prusami a Litwą i Prusami a Mazowszem. Obok łacińskiego napisu umieszczono na nim herb Prus i Litwy. Słup ten stoi zapewne w miejscu starożytnego kamienia, jaki istniał tu w XVI jeszcze w. i stanowił znak graniczny pomiędzy ziemiami Prusów, Jadźwingów i Mazurów (ob. Galindya, II, 475). Jerzy Ramungol Ramek, komtur ryński, nadaje r. 1432 Marcinowi i Janowi, synowi Tyburcego, 20 włók w P. na prawie magdeburskiem. Rudolf v. Diepoltskirchen nadaje roku 1509 Marcinowi, sędziemu ziemskiemu, staremu Pawłowi Małemu, Marcinowi, Janowi, synowi Tybuczego i Pawłowi z Prostek 7½ służby Pod P. rozegrała się zaszczytna dla oręża polskiego bitwa podczas wojny szwedzkiej, a mianowicie wkrótce po nieszczęsnej bitwie trzydniowej pod Warszawą. Wincenty Gosiewski pobił zupełnie połączone siły szwedzko-brandenburskie pod dowództwem Bogusława Radziwiłła i hr. Waldecka 8 października 1656 r. Zabito lub wzięto do niewoli 7000; ks. Bogusław i wielu ze starszyzny wpadło w ręce zwycięzców. Obecnie jest tu st. poczt., tel. i kol. żel. Omnibus pocztowy kursuje do Ostrykółu. [Por. Bogusze.] 2.) P. Małe, komora celna, tamże. Ad. N.

Prosty, wś, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Górnica, o 8½ w. od Grodna.

Prostyń, wś i fol. nad Bugiem, pow. węg­ro­w­ski, gm. i par. Pro­styń. Leży w dolinie nadrzecznej, o 1½ w. od Bugu z praw. brzegu, niedaleko od Małkini, st. dr. żel. warsz.-petersb. w bagnistem położeniu, odl. 29 w. od Węg­ro­wa. Posiada kościół par. mur., urząd gminny, 32 dm., 336 mk. W 1827 r. było tu 28 dm., 231 mk. Kościół tutejszy, słynny z odpustu na św. Trójcę, gromadzącego dziesiątki tysięcy pobożnych, założony był wraz z parafią w 1511 r. przez Pros­tyń­skich, dziedziców wsi. W 1758 roku wzniesiono nowy z drzewa a w 1852 r. obecny murowany. Między wotami zawieszonemi w kościele były kajdany, oddane tu według tradycyi miejscowej (podanej przez p. Delf. Kalicką) przez małżonków, właścicieli P., którzy popadłszy w niewolę tatarską, zostali z niej cudownie wyzwoleni. Dobra P. mają 3280 mr. obszaru, sama wieś ma 505 mr. P., par., dek. węg­ro­w­ski, 2510 dusz. P. gmina należy do sądu gm. okr. I-go w Sadownem, graniczy z gm. Sa­do­w­no i Płat­kow­ni­ca, ma 2942 mk. i 4599 mr. obszaru; st. poczt. Małkiń. W skład gminy wchodzą: Kępa-Pruska, Kiel­czew, Ku­ta­s­ki, Mo­rzy­czyn, Orze­lek, Pro­s­tyń, Tre­b­li­n­ka, wieś i młyn, i Złotki. Br. Ch.

Proszanka, urzęd. Pru­szan­ka 1.) Ba­ra­n­ki, wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol., gm. Alek­sin, o 33 wiorst od Biel­ska. 2.) P. Stara, wś, tamże, o 23 w. od Biel­ska. 3.) P. Nowa al. Mała, wś, tamże.

Prosznyowicze, pierwotna nazwa wsi Woli Rad­ło­w­skiej, w pow. brze­s­kim. Długosz opowiada (L. B., II, 136), że Zbigniew Oleśnicki przeniósł ją z miejsca bagnistego: ex tristi optimam effecit, transferendo agros eius versus borram et antiquos agros novis in cruda radice exstirpatis adiugendo. W dawnej wsi było 6 łanów kmiecych; biskup dodał 6 nowych łanów, utworzył dwa sołtystwa, karczmę i zagrodę i nadto łan dał za wysługi. Wś ta należała do par. rz.-kat. w Rad­ło­wie i stanowiła posiadłość biskupią. Mac.

Prościuny, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń Fergisa, odl. od Władysławowa 45 w., ma 8 dm., 105 mk. W 1827 r. 8 dm., 63 mk.

Protasowszczyzna […] 3.) P., folw., pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Kamionka, o 50 w. od Grodna. A. Jel.

Protasy […] 4.) P., wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Za­błu­do­wo, o 8 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Protyk, folw., pow. prużański, w 3 okr. pol., gm. Horodeczna, o 28 w. od. Prużany.

Próchniewo, pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Studzieniczna, 1 dm., 20 mk.

Pruczyska, bagna nad rzką Kirsną, w pow. kalwaryjskim, ob. Kirsna.

Prudele, os., pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Urdomin, odl. od Kalwaryi 21 w., ma 3 dm., 16 mk.

Prudetis, małe jezioro na obszarze dóbr Krasnowo, w pow. sejneńskim.

Prudok, w narzeczu ludowem białoruskiem oznacza młyn wodny. Jest wiele miejscowości na Rusi litewskiej noszących tę nazwę i zawsze znajduje się w nich młyn z osadą młynarską lub ślady istnienia takowej. Pokrewne tej nazwie są: Prud, Prudziszcze, Prudy, Prudki i in. A. Jel.

Prudowiecie, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny. Nie podane w ostatnich spisach urzędowych. W 1827 r. był 1 dm., 2 mk.

Prudziszki, wś, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl. od Suwałk 7 w., ma 51 dm., 393 mk., 247 mr. obszaru, W 1827 r. było 38 dm., 234 mk.

Pruschillen 1.) Gross (niem.) al. Czapullen, wś, pow. gąbiński, st. p. Nemmersdorf. 2.) P. Klein, wś, tamże.

Prusele al. Pruszele, wś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. od Władysławowa 27 w., ma 12 dm., 121 mk., 425 mr. obszaru. W 1827 r. 8 dm., 88 mk. Wchodziła w skład dóbr Giełgudyszki. Pruselskie starostwo niegrodowe, w wojew. trockiem, pow. upickim, podług spisów podskarbińskich z r. 1766 należało do Chaleckiego, ststy preńskiego, który opłacał kwarty złp. 610 gr. 26, a hyberny złp. 80.

Prusinowa Wólka, wś na pol.–prus. Mazurach, pow. ządzborski, st. poczt. Piecki. Ob. Czerawola.

Prusinowo 1.) wś na pol.-prus. Mazurach, pow. ządzborski, st. pocz. Piecki. Frycz v. Lucken, starosta szestyński, sprzedaje braciom Piotrowi i Pawłowi na prawie chełmińskiem 30 włók w polu prusinowskiem. 2.) P., Prusenaw (dok.), dobra na pol.-prus. Mazurach, pow. niborski, 5 klm. od miasta pow., st. p., tel. i kol. żel. Działdowa, o 2 klm. od granicy królestwa polskiego. P. istniało już r. 1455. Ad. N.

Pruska, fol., pow. szczuczyński, gm. Pruska, par. Bargłów. Leży na granicy pow. augustowskiego. Wieś, stanowiąca dawniej jedną całość z fol., leży częścią w pow. augustowskim. Ogólny obszar wynosi 3188 mr. W 1827 r. było 2 dm., 19 mk. P. gmina należy do s. gm. okr. III w os. Rajgród, tamże jest st. poczt. (odl. 10 w.), urząd gminny we wsi Tajno. Gmina ma 3631 mk., rozl. 16,193 mr. W skład gm. wchodzą: wś szlach. Górskie i włośc, wsie: Barszcze, Karczewo, Dręstwo, Karwowska Wólka, Kruszewo, Kroszówka, Orzechówka, Pruska, Tajno, Tajenko, Woznawieś. [Pierwotnie zwana Tayno.] 2.) P. Mała, wś, pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. od Augustowa 11 w., ma 23 dm., 213 mk., 621 mr. W 1827 r. było 15 dm., 86 mk. Wchodziła w skład dóbr donacyjnych Dowspuda. [Pierwotnie zwana Nowowolą.] 3.) P. Wielka, pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. od Augustowa 10 w., ma 39 dm., 307 mk. W 1827 r. było 26 dm., 174 mk. Br. Ch.

Pruska 1) wś, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 4 okr. pol., gm. Kamieniec Litewski, o 40 w. od Brześcia. 2.) P., wś i dobra, tamże, o 32 w. od Brześcia. 3.) P., wś i dobra, pow. kobryński, w 1 okr. pol., gm. Pruska, o 12 w. od Kobrynia. Włościanie zapłacili 5422 rs. wykupu za nadaną ziemię. Zarząd gminy we wsi Czerewiczyce.

Pruska Wieś, ob. Prusinowo.

Prusy, (duża notka, w osobnym pliku.)

Prusy 1.) niem. Adl. Prusswy, dok. Prussen, Pruschin, Preussen, 1499 Pruschin, 1438 Prewssen, 1516 Prussi, dobra szla­che­c­kie, pow. chełmiński, st. pocz., tel. i kol. Wąbrzeźno odl. 3 klm., paraf. katol. i ew. także Wąbrzeźno. W 1868 r. 10 bud., 3 dm., 52 mk., 32 kat., 20 ew.; 142•14 ha roli orn. i ogr., 17 łąk; czysty dochód z gruntu 2463 mrk, hodowla bydła holend. rasy. W dok. napotykamy P. po raz pierwszy r. 1438 jako dobra graniczące z Cymbarkiem i Wroniem (ob. Gesch. d. Kr. Culm von Schultz, I, str. 201 i Woelky „Urk. B. d. Bist. Culm“, str. 454). W 1499 r. poświadczają „nobilis Laurentius Pyarkorsky una cum Joanne fratre amitali de Dambrowka“ przed sądem w Wąbrzeźnie że majętność swą w Prusach, obejmującą, 7 włók, sprzedali biskupowi chełmińskiemu Mikołajowi „pro septem sexagenis“, którą to sprzedaż poświadcza sąd ławniczy w Wąbrzeźnie, r. 1516 (ob. Urk. B. des Bist. Culm von Woelky, str. 600). R. 1516 poświadcza sąd w Chełmży, że Mikołaj Ponkoczky dobra Prusy sprzedał bisk. chełmińskiemu za 30 grz. pośledniej monety (ob. Woelky, l. c., str. 671). Biskupi chełmińscy puścili potem te dobra w wieczystą dzierżawę. W 1667 r. zastał tu wizytator Strzesz 2 działy „Nobilium Pruskich“; każdy płacił mesznego 2 kor. żyta i tyleż owsa (str. 400). Inwentarz biskupstwa chełm. z r. 1733 zawiera o P. następ. relacyą: Tę wieś trzyma za prawem JM. Melin na lat 40, nie wiem jak stare, bo prawa niewidziałem. Jest folwark i chałup dwie; ci mu płacą, co rok fl. 200. Do kościoła wąbrzeskiego dają fl. 9 (str. 29). R. 1751 ustąpił bisk. Leski dóbr tych kapitule chełmińskiej (ob. Woelky, l. c., str. 1134). 2.) P. Stare, niem. Alt-Prussy al. Alt-Pruss, dobra ryc., pow. chojnicki, st. pocz., tel. i kol. Czarna Woda 4 klm. odl., par. kat. Łęg ¼ mili odl., ewang. Mokre. W 1867 r. 86 mk., 61 kat., 25 ew., 17 dm., 407•8 ha roli or. i ogr., 41•8 łąk, 107•7 past., 72•1 lasu, 10•5 nieuż., 4•9 wody; razem 644•8 ha; czysty dochód z gruntu 2192 mrk; gorzelnia, hodowla bydła na sprzedaż. P. leżą niedaleko granicy pow. starogardzkiego. W wizyt. Szaniawskiego z r. 1711 zowią się „Brussy“. Za czasów Rzpltej należały do pow. tucholskiego. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny a akcyzę potrójną płacił tu Sartawski od 1 wł. osiad., 2 ratajów 2 fl. 16 gr. Podług taryfy na symplę z r. 1717 płacił tu Linda 1 zł. 3.) P. Nowe, niem. Neu-Prussy, dobra szlach., pow. chojnicki, st. pocz., tel. i kol. Czarna Woda, 5 klm. odl.; par. kat. i ew. ta co i dla P. Starych. W 1867 r. 72 mk., 35 kat., 37 ew. Kś. Fr.

Prusy 1.) wś, pow. niborski, st. pocz. Koszelewy. 2.) P., wś, pow. olsztynkowski, dziś już nieistniejąca. 3.) P. al. Preussen-Tilsit, wś przy Tylży.

Pruszischken al. Pruszisken, wś, pow. gąbiński, st. p., tel. i kol. żel. Gąbin.

