Litera R

Rabalina, wś, pow. suwalski, gm. Wólka, par. Raczki, odl. od Suwałk 13 w., ma 18 dm., 151 mk. W 1827 r. było 18 dm., 102 mk.

Rablauken (niem.), majątek na pruskiej Litwie, pow. ragnecki, 7 klm. od st. p., tel. i kol. żel. Szillen. Obszar 133 ha.

Race, wś, pow. sejneński, gm. Sereje, par. Mirosław, odl. od Sejn 34 w., ma 17 dm., 150 mk.

Racewo 1.) wś, pow. sokólski, w 2 okr. polic., gm. Nowowola, o 9 w. od Sokółki. […]

Rachelany, wś, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Berżniki, odl. od Sejn 10 w., leży nad jez. Hołny, ma 10 dm., 75 mk., 227 mr. W 1827 r. 7 dm., 43 mk. Wchodziła w skład dóbr Hołny Mejera.

Raciborówka, rzeczka, lewy dopływ Biebrzy, uchodzi poniżej Węgierca, na obszarze gub. grodzieńskiej. [Prawdopodobnie Kosodka.]

Racibory […] 5.) R. Jurgi al. R. Jurki al. R. Górne, wś nad rz. Wissą, w pobliżu ujścia do Biebrzy, pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły. W 1827 r. 14 dm., 83 mk. W 1866 r. fol. R. Jurgi rozl. mr. 335: gr. or. i ogr. mr. 120, łąk mr. 60, past. mr. 50, zarośli mr. 90, nieuż. mr. 15. Wś R. Jurgi Wielkie os. 13, z gr. mr. 53; wś R. Jurgi Małe os. 2, z gr. mr. 6. […] Br. Ch.

Racicze, wś, pow. augustowski, gm. Hołynka, par. Teolin (wschod. obrz. Perstuń), odl. od Augustowa 52 wiorst, przy drodze z Sopoćkiń do Grodna; ma 74 dm., 531 mk., 86 os. i 1768 mr. Wchodziły w skład majoratu rządowego Łabno.

Raczki 1.) os. miejska, przed 1867 r. miasteczko, pow. augustowski, gmina Dowspuda, par. Raczki. Odl. od Suwałk 17½ w., od Augustowa 21 w., od granicy pruskiej 5 w., od st. dr. żel. brzesko-grajewskiej w Grajewie 42½ w., st. dr. żel. w Olecku (Prusach) 22 w. R. leżą na wyniosłym prawym brzegu rz. Rozpudy, stanowiącej naturalną granicę między powiatem augustowskim i suwalskim. Obfitość raków, miała nadać na­z­wi­s­ko miejscowości. Przez R. przechodzi trakt łączący Suwałki z granicą pruską, w obecnej chwili przekształcony na drogę bitą. Na rzece wzniesiono w r. 1884 most długi 15, szeroki 4 sążni. Obszar gruntów miejskich wynosi 622 mr. 212 pr., w tem: ogrodów owocow. i warzyw. 17 mr. 52 pręt., roli ornej 501 mr. 172 pr., łąk 4 mr. 179 pr., past. 48 mr. 79 pr., wody 1 mr. 218 pr., piasków 11 mr. 38 pr., granic i dróg 25 mr. 255 pr., pod zabudowaniami 12 mr. 112 pr. (w r. 1886). Ulic w osadzie 16: Kościelna, Suwalska, Nowomoczydlańska, Staromoczydlańska, Szkolna, Stodolna, Nadrowna, Królewiecka, Browarna, Nowa, Żydowska, Niemiecka, Dworna al. Dowspudzka, Starodworna, Nadrzeczna, Ogrodowa. Dwa rynki: główny i koński. Rynek główny zabudowany w czworobok, po większej części domami murowanemi, z tych 4 jednopiętrowe. Miasto błotniste, posiada gdzie niegdzie trotoary brukowane, jeszcze w r. 1846, oraz jedną ulicę Suwalską, prowadzącą do mostu, wyłożoną kamieniem. R. mają kościół paraf. katolicki, synagogę murowaną, dom modlitwy. W r. 1830 było 204 dm. i 2500 mk.; w 1850 r. 140 dm., 2079 mk.; obecnie 11 dm. murow. (w tem dawniejszy magistrat), 194 drewn. i 2807 mk. (439 kat., 34 ewang., 5 prawosł., 2329 żydów). Jarmarków 6, targi co czwartek. Od czasu do czasu, zwykle w soboty, spędzają tu znaczną ilość trzody chlewnej, którą przybyli kupcy z Prus wielkiemi partyami zakupują. Ludność miejscowa utrzymuje się głównie z przemytnictwa, z czem też łączy się ożywiony handel końmi. Rzemieślnicy, przeważnie żydzi: szewców (wraz z czeladzią) 48, krawców 16, czapników 2, stolarzy 4, stelmachów 2, kowali 6, ślusarzy 2, tokarz 1, mularzy 3, cieśla 1, piekarzy 8, rzeźników 7, zegarmistrz 1, introligator 1, szklarzy 2, furmanów 3, rzezaków 2, złotnik 1, powroźników 2, mosiężnik 1, blacharzy. Do zakładów fabrycznych zaliczyć można: 2 piwowarów (z obrot. 3000 rs.), garbarnia (obr. 900 rs.), zakład garncarski, fabryka świec łojowych („szabasówek“), cegielnia, W okolicy obfite pokłady torfu, ślady rudy żelaznej. Domów zajezdnych 2, handel win 1, szynków piwnych 2, wódczanych 5, massarski 2, składów żelaza 2, innych sklepów większych 5. Kupców I-ej gildyi 1, II-ej 3, mniejszych 15, kupców zbożowych 5, felczerów 2, akuszerek 2, doktór przyjeżdża raz na tydzień z Suwałk, apteka. Szkoła elementarna 1 klas. o 3-ch oddziałach, miała w 1885 r. 62 uczniów (chłop. 49, dziew. 13, w tem kat. 51, żyd. 11); hederów 9. W domu skarbowym, murowanym, wartości rs. 3300, mieści się zarząd gminy Dowspuda, oraz narzędzia ogniowe (1 sikawka i 6 beczek). R. jako lezące w pasie pogranicznym, posiadają przykomórek, przez który wywieziono w 1876 r. za 228,685 rs., przywieziono za 17,860 rs. Podatków skarbowych płaci osada 400 rs. 71 kop. rocznie, składki ogniowej od zabudowań 982 rs. 62 kop. R., jako wieś, była gnia­z­dem ro­dzi­ny Raczków h. Ostoja, rozrodzonej później na Litwie. O jednym z nich Stryjkowski (Kronika, ks. 22, str. 701) wspomina, że w r. 1506 pod Kleckiem „Tatarów, przeprawy naszym broniących na rzece, długą rusznicą, ognia z niej dając, odstraszał, a po tem widząc jak się jej bali, choć nienabitą, kilku ich gonił“. W drugiej połowie XVI w. Maryna Raczkówna, córka Stanisława, wniosła dobra Raczki w dom męża Grzegorza Massalskiego, podkomorzego grodzieńskiego (Niesiecki, VIII, str. 3). Ona też funduje w r. 1599 kościół parafialny w R. p. w. św. Trójcy, Wniebowzięcia N. M. P. i św. Michała, uposażywszy go odpowiednio (Akt erekcyjny na pergaminie w archiwum kościelnem). August II w r. 1703, nadaje miastu targi tygodniowe. W r. 1748 od Ejdziatowicza nabywa dobra R. Józef Pac, hr. na Horodyszczu i Dowspudzie, kasztelan ks. żmujdzkiego, starosta chwejdański i ziołowski (Akt Tryb. Główn. 1749 r. 2 maja, № 102–103). Błędnie więc podaje Encykl. Olgerbranda, jakoby nabyte zostały od Raczyńskich, w których posiadaniu nigdy R. nie były. Pod rządem Paców nastają najświetniejsze czasy dla nędznej osady. Nowy dziedzic odnawia zniszczony kościół i hojnie go uposaża (Przywilej w arch. koś.) w r. 1751. Za staraniem właścicieli Stan. August wynosi R. do rzędu miast, lecz pożar w r. 1765 niszczy świeżo powstającą osadę. Prawem własności nabył je od Józefa hr. Paca z mocy aktu darowizny z d. 5 marca 1797 r., oraz testamentu z d. 6 t. m. i roku Ludwik hr. Pac, generał dywizyi wojsk franc. i polskich. W skład dóbr R., prócz miasteczka, wchodziły wsie: Raczki, Lipówka, Witówka, Szczodrochy, Bolesty, Wierciochy i Wasilówka, wszystkie w pow. dąbrowskim, obwodzie i wdztwie augustowskim, wartujące 110,000 talarów czyli złp. 600,000 (Wykaz hipoteczny w archiw. kośc.). Hr. Ludwik Pac, zawczasu myśląc nad podźwignięciem handlu i przemysłu, buduje cały szereg piętrowych kamienic w rynku, przeznaczając je na pomieszczenie „kramów“, wznosi w pośrodku rynku gmach z cegły, zwany „kaffenhaus“, którego ruiny dotrwały do 1864, a wyborna cegła w części użytą została do budującej się bóżnicy i domu na pomieszczenie magistratu. Sprowadzeni przez Paca osadnicy, z czasem zabudowali oddzielną ulicę, zwaną Niemiecką. Jednocześnie osadzeni zostali tkacze przy założonej (w r. 1822) tu fabryce obrusów i serwet, istniejącej do r. 1830. Kościół paraf., zniszczony podczas pożaru w r.1765, z ruin i gruzów po raz trzeci na nowo wznosi (1811-1823), sprowadziwszy umyślnie artystów z Włoch (Inw. koś. z r. 1841). W 1812 r. generał Pac walczy wciąż przy boku Napoleona. Powróciwszy w 1815 r. do dóbr swoich zaprowadza tu wzorowe gospodarstwo, i następnie uzyskuje dla R. przywilej na 6 jarmarków. Przyjąwszy udział w walce 1831 r., zakończył życie jako wygnaniec na dalekim wschodzie. Rok 1831 sprowadził dotkliwe klęski na miasteczko. Domy będące własnością Paca zostały spalone i do szczętu zrujnowane (akta magistr.). Rozległe (na Litwie) dobra Paców, a w ich liczbie i R., w 1835 r. uległy konfiskacie. Odtąd miasteczko zostało własnością rządu. Z dawnych pamiątek pozostał tylko kościół w stylu włoskim, długi łokci 110, szeroki 20, wysoki 15 łok. Świątynia ta, po 226 latach od dnia założenia, dopiero w r. 1835 d. 27 września została poświęcona przez bisk. Stanisława Kostkę Choromańskiego, admin. dyec. augustowskiej. Po nad głównem wejściem umieszczony herb Lilija (Paców) a poniżej tablica marmurowa opiewa ważniejsze zdarzenia w historyi świątyni. Wewnątrz świątyni, beczkowate sklepienie której wsparte jest na 12 kolumnach jońskich, zwracają uwagę dwa pomniki wykonane z białego kararyjskiego marmuru, podobno dzieło Kanowy. Pomieszczone po obu stronach wielkiego ołtarza, na płytach jednakowej formy i wielkości przedstawiają w płaskorzeźbie, po lewej stronie: na kolumnie z wyrytym her­bem Paców, popiersie mężczyzny uwieńczone kwiatami; o nią wsparta postać niewieścia w stroju greckim, z „corona muralis“ na głowie, zdaje się opłakiwać zgon przedwcześnie zgasłego męża. Po prawej stronie naprzeciw pierwszego: skrzydlata postać kobieca, unosząc się prawie w powietrzu, ryje na tablicy bohaterskie czyny zmarłego. U stóp jej, rzucone w malowniczym nieładzie, godła rycerskie. Piramidalne zaś zakończenie pomnika zdobi herb Paców. W aktach kościelnych niema wzmianki o tych pomnikach, tradycya tylko niesie a her­by stwierdzają, iż poświęcone są pamięci jakiegoś Paca (Ludwika ?). Brak napisów utrudnia sprawdzenie podania. Jeden z 6 ołtarzy bocznych przedstawia św. Maryą Magdalenę de Pazzi (ur. 1566 we Florencyi, † 1607, kanonizowana 1669), pędzel lichy, lecz godna uwagi, bogato rzeźbiona rama, z her­bem Paców u góry. Tez same godła zdobią i chór kościelny. W tyle świątyni wieża wysoka 38 łokci, mieści w sobie 4 dzwony, z tych największy (625 f.), p. t. św. Ludwika, przelany ze starego w r. 1834 w Broku, ozdobiony her­ba­mi Paców i Małachowskich. Par. R., dek. augustowskiego składa się: z osady Raczek, wsi Lipówki i Witówki, w pow. augustowskim; tudzież wsi: Małe Raczki, Wasilówki, Wierciochy, folw. Szczodrochy, wsi: Włodzimierówka, Nieszki, folw. Nieszki, wsi Bolesty Stare, Bolesty Nowe, Rudniki, Choćki, Sidory Rabalino, Podwysokie, Żyliny, Lipowe, Żubrynek, Krukówek, folw. Krukówka, Koniecbór, kolonii Koniecborskich, wsi: Stoki, Kuryanki, Popaśnica, Józefowo, Franciszkowo, Bakaniuk, folw. Bakaniuk, Niemcowizna i folw. Wolaninowo, w pow. suwalskim. W 1886 r. obejmowała 5475 dusz, w tem mężcz. 2692, kob. 2783. W r. 1884 spisano aktów urodzin 217 (męż. 115, kob. 102), ślubów 36, aktów zejścia 140 (męż. 65, kob. 75). Najstarsze akty chrztu sięgają r. 1684, zaślubin 1766, zgonów 1786 r. Od r. 1823 zaprowadzono przy kościele bractwo św. Trójcy. Cmentarzy 2: stary zawiera w obwodzie 112 prętów i posiada kaplicę drewnianą, zbud. w r. 1825 kosztem plebana; stary–morg. 4, założony za miastem za rządu pruskiego, otoczony ogrodzeniem kamiennem (Inw. koś. z r. 1819). Na plebanii znajduje się obraz olejny, przedstawiający zgon małżonki hr. Ludwika Paca, Karoliny hr. Małachowskiej, † 1822. Szpital a raczej przytułek starców, istniał oddawna przy kościele tutejszym, bez stałego funduszu (Inw. kośc. 1819). O 2 w. od miasta, wznoszą się wspaniałe ruiny Dowspudzkiego pałacu, ulubiony cel wycieczek dla mieszkańców. 2.) R. Małe, przedmieście Suwałk w płd.-zachodniej stronie. Na­z­wi­s­ko wzięło od miasteczka leżącego o 17½ w. na zachód. Zamieszkałe przeważnie przez najbiedniejszą ludność żydowską. 3.) R. Małe al. Zaskwiery, wś nad rz. Rospudą, pow. suwalski, gm. Dowspuda, par. Raczki, odl. 1 w. od os. Raczki. Należały do dóbr Raczki, skonfiskowanych w r. 1835. Młyn wodny, kuźnia. W 1827 roku było 17 dm., 87 mk. 4.) R., wś i kol., pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. od Sejn 30 w., ma 28 dm., 278 mk. Mieszkają tu koloniści Niemcy, osadzeni 1843 r. W 1827 r. było 30 dm., 188 mk. 5.) R., oś. włośc., pow. konstantynowski, gm. Hołowczyce, par. Janów i Konstantynów (wsch. obrz.), ma 6 dm., 44 mk., 363 mr. W 1827 r. było 8 dm., 42 mk. Stanowi część wsi Bonin. M. R. Witanowski.