Pruszki […] 3.) P. Jabłoń, pow. łom­żyń­ski, gm. i par. Zambrowo. W 1827 r. 8 dm., 67 4.) P. Wielkie i P. Małe, wś szl. i włośc., pow. łom­żyń­ski, gm. i par. Pu­cha­ły. W 1827 r. P. Wielkie miały 17 dm., 127 mk. a P. Małe 3 dm., 22 mk. W dokum. z 1443 r. wymienione są już P. Jabłoń, P. Wielkie, P. Małe. Jest to gnia­z­do Prósz­ko­w­skich i Pru­szyń­s­kich (Gloger, Ziemia łomżyńska). 5) P., pow. ciechanowski, ob. Kosmy-P. Br. Ch.

Pruszyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 22 w., ma 2 dm., 19 mk. W 1827 r. 1 dm., 14 mk., par. Preny.

Pruzinowce, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Kamionka, o 44 w. od Grodna.

Prużana al. Prużany, mto powiatowe gub. grodzieńskiej, po obu brzegach rz. Muchawca, powstającej ze zlewu dwu rzeczułek: Muchy i Wica, łączących się przy samem mieście (z zachodniej strony), i dzielącej mto na dwie nierówne części, z których większa leży po prawym brzegu Muchawca. Lewy brzeg rzeki jest nieco wyższy i leżąca po tej stronie część miasta odznacza się większą malowniczością, ma szerokie, wysadzone drzewami, niezabrukowane jednak dotychczas ulice, błotniste przeto na wiosnę i w jesieni. W części miasta po prawej stronie rzeki (Szkolny dwór) tylko znaczniejsze ulice są brukowane, przeważnie zaś bardzo wąskie, pełne brudu i zgnilizny. P., położona pod 52° 33′ płn. szer. a 42° 07′ wsch. dług., odl. o 189 w. od Grodna a 13 w. od st. dr. żel. moskiewsko-brzeskiej Liniewo (właśc. Linówka), ma 983 dm. (w tej liczbie 64 murowanych) i 7291 mk. (1611 prawosł., 422 katol., 6 ewang., 5252 żydów). W 1817 r. było 245 dm., wszystkie drewniane, i 824 mk. (w tej liczbie 374 żydów). W 1860 r. było 577 dm. i 5665 mk., w tej liczbie 2908 żydów; do miasta należało 1551 dzies. ziemi. W 1878 r. było 7044 mk. (1746 prawosł., 543 katol., 4750 żydów i 5 machometan). W mieście znajdują się dwie cerkwie paraf. murow. (soborna św. Aleksandra Newskiego i Narodzenia Jezusa Chryst.), cerkiew filialna drewniana i kaplica na cmentarzu grzebalnym drewniana, dalej kościół katol. murowany p. w. św. Zygmunta i Wacława, wzniesiony (na miejsce dawnego z 1522 r.) w 1881 r. a konsekrowany w 1884 r. przez ks. Karola Hryniewieckiego, biskupa wileńskiego, kapl. kat. cmentarna murowana; 9 domów modl. żydowskich, st. pocztowa, zwykłe urzędy powiatowe, zjazd sędziów pokoju, szkoła powiat. dwuklasowa, szkółka elementarna jednoklasowa, szkółka prywatna, szpital miejski, szpital żydowski (kahalny). Instytucyi publicznych i dobroczynnych niema wcale w P. Kilka razy do roku odbywa się teatr amatorski na rzecz biednych. Przed kilkunastu laty żydzi rozpoczęli budowę synagogi, lecz dla braku funduszów takowej zaprzestali. W 1877 r. mieszkańcy mieli 250 koni, 785 sztuk bydła rogatego, 480 owiec zwyczajnych, 643 świń i 74 kóz. Pod względem fabrycznym znajduje się tu: fabryka tytuniu (machorki), zatrudn. 7 ludzi i produkująca za 12,600 rs.; dwa browary z produkcyą za 19,340 rs.; dwie fabryki zapałek z produkcyą za 1997 rs.; trzy fabryki świec łojowych z produkcyą za 1175 rs., oraz świeżo (w 1887 r.) założony młyn parowy na większą skalę, dotychczas jeszcze nie czynny. W P. jest 476 rzemieślników, po większej części garncarzy, zamieszkałych na przedmieściu zwanem Górka, i słynących na cały powiat; znajduje się tu 99 sklepów, z tych 54 murowanych. Targi odbywają się co tydzień, większe jarmarki zaś cztery razy do roku: na drugi dzień Zielonych Świątek, w piątek dziesiątego tygodnia po Wielkanocy, 6 (18) sierpnia i 14 (26) października. Główne przedmioty handlu: bydło i narzędzia rolnicze. P. połączony jest linią telegraficzną z Brześciem przez Kobryń i bezpośrednio z Wołkowyskiem. W dziejach występuje P. w drugiej połowie XV w., gdy kn. Iwan Semenowicz Kobryński usiłował założyć tu miasto. Pierwotnie miał stać tu dwór należący do ks. Kobryńskich, nazwany Dobuczyn, który został nazwany P., według podania Prosianą, od prosa, które znakomicie się tu rodzi. Z uwagi jednak, że o 5 w. od dzisiejszej P. jest duża wieś, do dziś dnia Dobuczynem nazwana, podanie to zdaje się być wątpliwem. Podług innego podania osada ta założoną została przez wychodźców pruskich, który uchodząc przed prześladowaniem Krzyżaków, schronili się do dzielnicy ks. Kobryńskich, osiedlili w lesistych okolicach wsi Dobuczyna i nadali nowej osadzie miano Prussany al. Prussiany. W 1473 r. ku. Iwan Semenowicz Kobryński z żona, swą Fedorą, córką Iwana Rohatyńskiego, fundował w P. cerkiew na cześć Narodzenia Bożego. Akt fundacyi tej, wydany w Kobryniu d. 9 października 1473 r. i ogłoszony przez Balińskiego (ob. Starożytna Polska, t. III, 765), ma się znajdować w metryce litewskiej oraz współczesnym odpisie w książce cerkiewnej zawierającej ewangelie. Dokument ten, jak to słusznie zauważył Baliński, zdaje się być podrobionym, wszakże widocznie osnowa jest wzięta z autentyku, który protopop przedstawiając królowej Annie do potwierdzenia, mógł cokolwiek zmienić. Jednym z dowodów podrobienia jest, że kn. Iwan Kobryński nazwany jest tu dzierżawcą całej ziemi żmujdzkiej, podczas gdy wiadomo, że starosta generalnym żmujdzkim od 1450 do 1485 r. był Jan Kieżgajłowicz. Po wygaśnięciu na kn. Iwanie w linii męskiej ro­du kn. Kobryńskich, dobra kobryńskie wróciły do króla, który pozostawiając ksieżnę Fedorą w posiadaniu takowych, wydał ją 1492 r. za Juria Pacewicza; następnie Kobryńszczyzna pozostaje w posiadaniu Wacława Kostewicza, męża Anny, siostry ostatniego kn. Kobryńskiego, który po śmierci swej żony († 1513 r.), otrzymał Kobryń w dzierżawę, był pierwszym jego starostą, i sumę dzierżawą 1000 kóp przy objęciu sstwa uiścił. Na przypadek śmierci Kostewicza przywilej na Kobryń otrzymała królowa Bona, która weszła w faktyczne posiadanie w 1533 r. Kostewicz fundował w P. w 1522 r. kościół katol. p. w. św. Zygmunta i Wacława, który królowa Bona w 1534 r. odnowiła i nowym funduszem wzbogaciła, zamieniając osadę w miasteczko. Następnie dobra te otrzymała w oprawie wdowiej królowa Anna Jagiellonka, która w 1588 r. wyzwoliła miasto z pod prawa ziemskiego, obdarzając je magdeburskiem, przyczem nadała P. pieczęć czyli herb błękitnego węża, wijącego się i trzymającego w pysku dziecię do połowy widzialne, w srebrnem polu. Herb ten, będący her­bem Sforzów, dotychczas pozostał. Zygmunt III potwierdzając 6 maja 1589 r. przywilej ten swojej ciotki, dozwolił miastu mieć własne kramy, inaczej kletkami zwane, woskobojnię i wagę, tudzież miarę zboża i miodu praśnego; oddał na dochód miasta pobór pod nazwami: poduszne, pomierne, stołpowe i łopatkowe; za wolne szynkowanie miodu i piwa naznaczył kapszczyzny z każdego szynku po 60 gr. rocznie, od wina zaś i gorzałki arendy z całego miasta 100 zł., które to pieniądze wójt winien na św. Marcin oddawać do rąk ststy albo ekonoma kobryńskiego. Oprócz targów w piątek naznaczone zostały jarmarki na drugi dzień po św. Trójcy i na dzień Przemienienia Pańskiego lub na Podwyższenie św. Krzyża. W leżącem o 1 w. od miasta przedmieściu Górka, założoną została w 1570 r. cerkiew, którą w 1689 r. odnowił Bułharyn. Ekonomia prużańska składała się z 66 wsi i zarządzaną była przez gubernatora. Po ostatnim rozbiorze Rzpltej cesarzowa Katarzyna dobra te darowała generałowi Rumiancowowi; wkrótce rozprzedane przez niego Trębickiemu, Szwykowskiemu, Bułharynowi, Włodkowi i in., w posiadaniu potomków których do dziś dnia po większej części pozostają. W 1812 r. stał tu generał francuzki Reynier z 7-m korpusem piechoty. Par. kat., dek. prużańskiego, 2119 dusz. Kaplica a dawniej filia w Dołhem. Par. prawosł. św. Aleksandra Newskiego ma 3318 wiernych, Narodzenia zaś Bożego 2841 dusz. Opis P. podały Kłosy, t. XI, Nr. 276.

Prużański powiat, położony w środku gub. grodzieńskiej, ograniczony jest powiatami: kobryńskim, słonimskim, wołkowyskim i brzeskim. Położenie ma stosunkowo wzniesione lecz równe. W północnej części powiatu znajduje się błotniste płaskowzgórze, z którego biorą początek rzeki: Muchawiec, wpadający do Bugu i idący z nim do Bałtyku, oraz Jasiołda, zalewająca błota pińskie i zdążająca do morza Czarnego. Ten dział wodny może być uważany za płn.-zachodnią granicę Polesia. Zachodnią część powiatu zajmuje puszcza Białowiezka, w której dotychczas znajdują się jedyne w Europie żubry. Liczba ich jednak zmniejsza się ciągle, zwłaszcza ostatnimi czasy, z powodu powstania tu nowych wsi i osad, mieszkańcy których wyrabiając nowe pola i kosząc łąki, pozbawiają żubrów żywności, i niszcząc pokryjomu, liczbę ich uszczuplają, tak że ostateczne zniknięcie żubrów jest już teraz tylko kwestyą czasu. Gleba powiatu po części czarnoziemna, w części gliniasta, w ogóle urodzajna. Ogólna przestrzeń powiatu zajmuje 3465 w. kw. al. 360,938 dzies., w tej liczbie 106,653 dz. rządowej. Lasów w powiecie znajduje się 123,223 dz. (32,492 dz. prywatn. i 90,731 rząd.), t. j. 34•2% ogólnej przestrzeni. Podług dawniejszych pomiarów było w powiecie 350,162 dz., w tej liczbie 4,335 pod sadybami, 115,970 gr. orn., 48,074 łąk, 28,623 pastw., 150,452 lasów i 2696 nieużytków. W 1860 r. było w powiecie: 6550 koni, 24 986 sztuk bydła rogatego, 23,090 owiec zwyczajnych, 20,305 rasy poprawnej, 21,650 świń i 249 kóz, w ogóle 96,860 sztuk. W 1877 r. liczba bydła wzrosła do 161,344 sztuk, mianowicie: 16,001 koni, 46,022 bydła rogatego, 49,541 owiec zwyczajnych, 13,732 rasy poprawnej, 35,645 świń, 401 kóz i 2 osły. W 1878 r. było w powiecie 96,865 mk., t. j. 28 na 1 w. kw. Podług stanu było (oprócz mta P.), 755 szla­ch­ty rodowej, 40 szla­ch­ty osobistej, 222 stanu duchownego, 9920 mieszczan, 24,635 włościan skarbowych, 315 kolonistów, 50,428 włościan uwłaszczonych, 102 cudzoziemców; resztę stanowią wojskowi i żołnierze urlopowani. Pod względem wyznaniowym było w powiecie: 67,735 prawosł., 12,320 katol., 397 ewang. i 9369 żyd. Pod względem narodowości w 1860 r. było 30,000 Rusinów prawosł., 307 Wielkoross. prawosł., 22,103 Litwinów praw., 6447 Polaków katol., 5,507 Litwinów katol. i 6013 żydów. Główne zajęcie mieszkańców stanowi rolnictwo. Pod względem fabrycznym, podług danych za 1877 rok, znajdowało się w powiecie: 10 gorzelni produkujących za 131,415 rs. i zatrudniających 65 ludzi; 4 browary z prod. 26,500 rs., dających zatrudnienie 17 ludziom; 1 młyn parowy, produkujący za 1400 rs. i zatrud. 5 ludzi; 4 fabryki terpentyny, produk. za 4810 rs, i zatrudn. 17 ludzi; 4 fabr. kleju, produk. za 855 rs. i zatrud. 4 ludzi; 6 cegielni, prod. za 4000 i zatrud. 24 ludzi; 1 fabr. serów, produk. za 14,000 rs. i zatrud. 3 ludzi; 1 fabr. sztyftów do butów, produk. za 12,000 rs. i zatrud, 4 ludzi. Pod względem administracyjnym powiat dzieli się na 5 okręgów policyjnych (stanów): Sielec, Bereza Kartuska (Kartuz-Bereza), Prużana, Szereszewo i Narewka; 22 gmin: sielecką, noskowską, rudnicką, kotrańską (w 1 okr. pol.), bereską, malecką (Malecz), rewiatycką, czerniakowską, maciejowską (w 2 okr. pol.), nikytyńską (z zarządem w Prużanie), dobuczyńską, michałowską, linowską, bajkowaką, wielkosielską (w 3 okr. pol.), szereszewską, horodeczniańską, starunowską, murawiewską, suchopolską (w 4 okr. pol.), masiewską i białowiezką (w 5 okr. pol.). Oprócz P. w powiecie znajdują się mka: Bereza, Malecz, Narewka, Sielec i Szereszewo. Pod względem kościelnym powiat dzieli się na 3 dekanaty (błahoczynia) prawosławne: poznański, sielecki i szereszewski, obejmujące 27 parafii (oprócz dwu parafii w P.) i mających w ogóle 14 cerkwi murow., 23 drewn., 1 kapl. murow. i 14 kaplic drewn. Dekanat (błahoczynie) prużański ma 10 parafii i 19,325 dusz. Wszystkie parafie katol. pow. prużańskiego tworzą jeden tylko dekanat t. n., obejmujący dziś 4 tylko parafie: P., Szereszów, Siehniewicze i Kiwatycze (dawniej jeszcze Sielec i Bereza); 19,964 wiernych. Kościołów jest 2 murow. i 2 drew. oraz 2 kaplice murow. Nadto w powiecie znajdują się 2 domy modlitwy protestanckie drewn., 2 synagogi żydowskie murow., 1 szkoła modlitewna murow. i 19 drewn. St. pocztowe znajdują się w P., Szereszewie, Linowie, Berezie i Tewlu (trzy ostatnie są także stacyami drogi żelaznej moskiewsko-brzeskiej). W 1794 r. utworzony był z części pow. prużańskiego powiat berezki, którego jedynym marszałkiem był ks. Franciszek Lubecki. Marszałkami szla­ch­ty pow. prużańskiego byli: Felicyan Grabowski h. Dołęga (1798, 1800), Filip Chrzanowski h. Korab (1805, 1807), Wiktor Wisłouch h. Odyniec (1807), Józef Bułharyn h. Dwa Miecze (1812), Kazimierz Moraczewski h. Cholewa (1817, 1825), Walenty Szwykowski h. Ogończyk (1854). J. Krz.