Raczki 1.) Wielkie, niem. Retzken, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski, 1 klm. od granicy król. polskiego, 5 klm. od st. poczt. i tel. w Margrabowy. Wieś polska. Krzysztof v. Glaubitz, ststa straduński, sprzedaje r. 1560 sołeckie 3 włóki na prawie chełmińskiem, włókę za 38 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 30 włókach. W R, mieszkają w r. 1600 sami Polacy. 2.) R. Małe, dobra, tamże, od R. Wielkich o 2 klm. na północ; obszar 159 ha. 3.) R. Nowe, wś, tamże, od R. Wielkich o 2 klm. na połud. Ad. N.

Raczkowszczyzna al. Rackowszczyzna, fol. i dobra, pow. sejneński, gm. Sereje, par. Mirosław, odl. od Sejn 42 w., ma 3 dm., 44 mk. W 1827 r. 7 dm., 100 mk. Dobra R. składały się w 1886 r. z fol. R., Kocieniszki, nomenkl. Pasieka, rozl. mr. 557: fol. R. gr, or. i ogr. mr. 230, łąk mr. 49, past. mr. 6, lasu mr. 140, nieuż. mr. 18, razem mr. 443; bud. mur. 2, z drzewa 9; płodozmian 9-polowy; fol. Kocieniszki gr. or. i ogr. mr. 77, łąk mr. 27, lasu mr. 3, nieuż. mr. 8, razem mr. 114; bud. z drzewa 4; płodozmian 5-polowy, pokłady torfu. W skład dóbr wchodziły poprzednio: wś Peleda os. 4, z gr. mr. 6; wś Race os. 29, z gr. mr. 232; wś Buceniszki os. 9, z gr. mr. 32; os. Pilokalnie gr. mr. 1; os. Kociliszki gr. mr. 1. Br. Ch.

Raczyliszki, wś, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 16 w., ma 7 dm., 44 mk. W 1827 r. 2 dm., 17 mk.

Radischken (niem.), wś na pruskiej Litwie, pow. ragnecki, st. p. i tel. Kraupischken.

Radlauken (niem.), cegielnia, pow. gąbiński, st. p., tel. i kol. żel. Gąbin.

Radohoszcza, rzeczka w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Jasiołdy.

Radszen (niem.) 1.) wś na prus. Litwie, pow. pilkałowski, st. pocz. Kussen. 2.) R. al. Szameitkehmen, wś, tamże, pow. stołupiański, st. pocz. Mehlkehmen. 3.) R., wś, tamże, pow. pilkałowski, st. pocz. Schillehnen. 4.) R., wś, pow. stołupiański, st. pocz. Sodargen. Ad. N.

Radtkehmen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. pocz. Szabienen. [Radkiejmy na płd.-wsch. od Żabina Starego.]

Radunin, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 39 w. od Sokółki.

Radzie, wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 3 okr. pol., gm. Jaświłki, o 48 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Radziewicze 1.) karcz., pow. święciański, w 4 okr. pol., o 83 w. od Święcian, 1 dm., 4 mk. żyd. 2.) R. (Radewiczy), wś, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 5 okr. pol., gm. Wierzchowicze, o 44 w. od Brześcia. 3.) R., dobra, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Gudziewicze, o 38 w. od Grodna, własność Mi­kul­skich. Włościanie wnieśli 1807 rs. 44 kop. wykupu za ziemię. 4.) R., wś, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Kruglany, o 21 w. od Sokółki. J. Krz.

Radziszki, wś włośc., pow. suwalski, gm. Maćkowo, par. Puńsk, odl. od Suwałk 30 w., ma 47 dm., 551 mk., 1537 mr. W 1827 r. było 32 dm., 246 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Krasnowo.

Radziucie (mylnie Radzińce i Radzimice), wś włośc. nad jez. Gaładuś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Sejny, ma 47 dm., 261 mk., 57 osad i 824 mr. W nadaniu sstwa łóździejskiego ur. Krzysztofowi Witanowskiemu h. Rawicz przez Władysława IV w r. 1644 nosi nazwę „Radzioczyno“ (ob. Łoździeje). Ostatecznie wchodziła w skład dóbr Jenorajście. M. R. Wit.

Radziuny, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Olita. Odl. od Kalwaryi 52 w., ma 45 dm., 352 mk. W 1827 r. było 22 dm., 174 mk.

Radziuszki, wś, pow. sejneński, gm. Krasnopol, par. Sejny. Odl. od Sejn 3 w., ma 20 dm., 231 mk. W 1827 r. było 10 dm., 116 mk.

Radziwiłańce, wś włośc., pow. sejneński, gm. i par. Wiejsieje. Odl. od Sejn 27 w., ma 18 dm., 148 mk. W 1827 r. było 7 dm., 85 mk.

Radziwiłki, wś, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin. Odl. od Augustowa 51 w., leży na wschód od drogi z Sopockiń do Sejn, ma 21 dm., 159 mk. W 1827 r. było 10 dm., 57 mk.

Radziwiłowicze, wś, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny. Odl. od Sejn 40 w., ma 10 dm., 102 mk. W 1827 r. było 13 dm., 54 mk. Mieszka tu drobna szla­ch­ta.

Radziwonowicze al. Radziwanowicze, sioło nad Niemnem, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Łunna, o 39 w. od Grodna, posiada cerkiew par. i stacyę obserwacyjną dla badania stanu wód Niemna. Par. prawosł., dekanatu (błahoczynia) grodzieńskiego, ma 2293 wiernych (1093 męż. i 1200 kob.). W 1686 r. dobra posagowe Heleny z Kierdejów Roemerowej Mateuszowej, sściny sumieliskiej.

Rafałówki, os., pow. szczuczyński, gm. Pruska, par. Bargłów; ob. Kroszewo.

Ragaischen Alt, fol. na prus. Litwie, pow. darkiejmski. Należy do majątku rządowego Beyershof 4½ klm. od st. poczt. i tel. Trempen. Obszar 617 ha.

Ragana, wś, pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Swięto-Jeziory. Odl. od Kalwaryi 29 w., ma 13 dm., 29 mk.

Ragap, rzeczka na pol.-prus. Litwie, pow. pilkałowski, obfitująca dawniej w wodę, obecnie latem wysycha.

Ragauen 1.) Gross al. Ragawischken vel Gross Rogauen, wś, pow. darkiejmski, st. p., tel. Darkiejmy. 2.) R. Klein al. Rogauen al. Nicklauszen, wś, tamże.

Ragiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze. Odl. od Władysławowa 32 w., ma 3 dm., 33 mk. W 1827 r. było 3 dm., 33 mk.

Ragneta, litew. Ragainyte, w dok. Ragnit, miasto na prus. Litwie, stolica powiatu t. n., leży nad Niemnem, o 11 klm. na płd.-wschód od Tylży, pod 55°1′ półn. szer. i 39°41′ ws. dług., nad bitymi traktami z Tylży na R. do Lasdehnen, taki sam trakt prowadzi z R. do Gąbina i Szillen. Powyżej R. wpadają do Niemna: Jura (Szeczuwa) i Szeszupa. Gleba w całej okolicy przeważnie gliniasta, piasczysta, w spodku mokra, ale wskutek drenowania żyzna. Łąk dużo dobrych. Po drugim brzegu Niemna wielkie bory, także około 30 klm. na wschód od R. znaczne lasy po obu brzegach rzeki. W 1866 r. było 223 dm. i 3746 mk. luteranów. Ludność miasta mówi po niemiecku, podczas gdy w okolicy lud wiejski posługuje się tylko przeważnie językiem litewskim. Trudnią się drobnym handlem, ogrodnictwem i rolnictwem. Sady owocowe R. słyną w okolicy. R. prowadzi handel drzewem z obszaru cesarstwa rosyjskiego; dwa tartaki parowe, fabryka francuskich kamieni młyńskich i browar piwny. R. jest siedzibą superintendenta, landrata, kasy powiatowej, urzędu mierniczego. Poczta i telegraf w miejscu; projektowana kolej żelazna z Tylży do Stołupian pójdzie przez Ragnetę. Poczta osobowa chodzi tu stąd do Gąbina, omnibus prywatny do Tylży i Neu Eggleningken. Jeszcze w epoce przedchrześciańskiej miała gród warowny, który Krzyżacy r. 1277 zdobyli i do szczętu zburzyli. W 1289 r. wybudował mistrz krajowy Meinhard z Kwerfurtu w pobliżu dawnej twierdzy nową i nazwał ją Landeshut; nazwa ta jednak wnet się na „Ragnetę“ zamieniła. Z powodu korzystnego położenia stała się ona stolicą jednej z najgłówniejszych komturyi pruskich, obejmującej okolice nadniemeńskie, na południe aż do Pregoły i wzdłuż kuryjskiej zatoki aż pod Łabiewo. Papież Urban V upoważnia we wrześniu 1368 między innym i „dem Gebietiger des Do (Dtschen Ordens) in ….Ragnit“, jeżeli z własnym proporcem do walki idą do używania „altaris portatilis,“ przy którym na stosownych miejscach mogą kapłani „antequam illucescat dies, circa tamen diurnam lucem“ mszę odprawić (ob. Cod. dipl. Warm., III). Znaczenie strategiczne R. zmalało po pokoju toruńskim, a jeszcze więcej, gdy z początkiem XVI wieku została majątkiem stołowym księcia. Komturyą zniesiono, a w jej miejsce utworzono wójtostwo główne, z 10 okręgów się składające. Prawo miejskie nadał R. w 1722 r. Fryd. Wilhelm I. Dziś mieści się w zamku sąd powiatowy i więzienie. W okolicy znaleziono różne zabytki z czasów pogańskich, między innemi brązową ozdobę do włosów w formie igły.

Ragnecki powiat leży między 39° 28′ a 40° 15′ wsch. dłg. i 54° 18′ a 55° 8′ płn. szer.; graniczy ze wschodu z gubernią suwalską i pow. pilkałowskim, z południa także z pilkałowskim i wystruckim, z zachodu z nizinnym, z północy z tylżyckim i gub, kowieńską. Obejmuje 22•3 mile kwadr. Największa długość jego wynosi mil 8, szerokość zaś 5 mil. Obszar powiatu jest nizinną, równiną, jedynie w części zachodniej spotykamy tu i ówdzie nieznaczne wyniesienia. Na najwyższej z nich leży wieś Lengwethen, 220 stóp n. p. m. Bałtyckiego. Na północy podnosi się teren łagodnie aż ku brzegom Niemna, a samo miasto leży na wzgórzu nieznacznem. Gleba różna; na północy prawie wyłącznie pola piaszczyste i bagniste lub nad rzeczkami takież łąki, na południu grunt ciężki, gliniasty. Klimat w ogóle dość ostry. Z wód największy Niemen z Jurą i Szeszupą; prócz nich Wystruć w połudn. części, często bardzo z brzegów występująca, i Tylzyl, poboczna Niemna, pod Tylżą doń wpadająca. Ogółem obejmuje powiat 238,440 mr. pól uprawnych, 1,997 mr. ogrodów, 66,052 mr. łąk, 44,038 mr. pastwisk, 96,497 mr. lasów. Uprawia się przeważnie: pszenica, żyto, jęczmień, koniczyna, kartofle, w ostatnim czasie także buraki. Siano nie wiele warte z wyjątkiem łąk nadniemeńskich. Chów koni rozpowszechniony, mianowicie t. z. litewskich, u­szla­chet­nio­nych krwią arabskich i angielskich, ze stadnin trakeńskich. Chów bydła wzmógł się znacznie ostatniemi czasy, postęp ten jednakże wyłącznie prawie po dominiach widoczny, wieśniak chowa rasę krajową. Hodowla owiec i świń dość znaczna, drobiu nic nad domową potrzebę. Pszczelnictwem zajmują się mało. Zwierzyny w skutek nieurodzajności ziemi nie wiele, więc polowania po lasach nie szczególne, tem więcej, że mieszkańcy wiosek nad lasami leżących zwierza ochraniać nie umieją. Gospodarstwa rybne nie są prowadzone, choć wody obfite w różne ryb gatunki. Powiat posiada jedno tylko miasto, wsi 311, dóbr z folwarkami 53. Podług ostatniego spisu ludności (1886) było 54,495 mk., w tem ⅔ Niemców, ⅓ Litwinów. Między pierwszymi liczni potomkowie Salzburgczyków, sprowadzonych przez Fryderyka Wilhelma I, a siedzących przeważnie w wsiach Sengwethen, Szillen i Kraupischken. Według statystyk niemieckich z r. 1878 mówiło 35,000 po niefmiecku, 17,000 po litewsku, lecz (dodaje taż statystyka) „wielu Niemców tak się zlitwiniło, że choć niemieckie noszą na­z­wi­s­ko, tylko po litewsku mówią i rozumieją“. Są wszyscy wyznania luterskiego i w całym powiecie ledwie kilkuset żyje katolików. Przeważna część mieszkańców trudni się rolnictwem; rzemieślników jest mało; handel ogranicza się prawie wyłącznie na drzewie i produktach rolnych. Z zakładów przemysłowych posiada powiat po kilkanaście gorzelni, cegielni i browarów, znaczną liczbę wiatraków; są także tartaki i większe fabryki papieru w Wischwill. W ogóle jednak ruch przemysłowy jest mały (ob. Weiss, Preus. Littauen und Masuren. Glagau, Littauen und d. Littauer; Toeppen, Hist. comp. Geogr. v. Preussen; Reichspost-gebiet). Ad. N.