Prużany, dobra, pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Dobuczyn, o 6 w. od miasta pow. Prużany.

Prużańska Juryzdyka, wś, pow. prużański, w 3 okr. pol., gm. michajłowska, o 1 w. od Prużany.

Pryga, wś i fol., majorat, pow. kalwaryjski, par. Simno, gm. Kirsna, odl. od Kalwaryi 30 w. Wś ma 15 dm., 121 mk.; fol. 7 dm., 31 mk. W 1827 r. 13 dm., 126 mk. Dobra P. w 1843 r. oddzielone z dóbr rząd. Rudawka, nadane zostały na prawach majoratu generałowi jazdy Strandtmannowi; składały się z folw.: Krasne (512 mr.), Ateśniki (723 mr.), Siemieniszki (304 mr.), Pryga (397 mr.), lasu (998 mr.), osad: Nowinka (33 mr.), Makowszczyzna (41 mr.), razem 3008 mr. Do dóbr należały też: wś Pryga os. 12, z gr. mr. 353; wś Grabówka os. 16, z gr. mr. 368; wś Turyszki, os. 10, z gr. mr. 403; wś Birszcze os. 24, z gr. mr. 551; wś Ateśniki os. 70, z gr. 856; wś Siemieniszki os. 34, z gr. mr. 515; wś Dałmaryło os. 48, z gr. mr. 150; wś Poczyre, os. 7, z gr. mr. 26.

Prynowo, wś na pruskich Mazurach, pow. węgoborski, st. poczt. i tel. Węgobork. Wieś spolszczała. Wielki mistrz Paweł v. Rusdorf nadaje Janowi Krause, Marcinowi, synowi Pietrasza, Pawłowi Schuler, Pawłowi Knorr i Tomaszowi, synowi Pietrasza, na prawie chełmińskiem 60 włók we wsi Primsdorf, z wyższem i niższem sądownictwem i obowiązkiem 1 służby zbrojnej od każdych 15 włók; 6 lat wolności. Dan w Gierdawach w piątek przed św. Piotrem w okowach r. 1435. W. m. Marcin Truchses zatwierdza r. 1484 powyższy przywilej Marcinowi i Jerzemu Floryanom, braciom, Jerzemu Rusinowi (Reusse), Niklaszowi Miłkowi, Jakubowi Schmidt i innym mieszkańcom prynowskim. Jan Pusz, ssta węgoborski, podaje r. 1547 do wiadomości, że Jakub Kózka (Koschka) z Prynowa i jego zięć Michał Gierawski sprzedali Krzysztofowi, sołtysowi z Nowej Wsi, 5 włók za 167½ grzywien. Ad. N.

Prypeć, po białorusku Prypać (wyraz białoruski prypadź znaczy miejsce przepadziste, bagniste, oparzyste), ross. Pripiat’, u latopisców i kronikarzy (Stryjkowski) Perepecz al. Perepieca, łaciń. Perepetus, w mowie flisaków podobno Trypiać, rzeka poleska, prawy dopływ Dniepru, do którego uchodzi w pobliżu Czarnobyla. P., mając przeważnie charakter rzeki bagnistej, w biegu swym przez niziny poleskie wielokrotnie rozdziela się i rozgałęzia na liczne ramiona, które następnie łączą się znów z sobą, przyczem kilkakrotnie zatraca swą nazwę i przybiera zupełnie inną, jak Parok, Strumień, Stochod i in., w skutek czego śledzenie głównego koryta jest bardzo utrudnionem a nawet miejscami niemożliwem. Z tego też powodu wszystkie dotychczasowe opisy tej rzeki grzeszą brakiem jasności, czego i w naszej pracy niepodobna było uniknąć. P. bierze początek pod wodnym działem europejskim, który ją odgranicza w krainie jej źródłowisk od doliny Bugu (o 20 w.), w pobliżu mka Szacka w pow. włodzimierskim gub. wołyńskiej, pomiędzy wsiami Hołowno a Stara Huta, w okolicy leżącej na krańcu kredowych formacyi Wołynia, która z wyższego poziomu spadając ku Prypeci, wodami swemi zasila małe pojezierze. P. powstaje z połączenia kilkunastu (do 15) błotnistych ruczajów, wypływających z błot i niewielkich jezior. Zaraz na początku zasila P. od strony południowej kanał na 10 wiorst długi, odprowadzający wody rz. Wyżwy, a nieco wyżej rz. Turya od prawego brzegu. Płynąc w kierunku płn.-zachodnim łąkami oparzystemi, poniżej mka Ratna (w pow. kowelskim) rozdziela się na wiele drobnych i wązkich odnóg, tworzących znaczną ilość ostrowów. Pod wsią Niewier tworzy całą sieć odnóg i tu z prawej strony przyjmuje obfitą strugę, prowadzącą wody poblizkiego wielkiego jeziora Białe. Następnie zwracając się coraz bardziej na wschód i zebrawszy wszystkie odnogi w jedno koryto, rozlewa się szeroko pośród bagnistych błoni i pod wsią Wieszły tworzy staw. Przyjmuje tu od prawego brzegu strumienie wypływające z bagien Stoleńskich; o 3 w. poniżej obraca młyn. Dosięga gub. grodzieńskiej, przyczem podzielona na odnogi przyjmuje od lew. brzegu rzkę Krywicę i na przestrzeni 4 w. stanowi granicę pow. kowelskiego i kobryńskiego. Następnie wchodzi w pow. piński, na samej granicy którego, przyjąwszy od lewego brzegu rzkę Zagłuszeczie, przy ujściu jej obraca młyn. O 3 w. poniżej dzieli się na dwa ramiona: lewe, zasilone rzką Rozsochą i prawe, przybierające rzkę Breszczę. Ramiona te łączą się na krótko pod wsią Cyr, w okolicy wsi Łachwicze, by się rozdzielić ponownie i potem znowu po przebiegu trzech wiorst zlać się w punkcie przejścia przez rzekę traktu pocztowego pińsko-rowieńskiego. O kilka wiorst poniżej tego traktu P. zbiera swe wody w dużem jeziorze Lubiaź, pod wsią t. n. Za Lubiaziem, pod wsią Chociuń, rozlewa się w jezioro z kilku wyspami; do tego rozlewu dopływa z prawej strony ramię Stochodu. Dalej P. rozdziela się na liczne odnogi, zwłaszcza pod wsią Swałowicze, kędy tworzy rozlew jeziorny, zasilony z praw. strony wodami rzeki Stochodu. Za Swałowiczami podzielona na koryta, dąży pod mko Nobel do dużego jeziora t. n. Począwszy od Chociunia do Nobla, około 20 w., nosi nazwę Parok al. Paroh. Przed Noblem oddziela lewe koryto, które płynąc na płn.-wschód, rozlewa się pod wsią Omyt w jezioro zwane Osady. Z jeziora tego wypływająca odnoga prawa łączy się z jez. Nobel, lewy zaś prąd po za Omytem, podzielony na kilka koryt, płynie koło wsi Newel i Prykładniki, by się zlać ze Strumieniem. Z drugiej znowu strony, cała masa wody wypływająca kilku odnogami z jez. Nobel, zasilona od prawego brzegu rz. Wiesiełuchą i Młynok, przybiera nazwę Strumień. Prąd ten Strumienia pomiędzy wsiami Siniczyce i Dubczyce tworzy cały szereg wysepek wśród licznych odnóg. Za Dubczycami lewe rozgałęzienia łączą się w okolicy wsi Komora z ramionami płynącemi od Newla i Prykładnik, prawe zaś ramię, odzyskawszy znowu nazwę Prypeci, znacznie zwężone, zasila się pod fol. Golec z prawej strony rz. Nożyk; następnie upłynąwszy 10 w. kotliną, mającą prawe wybrzeże lesiste, a lewe bagniste, rozszerza swe koryto pod wsią Niańkowicze i naprzeciwko wsi Para, przecięte silnym prądem lewego ramienia rz. Styru, zwanego Prostyrń, zasila się dwoma lewemi odnogami Styru: Zadubie i Zalesie. Na przestrzeni około 32 w., począwszy od okolicy Dubczyc do wsi Para, lud nazywa rz. Gniłą-Prypecią, a czasem Para. O 5 w. za pot. Zalesie, płynącym od strony Styru, P. przyjąwszy z prawego brzegu główne koryto Styru, płynie koło wsi: Łopatyn i Koniuchy, a pod wsią Hrywkowicze zasila się z prawej strony rz. Stubłą; następnie pod wsią Wulwiczy przecina gościniec z Pinska do Płotnicy i upłynąwszy z tego miejsca około 10 w. i oddzieliwszy na krótko wprzód prawe wązkie ramię, łączy się w okolicy wsi Berezcy z korytem pochodzącem od zlania się Jasiołdy, a jak inni chcą, Piny ze Strumieniem, płynącem od Pińska. Do tego miejsca P. przerywana okolnemi licznemi odnogami, przybierała odmienne na­z­wi­s­ka, odtąd zaś aż do ujścia nazwa jej już się nie zmienia. Rzeka ma i odtąd ciągle kierunek wschodni aż do Mozyrza, poczem zwraca się na południe. Kotlina Prypeci nieprzejrzana, błotna, zarosła jest nadzwyczaj bujną trawą, sitowiem, łozą a niekiedy dziewiczymi lasami; koryto zaś porozdzielane na mnóstwo odnóg, tworzy mnogość ostrowów, zatok i jezior, które są niezmiernie dogodne dla rozpładzania się ryb i przemysłu rybnego. Prąd wody z powodu szerokości kotliny rzadko się zbliża do brzegów mało zasiedlonych. Poniżej Berezców w obrębie pow. pińskiego, z obu stron wcale nie ma osad zamieszkałych. W granicach pow. mozyrskiego znajduje się 38 miejsc zasiedlonych nad brzegami, w odległości najwyżej 2 wiorst od kotliny, mianowicie z lewej strony: Borek, Laskowicze, Dereszewicze, Hołubica, Wyszałów, Turek, Makarycze, Petrykow (mko, około 500 osad), Biełki, Biełanowicze, Nowosiołki, Ocirki, Micury, Końkowicze, Bahrymowicze; z prawej strony: Wiereśnica, Zapiaseczno, Zajatele, Turow (mko, przeszło 500 osad), Czernicze, Pohost, Piererów, Śniadyń, Mordwin, Mojsiewicze, Wieławsk, Szestowicze, Bałażewicze, Skryhałów, Żechowicze, Kościakiewicze, Zahorany, Łyczyżewicze, Irenki, Łanty, Telepuny, Mozyrz i Okuninki, W obrębie pow. rzeczyckiego 20 miejsc zasiedlonych, mianowicie z lewej strony: Hrady, Jurewicze (mko, około 140 osad), Obuchowszczyzna, Łomot, Tulgowicze, Łomacze, Orewicze, Krasnosielie, Barszczowka; z prawej strony: Strelsk, Barbarów (mko, około 90 osad), Huta, Narowla (mko), Konotop, Karpowicze, Wiepry, Nadtoczajewka, Reżawa, Dowlady, Białosoroki. W obrębie powiatu radomyskiego, z lewej strony: Usowa, Krasne, Krywa-Hrada, Starosielie, Koniówka; z prawej strony: Beniówka, Katarówka, Rudnia, Szepielewicze, Siemichody, Nahorcy, Kopacze, Lelew, Czarnobyl (mko) i Ocieszew w pobliżu ujścia, w okolicach którego miała zajść krwawa bitwa Litwinów z Tatarami, dowodzonych z jednej strony przez Erdziwiłła, w. ks. lit., z drugiej przez wodza Kiejdana. W boju tym dzicz tatarska została pobitą. Z dopływów wymienimy te tylko, które mają ustalone nazwy. Uchodzą do P. począwszy od Berezców w pow. pińskim z lewej strony: Bobryk i Cna; z prawej strony: Wietlica płynie na samej granicy pow. pińskiego i mozyrskiego; w pow. mozyrskim z lewej strony: Smierć, Łań, Siteńka, Głucha-Łań, Słucz, Skrypica, Utwocha, Bobryk (drugi), Ptycz, Tremla, Ippa i Nienacz; z prawej strony: Horyń, Stwiga, Swinowoda, Uborć, Buklówka, Prudek; w pow. rzeczyckim, z lewej strony: Damarka, Uniej, Sudziłówka; z prawej strony: Narowlanka, Mytwa, Sławeczna, Kostrówka; w powiecie radomyskim z lewej strony: Brahinka i Teresica; z prawej strony Uż pod Czarnobylem, o 20 w. od ujścia Prypeci do Dniepru. Długość biega rzeki w zakrętach obliczają na 770 wiorst; z tej liczby przypada na gub. wołyńską 89 w., na gub, mińską, t. j. od granicy pow. kobryńskiego do Białosoroki czyli do granicy pow. radomyskiego 551 w., wreszcie na guber. kijowską 70 w. Powiaty: piński i mozyrski przecięte są Prypecią przez pół, rzeczycki w części i z tego powodu komunikacya bardzo jest utrudniona, zwłaszcza w czasie powodzi, kiedy szerokość wód rozlanych dochodzi niemal 15 w. Poziom wody wtedy bywa tak wysoki, że w miejscach gdzie się latem kosi trawa, przepływają swobodnie duże statki. Najszersze rozlewy na wiosnę bywają pomiędzy Berezcami i Turowem, wtedy wysokość wód dosięga po nad stan normalny do 19 stóp. Spadek wód P. jest bardzo nieznaczny i podług tablicy podanej przez inżyniera Choroszewskiego (Poszukiwania geologiczne dokonane na Polesiu, Pamiętnik fizyogr., I, 128) wynosi na przestrzeni 579•3 klm., od Pińska do ujścia, zaledwie 37•57 mt., czyli że przeciętny spadek na całej przestrzeni = 0•0000641. Brodów na Prypeci nie ma prawie a to w skutek bagnistego dna i brzegów w trzęsawiskach. Przeprawy, mianowicie promy, znajdują się: na gościńcu wiodącym z Dawidgródka do Łachwy, pod Turowem, pod Petrykowem, pod Mozyrzem, pod Kimbarówką, pod Barbarowem, wreszcie na gościńcu pod Dowladami. Mosty znajdują się: na gościńcu pocztowym z Pińska do Równa, w pobliżu mka Łubiaż, tudzież dwa mosty i dwa promy przez odnogi, na gościńcu małym z Newla do Morocznej, a niedawno przybył most żelazny na kolei baranowicko-rowieńskiej, w okolicy ujścia Bobryka. Położenie brzegów Prypeci chociaż w ogóle nizinne, ma jednak i rażące wyjątki. Od wsi Zahoran, o 14 w. od Mozyrza położonej, brzeg prawy coraz się podnosząc formuje wysokie, malownicze wzgórza, nawet urwiska skaliste, parowy i jary, które ciągną się pasmem do 3 w. szerokiem o 25 w. poza Mozyrz, mianowicie do okolic mka Barbarowa. Lewy brzeg od Mozyrza też się piętrzy wzgórzami, aczkolwiek niższymi i po kilkowiorstowej przerwie znowu się podnosi pod mkiem Jurewicze. Urwiska skaliste na brzegu prawym stanowią ciekawe wystąpienie gliny mamutowej (ob. Polesie). Znaczne wzniesienia gruntu w okolicach Mozyrza widnieją i na przestrzeni ciągnącej się kilkunasto-wiorstowym pasem, od strony zach.-połudn. na płn-wschód, pomiędzy błotami, mianowicie: od Jurewicz aż pod Brahin, mil może siedm. Okolica tedy Mozyrza i Jurewicz jest tylko punktem kulminacyjnym tych wysokości, przez które przedarły się niegdyś wody kotliny obecnego Polesia, torując sobie drogę do Dniepru. Głębokość rzeki bardzo rozmaita i często się zmienia po powodziach. Zdarzają się nawet mielizny, a tuż obok kilko-sążniowe głębiny; nadto do niedawna jeszcze główne koryto było zawalone olbrzymimi dębowymi pniami, które w czasie obniżenia się poziomu wód w posuchę, nadzwyczaj utrudniały spław wszelki; wszakże od lat kilku niedogodność ta usuwa się przedsięwzięciem, kosztem rządu, prac kanalizacyjnych pod kierunkiem generała Józefa Żylińskiego i inżyniera Franciszka Daniłowicza, a ta czynność dała już znakomite rezultaty dla handlu. Teraz po P. pływają swobodnie nie tylko mniejsze statki ale i parostatki, dochodzące do Pińska. Szerokość rzeki przy normalnym poziomie rozmaita. Od punktu zlania się wód Jasiołdy i Strumienia do ujścia Słuczy, P. miewa od 20—35 sążni, pomiędzy Słuczą i Mozyrzem do 60 sążni; niżej 100 sążni, a przy ujściu od 150—200 sążni i tam ma dno już twarde. Ze statków kursujących po Prypeci, oprócz parostatków, ważniejsze: barki bez masztów, podnoszące do 20,000 pudów. Chodza one z towarem na „niż“ do Chersonu i Kremieńczuga, lecz już nie wracają, i tam zwykle bywają sprzedawane na drwa; te zaś barki, które mają, maszty, pływają z „niżu“ i w górę Prypeci. Berliny, podnoszące do 12,000 pud., pływają na „niż“, jak niemniej za pośrednictwem kanału Bugskiego w górę aż do Warszawy lub przez kanał Ogiński do Niemna. Półbarki pływają po Prypeci, Dnieprze, systemie Ogińskim i Bugskim. Oprócz tych statków są jeszcze tak zwane: obiniaki, łodzie, czajki i szuhaleje, od 150 do 500 pudów. Na „niż“ z pow. pińskiego i mozyrskiego spławia się: drzewo okrętowe, dziegieć, smoła, klepka, różne przeróbki materyałów leśnych, kamienie i wódka. Z powrotem statki zabierają przeważnie sól i zboże, jakowe produkta z portów Prypeci rozwożą się wozem w głąb kraju, lub transportują dalej wodą. Portów sztucznych na Prypeci nie ma wcale; naturalne zaś najważniejsze: w Mozyrzu, Petrykowie i Turowie; inne mniej ważne: pod Zahoranami, Skryhałowem, Sielcem, Strelskiem, Jurewiczami, Barbarowem, Narowlą, Łomaczem, Białosoroką, Dereszewiczami, Laskowiczami, Końkowiczami, Białożewiczami, Kościukiewiczami i Czarnobylem. W czasie spławu statki poruszają się za pomocą szostów, długich drągów, kierunek bowiem za pomocą żagli bardzo jest trudny z powodu częstych zakrętów koryta, prawie pod prostym kątem. Statki przy zwykłym stanie powietrza przepływają dziennie do 40 wiorst z wodą, przy wietrze zaś niepomyślnym do 15 wiorst. Z obserwacyi 10-letniej obliczono, że P. zamarza około 9 grudnia, lody puszczają około 25 marca. Rybołóstwo stanowi jedno z niewyczerpanych bogactw Prypeci; najgłówniejsze w okolicach Turowa, tudzież przy ujściu rz. Sławecznej, kędy przed puszczaniem lodów ryba się gromadzi w zwartej masie i często ją łowią dziesiątkami tysięcy pudów. Z ryb poławiają się: jesiotry, sterle, sandacze, szczupaki, miętusy, okonie, liny, leszcze, karasie, podleszcze, płocie, jazie, głównie, biełuhy, wierozuby, wjuny i inne. Raków moc nieprzeliczona i one też się łowią przez mieszkańców, gotują a wyłącznie suszone szyjki stanowią nawet przedmiot handlu wywozowego za granicę. Ryba znowu turowska zalega wszystkie rynki krajowe w porze zimowej. Niedawno pobudowane koleje żelazne ułatwiają bardzo transporty ryby z Prypeci do Warszawy i w inne miejsca. O przypuszczalnej hypotezie uformowania się Prypeci z wód zalegających w przedhistorycznym czasie kotlinę dzisiejszego Polesia, oraz o stosunkach geologicznych i przyrodniczych doliny Prypeci ob. art. Polesie (t. VIII, str. 579 — 587). Opisywali Prypeć: Kazimierz Kontrym (w Exkursyi 1829 roku); Sztukenberg (w t. 3 Hydrografii Rossyi); Zieleński (w t. I opisu mińskiej gubernii, str. 155 — 212); Rewiński Stanisław (w t. 3 Encykl. Rolnictwa, str. 305). Aleksander Jelski.

Przebród 1.) wś, pow. szczuczynski, gm. Przestrzele, par. Rajgrod. [Młyn na Jegrzni pod Rajgrodem, dziś obszar wsi Wojdy (niegdyś Woydy Radziejewo).] 2.) P., wś, pow. suwalski, gm. Kukowo, par. Suwałki, odl. od Suwałk 7 w., ma 26 dm., 247 mk. W 1827 r. było 18 dm., 111 mk.

Przechodki, kol., pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, odl. od Augustowa 18 w.

Przechodnie, jezioro w pow. suwalskim, należy do grupy sześciu małych jezior, zlewających swe wody do Szeszupy. Leży na obszarze dóbr Kadaryszki, ma do 10 mr. obszaru. Ob. Gulbin.

Przechody, […] 6.) P., wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Gró­dek, o 20 w. od Bia­łe­go­sto­ku. 7.) P. (Prochody), wś, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 4 okr. pol., gm. Wojsko, o 45 w. od Brześcia. 8.) P., uroczysko, pow. prużański, w 4 okr. pol., gm. Masiewo, o 73 w. od Prużany. J. Krz.

Przecze, były to drobne działki ornej ziemi, dodawane do łanów, może dla wyrównania niejednakowej wartości takowych pod względem gleby. W Lib. Ben. Łaskiego (I, 41) czytamy: „necnon et certos arvos agri, alias przymyarky sive przecze, respectu cujus libet mansi in quolibet campo“. Por. też Lib. Ben. Łask. (I, 46) i Słow. Geogr. (VII, 851).

Przeczniak, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogród.

Przedmieścia, są to albo osady powstające na obszarach podmiejskich, stanowiących własność miasta, bądź też dawniejsze wsie, które skutkiem wzrostu poblizkich miast przekształcają się z osad rolniczych na przemysłowe. Z biegiem czasu P. stają się dzielnicami miast, które otaczają. Nazwy swe biorą albo od osad, na których powstały, albo też często od traktów przy których się wytwarzały (Krakowskie Przedmieście w Warszawie i Lublinie). Pomieszczamy w „Słowniku“ niniejsżym oddzielne opisy tych przedmieść, które stanowią dotąd oddzielne jednostki administracyjne i mają nazwę odrębną. Niekiedy nazwę P. noszą wsie podmiejskie.

Przejma […] 3.) P., pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rajgród. 4.) P., os., pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. od Sejn 13 w., 1 dm., 8 mk., 10 mr. Należała do dóbr Ilgieniki. 5.) P. Wielka, P. Mała i P. Niska, pow. maryampolski [?], gm. Zaboryszki, par. Jeleniewo, odl. od Maryampola 21 do 23 w. P. Wielka, wś, ma 18 dm., 136 mk.; P. Mała 11 dm., 90 mk.; P. Niska 2 dm., 25 mk. W 1827 r. P. Wielka ma 20 dm., 116 mk.; P. Mała 17 dm., 96 mk. 6.) P. Wysoka, wś, i P., fol., pow. maryampolski [?], gm. Zaboryszki, par. Puńsk, odl. od Maryampola 22 w., ma 19 dm., 155 mk.; we wsi jest jezioro Koźlin [Kozin]. Wchodziła w skład majoratu Kadaryszki. P. fol. ma 1 dm., 15 mk. W 1827 r. w obu 17 dm., 141 mk. Br. Ch.