Ragnit 1.) Althof (niem.), dobra i osada na prus. Litwie, tuż przy mieście Ragnecie. 2.) R.–Preussen (niem.), wś na prus. Litwie, tuż przy Ragnecie.

Ragojna, nazwa często używana na Litwie dla miasta Ragnety.

Ragosballis (niem.), fol. na prus. Litwie, pow. stołupiański, należy do domeny królew. Goeritten. Poczta, tel. i st. kol. żel. Stołupiany. Obszar 137½ ha.

Ragoschen Klein al. Klein Koenigsberg, wś, pow. darkiejmski, st. p. i tel. Trempen.

Ragowica, rzeczka na pol.-prus. Litwie, pow. darkiejmski, lewoboczny dopływ Węgorapy, wpadająca do niej po przyjęciu Szaltyny przy mieście Darkiejmach.

Ragupoenen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. piłkałowski, st. pocz. Schorellen.

Rahnen (niem.), wś, pow. gąbiński, st. p. Nemmersdorf.

Rajgrodzkie jezioro, jedno z większych śród pojezierza bałtyckiego, rozciąga się w dorzeczu Łyku (dopł. Biebrzy) czterema odnogami, wychodzącymi wachlarzowato z jednego punktu, na wschód od miasta Ełku. Odnogi te zwrócone są ku północy, płn.-wschodowi i płd.-wschodowi. Każda z nich ma od 4 do 5 w. długości a ½ do 1 w. średniej szerokości. Północna i część płn.-wschodniej leżą na obszarze pow. leckiego (w Prusach), pozostałe w pow. szczuczyńskim. Jest ono jednym z ogniw łańcucha jezior ciągnącego się od Węgoborku w płd.-wschodnim kierunku. Objęte ramionami wachlarza obszary lądu są przestrzeniami w części wzgórkowatemi, w części lesistemi i podmokłemi. Przy końcu wschodniego ramienia leży na wchodzącem w jezioro przylądku os. Rajgród, przy której wypływa z jeziora rzka Jegrznia, łącząca je z przyległym (w płd.-wschod. stronie) jez. Dręctwo i prowadząca wody obu jezior do rz. Łyku, na płd. od Ciszewa. Rzeczka ta jest właściwie dalszym ciągiem rzki Lega, łączącej jeziora: Stace i Skawęckie [Selmęt czy też (błędnie) Skomętno?] z Rajgródzkiem. Obszar jeziora wynosi podobno do 3000 mr. (w obrębie królestwa), w Prusach znacznie mniejszy. Na wschód i południe rozciągają się rozległe, podmokłe przeważnie lasy leśnictwa rajgrodzkiego, które przerzyna szosa idąca od Łomży na Rajgród do Suwałk. Br. Ch.

Rajgród, osada miejska nad jez. Rajgrodzkiem, przed 1867 r. miasteczko, pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rajgród. Leży przy drodze bitej z Warszawy do Kowna, pomiędzy Grajewem a Augustowem, odl. 224 w. od Warszawy, 31 w. od Szczuczyna, 17½ w. od Grajewa, 3 w. od granicy pruskiej. Osada zajmuje półwysep wchodzący w jezioro, na krańcu półwyspu wznosi się nasyp (grodzisko), zwany Górą zamkową, czworokątny u szczytu, mający 390 kroków obwodu. R. posiada kościół paraf. drewniany, kościół ewang. reformowany, synagogę, szkolę począt., urząd gm., st. poczt., aptekę, 217 dm., 3916 mk. (1932 męż., 1984 kob.). Do osady należy 2696 mr. ziemi. Odbywa się tu 6 jarmarków. Ludność przeważnie żydowska, trudni się drobnym handlem, którego główny artykuł stanowią ryby wędzone (sielawy i węgorze). Około r. 1280 Narymunt, ks. litewski, wkroczył na Podlasie i zająwszy kraj cały, dał go za udział bratu Trojdenowi. Ten dla zabezpieczenia granic od Prusaków i Mazurów, wzniósł gród warowny nad jeziorem. W akcie rozgraniczenia Podlasia (ziemi wizkiej i goniądzkiej) z Litwą w 1358 r. (Kod. Maz., 73), R. wymieniony jest jako punkt graniczny wraz z rzeką Nettą. Czy zamek Rongart, wzniesiony wedle Wiganda w 1360 r. przez Kazimierza W. i zburzony wkrótce przez Krzyżaków, można uważać za Rajgród, jest rzeczą wątpliwą. Zdaje się że R. należał do Litwy i był własnością książęcą, nadaną następnie kniaziom Glińskim. Gdy głośny w dziejach kniaź Michał za zdradę został ukarany konfiskatą, rajgrodzkie dobra 1509 r. nadane zostały przez Zygmunta I Mikołajowi Radziwiłłowi, woj. wileńskiemu. W ciągu XVI w. ststwo rajgrodzkie występuje w regestrach poborowych bądź oddzielnie, bądź tez jako „tenuta“, łączona ze ststwem augustowskiem. W 1580 r. dochód z obu oceniony na 2967 zł. gr. 25, kwarta zaś oznaczona 593 fl. 17 gr. W 1593 r. wyznaczono ststwo rajgrodzkie na gwarancyą oprawy dla Anny, żony Zygmunta III (ob. Podlasie, t. VIII, 417). W 1616 r. zostaje ststwo w ręku Piotra Dulskiego a w 1632 r. na akcie elekcyi Władysława IV podpisał się Krzysztof Dulski, rajgrodzki i augustowski starosta (Vol. Leg., III, 145 i 365). Lustracya z r. 1664 wspomina, iż na starostwie rajgrodzkiem zabezpieczono posag królowej Maryi Ludwiki; obejmowało wtedy miasto R. z folw. i wsie: Dręstwo, Krocówka, Indziki, Czarnylas, Kosówka, Miecze, Kosiły, Chmiele, Barszcze i dwa lasy, zw. Rybczyna i Bełza. W 1674 r. ststą raj grodzkim jest Jan Kazimierz Tedwin, podkomorzy derpcki (Vol. Leg., V, 131). Król Jan III przywilejem 1679 r. potwierdza nadane przez Annę z Radziwiłłów Kiszczynę prawo magdeburskie i różne swobody dla tego miasta. W 1771 r. posiadali je Dominik Medeksza, podkomorzy kowieński, wraz z żoną An­ną z Wil­cze­w­skich, którzy zeń opłacali kwarty złp. 1298 gr. 18, a hyberny złp. 1096 gr. 29; jednakże już na sejmie warszawskim w r. 1775 Stany Rzpltej nadały te dobra narodowe w emfiteutyczne posiadanie Rydzewskiemu, podstolemu wizkiemu, wraz z wójtostwem (Vol. Leg., VIII, 141). D. 22 maja 1831 r. generał rossyjski Sacken, uważając pozycyą R. jako klucz wdztwa augustowskiego i Litwy, zajął miasto z korpusem 7000 żołnierzy, umocniwszy wzgórze zamkowe bateryą z 14 dział oraz ostrokołem. Dnia 28 nadciągnął Dembiński w przedniej straży korpusu Giełguda, a po zaciętej walce opanował tę pozycyą. Sacken cofnął się do Augustowa (Puzyrewski, Wojna 1831 r., str. 264; Pam. Dembińskiego, I, 270). Jako punkt pograniczny R. był rynkiem handlowym na produkty litewskie a głównie futra, które do R. sprowadzane, rozchodziły się ztąd po całem Mazowszu. Kościół katol. drewniany, p. w. Narodz. N. M. P., założony był podobno wraz z parafią w 1519 r. przez Mikołaja Radziwiłła. Obecny zbudowany w r. 1764 przez Jana Olszewskiego, proboszcza, a poświęcony dopiero w r. 1820 przez Augusta Marciejewskiego, sufrag. augustowskiego. R. par., dek. szczuczyński (dawniej wąsoski), ma 6073 dusz (w 1885 r.). Opis i rysunek grodziska w R. podał Al. Osipowicz w Tygod. Illustr. z 1867 r. (Nr. 384). W 1859 r. dobra rządowe R. miały ogólnej rozl. mr. 20,330. Z tego w 1841 r. nadano na prawach majoratu radcy tajnemu Czetyrkinowi dobra Netta, składające się z fol. Netta mr. 1083, Borsuki rur. 223, Bargłówka mr. 830, lasu mr. 1426; probostwo Netta mr. 177; osady: Choszczowskie mr. 39, Choszczewo trzciane mr. 58, Stare Nowiny mr. 35; wsie: Netta mr. 2593, Borsuki mr. 351, Czarnybród mr. 55, Naddawki mr. 45, Borki mr. 54, Sosnowo mr. 42, Karpa mr. 102, Lipowo mr. 158, Pieńki mr. 124, Piekutowo mr. 292, Stare Nowiny mr. 150, Pruchnowo mr. 117, Bargłówka mr. 648. W ogóle wydzielono na majorat Netta mr. 8621. W r. 1844 dołączono do majoratu Pruska i Tajno generał-majorowi Zabołockiemu 2 jeziora: Tajno mr. 306, Dręctwo mr. 424, razem mr. 730. Pozostała część dóbr obejmowała mr. 10,797. W skład jej wchodziły: mto Augustów; folw.: Bargłów mr. 239, Augustów mr. 279; osady: Bargłów Kościelny mr. 275, Zalaskowy Kąt mr. 71, Kanałowa Sosnowo mr. 8, Probostwo rur. 105, odpadek Karpa mr. 741. Pod szosą, rzeką i kanałem 62 mr. Wsie: Bargłów Kościelny mr. 1179, Bargłów Dworny mr. 1626, Brzozówka mr. 1421, Rudka Nowa mr. 1495, Budka Stara mr. 1114, Jeziorki mr. 1652, Uścianki mr. 461, Cerkasowizny mr. 142, Chojnów (rozl. niewykazana), wybraniectwo Rudka mr. 108. Leśnictwo rządowe R. ma obecnie 27,214 mr. obszaru. M. R. Wit.

Rajgród, miejscowość leząca po prawej stronie drogi z Druskienik i Ratnicy do Grodna, w pobliżu brzegu Niemna. Jestto kotlina błotnista po wyschłem jeziorze. Według ludowego podania miało istnieć zapadnięte kiedyś miasto Rajgród (Narbutt, Pisma pomn., Wilno 1856, str. 224–5). Legendę pomieścił Marcin Ciepliński w „Ondynie wód druckienickich“ (1845, zesz. VI, str. 15). M. R. Wit.

Rajniszki, os., pow. władysławowski, gm. i par. Błogosławieństwo, odl. od Władysławowa 41 w., 1 dm., 9 mk.

Rajsda, rzka na pruskiej Litwie, w pow. darkiejmskim, dopływ Skardupy, która złączywszy się z Jodupą wpada do Auksumy.

Rajszupie, wś i os., pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol, odl. od Maryampola 10 w., ma 20 dm., 216 mk. Os. R. powstała z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 174: gr. or. i ogr. mr. 111, łąk mr. 56, past. mr. 4, nieuż. mr. 3; bud. z drzewa 9.

Rajszupka, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 9 w., ma 8 dm., 84 mk.

Rakowicze, wś, pow. augustowski, gm. Hołynka, par. Rygałówka (wschod. obrz.), odl. od Augustowa 46 w., ma 54 dm., 398 mk., 52 os., 1117 mr. Wchodziła w skład majoratu rząd. Łabno. W 1827 r. było 54 dm., 186 mk.; należała do par. Teolin.

Rakówek 1.) al. Zosinów, pow. war­szaw­ski, gm. Pru­sz­ków, par. Słu­żew. 2.) R., pow. jęd­rze­jo­w­ski, gm. Ra­ków, par. Jęd­rze­jów. W 1827 r. było 3 dm., 15 mk., par. Imiel­no. 3.) R., w, pow. suwalski, gm. Czostków, par. Filipów, leży nad jeziorem t. n., na samej granicy od Prus, odl. od Suwałk 30 w., posiada szkołę początk., 32 dm., 354 mk. 4.) R., wś, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. od Suwałk 27 w., ma 16 dm., 142 mk. W 1827 r. było 13 dm., 91 mk. [Nazwa Rakowek wyparła pierwotną litewską nazwę Tarliny.] Br. Ch.

Rakówek, jezioro w pow. gołdapskim, ciągnie się wzdłuż granicy król. polskiego, dotyka jej dwoma odnogami, na jakie się tak północny, jak południowy koniec jeziora prawie zupełnie równo dzieli. Jedna z odnóg wchodzi na obszar pow. suwalskiego przy wsi Rakówek, w okolicy Przerośli. Wypływa zeń Rominta [Błąd, jezioro nie ma powierzchniowego odpływu, a Błędzianka (w dolnym biegu Rominta) wypływa z jez. Wersele.] Ad. N. [Dziś jez. Pobłędzie, por. wś Pablindszen i jez. Poblindzie.]

Rakówko 1.) wś na pol.-prus. Mazurach, pow. jańsborski, odl. 2 klm. od granicy król. polskiego, 5 klm. od Dłutowa (st. pocz. i tel.). Hieronim v. Gebesattel, komtur baldzki, nadaje Krzysztofowi Niedzwiedziowi (Nezewitz, Nyetzew) i Stanisławowi Turowskiemu na prawie magdeburskiem 20 włók między Wicentą, Mazowszem, Jeżami i strumykiem Dziadówka, który uchodzi do Piszy. Dan w Baldze r. 1496. 2.) R., dobra ryc. z fol. Czarnowem i Tarnowem, pow. gołdapski, 9 klm. od st. pocz., tel. i kol. żel. Gołdapi. Obszar 1187 ha. 3.) R., ob. Kociołek. Ad. N.

Ralle, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Łoździeje, odl. od Kalwaryi 28 w. Wś ma 18 dm., 193 mk.; fol. 8 dm., 28 mk. W 1827 r. było 12 dm., 96 mk. Fol. R. z nomenkl. Grudziszki al. Gorciszki i Morgi, miał w 1871 r. rozl. mr. 802: gr. or. i ogr. mr. 282, łąk mr. 196, past. mr. 36, lasu mr. 288, nieuż. mr. 17; bud. z drzewa 14; las nieurządzony, młyn wodny. Wś R. os. 19, z gr. mr. 355; wś Wierstomino Ralskie os. 12, z gr. mr. 394. Br. Ch.

Ramberg (niem.), dobra ryc. na prus. Litwie, pow. darkiejmski, 7 klm. od st. p. Szabienen. Obszar 266 ha.

Ramige, nazwa starożytnej warowni koło góry Rombinus, na Litwie pruskiej.

Rammonischken (niem.), wś na prus. Litwie, pow. pilkałowski, st. p. Schillehnen.

Ramnowo, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krasna, odl. od Kalwaryi 18 w., ma 120 dm., 376 mk.

Ramoschkehmen (niem.), wś na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. p. Wilhelmsberg.

Rapa 1.) wś na pol.-prus. Mazurach, pow. ządzborski, nad jez. Łuknajńskiem, o 2 klm. na płn. od łuknajńskiego przewozu, gdzie się łączą wody jez. Łuknajńskiego z jez. Śniardawskim, na wschód od Mikołajek (st. p.). 2.) R., ob. Węgorap. Ad. N.

Raponiszki, os., pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 44 w., ma 2 dm., 22 mk.

Raszewo, dobra, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Gudziewicze, o 51 wiorst od Grodna.

Rasznowo, wś włośc., pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo, odl. od Maryampola 45 w., 15 dm., 114 mk., 16 os., 319 mr. W 1827 r. było 7 dm., 198 mk. Wchodziła w skład dóbr Freda Dolna; obszar dworski i lasy weszły w skład dóbr Mazuryszki (ob.).

Rasztobol, wś, pow. suwalski, gm. Jeleniewo, par. Filipowo, odl. od Suwałk 14 w., ma 13 dm., 105 mk. W 1827 r. należała do par. Jeleniewo, miała 15 dm., 95 mk.

Ratkehmen (niem.), maj. na prus. Litwie, pow. darkiejmski, 3 klm. od st. pocz. Szabienen. Obszar 271 ha.

Ratowicze, wś, pow. sokólski, w 1857 r. 18 ewang.

Ratowiec, uroczysko i osada, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Czarna Wieś, o 30 w. od Sokółki.

Ratowiecka Wólka, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Czarna Wieś, o 24 w. od Sokółki.

Ratowszczyzna, fol., pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. od Sejn 42 w.

Rauben 1.) wś, pow. wystrucki, st. poczt. Aulowoehnen. 2.) R. al. Degelgirren, wś na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. poczt., tel. i kol. żel. Darkiejmy. Ad. N.

Raudań, wś, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 3 w., ma 13 dm., 41 mk. R. gmina ma 13896 mr. obszaru i 3361 mk., sąd gm. okr. I i st. poczt. w Kalwaryi; urząd gm. we wsi Niemonajcie. W skład gminy wchodzą: Borowszczyzna, Bruki, Butanowice, Dominiszki, Dymitrowszczyzna, Iłgoławka, Iwantyszki, Iwaszki, Jachimowicze, Jawrynie, Jucewicze, Juniszki, Kamszyce, Karoliszki, Kochanowszczyzna wś i fol., Kwiatkowszczyzna, Łakińskie, Małakorzyść, Michaliszki, Niemonajcie, Nowiny, Paleńszczyzna, Palnica, Podkirsna, Pograntyszki, Pojawiszki, Poszeszupka, Poszyłale, Potrakinie, Raudań, Raudański-Ogród, Raudoniszki, Rudka, Samowszczyzna, Sontoka, Skiersobole-Rządowe, S.-Tatarskie wś i fol., Słobódka, Sośniki, Szarkowszczyzna, Sztegmanowo, Szyłańce, Taborowskie, Traki, Wincentyszki, Wysoka-Buchta, Zapolimo i Zubry.

Raudań al. Rawdań (od litew. raudonas-czerwony) 1.) dwór i dobra nad Niemnem, przy ujściu rzki Raudony, pow. kowieński, w 1 okr. pol., o 58 w. od Kowna, o 1 milę poniżej Wielony. W 1859 r. była tu kapl. domow. prawosł., st. pocz. i młyn wodny. Posiada pałac nad samym Niemnem, niegdyś zamek krzyżacki, mury którego tworzyły dawniej kwadrat, umocowany wieżami po rogach, z których jedna, wyższa od drugich, przechowuje się w pierwiastkowym kształcie; trzy inne wieże są znacznie uszkodzone a jedna ściana od zachodu zniesiona dla otwarcia widoku na Niemen. Na dziedzińcu zamkowym była niegdyś głęboka studnia, obficie wody dostarczająca, teraz zupełnie zasypana; pod wieżą zaś główną znajdował się loch prostopadły, mający wymiary wieży, która się nad nim wznosiła. Otwór do niego był tak wąski, że jeden tylko człowiek mógł się przezeń przecisnąć; było to zapewne więzienie zamkowe. Zamek ten wzniesiony został podczas wyprawy przedsięwziętej w 1337 r. na Litwę przez w. mistrza Teodoryka z Altenburga, przez głównego dowódcę krzyżowców ks. Henryka bawarskiego i nazwany przez niego Bayern al. Bayersburg, przez okolicznych zaś mieszkańców Raudonpillis (twierdza Raudony). Miejscowość ta przez samą naturę przeznaczoną została na silny gród warowny. Nie była to góra wysoka, ni stromemi opatrzona skałami, ale panowała daleko, w obie strony, nad Niemnem i traktem Zapuszczańskim. Wkrótce potem ks. Henryk zmuszony był opuścić Litwę, i udał się wezwany sprawami domowemi w ro­dzin­ne strony. Przed odjazdem nadał nowemu zamkowi herb Bawaryi, zaopatrzył go w dostateczną załogę oraz zostawił wielkie zapasy. Przejeżdżając przez Malborg sprzedał zamek R. oraz Friedeberg (wzniesiony na zgliszczach Wielony) w. mistrzowi za znaczną kwotę pieniężną. W następnym roku (1338) Giedymin, powróciwszy z wyprawy tatarskiej, jednemu z synów swoich polecił zdobyć zamek Bayern, ten jednak po dwudziestodniowym oblężeniu, wskutek nadejścia odsieczy pod wodzą marszałka zakonu Henryka Dussmera v. Aifberg i wojewody Renu, zmuszony był ustąpić. W odwrocie swym, który odbył się w zupełnym porządku, zeszedł znienacka i zdobył zamek Friedeberg (Wielonę), zostawił w nim silną i liczną załogę, a następnie z dymem puścił pobliski zamek krzyżacki Romayn-Werder, wzniesiony na wyspie Niemna, w pobliżu dzisiejszego Iłgowa, poczem z tryumfem powrócił do Wilna. Na początku 1339 r. Giedymin wyruszył wraz z synami swymi Olgierdem, Kiejstutem i Jawnutem na czele silnego wojska, odebrał zabraną znów przez Niemców Wielonę, poczem całą, potęgą uderzył na Bayern, ranny jednak przy szturmie, zmarł w Wielonie i tamże pogrzebany został u podnóża góry zamkowej. Po śmierci ojca Giedyminowicze zebrali się w Kownie i postanowili doprowadzić do celu rozpoczęte przez niego dzieło. Nad zgromadzonym 40,000 tysiącznem wojskiem objął dowództwo najstarszy z braci Montwid i po kilkudniowych zaledwie bojach, zdobył zamek Bayern i całą załogę wziął w niewolę. W 1343 r. zdobyty przez w. mistrza Ludolfa Koeniga von Weizau, został z jego polecenia zburzony i natomiast o milę poniżej, na wyniosłej górze, otoczonej ze wszech stron wąwozami, zbudowany wielki zamek, również Bayerburg zwany. Twierdza ta istnieje do dziś jeszcze i zowie się zamkiem Giełgudowskim, od na­z­wi­s­ka znakomitej ro­dzi­ny litewskiej, która go zamieszkiwała przed niedawnemi czasy. Od tego czasu zamek Bayern leżał zapomniany w gruzach blisko przez dwa wieki. Dopiero Zygmunt August nadał obszerne dobra raudańskie prawem dziedzicznem Kryszpinowi Kirszenstein, który odbudował zamek i w nim zamieszkał. Jego tarcza her­bo­wa po dziś dzień znajduje się nad głównem wejściem do zamku. W pierwszej połowie XVIII w., po wygaśnięciu Kryszpinów, odziedziczyli dobra raudańskie spokrewnieni z nimi Olendzcy, od których w 1810 r. nabył R. ks. Platon Zubów. Pod kierunkiem biegłego budowniczego polecił on restaurować uszkodzony przez pożar zamek, przed zupełnym jednak wykończeniem gwałtowny ogień zniszczył na nowo dach cały i wewnętrzne urządzenie. Śmierć nie dozwoliła mu ukończyć rozpoczętego dzieła. W spadku po nim R. z przyległemi włościami otrzymała baronowa von Pirch, 2-do voto gen. Kajsarowa, która wzięła się do odbudowania rezydencyi. Roboty ukończone zostały w 1871 r., użyty jednak do tego dzieła nieudolny budowniczy zeszpecił zamek, odejmując mu wszelką, cechę starożytności. Widok zamku w dzisiejszym stanie pomieścił Orda w swym Albumie, powtórzony w Kłosach (№ 638), dzieje zaś skreślił Baliński w Starożytnej Polsce (t. III, 542–3) i Wład. Zaleski w Kłosach (1879 r., № 711 i 712). 2.) R., Raudandwaris, ob. Czerwony Dwór. J. Krz.

Raude, folw., pow. gierdawski, st. pocz. i tel. Nordenburg.

Raudischken, dobra ryc., z fol. Waldhof, pow. gierdawski, 2 klm. od st. pocz. Perlswalde. Obszaru 945 ha.

Raudohnen 1.) wś na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. pocz. Kleszczewo. 2.) R., wś na prus. Litwie, pow. stołupiański, st. pocz., tel. i kol. żel. Stołupiany. 3.) R., wś, pow. gołdapski, st. pocz. Tollmingkehmen. Ad. N.

Raudonatschen 1.) dobra ryc. z folw. Laugallen, Schackwethen i Wedern, na prus. Litwie, pow. ragnecki, 7 klm. od st. pocz. i tel. Kraupischken. Obszar 1128 ha. Cegielnia i wiatrak. 2.) R., wś, tamże. 3.) R. Klein, kolon., w tymże powiecie, st. pocz. Rautenberg. Ad. N.

Raudoniki, wś nad rz. Jesią, pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Udrya, odl. od Kalwaryi 55 w., ma 15 dm., 143 mk. W 1827 r. było 11 dm., 73 mk.

Raudonis, jezioro w pow. kalwaryjskim, leży na prawo od drogi bitej z Suwałk do Kalwaryi, przy wsi Raudoniszki, ma brzegi nizkie, błotniste, bezleśne, do 214 mr. obszaru. Wypływa z niego rzeczka Raudonis.

Raudoniszki, wś w pobliżu jeziora Raudonis, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 5 w., ma 25 dm., 174 mk. Wchodziły w skład majoratu rząd. Kalwarya lit. B.

Raudonupie, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 31 w., ma 3 dm., 26 mk.

Raudszen 1.) ob. Peter Alksnapohl. 2.) R., wś na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. pocz., tel. i kol. żel. Ragneta.

Raugale al. Raugały, wś nad rz. Nopaitis, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par, Władysławów (odl. 8 w.), ma 14 dm., 139mk.

Raukothienen, wś na prus. Litwie, pow. tylżycki, st. pocz. Neu-Argeningken.

Rauschen 1.) dobra ryc. z udziałem do folw. w Altendorf, 1½ klm. od Gierdaw. Obszar 131 ha. 2.) R., wś, pow. rybacki, st. p. St. Lorenz. 3. R. Klein, osada, pow. gierdawski, blisko Gierdaw, kopalnie bursztynu.

Rauschin, rzeka, płynie na granicy pow. pilkałowskiego i stołupiańskiego, od Torpupoehnen do Daynen i po za granicą król. polskiego, gdzie wpada do Szyrwinty pod osadą Szyrwinty, w pow. władysławowskim. Ad. N.