Przekopy (Perekopy), uroczysko, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Jeziory (Oziery), o 35 w. od Grodna.

Przekopy, ob. Perekopy.

Przełom (Perełom), wś i dobra na prawym brz. Niemna, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Hoża, o 24 w. od Grodna. Kaplica katol. par. Hoża. W XIV w. był tu zameczek drewniany, zbudowany przez Litwinów dla obrony pogranicznych powiatów od napaści krzyżaków, zwany przez Wiganda: Perla. W 1378 r. Teodoryk Eltner, komtur z Balgi, przysławszy podjazdy swe aż pod ten zamek, stoczył bitwę z załogą litewską na moście i spalił podzamcze. Za czasów Rzpltej wś ta stanowiła ststwo niegrodowe przełomskie, w wojew. trockiem, pow. grodzieńskim, które podług spisów podskarbińskich z 1569 r. zaliczało się do dóbr stołu królewskiego. Podług konstytucyi sejmowych z lat 1662, 1670, 1672, 1679 było w ciągłem posiadaniu egzulantów smoleńskich i starodubińskich; nareszcie na sejmie z roku 1773—75 stany Rzpltej ststwo to w myśl uchwał z r. 1669 i 1772 na dziedziczne dobra dla tychże egzulantów przemieniły. Porów. Perełom. J. Krz.

Przełomka, wś, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Przerośl, odl. od Suwałk 20 w., ma 17 dm., 217 mk. W 1827 r. było 13 dm., 106 mk.

Przełomszczyzna, wś, pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Simno, odl. od Kalwaryi 32 w., ma 30 dm., 105 mk.

Przepiórka, rzeczka na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, wypływa w okolicy Kalinowa i wpada pod Krzypkami do jeziora Lisewo. [Lisewo — płn.-wsch. zatoka jez. Rajgrodzkiego, dziś także zwana Przepiórka. Lewym dopływem Przepiórki jest Krzywka wpadająca niej koło Dudek.]

Przepiórki, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad jeziorem t. n., nad samą granicą od król. polskiego, 4 klm. na płd. od st. p. Borzym. P. istniały już 1574 r. Ad. N.

Przerośl 1.) dawniej Przerośla, os. miejska, przed 1867 r. miasteczko, przy źródłach rzeczki Rominty [Dziś w górnym biegu Błędzianka.], dopływu Pregoły, nad jeziorem zwanem Kościelne, pow. suwalski, gm. i par. Przerośl. Leży w pobliżu granicy pruskiej, odl. 10 w. na północ od Filipowa, 25 w. od Suwałk, posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową, urząd gminny, 153 dm., 1703 mk. Sąd gminny okr. II i st. poczt. w os. Filipów. W 1827 r. było tu 218 dm. i 1645 mk. Zawiązkiem P. była osada leśna w królewskiej puszczy przełomskiej. W osadzie tej stanął mały kościołek drewniany, lecz nieliczna i uboga ludność nie mogła dostarczyć dochodów plebanowi. Zygmunt August nadał osadzie prawo miejskie i uposażył plebana sześcioma włókami ziemi i 6 placami w mieście. Zamiast dziesięciny łany miejskie i przyległej wioski Krzywej Woli (dziś Krzywulka) miały płacić plebanowi po 2 grosze, nadto otrzymał prawo rybołówstwa w jeziorze i rzece. W 1576 r. 23 list. Stefan Batory nadał (potwierdził ?) miastu prawo magdeburskie i herb (lew za kratą). August II nadał plebanowi jeszcze dwie włóki w 1696 r. na prośbę kś. Jerzego Lisowskiego. P. leżąc na trakcie handlowym z Grodna na Augustów, Raczki, Filipów do Prus prowadzącym, jako punkt pograniczny, stanowiła dość ożywiony rynek handlowy. Około 1800 r. jest ona jednym z najludniejszych miasteczek tej okolicy, ma bowiem 1166 mk. i 230 dm., a więc tyleż co Suwałki (1184 mk.) i Maryampol (1178) a więcej niż Sejny (516 mk.). Holsche (t. I, 442) podaje, iż rozwijał się tu dość żywy ruch handlowy i miasto się podnosiło. Stał wtedy garnizonem szwadron huzarów pruskich i miał tu swe magazyny. Później, po wcieleniu tych okolic w obręb Księstwa Warszawskiego i królestwa polskiego, ludność P. zajmuje się głównie przemytnictwem. W 1828 r. wystawiono nowy kościół drewniany, kosztujący 2040 rs. W r. 1857 miała P. 198 dm. i 1887 mk. (1131 żydów). Przeprowadzenie dróg żelaznych w Prusach i królestwie zdala od P. osłabiło ruch handlowy i zubożyło P., skutkiem czego ludność się zmniejszyła. W 1883 r. wyrestaurowano kościół i wzniesiono nową plebanię. P. par., dek. suwalski, 2626 dusz. P. gmina należy do s. gm. okr. II w Filipowie, ma 5693 mr. obszaru i 1932 mk. W skład gminy wchodzą: Prawylas wś, Przerośl osada i wś, Samborowszczyzna, Sypytka. Przeroślskie starostwo niegrodowe leżało w wdztwie trockiem, pow. grodzieńskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1766 obejmowało miasto Przerośl z przyległościami, które w tym czasie po Mejerach posiadał Białozór, opłacając z nich kwarty złp. 1562 gr. 11; hyberny zaś cały powiat grodzieński nie uiszczał. 2) P. Nowa, wś, pow. suwalski, gm. i par. Przerośl, odl. od Suwałk 25 w., ma 9 dm., 56 mk. W 1827 r. było 4 dm., 25 mk. 3.) P. Mała, wś i folw., pow. suwalski, gm. Czostków, par. Przerośl, odl. 27 w. od Suwałk, ma 6 dm., 129 mk.; w 1827 r. 13 dm., 63 mk. Br. Ch.

Przerośl 1) niem. Przeroszlenen, wś na pol.-prus Mazurach, pow. gołdapski, nad jeziorem, tuż przy granicy król. polskiego, 4 klm. na płd.-wsch. od st. poczt. Dubeningken. [Dziś Przerośl Gołdapska.] 2.) P., niem. Przyroscheln, wś i osada leśna na pol.- prus. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. Turośl.

Przerwa, rzeka w gub. grodzieńskiej, prawy dopływ rz. Łosośny (lew. dopł. Niemna).

Przerwa (Prorwa), uroczysko, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Hoża, o 15 w. od Grodna.

Przerwanki al. Przerwanken, Muscowiter, Spitzenort, wś na Mazurach, pow. węgoborski, w środku między trzema jeziorami (ob. Gołdapiwa), w okolicy lesistej, 5 klm. od st. poczt. Kruklanek. Istniały już r. 1544. R. 1549 sprzedaje Jan Pusz, ststa węgoborski, Andrzejowi Moskalowi (Muscowviter) 3 włóki sołeckie, włókę za 30 grzywien. Dan r. 1549 we wtorek Zielonych Świątek. W okolicy nad jeziorem Gołdopiwa odkopano cmentarzysko; znaleziono wiele urn, a w nich kamienie zwane zwykle „piorunowcami“; jedna z urn była mosiężna, w niej znajdowała się korona opleciona drutem na pół palca grubym. Ad. N.

Przesieki (Peresieki), uroczysko, pow. prużański, w 4 okr. pol., gm. białowiezko-aleksandrowska, o 33 w. od Prużany.

Przesmyki (Peresmyki), wś, pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Sielec, o 28 w. od Prużany.

Przeszkoda 1.) wś włośc., pow. błoń­ski, gm. Grodzisk, par. Oj­rza­nów, ma 80 mk., 106 mr. W 1827 r. 4 dm., 41 mk. 2.) P., os., pow. nowo-ra­do­m­ski, gm. i par. Gid­le. Niepomieszczona w ostatnich spisach urzędowych. 3.) P., wś, pow. tomaszowski, gm. i par. Ty­szow­ce, odl. 5 w. od Tyszowiec, ma 5 dm., 57 mk., 40 mr. gruntu. 4.) P., osada nad. jez. Kle­szczyn, pow. ry­piń­ski, gm. i par. Ża­łe, odl. o 9 w. od Ry­pi­na, ma 3 dm., 37 mk. Tworzy jeden obszar z wsią Kle­sz­czyn. 5.) P., os., pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Wąsosz. W 1827 r. 2 dm., 18 mk. 6.) P., wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże, odl. od Wyłkowyszek 16 w., ma 18 dm., 165 mk. W 1827 r. 9 dm., 30 mk. Wchodziła w skład dóbr Giże. Br. Ch.

Przetok 1.) wś, pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 31 w., w błotnistej okolicy, w pobliżu zbiegu Marychy i Hańczy, ma 10 dm., 88 mk., 153 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr Justyanów. 2.) P., pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny. Miejscowość niepomieszczona w ostatnich spisach.

Przewałka, urzęd. Priwałka, wś i fol w. nad Niemnem, pow. grodzieński, w 5 okr pol., gm. Sobolany, o 30 w. od Grodna. Była tu filia par. kat. Hoża. Za czasów Rzpltej stanowiła ststwo niegrodowe przewalskie, leżące w woj. trockim, pow. grodzieńskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1569 zaliczało się wówczas do dóbr stołu królewskiego; następnie przemienione na ststwo, obejmowało miasteczko Przewałka z przyległościami, które w r. 1766 posiadał Franciszek Ogiński, opłacając zeń kwarty złp. 1533 gr. 3. Pomiędzy wsiami Hożą i Przewałką przechodzi południowa granica języka litewskiego.

Przewilanka 1.) uroczysko, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. Ob­rę­b­ni­ki, o 21 w. od Bia­łe­go­sto­ku. 2.) P., uroczysko, tamże, o 22 w. od Bia­łe­go­sto­ku. [Obecnie Przewalanka.]

Przewłoka, dok. 1282 Preuloca, pewnie przystań nad Bałtykiem, pod wsią Garną, w pow. słup­skim, w Pomeranii (ob. P. U. B. v. Perlbach, str. 299). Ks. Fr.

Przewoźniki 1.) os. włośc. nad Wis­łą, pow. san­do­mier­ski, gm. i par. Ło­niów, odl. od San­do­mie­rza 26 w., 1 dm., 8 mk., 14 mr. W 1827 r. 3 dm., 18 mk. 2.) P., wś nad rz. Niemnem, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi, odl. od Władysławowa 34 w., leży o kilka wiorst od os. Sudargi, graniczy przez Niemen z Prusami, ma 42 dm., 489 mk. 162 mr. W 1827 r. 44 dm., 424 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kidule. 3.) P., os. nad rz. Szeszupą, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki. Niepomieszczona w ostatnich spisach urzędowych.

Przeździecko, okolica szlachec. nad rzką Brok Mały, pow. ostrow­ski, gm. Warchoły, par. Andrzejowo, pomiędzy Czy­że­wem, st. dr. żel. warsz.-petersb., a Os­tro­wem. Jest to gnia­z­do Przeź­dziec­kich i Dro­go­szew­skich, zamieszkane przez drobną szla­ch­tę. Mieszczą się tu następne wioski: 1.) P. Dro­go­sze­wo, obecnie wś włośc., w 1827 r. 15 dm., 90 mk.; ob. Dro­go­sze­wo-Przeź­dzie­c­ko. 2.) P. Dwo­ra­ki, wś szlach., 5 dm., 135 mk.; w 1827 r. 20 dm., 118 mk. 3.) P. Grzy­m­ki, wś szl. i włośc., ma 6 dm., 74, mk., ziemi włośc. 13 mr. (14 osad) i folwarcz. 336 mr. (w 1866 r.). W 1827 r. 10 dm., 104 mk. 4.) P. Ja­chy, w 1827 r. 12 dm., 88 mk. 5.) P. Lenarty, w 1827 r. 9 dm., 52 mk. 6.) P. Mro­cz­ki, w 1827 r. 9 dm., 50 mk. 7.) P. Pierz­cha­ły, w 1827 r. 7 dm., 58 mk. Pomiędzy wsią P. Ja­chy a P. Grzy­m­ki znajduje się obszar zwany dotąd Ża­le, dawne cmentarzysko, na wyniosłem wybrzeżu rzeczki Mały Brok. Według podania miała stać świątynia pogańska, której szczątkami są rozrzucone w tem miejscu wielkie kamienie. W okolicy liczne gnia­z­da szla­che­c­kie: Pu­ła­zie, Za­łu­s­ki. Br. Ch.

Przybudek, wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. od Maryampola 26 w., ma 12 dm., 102 mk. W 1827 r. było 5 dm., 39 mk.

Przybudek, wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 1 okr. pol., gm. Łosinka, o 30 w. od Biel­ska.