Rautersfelde, dobra ryc., pow. gierdawski, 6 klm. od Gierdaw (st. pocz., tel. i kol. żel.). Obszar 333½ ha.

Rautershof, fol., pow. gierdawski, st. p. Skandau.

Rawele, wś, pow. suwalski, gm. Kadaryszki, par. Lubowo, odl. od Suwałk 29 w., ma 28 dm., 249 mk. W 1827 r. było 14 dm., 145 mk., należały do par. Wiżajny. [Powinno być: Rowele.]

Razodranka al. Razadranka, 1.) Stara, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Kamionka, o 11 w. od Sokółki. 2.) R. Nowa, wś, tamże, o 10 w. od Sokółki.

Rdzawe 1.) al. Rdziawe, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski, blisko granicy powiatu gołdapskiego, st. pocz. i tel. Grabowo. Ks. Olbracht nadaje r. 1560 Kasprowi Nostyczowi 60 włók boru w powiecie straduńskim, położonych obok 50 włók, które Nostycz kupił. Granica 60 włók zaczyna się od miejsca, gdzie powiaty straduński i węgoborski się stykają, idzie potem do włości Grzegorza z Domaszewa, który był sołtysem wsi pod wysoką górą, do jeziora rdzawskiego (Riedzewo), do wielkiego kamienia, do włości Grzegorza, sołtysa, i do wsi Wężowo. Na tem terytoryum powstały Rdzawe i Golubie. R. 1589 sprzedaje Fryderyk Nostycz, dziedzic na Lampertsdorfie, radca JXMci, Stańkowi, sołtysowi z Szczybał, Nikołajowi Golubiowi i Szymonowi Gucowi 16 włók, włókę po 50 kop. czyli 100 złot. pol. na prawie chełm., t. j. Rdzawe (ob. Kętrz., O ludn.). [Później Rostau (mapa WIG 1932 r.), dziś wieś nie istnieje, por. Stacze 3.).] 2.) R., dobra ryc., tamże. Obszar 101 ha. Ad. N.

Rebel, dobra na pol.-prus. Mazurach, pow. lecki, st. pocz. Dunajki. [Niem. Röbel, na płn.-wsch. od Gorłówka, blisko rzeki Ełk, dziś Kije, gm. Świętajno.]

Reckeln 1.) wś, pow. gąbiński, st. pocz. i tel. Nemmersdorf. 2.) R., wś, pow. stołupiański, st. pocz. i tel. Stołupiany.

Reddicken, wś, pow. gołdapski, st. poczt. Szittkehmen. [Dziś Redyki. Krótko po II wojnie św. wymyślono dla miejscowości dwa różne potworki językowe: Radiowo i Redliński, które na szczęście nie utrzymały się.]

Refuzowizna, niem. Refusowiszna, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski, o 1 klm. od granicy król. polskiego. St. p. Wieliczki. [Na płd. od Raczek Wielkich, dziś Godziejewo.]

Regellen, wś, pow. gołdapski, przy bitym trakcie z Gąbina do Ełku, na płn.-wsch. od Gołdapi, wznies. 250 mt. npm., ma 390 mk. ewang. Gleba gliniasta, mieszkańcy trudnią się rolnictwem i chowem bydła i koni. St. p. w miejscu. Ad. N. [Regiele.]

Regiel al. Ryyiel, Regell, Riegell, Rygielsk, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad jeziorem t. n., na zrębie baranowskich lasów. St. p., tel. i kol. żel. Ełk, o 7 klm. na płn.-zach. R. istniał już r. 1473; Walter Kiekierzyc bowiem nadał, niewiadomo w którym roku, Janowi Rygielskiemu na prawie magdeburskiem 30 włók; przywilej ten odnowił r. 1499 Rudolf v. Diepoltskirchen, komtur ryński, wdowie po Janie Rygielskim. Ad. N.

Regielnica al. Rygielnica al. Klein Rygel, Rygelnitcze (dok.), dobra na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad jeziorom regielskiem, 7 klm. od Ełku, gdzie st. p., tel. i kol. żel. R. istniała już r. 1484. R. 1544 nadaje ks. Olbracht Janowi Małeckiemu (Maletius), plebanowi łeckiemu, 5 włók i 20 mr. nad jeziorem rygielskim i strumykiem Rygielnica [Dziś oficjalnie Regielnica.]. Dan w Królewcu, 16 października 1544 r. Ad. N.

Regielski Róg, niem. Reglersche Spitze, os. leśna, na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad jez. łeckiem. Osada leży na końcu cypla, jakim jezioro łeckie na wschodnim brzegu w ląd się wrzyna. Ad. N.

Regielskie jezioro, małe jez. na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, prawie okrągłe [Mowa zapewne o mniejszym jeziorku, bezpośrednio nad którym leży Regiel.], odl. o 2 klm. od wielkiego jeziora Selment.

Regulówka, dobra ryc., pow. węgoborski, 7 klm. od st. p. i tel. Kruklanek, z wiatrakiem. Obszaru 445 ha; wś polska. W r. 1576 mieszka tu Marcin Drygalski.

Reichenthal, uroczysko, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Gró­dek, o 36 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Reimerischkchen, pow. gierdawski, ob. Neu-Astrawischken.

Rejst, jezioro w pow. sejneńskim, w gm. Krasnogruda, ma 20 mr. obszaru.

Rejsztokiemie, wś, pow. suwalski, gm. Sejwy, par. Puńsk, odl. od Suwałk 23 w., ma 37 dm., 276 mk.

Rekicie, fol., pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Żydomla, o 21 w. od Grodna.

Rekiele, wś, pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Szaki, odl. od Władysławowa 30 w., ma 2 dm., 37 mk., 93 mr. W 1827 r. było 2 dm., 55 mk. Wchodziła w skład dóbr Giełgudyszki.

Rekle 1.) wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 3 okr. pol., gm. Kry­pno, 35 w. od Bia­łe­go­sto­ku. Wchodziła w skład ststwa kny­szyń­skie­go (ob. Knyszyn). 2.) R., wś, pow. poniewieski, w 1 okr. pol., o 10 w. od Poniewieża.

Rekowiszki, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. od Maryampola 25 w., ma 5 dm., 70 mk. W 1827 r. było 4 dm. 44 mk.

Remienkinie, wś, pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry, odl. od Suwałk 14 w., leży śród błot, między jez. Leszczewo i Żubr, ma 43 dm., 346 mk. W 1827 r. 20 dm., 107 mk. [Dziś Remienkiń.]

Remos, fol. dóbr Kirsna-Ostrów, w pow. kalwaryjskim.

Repichy […] 4.) R., wś, pow. prużański, w 2 okr. pol., gm. Bajki, o 14 w. od Prużany.

Repiszcza, uroczysko, pow. prużański, w 4 okr. pol., gm. białowiesko-aleksandrowska, o 45 w. od Prużany.

Repnowo, fol., pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. od Władysławowa 28 w., ma 1 dm., 22 mk.

Resia, starożytna ziemia, ob. Kwidzyn (t. V, 31). [Zobacz też: Resin, Reysen.]

Resin, starożytne terytoryum pruskie, ob. Pomezania (t. VIII, 739). [Zobacz też: Resia, Reysen.]

Resurs, fol., pow. Kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, odl. od Kalwaryi 16 w., ma 13 dm., 28 mk.

Reszczyńce, uroczysko, pow. prużański, w 1 okr. pol. gm. Nikitycze o 9½ w. od Prużany.

Reszecie al. Rzeszetniki, wś, pow. sejneński, gm. Klejwy, par. Sejny, odl. od Sejn 9 w., ma 7 dm., 72 mk. W spisie z 1827 r. wś Rzeszetniki ma 9 dm., 51 mk. [Na wsch. od wsi Wiłkopedzie, dziś nie istnieje.]

Reszki […] 4.) R., wś i folw. nad jeziorem t. n., pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Rajgród, odl. od Augustowa 18 w.; folw. ma 4 dm, 8 mk.; wś 19 dm., 283 mk. W 1827 r. było 19 dm., 131 mk. Jezioro łączy się kanałem z jez. Kuków.

Reszkowce 1.) wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Romanówka, o 22 w. od Sokółki. 2.) R., uroczysko, tamże, o 21 w. od Sokółki.

Rethow, terrytoryum ziemi nadrowskiej, wspominane u Dusburga. Domyślają się, że leżeć musiało w okolicy Welawy, gdzie kilka wsi nosi nazwę „Richau“, w której dopatrują się owego starego Rethow. Ad. N.

Reutersdorf, wś, pow. gołdapski, st. p. Grabowo. [Między Grabowem a Włostami, dziś nie istnieje.]

Rewejki, wś, pow. prużański, w 2 okr. pol., gm. Malecz, o 21 w. od Prużany. Należała do ekonomii prużańskiej, darowanej przez cesarzowę Katarzynę II gen. Rumiancowowi.

Reysen al. Resien, terra R. i Rezyx, stare terytoryum pruskie w Pomezanii; posiadało dwie warownie, tam gdzie dziś jest wś Riesenkirch i mto Prabuty. Sięgało aż pod Kwidzyń (ob. Dusburg, III, c.9 i 14 i Toeppen Hist. comp. Geogr. v. Preussen, str. 12). [Zobacz też: Resia, Resin.]

Reżgale, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi, odl. od Władysławowa 33 w., ma 36 dm., 269 mk.

Reżuki, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi, odl. od Władysławowa 29 w., ma 5 dm., 28 mk. W 1827 r. było 4 dm., 43 mk.

Rękusy, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, 5 klm. na płn.-zach. od Ełku (st. p. i tel.), wś zdawna i dotąd polska. Rudolf von Diepoltskirchen, komtur ryński, nadaje 1494 r. Maciejowi Rękusowi (Renkus, Rankus) na prawie magdeburskiem 7½ włók między Bartoszami, Czarnym Mikołajem, Kowalem z Szarku i Zceysen. Por. Kulisze. Ad. N.

Ręszczyzna, dobra, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Gró­dek, o 25 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Ribbenischken al. Ribbeniszken, wś na prus. Litwie, pow. gołdapski, st. p. Zitkiemy. [Dziś Uwarowo (ros. Уварово) w obw. kaliningradzkim, ok. 4 km na płn.-zach. od Żytkiejm.]

Ribbiunen, wś, pow. gąbiński, st. Walterkehmen.

Riedelsberg 1.) wś kościelna na pruskiej Litwie, pow. gąbiński, posiada kościół paraf. katolicki, należący do dyecezyi warmińskiej. Około 1880 r. było 383 komunikujących. Ludność wsi litewska. 2.) R. al. Riedelsruh, os., pow. ragnecki. st. Wischwill.

Rittersfelde al. Neu Maygunischken [(3.)], Hoffmannshof, wś, pow. gąbiński, st. p. Walterkehmen.

Ritterstreu, folw. na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. p. Kraupischken.

Roczyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi, odl. od Władysławowa 29 w., ma 6 dm., 59 mk., 203 mr. obszaru. W 1827 r. było 7 dm., 64 mk. Wchodziła w skład dóbr rządowych Kidule.

Roedszen al. Roidszen, wś, pow. gąbiński, st. p. Walterkehmen, 9 dm., 81 mk., 213 ha.

Rog, rus. Roh, Rich. Nazwa ta, przywiązana do wielkiej liczby miejscowości, przeważnie leśnych, występuje szczególniej na obszarach Rusi. Roh dawniej u Rusinów był synonimem lasu, a nawet według Moroszkina wyraz ten i dziś jeszcze jest w użyciu na oznaczenie lasu. Przeto nie jest do przyjęcia tłumaczenie tej nazwy miejscowej ani w znaczeniu rogu zwierzęcego ani też w znaczeniu angułu czyli ostrego klinu lasu lub boru (rogu); – nazwa ta stosuje się bowiem wprost do samego lasu, a bynajmniej ani do figury, ani do położenia onego. W nazwie roh, rih, róg tkwi pierwiastek sanskrycki ruh (crescere rość); stąd po sanskrycku rohi, ruksza, drzewo; starosłowiańskie roszcza las; rossyjskie roż (żyto). W polskim zaś i ruskim języku dalszymi tegoż samego wyrazu pochodnikami są: rohoża, rogoża, rózga, rohatyna (włócznia). Wyraz łaciński rogus oznacza stos drew, na którym palono umarłych. Roh według Narbutta po litewsku oznacza ołtarz; stąd Świętyroh, miejsce na którem później stanęło miasto Wilno. W nazwie uroczysk leśnych albo osad wyraz Roh, na Rusiach, albo sam oddzielnie, albo z przyrostkiem przymiotnikowym występuje zwykle, np. Zełenyj roh, Berestowyj roh, Lipow roh, Krasnyj roh, Lisiczy roh. Towstorohi (gęste lasy), lub Bohatyryn roh, Storożowyj roh (lasy gdzie straż od pól odbywali Kozacy ukraińscy); Stryjów roh, Semenow roh, Nikityn roh, Tagan roh. Oto jeszcze w starym dokumencie rozgraniczenia dóbr berdyczowskich i machnowieckich z 1614 r. tenże wyraz roh w znaczeniu lasu jest użyty wyraźnie: „tam gdzie przyszła pięta gruntu januszpolskiego“—mówi tenże dokument—„stoi krąg dąbrowy, który zowią Storożowym lasem czyli rogiem“. Ten las czyli róg Storożowy stał tuż nad Czarnym szlakiem. Słowiańska Raguza, na brzegach morza Adriatyckiego, prawdopodobnie może też pochodzić od wyrazu roh pojętego w znaczeniu lasu; to też i Dubrownik jest, jak wiadomo, drugiem tegoż miasta na­z­wi­s­kiem. Ed. Rul.