Przybytkowo, dobra, pow. suraski, w 1 ok. do spraw włościańskich, gm. Wyszedki, w 1863 r. 242 dusz rewiz.

Przydatki 1.) kol., pow. piotr­kow­s­ki, gm. Pa­rz­nie­wi­ce, par. Bog­da­nów, ma 12 dm., 72 mk., 111 mr. 2.) P., wś, pow. maryampolski, gmina Jaworowo, par. Maryampol, odl. od Maryampola 11 w., ma 7 dm., 79 mk. W 1827 r. 5 dm., 60 mk. Należały do par. Igłówka. Br. Ch.

Przydługie (Pridołgoje), uroczysko, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Berszty, o 45 w. od Grodna.

Przygodzicze, wś, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Wiercieliszki, o 7 w. od Grodna.

Przygrażyszki, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 15 w., ma 3 dm., 34 mk. W 1827 r. 1 dm., 10 mk.

Przygulany, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki. Zapewne przyległość wsi Gulany (ob.).

Przyjma […] 3.) P. al. Przejma, os., pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 30 w., ma 1 dm., 9 mk. 4.) P., ob. Przejma. Br. Ch.

Przykalety, wś, pow. sejneński, gm. i par. Pokrowsk, odl. od Sejn 25 w.; ma 13 dm., 271 mk. Mieszkają tu tak zwani Filiponi (starowiercy prawosławni).

Przykolesie, wś, pow. prużański, w 4 okr. pol., gm. Suchopol, o 25 w. od Prużany.

Przysięgi (Prisjagi), uroczysko, pow. prużański, w 3 okr. pol., gm. michajłowska, o 7 w. od Prużany.

Przysłowiecie, os., pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. od Maryampola 49 w., 1 dm., 6 mk, W 1827 r. był 1 dm., 5 mk.

Przystajne, jezioro w pow. suwalskim, na północ od wsi t. n.; pomiędzy Filipowem a Przeroślą. Łączy się ono od strony płd. kanałem z jeziorem Białe. Na płn. w niewielkiej odległości leży jezioro Krzywe, ciągnące się aż pod Przerośl. W stronie wschodniej rozciąga się rozległy bagnisty obszar, widocznie dno dawniejszego jeziora, którego pozostałością małą jest obecne. Obszar ten łączy się z jez. Łanowicze i Motule.

Przystajne, wś nad jeziorem t. n., pow. suwalski, gm. Czostków, par. Filipów. Odl. od Suwałk 21 w., 17 dm., 145 mk., 93 mr. W 1827 r. było 4 dm., 48 mk. Wchodziła w skład dóbr Motule.

Przystań, niem. Pristanien, wś na prus. Mazurach, pow. węgoborski, nad jeziorem, 6 klm. na zachód od Węgoborka, st. poczt. i tel. Węgobork. Jest to jedna z miejscowości najpiękniej położonych, z obszernym parkiem i domem. Ad. N.

Przystawańce, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Puńsk, odl. od Sejn 16 w., ma 21 dm., 218 mk., 667 mr. W 1827 r. było 14 dm., 108 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Krasnowo.

Przystawka, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol. gm. Ostra Góra, o 24 w. od Sokółki.

Przystupicze, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Skidel, o 36 w. od Grodna.

Przytrakiel, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Krakopol, odl. od Kalwaryi 43 w., 1 dm., 5 mk. W 1827 r. 1 dm., 11 mk.

Przytulanka, wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 3 okr. pol., gm. Przytulanka, o 33 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Przytullen (niem.), ob. Przytuły.

Przytułek […] 2.) P., os., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje, odl. od Sejn 8 w., 1 dm.

Przytuły 1.) wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, st. p. Gąski, 2.) P. al. Giniowa Wola, wś, tamże, pow. oleckowski, st. p. i tel. Margrabowa, na wschód od miasta tego, niedaleko granicy król. polskiego. Wieś polska. Wawrzyniec v. Halle, ststa oleckowski, sprzedaje r. 1564 Markowi Bartoszowi z Wilkas 2 włóki sołeckie, włókę za 36 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 30 włókach nadanych prawem chełmińskiem i 10-letnią wolnością. W P. mieszkają 1600 r. sami Polacy. [Między wsiami Możne i Raczki Wielkie (Nowe Raczki), dziś nie istnieje.] 3.) P., dobra ryc. na pol.-prus. Mazurach, pow. szczycieński, 5½ klm. od st. p. Rańska. Obszar 402 ha. 4.) P., dobra ryc. i fol. Natalienhof i Karlsberg, na Mazurach, pow. Węgoborski, 4 klm, od st. p. i tel. Przezdrza. Obszar 850 ha, z cegielnią i młynem. Wś tę założyli r. 1569 osadnicy z pow. łeckiego.

Przywałka (Priwalka), wś i fol., pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Berszty, o 30 w. od Grodna.

Puchówka, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski, tuż nad granicą pow. leckiego, 6½ klm. na płd. od st. pocz. Wieliczek.

Puciatowszczyzna, os., pow. augustowski, gm. Hołynka, par. Adamowicze, odl. od Augustowa 50 w., 1 dm., 15 mk.

Puciłki, wś, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Zubrzyca, o 4 w. od Sokółki.

Pudaty, dobra, pow. suraski, w 3 okr. pol. do spraw włośc., w 1863 r. 326 dusz rewiz.

Pudymy, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 32 w., ma 6 dm., 53 mk. W 1827 r. 6 dm., 63 mk.

Pudziszki 1.) wś, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Berżniki, odl. od Sejn 13 w., ma tartak, folusz, młyn wodny, 16 dm., 109 mk., 17 os., 347 mr. Wchodziła w skład dóbr Hołny Wolmera. 2.) P., wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 28 w., ma 5 dm., 43 mk, W 1827 r. 1 dm., 25 mk.; par. Preny. 3.) P. Urszule, folw., i P. Mercze, wś, pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. 3 w. od Wyłkowyszek. W 1885 r. folw. P. Urszule rozl. mr. 835: gr. or. i ogr. mr. 564, łąk mr. 166, lasu mr. 78, nieuż. mr. 27; bud. z drzewa 14; płodozmian 8-polowy; las nieurządzony; pokłady torfu. Wieś P. Mercze os. 33, z gr. mr. 314 Br. Ch.

Pugroszany al. Putroszany wś, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki. Odl. od Maryampola 37 w., składa się z dwóch części, mających razem 44 dm., 422 mk. W 1827 r. zwą się Putroszany, 1 część 26 dm., 206 mk., 2-a część 12 dm., 92 mk.

Puickwallen (niem.), w na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. pocz., tel. i kol. żel. Darkiejmy.

Pujdaki, wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Iłgowo, odl. od Władysławowa 40 w., ma 4 dm., 25 mk. W 1827 r. Pujdraki, mają 4 dm., 38 mk.

Pukniszki, wś włośc., pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi, odl. od Władysławowa 29 w., ma 6 dm., 59 mk., 81 mr. W 1827 r. 1 dm., 10 mk. Należała do dóbr rządowych Kidule.

Pukszany, wś, pow. suraski, w 2 okr. pol. do spraw włośc., gm. janowska; w 1863 r. 94 dusz rewiz.

Pukszyszki al. Puniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 43 w., ma 7 dm., 68 mk. W 1827 r. 5 dm., 38 mk.

Pulewna Wola, wś, pow. puł­tu­s­ki, ob. Pulwy i Polewna Wola.

Pullen, gród starożytny litewski, głośny z bohaterskiej obrony, jaką w 1336 r. stawili w nim Litwini wyprawie krzyżackiej. Obrońcy zamku wedle tradycyi, którą podaje za kronikarzami pruskimi Długosz, pozabijali żony swe i dzieci, spalili zgromadzone kosztowności a wreszcie sami padli pod mieczem krzyżackim. Zamek uległ zniszczeniu. Stryjkowski domyśla się, że nazwa Pullen jest tylko źle odczytaną nazwą Punie. Na fakcie tym osnuł Syrokomla poemat p. t. Margier. Por. Punie.

Pulwy 1.) rozległe bagna, na dziale wodnym Bugu i Narwi, w pasie ich równoległego biegu ze wschodu ku zachodowi, w odległości około 3 mil. Bagna te ciągną się w pow. pułtuskim, na obszarze należącym do leśnictwa rządowego Wyszków, tudzież dóbr prywatnych: Przetycz, Lubiel, Wola Lubielska, Bielino i dóbr donacyjnych Rząśnik. Od południo-wschodu otoczone wzgórzami, z których mnóstwo zdrojów wytryska. Obszar bagnisty dochodzi 6000 mórg. Na wiosnę obszar ten zalewają wody z topniejących śniegów, ściekających ku Narwi trzema dolinami: pierwszą w granicach dóbr Lubiel; drugą na obszarze kol. Józefów, wsi Wola Pulewna, Sokołów, Rozdziały, Gostków; trzecią, najszerszą, od strony południowej pod wzgórzami lasów wyszkowskich, majoratu Rząśnik, Grudek, gruntami wsi: Wincentów, Gołystok, dóbr prywatnych Wola Pulewna, Cygany, Sokołowo, lasami do dóbr Gostkowo należącymi, nakoniec gruntami wsi Zambski Zastrużne. Pierwszemi dwoma nizinami wody zbyteczne odprowadzają rowy w tym celu wybite, ostatnią zaś (podług dekretu granicznego z r. 1767) odprowadzała rzeczka Pulewna, na którym w uroczysku Mruczek, w dobrach Gostkowo, był młyn wodny do r. 1806 istniejący, a dziś zniesiony. Kiedy nizina ta ostatnia pokryta była lasami i młyn istniał, to rzeczka ciągle płynęła, dziś pojawia się tylko wiosną i jesienią, a latem po wielkich deszczach. Ztąd u okolicznych mieszkańców na­z­wi­s­ko swoje straciła. Dokumenta jednak i mapy rzekę te wymieniają zawsze. Rząd pruski zamierzał osuszyć Pulwy, o czem świadczą plany niwelacyjne z 1798 r., po rządzie tym pozostałe. Na planach tych oznaczone są linie, którędy kanał do rz. Narwi miał być prowadzonym, a mianowicie korytem rz. Pulewny. Rząd ks. warszawskiego nie mógł wykonać tego dzieła; właściciele zatem dóbr prywatnych, a mianowicie: Lubiel, Bielino, Sokołowo, Cygany, sami przeprowadzili rowy dla osuszenia błot w obrębie swych posiadłości, lecz roboty prowadzone nieumiejętnie i oszczędnie, nie odpowiedziały celowi. W r. 1859 Komisya rządowa przychodów i skarbu w celu osuszenia błot P. na gruntach skarbowych oraz majoratu Rząśnik położonych, nizinami ku rz. Narwi przez dobra prywatne się ciągnącemi, poleciła sporządzenie planu sytuacyjnego i niwelacyjnego i zapytywała właścicieli, przez których dobra kanał projektowany miał przechodzić, czyli w stosunku do osiągnąć się mających korzyści przyłożą się do kosztów osuszenia. Kanał projektowany miał posiadać u spodu szerokości stóp 6, głębokości zaś 3 do 4 stóp. Koszt wybicia kanału obliczono: w części leśnictwa Wyszków na długości prętów pol. 1864 rsr. 2102 kop. 74; w części majoratu Rząśnik na dług. pręt. 1591 rsr. 1487 kop. 69; że zaś długość projektowanego kanału ku rz. Narwi, przez dobra prywatne Wincentowo, Gołystok, Woła Polewna, Cygany, Sokołowo, Gostkowo i Zambski Zastrużne wynosi pręt. 2722, to w stosunku powyższym koszta wybicia takowego czyniły około rsr. 2829, czyli razem kanał dług. pręt. 6177 kosztowałby rsr. 6419 kop. 43. Projekt ten zaniechanym został i w r. 1867 postanowiła komisya część błot wydzierżawić włościanom wsi Ochudno i innym za roczny czynsz, resztę zaś Pulw w leśnictwie Wyszków zamierzono sprzedać przez licytacyą, która dla braku konkurentów nie przyszła do skutku. Błota na obszarze dóbr prywatnych Lubiel, Przetycz, Bielino po osuszeniu w r. 1820 rozkolonizowane, a w r. 1864 uwłaszczonemi zostały; pozostałą część Pulw skarbowych włók 44 mr. 17 i do majoratu Rząśnik przydzielone wł. 52 mr. 2, razem wł. 96 mr. 19, czyli mr. 2899, stanowią przeważnie bagna torfowe, po brzegach karłowatą brzozą i olszą porosłe, w których pokłady torfu do 15 stóp grubości dochodzą; potrąciwszy na pastwiska nadbrzeżne i łąki cienki pokład torfu obejmujące ⅛ część, t. j. mr. 363, reszta bagien stanowi bogate pokłady torfu, obejmujące mr. 2533. Przyjmując średnią głębokość stóp 10, z morga otrzymać można torfu niesuszonego stóp sześcien. 675,000 (3125 sążni); suchego zaś torfu sążni 1562, a zatem na obszarze 2533 mr. torfu suchego sążni (po 216 st.) jest 3,956,546 sążni, co przy cenie 3 rsr. za sążeń, przedstawia kapitał 11,869,638 rs. 2.) P., pastwiska nad Narwią, na obszarze do miasta Łomży należącym. Wojciech Leppert.