Rog 1.) wś, pow. niborski, st. p. Muszaki, 107 dm., 663 mk., 2047 ha. R. był wsią dannicką, obejmującą 58½ włók; sołtysem w 1571 r. jest Marcin Płoski; r. 1600 mieszkają tam sami Polacy. 2.) R., wś na pol.-prus. Mazurach, na płd. brzegu jez. Święce, naprzeciw Węgoborku położonego, blisko płn. brzegu, pow. węgoborski, tamże st. p., tel. i kol. żel., 6 dm., 39 mk., 184 ha. 3.) R., wybud. przy wsi Pierkunowie, blisko jez. Leckiego, na pol.-prus. Mazurach, pow. lecki, st. p. i tel. Lec. 4.) R. al. Rock, Rogen (dok.), wś na pol.-prus. Mazurach, pow. lecki, tuż przy granicy pow. margrabowskiego, nad małem Lękukskiem jeziorem, ½ mili od st. p. i tel. Orłowa. [Także Rhog, na zach. od jez. Łękuk i płn. od jez. Róg, dziś nie istnieje.] Ad. N.

Rogacze 1.) w spisie z 1866 r. Roganicze, wś włośc., pow. lidzki, w 3 okr. pol., gm. i okr. wiejski Szczuczyn, o 7 w. od Szczuczyna, ma 5 dm., 50 mk. (w 1864 r. tylko 13 dusz rewiz.); należy do dóbr skarb. Ro­dzie­wi­cze. 2.) R., białorus. Rahaczy, wś w pobliżu rz. My­szan­ki, pow. nowogródzki, gm. Krzy­wo­szyn, ma 15 osad. 3.) R., wś, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 5 okr. pol., gm. Rogacze, o 57 w. od Brześcia. 4.) R., wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Indura, o 29 w. od Grodna. 5.) R., wś, pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Norki, od 16 w. od Prużany. 6.) R., wś i przysiółek, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Grzebienie, o 34 w. od Sokółki.

Rogaczny Las, chutor, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 5 okr. pol., gm. Rogacze, o 57 w. od Brześcia.

Rogaischen 1.) al. Paul R., wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Lankuppen. 2.) R. Alt, dobra z wielką stadniną, w pow. darkiejmskim, st. p. Trempen. 3.) R. Neu, wś w tymże powiecie, st. p. Soedehnen. Ad. N.

Rogale 1.) wś na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. p. Szabienen, 43 dm., 349 mk. prot., 489 ha. Wś ta, jak świadczy jej nazwa, jest pamiątką działalności kolonizatorskiej Polaków w tym dalekim powiecie; dziś zniemczona zupełnie. 2.) R., dobra ryc. nad jez. t. n., na pol.-prus. Mazurach, pow. szczycieński, blisko granicy pow. jańsborskiego, poczta w Rańsku, par. w Dźwierzutach; 6 dm., 138 mk., 635 ha. R. istniały już w r. 1436. Należały do klucza rańskiego, jak wskazuje dokument z 1468 r., którym Henryk z Pławna nadaje kuchmistrzowi Sternbergowi ten klucz, a w nim R. z 8 włókami. 3.) R. Wielkie, wś nad jez. t. n., na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, w pobliżu granicy pow. leckiego, 4 klm. na płd.-zach. od st. p. Grabnika, 38 dm., 264 mk., 770 ha. 4.) R. Małe, wś, tamże, o 3 klm. na płd. od R. Wielkich. Istniała już r. 1550. Ks. Olbracht podaje r. 1552 do wiadomości, że Jerzy v. Diebes nadał obydwóm sołtysom w Rogalach, Michałowi i Maciejowi, 35 włók boru, celem założenia wsi dannickiej na prawie magdeburskiem, między jeziorami Rogala, Skomackiem, Druglin, Różyńskiem i Grabnikiem; sołtysi otrzymują 5 włók. 5.) R. Wielkie, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. jańsborski, o 1 klm. od granicy król. polskiego, poniżej jez. Gutskiego, 7 klm. od st. p. Różyńska, sąd okr. w Biale; 34 dm., 240 mk., 537 ha. [Dziś Marchewki] 6.) R. Małe, wś, tamże, najdalej na płd.-wsch. położona ze wszystkich miejscowości powiatu; powyżej jez. Gutskiego [Zapewne jez. Długochwały], st. p. Prostki, sąd okr. w Biale; 10 dm., 71 mk., 171 ha. Zygfryd Flach v. Schwarzburg, komtur baldzki, nadaje Maciejowi Rogali, Maciejowi, Grzegorzowi i Stefanowi 30 włók w Rogalach na prawie magdeburskiem, między granicą mazowiecką, Skarzynem, Szłapiami, Wszczętkami i Lipińskiemi. Dan w Piszu r. 1741. Jan v. Helmstadt, wójt piski, przekazuje Maciejowi Rogali 2 włóki nadwyżki, które przy pomiarach Dąbrowy miernik wykazał. Dan w Piszu r. 1476. Ad. N.

Rogalik, dobra na polsko-prus. Mazurach, pow. łecki, st. p. Grabnik; 4 dm., 76 mk., 137 ha.

Rogalskie, jezioro na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, składa się z dwóch części, zwanych Wielkie i Małe jezioro, połączonych strugą. Jest w związku z całym szeregiem jeziór mazurskich. Obszaru przeszło 200 ha.

Rogalwalde, dobra, pow. darkiejmski, st. poczt. Abelischken; 11 dm., 200 mk., 733 ha.

Roganiszki, wś, pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. od Sejn 38 w., ma 18 dm., 122 mk.

Rogienice […] 3.) R. Wielkie, wś i fol., R. Wypychy i R. Piaseczne, wsi szlach., pow. kolneński, gm. Rogienice, par. Mały Płock, odl. 17 w. od Kolna. R. Wielkie mają urząd gminny, 176 mr. folw. (52 mr. lasu) i 38 os., 280 mr. włośc. i do drobnej szla­ch­ty około 1270 mr.; 1827 r. było 23 dm., 137 mk. R. Wypychy miały 1827 r. 18 dm., 80 mk. R. Piaseczne mają 11 os. i 42 mr.; w 1827 r. 18 dm., 119 mk.; należały do R. Wielkich. W dokum. z 1436 r. występują wszystkie trzy wsie (Gloger ziemia łomżyńska). W 1882 r. całe R. Wielkie spłonęły. R. gmina ma 5142 mk., rozległości 14,754 mr., s. gm. okr. II w os. Mały Płock o 5 w., st. p. Łomża. W skład gm. wchodzi 21 wsi szla­che­c­kich: Chludnie Brzeszczotno, Ch. Rupnino, Ch. Waśki, Drożęcin Stary, Górki Sypniewo, Karnowo, Kobylin, Kołaki Wietrzykowo, K. Strumienie, Nagórki, Penza, Popki, Ptaki Nizkie, Rogienice Wypychy, R. Piaseczne, Śmiarowo, Trojany, Włodki Białobrzegi, Wysokie Małe, W. Wielkie i Zalesie Karwowo, jedna wś z ludnością mieszaną i 10 wsi włościańskich: Baliki, Cydzyn, Dobrzyjałowo, Drożęcin Lubiejewo, Kisielnicz, Łuby, Murawy, Rogienice Wielkie, Serwatki i Wagi Nagórki, oraz fol. Wygrane. Br. Ch.

Rogliszki, wś nad Niemnem, pow. władysławowski, gm. Dobrowola, par. Sapieżyszki, odl. od Władysławowa 53 w., ma 23 dm., 194 mk. W 1827 r. było 7 dm., 69 mk.

Rogowo […] 8.) R., pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. od Maryampola 29 w., ma 7 dm., 44 mk. W 1827 r. było 3 dm., 22 mk. Br. Ch.

Rogowo, dok. Gross Rogau i Rogoue i Roge, wś, pow. toruński, st. p. i kol. Turzno, par. kat. Gronowo, pół mili odl., opodal dr. żel. toruńsko-brodnickiej. Posiada kościół ewang. i szkołę ew. 1-klas. (1 naucz. i 69 dz.); 530 (24 łąk i 491 roli). W 1868 r. 80 bud., 35 dm., 284 mk., 12 kat., 272 ew.; 1885 r. zaś 37 dm., 64 dym., 340 mk., 74 kat., 248 ew.,18 dyssyd. Istniał tu zdawna gród, w którym jeszcze się trzymali Pomezańczycy. Naczelnikiem ich był tu szwagier sławnego Pipina, który się usadowił w Pigrzy (ob.). Krzyżacy zdobyli wnet te zamki, jak donosi kronika oliwska (ob. Script. rer. Prus., V, str. 596 i Kętrz. O narod. pol., str. 51 i 53). Odtąd należało R. do komturstwa toruńskiego i obejmowało po 1415 r. 32 włok, 14 włók czynszowało po 2 grz. a 18 po 15 skojców, 9 ogrodów 7 wiard., karczmarz 8 skojców, razem 34 grz. i 8 skojców (ob. Gesch. d. Kr. Kulm. von Schultz, II, str. 115). Według krzyżackich ksiąg szkodowych z r. 1414 poniosło R. w ostatniej wojnie 414 grz. szkody (ob. tamże, str. 158). Za czasów Rzpltej należało do królewskich dóbr stołowych, darowanych Toruniowi przez Kazimierza. Przy wsi znajduje się kilka kopców (1½–2 prętów szerokie i długie), jak się zdaje starożytne mogiły. W pierwszej połowie bieżącego stulecia natrafiano tu na popielnice (ob. Besch. von Thorn v. Wernicke, str. 283). Tutejszy kościół, dawniej katol., był filią Grębocina; prawo patronatu miał magistrat toruński. Równocześnie ze swoją macierzą przeszedł w ręce protestantów. Biskup Opaliński jadąc r. 1682 na installacyą do Chełmży, po drodze z Grębocina wstąpił także do Rogowa, gdzie kościół bez oporu poświęcił i jako filią znowu przyłączył do Grębocina. Ale protestanci przemocą go odebrali. Wskutek ugody z r. 1683 pozostał kośc. rogowski na zawsze przy ewangielikach (ob. Utracone kościoły przez kś. Fankidejskiego, str. 41). Kś. Fr.

Rogowszczyzna, wybud. przy wsi Swiętajnem, na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski, st. p. Dunajki; 3 dm., 14 mk. [Na wsch. brzegu jez. Dworackiego.]

Rogożajny 1.) wś i fol., pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. od Suwałk 28 w.; wś ma 3 dm., 26 mk.; fol. 1 dm., 4 mk. W 1827 r. było 4 dm., 37 mk. W 1885 r. fol. R. oddzielony w 1870 r. od dóbr Hańcza, rozl. mr. 171: gr. or. i ogr. mr. 108, łąk mr. 46, past. mr. 14, nieuż. mr. 3; bud. z drzewa 3; pokłady wapna i torfu. 2.) R. Małe, wś i fol. i R. Wielkie, wś, pow. suwalski, gm. i par Wiżajny, odl. od Suwałk 28 w. R. Małe mają 10 dm., 97 mk.; R. Wielkie 19 dm., 158 mk. W 1827 r. było 26 dm., 182 mk. Wchodziły w skład dóbr rząd. Kadaryszki.

Rogoże 1.) pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Syntowty, odl. od Władysławowa 18 w., ma 7 dm., 66 mk. W 1827 r. było 7 dm., 46 mk. 2.) R., wś, pow. wyłkowyski, gm. Wojtkobole, par. Grażyszki, odl. od Wyłkowyszek 29 w., ma 7 dm., 19 mk.

Rogożyn al. Rohożyn, wś i fol., pow. augustowski, gm. Petropawłowsk, par. Lipsk, odl. od Augustowa 41 w.; wś ma 20 dm., 134 mk.; fol. 5 dm., 19 mk. W 1827 r. 19 dm., 104 mk. Fol. R. z przyl. Wielhory rozl. mr. 1774: gr. or. i ogr. mr. 269, łąk mr. 55, lasu mr. 300, zarośli mr. 150, nieuż. mr. 1000; bud. mur. 3, z drzewa 11. Wś R. os. 10, z gr. mr. 217.

Rogożynek al. Rohożynek, pow. augustowski, gm. Petropawłowsk, par. Lipsk, odl. od Augustowa 38 w., ma 10 dm., 74 mk. W 1827 r. 5 dm., 52 mk. [Na mapie WIG Rogożyniec.]

Rogożysz, dwa jeziora w pow. sejneńskim, na obszarze Łosiewicz; jedno ma 20 mr. a drugie 36 mr. obszaru. L. Wolski.

Rogójnie 1.) al. Rogonie, dok. Rogun, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski, blisko jeziora Haasznen [Łaźno], 4½ klm. na płn.-wschód od st. p. Orłowa; 69 dm., 634 mk., 665 ha. Wawrzyniec v. Halle, ststa straduński, sprzedaje r. 1564 Wawrzyńcowi, Mikołajowi i Pawłowi Rogoniom, braciom z Płociczna, 4 włóki sołeckie, włókę za 60 grzywien, celem założenia wsi dannickiej, na 40 włókach boru, nad strugą Bierkanicą, przy 10 latach wolności. W 1600 r. mieszkali tu sami Polacy. Wspomniani po imieniu Glasenapp-Gliźmińscy. [Dziś Rogajny, Rogojny?] 2) R., dobra, tamże, 3 dm., 45 mk. 3.) R. Małe al. Turowo, leśn., w tymże powiecie, 1 dm., 7 mk. Ad. N.

Rogówka, os., pow. augustowski, gmina Dowspuda, par. Bargłów, odl. od Augustowa 10 w., ma 1 dm.

Rogówko […] 3.) R., Rogowo, pow. augustowski, ob. Grabowo 15.).