Pundziszki, uroczysko, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Jeziory (Oziery), o 12 w. od Grodna.

Puni (ross.), ob. Punie.

Puniała, rzeczka w pow. trockim, prawy dopływ Niemna, do którego uchodzi pod Puniami.

Punie 1.) ross. Puni, przez Krzyżaków Pullen al. Pillenen zwane, mko nad Niemnem i rzką Puniałą, pow. trocki, w 3 okr. pol., gm. Butrymańce, okr. wiejski Punie, o 10 w. od gminy, 64 w. od Trok a 87 w. od Wilna odległe, ma 1304 mk. (630 męż. i 674 kob.); w 1859 r. 135 dm. i 729 mk., w 1864 r. 281 dusz rewiz., w 1866 r. zaś było tu 139 dm. i 1056 mk. (24 prawosł., 826 katol., 4 mahom. i 202 żydów). Kościół katol. murowany, szkoła żydowska drewniana; odbywają się 3 jarmarki. W skład okręgu wiejskiego wchodzi mko P. oraz wsie Szyłajcie i Aleksandrowo, w ogóle 306 dusz rewiz. b. włościan skarb. Dobra skarbowe P. w 1850 r. miały 15,558 dzies. obszaru. Mko należy do skarbu, który ziemię oddał włościanom na wykup. Kościół par. kat. p. w. św. Jakuba, z muru wzniesiony w 1857 r. przez kś. Zagórskiego i parafian. Na cmentarzu kaplica. Parafia kat., dekanatu mereckiego, 2821 wiernych, z filią 4655 dusz. Filia w Butrymańcach, kaplica w Płasówce. Data założenia pierwotnego kościoła niewiadoma, gdyż król Aleksander Jagiellończyk, ponawiając i rozszerzając nadanie w 1503 r., powiada, że dawniejsze przywileje przez niedbalstwo rządców kościelnych zaginęły. Uposażyli kościół ten królowie Aleksander w 1503 r. i Zygmunt I w 1533, oraz mieszczanie puńscy w 1534 r. i niektórzy z plebanów. Kościół przed upadkiem nie odznaczał się ani pod względem sztuki ani też zabytkami historycznemi. Podług miejscowego podania dawniejszy kościół stał na opuszczonem dziś cmentarzu św. Jerzego za miasteczkiem, następny zaś wybudowany został przez powracającą z jakiejś wyprawy chorągiew rycerską. Przy kościole stała dzwonnica, w której największy z dzwonów odlany był w 1699 r. kosztem kś. Jana Falkowskiego, miejscowego plebana, drugi w 1666 r. fundowany przez Wincentego Korwina Gosiewskiego, hetmana polnego i podskarbiego lit., ststę puńskiego, trzeci zaś, w połowie b. wieku pęknięty, kosztem miejscowego plebana kś. Wincentego Łabońskiego w 1797 r. Z pomiędzy plebanów puńskich znakomitsi byli: kś. Jan Falkowski, kanonik smoleński i dziekan trocki, żyjący w końcu XVII w. Uposażył on kościół 3 włókami gruntu, 1 włóką łąk i 10 placami w mieście. Zapis ten potwierdził Konstanty Brzostowski, bisk. wileński, w 1699 r. Dalej kś. Jerzy Huszcza, doktor obojga praw i sztuk wyzwolonych, kanonik wileński, który otrzymawszy w 1747 r. probostwo z kościołem i plebanią w stanie największego opuszczenia, w ciągu 29-letniego zawiadywania parafią (do 1776 r.) dźwignął walący się kościół i podmurował go cegłą, wzniósł trzy ołtarze, chrzcielnicę, ambonę, chór i nowe organy, wymurował pod kościołem podziemia, wzniósł na nowo plebanią i zabudowania gospodarcze. W końcu kś. Ignacy Downar, kanonik smoleński, był deputatem na sejm grodzieński i wybornym agronomem (podług rękop. kroniki kościoła puńskiego przez kś. Winc. Jezierskiego z 1849 r., przytoczonej przez Syrokomlę w Wycieczkach po Litwie, 1850 r.). Jest to stara osada. Za czasów pogańskich wznosił się tu wielki drewniany zamek, do którego odnoszą szczegóły bohaterskiej obrony zamku Pullen al. Pillenen. W 1336 r. wyprawa krzyżacka, pod wodzą w. m. Teodoryka z Altenburgu, Ludwika, margr. brandenburskiego, Filipa hr. Namur i hr. Hennenberga, obległa zamek Pullen, w którym zamknął się Margier, zwany przez dziejopisów pruskich królikiem litewskim, wraz z nielicznym pocztem zbrojnych i przeszło 4000 okolicznej ludności. Margier długo mężnie się bronił; w końcu jednak widząc niemożność dalszej obrony, Margier ze stu rycerzami wyciął dzieci, starców, niewiasty i rannych, i zwłoki ich rzucił na wielki stos ofiarny, poczem własnoręcznie zabił żonę i dzieci, wreszcie sam się przebił, zostawiwszy wrogowi tylko popielisko i zgliszcza. Narbut (Dzieje Litwy, t. IV, str. 600 i t. VII, str. 86), twierdzi, że wypadek ten miał miejsce we wsi Piluny nad Szeszupą, blizko Pilwiszek. Inni wreszcie odnoszą fakt ten do wsi Pielawy w pow. wyłkowyskim (Por. rozprawkę Al. Osipowicza O zamczyskach w gub. suwalskiej „Tyg. Illustr.“, 1867 r., V, 57). Ślady zamczyska, podług Syrokomli, pozostały się na wyniosłym stromym brzegu Niemna, na wzgórzu, gdzie znajdują się cegły i kafle. Wśród urwisk i wąwozów od rzki Puniały dawał się widzieć loch, przypadkiem otworzony. Następnie P. stanowiły królewszczyznę i podług Metryk litewskich, nadane były w dożywocie w 1494 r. Iwanowi Litaworowi Chreptowiczowi; następnie w 1499 r. Stanisławowi Bartoszewiczowi (Montowtowiczowi); od 1501–1506 r. Aleksandrowi Chodkiewiczowi; od 1527 r. kś. Pawłowi Holszańskiemu, biskupowi łuckiemu; od 1536 r. Janowi Zabrzezińskiemu, wwdzie trockiemu i marszałkowi w. ks. lit.; w 1568 r. Jerzemu Aleksandrowiczowi Chodkiewiczowi († 1569 r.). Podług spisów podskarbińskich z 1569 r. P. należały do dóbr stołu królewskiego. Następnie przemienione na ststwo, zostawało w posiadaniu Pociejów, Sapiehów, Brzostowskich, którzy w 1766 r. opłacali 9951 złp. 15 gr. kwarty a 6966 złp. hyberny. Ststwo obejmowało wówczas mko P. z obszernemi przyległościami. Na sejmie 1773–75 r. Stany Rzpltej nadały jako ekspektatywę te dobra narodowe Konstantemu Brzostowskiemu, synowi podskarbiego w. ks. lit., łącznie z ststwem daugowskiem, orańskiem i koniawskiem, z zastrzeżeniem jednak dożywocia poprzednich posiadaczy. Po upadku Rzpltej cesarz Paweł I nadał je na 25 lat generałowi Kachowskiemu, a cesarz Aleksander I przedłużył używalność na lat pięć jego synowi, po upływie których P. przeszły pod zarząd skarbu. Podług Stryjkowskiego zamek puński, odbudowany jak widać po napaści krzyżackiej, dany był na mieszkanie jakiemuś zwyciężonemu hanowi krymskich Tatarów. W t. XIII aktów wyd. przez Wil. Komisyą Arch. znajduje się przywilej Zygmunta Starego z d. 1 maja 1536 r., nadający pewne grunta strzelcowi królewskiemu Janowi Stanilewiczowi i bratu jego Maciejowi, oraz królowej Anny Jagiellonki z d. 9 kwietnia 1585 r., potwierdzający używanie tych gruntów Szczęsnemu i Kasprowi Maciejewiczom Staniewiczom, zapewne synom wspomnianego powyżej Macieja Stanilewicza. 2.) P. wś nad rzeką Łostajką, pow. oszmiański, w 2 okr. pol., o 35 w. od Oszmiany, 2 dm., 22 mk. prawosł. 3.) P., dwór, pow. poniewieski, w 2 okr. pol. 4.) P., sioło i okolica, pow. wiłkomierski, gm. Towiany, o 20 w. od Wiłkomierza; własność Mac­kie­wi­cza. J. Krz.

Puniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, od Władysławowa 43 w., ma 7 dm., 68 mk. W 1827 r. było 5 dm., 38 mk. [Także wś w pow. sejnenskim, dzis Kielczany.]

Puniszki, wś, pow. sejneński, odnotowane na mapie z 1839 r., dziś Kielczany

Puńsk, os. miejska, dawniej miasteczko, pow. suwalski, gm. Sejny [?], par. Puńsk, odl. od Suwałk 27 w. w stronie płn.-wschod., na prawo od szosy łączącej Suwałki z Maryampolem, posiada kościół paraf. mur., szkołę początkową ogólną, 105 dm., 760 mk. i 803 mr. ziemi. W 1827 r. 82 dm., 748 mk. Była to osada leśna śród rozległej puszczy królewskiej, pokrywającej wyżynę pojezierza bałtyckiego, sięgającą tu do 1000 st. P. został miastem zapewne w XVIII w. dopiero (podobnie jak Maryampol, Kalwarya, Ludwinów) i dla braku przyjaznych warunków nie mógł się rozwinąć. Ststwo puńskie posiadał na początku XVIII w. Ludwik Pociej, kaszt. wileński, hetman litewski, założyciel Ludwinowa, jemu też zapewne i P. zawdzięcza swój miejski przywilej. Ostatecznie dobra rząd. P. wchodziły w skład ekonomii Krasnowo (ob.). Kościół i parafią erygował w 1597 r. Stanisław Zalewski, chorąży inflancki. Po 1772 r. wzniesiono nowy, też drewniany, kościół, na miejscu którego wystawiono obecnie murowany, w kształcie krzyża. P. par., dek. suwalski (dawniej sejneński), 10,302 dusz. Puńskie leśnictwo rządowe dzieli się na straże: Wiżajny i Lebiedzina, zajmuje 4651 mr., z tych 3945 w pow. suwalskim a 142 w pow. kalwaryjskim. Br. Ch.

Puńsk, jezioro w pow. sejneńskim, na obszarze dóbr Hołny Wolmera, ma 15 mr. obsz. [Może dzisiejsze jez. Punia koło Puńska, do 1866 r. pow. sejneński, później pow. suwalski, dziś znow sejneński.]

Puńskie Trąby, os. leśna, na miejscu której powstało miasteczko Ludwinów, w pow. kalwaryjskim.

Pupiszki 1.) os., pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, odl. od Sejn 57 w., 1 dm., 5 mk. 2.) P., wś, pow. władysławowski, gm. Gryszkabuda, par. Pilwiszki, odl. od Władysławowa 19 wiorst, ma 5 dm., 38 mk. W 1827 r. było 4 dm., 25 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Pupki, wś kurpiowska, pow. kolneński, gm. Czerwone, par. Kolno, odl. 7½ w. od Kolna, 31½ w. od Łomży. W 1802 r. było 9 rolników i 1 chałupnik; w 1819 r. 9 rolników i 3 chałupników, razem 96 mk. (13 męż., 18 kob., 14 synów i 11 córek młodszych od 10 lat, 4 syn., 7 cór. starszych nad 10 lat, 6 parobków, 2 dziewek), w tej liczbie 75 głów na­z­wi­s­ka Pupek; 22 koni, 21 wołów, 19 krów, 14 jałowic, 14 świń, 24 owiec. Czynsz wynosił 88 złp. 19 gr. 2½ szel.; chałupnicy płacili po 3 złp. trzydniówki; oddawali dziesięcinę do Kolna. W 1827 r. 96 mk., 12 dm. W tabelach mylnie podana jako wś prywatna. Obecnie 462 mr. 118 pręt. (148 mr. 98 pręt. orn.).

Pupkowizna, wś kurpiowska, pow. kolneński, gm. Turośl, par. Gawrychy, odl. 25 w. od Kolna, leży śród błot i lasów, na północ od jez. Serafin. W pobliżu, śród błot, małe jezioro. W 1802 r. 14 rolników, 25 chałupników i karczma; w 1819 r. 14 rolników, 28 chałupników, karczmarz, razem 203 mk. (49 męż., 52 kob.), 42 koni, 53 wołów, 57 krów, 38 jałowic, 51 świń, 37 owiec. Gromada płaciła czynszu 226 złp. 18 gr., dziesięciny do dworu 8 złp. 10 gr., uiszczanej do 1799 r. do seminaryum w Pułtusku. Chałupnicy, oprócz jednego siedzącego na własnej chałupie, płacili do dworu po 3 złp. tak zwanej trzydniówki. W 1827 r. 38 dm., 220 mk. W 1878 r. 829 mr. (301 mr. 259 pręt. ornych). Obręb leśny P. wchodzi w skład straży Wejdo; 1356 mr. lasu sosn.; bursztyn; cietrzewie. Lud. Krz.