Rogówko, wś; na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski, 8 klm. na płn.-zach. od Margrabowy, blisko bitego traktu do Gołdapu, 7 klm. na płd. od st. p. Kowali, 22 dm., 177 mk., 293 ha obszaru. Henryk Kracht, ststa straduński, sprzedaje r. 1581 Starlkowi Kukowskiemu z Rogowa 4 włóki sołeckie, które przed kilku laty nabył Maciej Czukta z Chełch, ale nie osadził ludźmi, włókę za 60 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 40 włókach. 10 lat wolności. W Rogówku znajdujemy r. 1600 samych Polaków. Ad. N.

Rogupie, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 19 w., ma 7 dm., 78 mk. W 1827 r. 9 dm., 70 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Rohacze 1.) Rogacze, wś nad rzką Nurczyk, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej. 2.) R., ob. Rogacze.

Rohmannsmorgen, wybud. przy wsi Nowawieś [Jabłonowo], na Mazurach, pow. margrabowski, 1 dm., 12 mk. [Dziś nie istnieje.]

Rohozyn, dobra, pow. grodzieński, własność niegdyś Gab­rye­la Woj­ny, podkanclerzego koronnego, dalej kolejno syna jego Ja­na, ststy mereckiego, i wnuka Ka­zi­mie­rza Ga­b­rye­la, sędziego ziemi pińskiej, poczem Ja­na Woj­ny, następnie Piet­ki­wi­czów, z których Wik­tor, stolnik piński, v: 1729 r. zapisuje Mi­ko­ła­jo­wi i An­to­ni­nie z Ża­bów Ho­ro­deń­skim.

Rohrfeld, wś, dobra i młyn, pow. gąbiński, st. pocz. Mallwischken, 25 dm., 161 mk., 147 ha.

Roiska, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl. od Suwałk 10 w., ma 4 dm., 33 mk. [Obecnie nazwa nie funkcjonuje, miejsce położone w połowie drogi między Prudziszkami a Jeleniewem.]

Rojst, jezioro w pow. sejneńskim, na obszarze dóbr Krasnogruda. [Dziś Rajście, ~1 km na zach. od Żegar; na mapie 1915 oraz mapie WIG: Bejslic, inne mapy: Rejskie.]

Roki al. Rokokiemie, wś, pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajście, par. Poniemoń, odl. od Maryampola 48 w., ma 38 dm., 279 mk.

Rokiszki, os., pow. maryampolski, gm. i par. Wejwery.

Rolki, niem. Rollkoff, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. jańsborski, odl. 4 klm. od granicy król. polskiego, tyleż od Biały, st. p. i tel. Istniały już r. 1480; ob. Nagórki.

Romaniszki 1.) wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk, odl. od Wyłkowyszek 17 w., ma 16 dm., 156 mk. W 1827 r. było 15 dm., 93 mk., par. Wyłkowyszki. 2.) R., wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 4 w., ma 4 dm., 27 mk. W 1827 r. było 4 dm., 27 mk. 3.) R. al. Rymaszyszki, wś, pow. władysławowski, gmina Światoszyn, par. Poniemoń Ferg., odl. od Władysławowa 44 w., ma 3 dm., 22 mk. 4.) R., pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. od Władysławowa 10 w., ma 8 dm., 50 mk. W 1827 r. było 7 dm., 66 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. 5.) R., wś nad Niemnem, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi, odl. od Władysławowa 37 w., leży przy samej granicy od Prus, posiada przykomórek celny, ma 18 dm., 164 mk., 686 mr. W 1827 r. było 21 dm., 143 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kidule.

Romaniuki Nowe i Stare, wś, pow. suwalski, gm. Andrzejewo, par. Puńsk, odl. od Suwałk 23 w. R. Stare mają 9 dm., 67 mk.; R. Nowe 14 dm., 83 mk. W 1827 r. było 3 dm., 32 mk., par. Wiżajny.

Romanki, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. lecki, st. p. Bajtkowo, 5 dm., 27 mk., 119 ha.

Romanowce Rządowe i R. Prywatne, wś, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. od Sejn 8 w. R. Rządowe mają 7 dm., 78 mk., R Prywatne 17 dm., 143 mk. W 1827 r. R Prywatne miały 9 dm., 68 mk. a Rządowe 3 dm., 27 mk.

Romanowo […] 4.) R., os. leś., pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. od Władysławowa 29 w., 1 dm., 12 mk.; należy do dóbr Giełgudyszki Dolne. Br. Ch.

Romanowo 1.) zaśc., pow. lidzki, w 4 okr. pol., gm. Sobakińce (Pokrowy), o 55 w. od Lidy a 20 w. od Wasiliszek, ma 1 dm., 7 mk. żyd. 2.) R., wś i dobra, pow. trocki, w 3 okr. pol., gm. i par. Hanuszyszki, okr. wiejski Romanowo, o 4 w. od gminy a 30 w. od Trok; fol. ma 1 dm. i 27 mk. kat., wś zaś 6 dm. i 98 mk. tegoż wyzn. (w 1864 r. 36 dusz rewiz., 1 jednodworzec i 9 b. ludzi dwor.; własność Hre­ho­ro­wi­czów). W 1850 r. własność Ży­liń­skich, 306 dzies. rozl.; w 1866 r. należy do Żyż­mo­w­skich i Hre­ho­ro­wi­czów; włościanie wnieśli 1160 rs. 33 kop. wykupu. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie: R., Wojckuniszki i zaśc. Peteryszki, w ogóle 65 dusz rewiz. włościan uwłaszcz. i 11 jednodworców. 3.) R., jedno z dawnych przedmieść Mińska, obecnie ulica w obrębie miasta, błotnista, nędzna, pozbawiona wody czystej i wszelkich warunków hygienicznych. 4.) R. al. Romanów, fol. nad rz. Uszą, lewym dopł. Wilii, pow. miński, w 2 okr. pol. rakowskim, gm. Zasław, własność Ja­nusz­kie­wi­czów, ma 25 włók; grunta szczerkowe dobre, łąk dostatek. Tuż przechodzi libawo-romeńska droga żelazna; od stacyi Radoszkowicze 10 w.; w okolicy lasów mało. 5.) R., fol., pow. rzeczycki, w 2 okr. pol. i gm. Jurewicze; miejscowość falista, malownicza. 6.) R., zaśc., pow. wił­ko­mier­ski, gm. Tra­sz­ku­ny, o 64 w. od Wił­ko­mie­rza. 7.) R., uroczysko, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Berszty, o 81 w. od Grodna. 8.) R., uroczysko, pow. słonimski, w 2 okr. pol., gm. Mie­że­wi­cze al. Mi­że­wi­cze, o 29 w. od Słonima. 9.) R., chutor, pow. wołkowyski, w 3 okr. pol., gm. Juszków, o 47 w. od Wołkowyska. 10.) R., mko przy ujściu ruczaju Rudnego do rzki Mereji, pow. horecki, w 3 okr. pol., o 18 w. od Horek, przy trakcie poczt. z mka Lady do Horek. Ma 728 mk. (359 męż. i 369 kob.), w tej liczbie 340 prawosł., 5 katol. i 383 żyd., 3 dm. Murow. i 87 drewn. (16 należy do chrześcian, 74 do żydów), cerkiew murowana, dom modlitwy żydowski drewniany, st. poczt., szpital miejski, młyn wodny, folusz i gorzelnia zatrudniająca 12 ludzi i produkująca rocznie 507,004° spirytusu i dająca dochodu 3,440 rs. St. poczt. na trakcie ze Szkłowa przez Horki do mka Lady i dalej do Krasnego, o 17½ w. od Horek a 22½ w. od Lad. Własność ks. Don­du­ko­wa Kor­sa­ko­wa. R. wspominana jest w latopisach ruskich (Połnoje sobranie litop., t. VI: 256; t. VIII: 257) w XVI w. z powodu spraw pogranicznych pomiędzy Rzplitą a w. ks. moskiewskiem. 11.) R., sioło, pow. homelski, gm. Wylewo, ma 117 dm. i 272 mk., z których 21 wychodzi na zarobek. 12.) R., ob. Romanów. J. Krz.-A. Jel.

Romanowo, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, 4½ klm. na zach. od granicy król. polskiego, 2 klm. od st. p. Borżym, ma 75 dm., 396 mk., 947 ha. Rudolf v. Diepoltskirchen, komtur ryński, nadaje Nikołajowi i Jakubowi Inom 33 włók we wsi Romanowie celem lokacyi wsi dannickiej; 3 włóki ziemiańskie przeznacza dla sołtysów na prawie chełmińskiem. Dan w Ełku r. 1513. W 1600 r. mieszkają, tu sami Polacy. Ad. N.

Romanowszczyzna […] 11.) R., fol., pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Kamionka, o 51 w. od Grodna. […] J. Krz.-A. Jel.

Romanówka […] 5.) R., folw., pow. słonimski, w 4 okr. pol., gm. Dworzec, o 49½ w. od Słonima. 6.) R., wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. R., o 19 w. od Sokółki. 7.) R., uroczysko, tamże, o 20 w. od Sokółki. […]

Romantyszki, wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 10 w., ma 10 dm., 28 mk. Fol. R. wchodzi w skład dóbr Kotowszczyzna, ma 653 mr. obszaru; wś R. ma 9 osad i 5 mr.

Romany 1.) osada, pow. węgrowski, gm. Grębków, ma 1 dm., 6 mk., 16 mr. 2.) R., okolica szlach. w pow. przas­ny­s­kim, gm. i par. Krzy­no­w­ło­ga Mała, odl. 12 do 20 wiorst od Przas­ny­sza. W obrębie jej znajdują, się: R.-Fusz­ki, wś, ma 13 dm., 87 mk., 225 mr. W 1827 r. 15 dm., 83 mk. R.-Górskie, wś, ma 7 dm., 7l mk., 191 mr. Spis z 1827 r. nie podaje tej nazwy. R.-Jan­ki, wś, ma 3 dm., 19 mk., 134 mr. W 1827 r. 5 dm., 36 mk. R.-Ja­no­wię­ta, fol., ma młyn wodny, 2 dm., 10 mk., 200 mr. W 1827 r. 4 dm., 32 mk. R.-Karcze, wś, ma 5 dm., 25 mk., 73 mr. W 1827 r. 3 dm., 27 mk. R.-Se­bo­ry (Wsze­bo­ry), wś i fol., ma karczmę, 14 dm., 174 mk., 257 mr. W. 1827 r. 10 dm., 70 mk. R.-Sę­dzię­ta, wś, ma wiatrak, 11 dm., 102 mk., 200 mr. W 1827 r. 5 dm., 39 mk. R.-Zajki, wś, ma 7 dm., 35 mk., 138 mr. W 1827 r. R.-Zej­ki, 10 dm., 84 mk. R-Za­le­sie, wś, ma 8 dm., 74 mk., 90 mr. W 1827 r. 8 dm., 41 mk. Oprócz drobnych cząstek znajdują się tu dwa większe folwarki: R.-Ja­no­wię­ta i R.-Wsze­bo­ry. W 1880 r. fol. R.-Ja­no­wię­ta rozl. mr. 322: gr. or. i ogr. mr. 205, łąk mr. 8, past. mr. 18, lasu mr. 77, nieużyt. mr. 14; bud. z drzewa 9, las nieurządzony, młyn wodny, pokłady torfu. Do fol. należały poprzednio: wś Wszebory os. 19, z gr. mr. 126; wś R. Gór­skie os. 4, z gr. mr. 55. Fol. i wś R.-Wsze­bo­ry i R.-Ko­sior­ki rozl. mr. 588: gr. or. i ogr. mr. 289, łąk mr. 33, past. mr. 6, lasu mr. 231, nieuż. mr. 29; bud. mur. 2, z drzewa 11, las nieurządzony, pokłady torfu. Wś R.-Wsze­bo­ry al. Se­bo­ry os. 17, z gr. mr. 134 (Dane te różne od poprzednich urzędowych, czerpane są z opisów dóbr uskutecznianych dla uzyskania pożyczek Towarz. Kred. Ziems.). 3.) R., wś i fol., pow. kolneński, gm. Kubra, par. Romany, odl. 19 w. od Kolna, posiada kościół par. mur. nieznanej erekcyi. W 1827 r. było 28 dm., 164 mk. W 1886 r. fol. R. rozl. mr. 1674: gr. or. i ogr. mr. 773, łąk mr. 165, past. mr. 44, lasu mr. 640, nieuż. mr. 52; bud. mur. 15, z drzewa 1; las nieurządzony, młyn wodny. Wś R. os. 28, z gr. mr. 214. R. par., dek. kolneński (dawniej wizki), 3319 dusz. Br. Ch.

Romaszkany, fol., pow. wił­ko­mier­ski, gm. i par. Ucia­ny (o 3 w.), o 64 w. od Wił­ko­mie­rza; własność Sta­cho­w­skich. Grunta żyzne; we dworze spora biblioteka.

Romaszkańce 1.) wś, pow. oszmiański, w 3 okr. pol., gm. Siedliszcze (Siedlisko), okr. wiejski Hermaniszki, o 6 w. od gminy, 51 w. od Oszmiany a 15 w. od Dziewieniszek, ma 23 dm., 218 mk. kat. (w 1864 r. 92 dusz rew.); należy do dóbr Hermaniszki bar. Leforta. 2.) R., wś nad pot. Wilczówka, pow. wileński, w 2 okr. pol., gm. Szyrwinty, okr. wiejski i dobra hr. Leduchowskich Poszyrwińcie, o 7 w. od gminy a 46 w. od Wilna, ma 12 dm., 140 mk. kat. (w 1864 r. 42 dusz rewiz.). 3.) R., dwie wsie, zaśc. i pustk., pow. wiłkomierski, gm. Onikszty, o 40 i 43 w. od Wiłkomierza.