Pupy […] 2.) P., wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. poczt. Jargaitschen. Ad. N.

Purwas, gen. purwo, al. purwaj, gen. purwu, W języku litewskim błoto. Wyraz ten dał początek nazwie licznych miejscowości w ziemiach litewskich, jak: Purwa, Purwajcie, Purwiańce, Purwiany, Purwicze, Purwie, Purwieniki, Purwieniszki, Purwiliszki, Purwiły, Purwiła, Purwinie, Purwiszki, Purwy i in.

Purwie, os., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny, odl. od Maryampola 39 w., 1 dm., 2 mk. W 1827 r. 1 dm., 8 mk.

Purwienen (niem.), wś, pow. gąbiński, st. poczt. Judtschen.

Purwienis, jezioro na obszarze dóbr Krasnowo, w pow. sejneńskim.

Purwin, jezioro na obszarze dóbr Kojle, w pow. suwalskim.

Purwinie, wś, pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 21 w., ma 7 dm., 85 mk., 14 os., 628 mr. W 1827 r. miała 6 dm., 54 mk.; należała do par. Berżniki. Wchodziła w skład dóbr Hołny Wolmera.

Purwiniki, mylnie Purwieniki, wś, pow. maryampolski. gm. Pogiermoń, par. Preny, odl. od Maryampola 48 w., w stronie północno-wschodniej, o 11 w. od Pren; ma 11 dm., 101 mk., 261 mr. W 1827 r. 7 dm., 80 mk.

Purwiniszki 1.) wś, fol. i os., pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 13 w. Wś ma 14 dm., 99 mk.; os. 11 dm., 52 mk.; fol. 3 dm., 31 mk. 2.) P., fol. i os. nad rz. Bredejką, pow. wyłkowyski, gm. Olwita, par. Łankieliszki, odl. od Wyłkowyszek 14 w., ma 10 dm., 99 mk. W 1885 r. fol. P. powstał z uwłaszczonych osad włościańskich, rozl. mr. 288: gr. or. i ogr. mr. 207, łąk mr. 65, past. mr. 6, nieuż. mr. 10; bud. mur. 8, z drzewa 2; płodozmian 8 polowy; pokłady torfu. Os. P. powstała z uwłaszczonych osad włościańskich, rozl. 117 mr.: gr. or. i ogr. mr. 88, łąk mr. 12, past. mr. 14, nieuż. mr. 3; bud. mur, 3, z drzewa 2; płodozmian 5-polowy, pokłady torfu. Br. Ch.

Purwiszki, fol. nad rzką Zapsią, pow. sejneński, gm. i par. Wiejsieje, odl. od Sejn 20 w., ma 18 dm., 127 mk. W 1827 r. było 2 dm., 8 mk. W 1883 r. fol. P., oddzielony od dóbr Wiejsieje, rozl. mr. 533: gr. or. i ogr. mr. 283, łąk mr. 196, past. mr. 38, wody mr. 4, zarośli mr. 1, nieuż. mr. 10; bud. mur. 2, z drzewa 10; płodozmian 4-polowy, pokłady torfu. Br. Ch.

Puskielnie, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 5 w.; 50 dm., 462 mk. W 1827 r. było 17 dm., 218 mk.

Puskiepele al. Puskapele, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Szaki, odl. od Władysławowa 27 w., ma 6 dm., 82 mk., 296 mr. W 1827 r. było 2 dm., 18 mk. Wchodziła w skład dóbr Giełguduszki Dolne.

Puskiepury, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Szumsk, odl. od Maryampola 7 w., ma 11 dm., 58 mk. W 1827 r. było 17 dm., 106 mk.

Pustelniki, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. od Władysławowa 5 w., ma 3 dm., 57 mk. W 1827 r. było 3 dm., 29 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Pustopodzie, wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 5 w., ma 37 dm., 402 mk, W 1827 r. było 49 dm., 378 mk.

Pustosz, dobra, pow. su­ras­ki, w 1 okr. pok. do spraw włośc., gm. Uś­wia­ty, w 1863 r. 214 dusz rewiz.

Pustowniszki, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 31 w., ma 5 dm., 54 mk. W 1827 r. było 5 dm., 41 mk.

Puszcza, jako obszar leśny była: pierwotną postacią przeważnej części terytoryum zajętego przez plemiona wchodzące w skład późniejszego państwa polskiego. Rzeki i jeziora jedynie, tudzież wytworzone działaniem wód nadbrzeżne łęgi, przerywały to rozległe pokrycie borów i lasów. Puszcze te zamieszkiwała, nieliczna naturalnie, ludność, śród której wytworzył się odrębny sposobi życia i odrębne urządzenia i stosunki społeczne. W dolinach rzek i nad brzegami jezior, w miarę tego jak skupiać się zaczęła gęstsza ludność, przy innych warunkach bytu, powstały inne gałęzie przemysłu (pastersko-rolniczy) a zarazem inne stosunki społeczne. W pierwszych wiekach dziejowego życia spotykamy jeszcze obok siebie te dwie formy bytu i kultury. Działalność kolonizatorska książąt i duchowieństwa toruje drogę rolnictwu, przemysłowi i związanym z nimi stosunkom, i zacieśniając stopniowo ludność leśną do coraz drobniejszych obszarów, rozsianych jak wyspy śród rozpościerających się osad rolnych i prywatnej własności. Piaszczyste i bagniste obszary stanowią ostatnie przytułki leśnej ludności, która powoli porzuca swoje zajęcia, traci swe urządzenia i prawa. Rozległy pas ziemi rozdzielający wyżynę pojezierza bałtyckiego od południowego pasa wyżyn (podolska, lubelska i małopolska), najdłużej przechował to lesiste pokrycie (Polesie, Podlasie, Mazowsze) i złączony z nim stopień kultury mieszkańców. Na wyżynach południowych a po części i na północnych rozwinęła się wcześnie wielka własność, w dolinach rzek drobna posiadłość, które zmieniły stosunki społeczne a stopniowo i warunki bytu ludności leśnej. Na miejsce dawnego przemysłu myśliwskiego, pszczelniczego, powstaje przemysł górniczy, huty, smolarnie, przeróbka drzewa, przytem gospodarstwa rolne. Puszcze środkowych nizin, nienęcące ani glebą żyzną, ani bogatym drzewostanem, pozostają przeważnie własnością królewską. Dorzecze Narwi stanowiło do ostatnich niemal wieków krainę puszcz, w której typowymi przedstawicielami kultury z epoki leśnej są Kurpie. Jak obszar nizin, tak i puszcze przechodziły na lewy brzeg Wis­ły i łączyły się z obszarami lesistymi wyżyny małopolskiej w dorzeczu Pilicy. Rzecz naturalna, że ludność puszcz występowała opornie wobec nowej kultury i łączących się z nią urządzeń. Powstanie, na czele którego stanął Masław (1040 r.), było niewątpliwie objawem oporu ludności leśnego Mazowsza przeciw wprowadzonym tu przez wielkopolskich książąt porządkom, zagrażającym dzikiej swobodzie tych synów puszczy. „Roksolania“ Klonowicza przechowała nam obrazy utrzymujących się jeszcze w XVI w. na Rusi Czerwonej zabytków dawnego życia leśnego. „Worek Judaszów“ podaje ciekawy szczegół srogiej kary za kradzież barci (rozprucie brzucha). Najdłużej pierwotne stosunki społeczne i urządzenia przechowały się u Kurpiów, których prawo bartne (spisane w 1559 roku przez Niszczyckiego) obowiązywało do końca XVIII w. (Por. szczegóły o Lasakach i Borowiakach w artyk. „Prusy“, t. IX, 99). Puszcze brały swą nazwę albo od cech fizycznych (Czerwony bór, Biała, Zielona puszcza), albo od rzek (Skwańska) albo też od głównych osad skupiających się zwykle koło myśliwskiego dworu książęcego lub siedziby starosty (Białowieska, Kampinoska, Myszyniecka, Niepołomicka). Br. Ch.

Puszkanka, rzeczka (nazw. w Enc. Org., II, 428) w pow. augustowskim, bierze początek na wschód wsi Koniuchy, płynie ku wschodowi przez Naumowicze, Puszkary i wpada z lew. brzegu do Niemna. Długa 6 w. J. Bliz.

Puszkary, wś nad Niemnem, pow. augustowski, gm. Łabno, par. Adamowicze, odl. od Augustowa 58 w., ma 26 dm., 161 mk., 632 mr. W 1827 r. było 7 dm., 89 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Adamowicze.

Puszkeppeln 1.) Gross, wś, pow. nizinny, st. poczt. Neu-Argeningken. 2.) P. Klein, wś, tamże. 3.) P. Gros, wś, pow. ragnecki, st. pocz. Neu-Eggleningken. 4.) P. Klein al. Uszupoehnen, wś, tamże.

Puszogród, fol. i dobra, pow. maryampolski, gm. Poniemoń, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 54 w., ma 4 dm., 150 mk. Dobra Puszogród składały się w 1885 r. z fol. P. i Rymiszki oraz os. Dobile, w r. 1873 oddzielone od dóbr Pogiermoń, rozl. mr. 703: gr. or. i ogr. mr. 525, łąk mr. 146, past. mr. 1, w os. mr. 1, nieuż. mr. 18; bud. mur. 3, z drzewa 21; płodozmian 10 i 11-polowy.

Putno, wś i dobra, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Gornica, o 22 w. od Grodna.

Putnowce, dobra, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Makowlany, o 18 w. od Sokółki.

Putroszany i P. poduchowne, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. od Maryampola 37 w., ma 44 dm., 422 mk. W spisie z 1827 r. dwie wsie prywatne t. n.: 1^sza ma 26 dm., 206 mk. a 2^ga 12 dm., 92 mk.

Putroszany, ob. Pugroszany.

Putryszki 1.) wś i os. włośc., pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze, odl. od Kalwaryi 22 w., ma 67 dm., 372 mk., 1016 mr.; wchodziła w skład dóbr rząd. Ludwinów. Os. P. powstała z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 118: gr. or. i ogr. mr. 87, łąk mr. 30, nieuż. mr. 1; bud. z drzewa 6. 2.) P., os., pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 33 w., ma 3 dm., 38 mk. W 1827 r. 4 dm., 46 mk.

Putyski, wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 1 okr. pol., gm. Nowe Berezowo, o 27 w. od Biel­ska. Za czasów Rzpltej stanowiły ststwo niegrodowe putyskie, leżące w województwie podlaskiem, w ziemi biel­skiej. Podług spisów podskarbińskich z 1771 r. posiadał je Karwowski, stolnik biel­ski, wraz z żoną Brygidą z Bobrownickich, opłacając zeń kwarty 493 złp. 23 gr., a hyberny 106 złp. 27 gr. Na sejmie z 1773–1775 r. stany Rzpltej nadały te dobra narodowe w posiadanie emfiteutyczne tymże Karwowskim, wraz z starostwami: augustowskiem, narewskiem i leśnictwem knyszyńskiem, oraz z zastrzeżeniem praw dożywocia poprzednich starostów.

Puzdeszry, wś włośc., pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. od Władysławowa 18 w., ma 19 dm., 194 mk., 1103 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kidule. W 1827 r. 22 dm., 233 mk.; należała do par. Sudargi.

Puziewicze 1.) wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Skidel, o 30 w. od Grodna. 2.) P., ob. Puzowicze.

Puzowce, folw., pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Kamionka, o 49 w. od Grodna.

Puzycze, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Żydomla, o 18 w. od Grodna.

Pychowczyce, wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Mała Brzostowica, o 44 w. od Grodna.

Pyra, wś, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Jeziory (Oziery), o 23½ w. od Grodna.

Pyrda, jezioro bagniste na prus. Litwie, pow. tylżycki, w nizinach nadniemeńskich. Należy do szeregu zbiorników wodnych ciągnących się wzdłuż całego pobrzeża nadniemeńskiego, a świadczących, że kiedyś Niemen szerokiem korytem płynął przez całą nizinę.

Pyre, jezioro, ob. Pyrkść.

Pyrkść al. Pyre, małe jezioro na obszarze dóbr Krasnogruda, w pow. sejneńskim, w pobliżu jez. Gaładuś.

Pysz 1.) ob. Pisa. 2.) P., ob. Pisek. 3.) P., ob. Jańsbork (III, 441).

Pyszki, wś nad Niemnem, pow. augustowski, gm. Łabno, par Adamowicze, odl. od Augustowa 61 w., ma 13 dm., 127 mk., 426 mr.; wchodziła w skład dóbr rząd. Łabno. W 1827 r. było 7 dm., 41 mk.

Pysznikowo, wś, pow. suraski, w 3 okr. pok. do spraw włośc., w 1863 r. 39 rewiz.

Pyzy, przedmieście mka Goniądza, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 3 okr. pol., o 46 w. od Bia­łe­go­sto­ku.