Romaszki 1.) wś włośc., pow. oszmiański, w 3 okr. pol., gm. Dziewieniszki, okr. wiejski Szudojnie, 1 dusza rewiz.; należy do dóbr skarbowych Bieniakońska Plebania. 2.) R., wś nad rz. Szewielówką, dopł. Wiedźmy, na połudn. krańcu pow. nowogródzkiego, w gm. Darewo, ma 6 osad; miejscowość równa, bezleśna, grunta szczerkowe, urodzajne, łąki bujne. 3.) R., okolica, pow. kowieński, w 1 okr. pol., o 10 w. od Kowna. 4.) R., wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Kamionka, o 47 w. od Grodna.

Romaszkowszczyzna, fol. i dobra, pow. oszmiański, w 1 okr. pol., gm. Graużyszki, okr. wiejski Klewica, o 15 w. od Oszmiany, ma 1 dm., 20 mk. kat.; własność Kor­sa­ków.

Romaszkówka 1.) Wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Trofimówka, o 25 w. od Sokółki. 2.) R., dobra, tamże, o 27 w. od Sokółki.

Romaszyszki, wś włośc., pow. trocki, w 3 okr. pol., gm. Butrymańce, okr. wiejski Piwoszuny, o 4 w. od gminy a 50 w. od Trok, ma 8 dm., 92 mk. kat. (podług spisu z 1864 r. 9 dusz rewiz.); należy do dóbr skarb. Olita.

Romatowo, fol., pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol., gm. Wielkie Ryto, o 30 w. od Brześcia.

Romberg, wybud. przy wsi Gross Wolfsdorf, pow. rastemborski, 2 dm., 31 mk.

Rombin–Paskallwen, wybud. przy wsi Paskallwen, na prus. Litwie, pow. ragnecki, st. poczt., tel. i kol. żel. Ragneta, 2 dm., 19 mk.

Rombinus al. Rombin, góra a właściwie wyniosła krawędź wyżyny sambijskiej, stromo spadającej ku dolinie Niemna, wznies. 75 mt., w t. z. Litewskiej Szwajcaryi, na pruskiej Litwie, obejmującej okolice nadniemeńskie od Eisseln do Tylży z lewej, a od Szreitlaugken do góry Rombinus z prawej strony. R. odgrywał w przeszłości ważną rolę jako góra święta, o której podanie i pieśni ludowe często wspominają. Wznosi się ona tuż od brzegu nagle w górę, a ze szczytu odsłania piękny widok: na prawo leży Tylża, na lewo rozciągają się ogrody Ragnety, Tusseinen i Eisseln, a z przeciwnej strony ginie oko w rozległych nizinach. W dawnych czasach było tu miejsce obrzędów religijnych i siedziba bogów. Wtedy lasy nieprzebyte otaczały górę, a na jej szczycie leżał olbrzymi kamień ofiarny, otoczony podwójnym wałem, do dziś „pillis“, „pillatis“ zwany. Znajdował on się na południowym stoku góry; na wschodnim były mieszkania kapłanów. Czczono tu głównie boga wojny Potrimposa. Pielgrzymi przybywali tu aż z pod Smoleńska, prosząc o radę, której bożek za sowite dary przez usta kapłanów w dwuznacznej udzielał formie. Chorzy kazali się przynosić do świątyni, prosząc o zdrowie i odzyskując je czasami nagle za sprawą bożka. Nietylko jednak był R. siedzibą bogów i miejscem ofiarnem, ale stanowił też miejsce zebrań, Olimpią dla Litwy. Raz w rok zgromadzali się tu Litwini na narodowe święto i zabawę. Oczywiście przytem załatwiali sprawy i poznawali się bliżej. Główny kapłan był zarazem najwyższym sędzią, a na kamieniu ofiarnym wykuty był miecz, na znak, że tam się sądy na śmierć lub życie odbywają. Oprócz Potrimposa czczono tutaj Laimę, boginię szczęścia, Parkę litewską, a zarazem opiekunkę ciężarnych niewiast i pomocniczkę w połogach. Kapłanki jej zwano Laumami. Do ich ołtarzy wolno było niewiastom przystępować tylko w najczystszej i najpiękniejszej odzieży. Oblubieńcy przed ślubem przychodzili tu z darami, prosząc o szczęśliwe pożycie; matki zanosiły westchnienia o szczęście dla nowonarodzonych dzieci. Dla obrony świętego miejsca pobudowano w pobliżu liczne grody. Na tym brzegu, na którym leży góra, zamek Ramige, na przeciwnym Ragainę, od której dzisiejsza Ragneta ma nazwę. Wszędzie po pagórkach okolicznych napotykają się ślady wałów, a z ziemi dobywają broń i narzędzia. Dla okolicznych mieszkańców dotąd ta ziemia i te zabytki starożytności uchodzą za święte a archeologów czyniących poszukiwania mają ze świętokradców. Podania ludowe mówią, iż z przybyciem Krzyżaków w te strony i zaprowadzeniem chrześciaństwa, kapłani Potrimposa uciekli, zostawiając świątynie i bogactwa. Za to kapłanki Laimy, Laumy, pozostały niewidzialne przy górze, a lud czcił je po dawnemu — tajemnie. W dzień nie mogły się boginki te pokazywać, za to wieczorami wychodziły nad brzegi Niemna, śpiewały i bawiły się wesoło, wysłuchiwały prośb matek i dziewic i zadość czyniły ich błaganiom. Wiara w nie tak silną była w ludzie okolicznym, że jeszcze na początku bieżącego wieku każda para nowożeńców z okolicy przychodziła przed ślubem pomodlić się przy kamieniu ofiarnym. Kamień ten, czerwono-czarny granit, miał 15 łokci obwodu, wystawał z jednego końca 5 stóp, z drugiego 9 stóp ponad ziemię, leżał więc skośnie i to niższym końcem na południe, tak iż nań zawsze padały promienie słoneczne; ponieważ zaś powierzchnia jego była gładko obrobiona, błyszczała przy wschodzie i zachodzie słońca przez odbicie się promieni dziwnym blaskiem. Było to więc oczywiście świętokradztwem najwyższem, gdy na początku bieżącego wieku kamień ten prochem rozsadzić postanowiono. Rusałki Laimy, które w mniemaniu ludu ciągle tam jeszcze mieszkały, poczęły zawodzić żale wieczorami nad rzeką; słyszano jak żegnały się z górą i kamieniami i okolicą, widziano, jak ubrane w bieli, z koronami na głowie, chodziły nad brzegiem lub stawały w miejscach, gdzie pod ziemią spoczywały ich skarby. Wreszcie przewiozły się łodzią na drugi brzeg, i zanim znikły, przepowiedziały staremu przewoźnikowi, że z czasem góra osunie się w nurty Niemna, wszyscy zaś, którzy do rozsadzenia kamienia ręki przyłożą, straszną pomrą śmiercią. Mimo tego kamień rozsadzony został prochem. W istocie wydarzyło się, iż kilku robotników odniosło przytem ciężkie uszkodzenia; najsroższa kara jednak spotkała inicyatorów tego świętokradzkiego dzieła, przdewszystkiem młynarza Schwarza, który sobie z głównego odłamu kamień młyński obrobić kazał. Od tego czasu poczęło mu się nieszczęścić, zubożał, a w końcu przez tenże sam kamień został zmiażdżony. Odtąd ustały kary, a lud okoliczny skrzętnie pozbierał odłamki, aby chować je jak święte pamiątki. Ale proroctwo kapłanek spełnia się, bo część góry, od miejsca gdzie kamień leżał, osunęła się w wody Niemna, a w ludzie żyje silne przekonanie, że niezadługo i dalszy szczyt się osunie; wtedy ukażą się: złota kołyska, motyka, brona, pług i różne przedmioty. Obecnie zamieszkują Rombin, wedle podań i pieśni ludowych, boginie Apmainy, rusałki nocne wabiące przechodniów śpiewem na moczary. Lud litewski dotąd żywi cześć dla góry i jej niewidzialnych mieszkańców. Uwidocznia się to w mowie. Tak mówią Litwini przy nagłych wypadkach do dziś: Taip Laima leme (Tak chciała Laima), albo przy przedsiębiorstwie jakiem: Su Laima laimesu (Z pomocą Laimy będę szczęśliwy). Lipę, drzewo ongi Laimie poświęcone, u stóp Rombinu stojącą a 600 lat starą, mają w wielkiem poszanowaniu. Ad. N.

Romejki 1.) wś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wierzbołów, odl. od Wyłkowyszek 24 w., ma 13 dm., 97 mk. W 1827 r. było 13 dm., 115 mk. Wchodziły w skład ststwa matławskiego; ob. Matlawka. 2.) R., wś, pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław, odl. od Kalwaryi 41 w., ma 21 dm., 32 mk. W 1827 r. 8 dm., 56 mk.

Romejki […] 6.) R., wś i dobra, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. Ju­chno­wiec, o 11 w. od Bia­łe­go­sto­ku; wchodziła w skład ststwa kny­szyń­skie­go. 7.) R., wś, tamże, w 3 okr. pol., gm. Jaświłki, o 43 w. od Bia­łe­go­sto­ku. […]

Romejki […] 2.) R., pow. łecki, miejscowość wymieniona u Kętrzyńskiego, w spisach urzędowych niepomieszczona. Wit v. Gich, komtur brandenburski, nadaje r. 1472 Stanisławowi. Romejce na prawie magdeburskiem 15 włók wolnych od czynszu i tłoki nad jez. Krzywianka, z obowiązkiem jednej służby. Ad. N.

Romejkinie, os., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysokaruda, odl. od Władysławowa 30 w., 1 dm., 4 mk.

Romejkowicze, ob. Romejki.

Romint, jezioro, pow. węgoborski, tuż przy granicy pow. darkiejmskiego, blisko wsi Popioły, 25 ha obszaru.

Rominta, rzeka, poboczna Pregoły, bierze początek w pow. suwalskim pod os. Przerośl [Czy nie pomylono z Bludzią, która bierze początek z jez. Kościelnego koło Przerośli? Por. Blendzianka.], wstępuje w granicę Prus w pow. gołdapskim, przyjmuje z obydwóch brzegów wiele rzeczułek i strug, i przepłynąwszy cały powiat w kierunku z płd.-wschodu na płn.-zachód, zwraca się niedaleko granicy powiatu całkiem na północ wchodzi do pow. gąbińskiego i płynąc ciągle w tym samym kierunku dosięga Gąbina i wpada do Pregoły [Błąd, wcześniej wpada do Pisy.]. Ad. N. [Dziś na polskim odcinku nosi nazwę Błędzianka, zaś w obw. kaliningradzkim Krasnaja, (ros. Красная).]

Rominten 1.) Rominty wś, pow. gołdapski, st. pocz. Kiauten, posiada kościół par. ewang., 147 dm., 1118 mk., 784 ha obszaru, 2.) R. Gross, wś, tamże, 104 dm., 842 mk. [Dziś w obw. kaliningradzkim Krasnolesje, (ros. Краснолесье).] 3.) R. Klein, wś, tamże, 40 dm., 238 mk. Parafia R. obejmuje 21 wsi.

Romnowe, ob. Romowe i Rumowe.

Romoty, dobra na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad bielskiem jeziorem, o 4 klm. od granicy król. polskiego, 2½ klm. od st. p. Borzym. Istniały już w r. 1574.

Romowe al. Romnowe, Rumowe. Mianem tem oznaczali starzy Prusacy siedzibę bogów, miejsce ofiarne, świątynię. Ponieważ zaś w całych Prusach kilkanaście było takich miejsc świętych, nazwę tę znachodzimy w różnych stronach ziemi pruskiej. Oznacza ona dosłownie miejsce ciszy. Kwestyą nierozstrzygniętą dotąd jest bliższe oznaczenie głównego Romowe. Podług Hartknocha miało leżeć między rzekami Frisching i Beysleyn, gdzie później stał klasztor, fundowany przez niejakiegoś Piotra Nogel v. Sehr w samym węgle zejścia się rzek, wzniesiony na ruinach świątyni Romowe. Vogt dowodzi, że R. leżało w Sambii, Toeppen wreszcie trzyma się zdania Dusburga, podług którego R. położone było w Nadrowii, przenosząc zdanie to ponad inne dla tego, że ma powagę świadectwa prawie naocznego. Dusburg bowiem pisał kronikę swą w czasach, gdzie jeszcze żyło wielu, którzy bywali w Romowem i ofiary składali. Wśród „świętego“ lasu, na obszernej płaszczyźnie, znajdował się ten przybytek bogów. W środku stał dąb święty, niezmiernej grubości i wysokości. Do koła drzewa był obwód sześciokątny z kamieni; część jego tylna najbardziej była do dębu zbliżona. W przedniej znajdował się szeroki otwór. Przed dębem ku ścianie otwartej stały ołtarze do palenia ofiar i utrzymywania ognia świętego. W wyciętych framugach olbrzymiego pnia umieszczone były posągi bogów. Do koła świątyni rozciągał się plac, na którym gromadził się lud. Na placu tym leżało nagromadzone drzewo do utrzymania ognia świętego przeznaczone. Plac dokoła otaczały domy kapłanów. Wnijście tworzyła brama przodowa. Po prawej ręce bramy był dom arcykapłana, po lewej gospoda, czyli dom gościnny. Trzech bogów tu czczono. Pierwszym z nich i najpotężniejszym był Perkun, bóg ognia. Przedstawiony był w postaci męża gniewnego, z twarzą czerwoną, kędzierzawą brodą i koroną z płomieni na głowie. Na cześć jego palił się przed dębem ciągły ogień, podsycany kłodami z poświęconych dębów. Ofiary składano w płodach, zwierzętach i ludziach. Uważano to jako szczególną łaskę bogów, kiedy kto wskutek porażenia gromem umierał; było to bowiem znakiem, że go Perkun do grona bogów powołał. Najwyższem życzeniem kapłanów było przeto taką śmiercią ze świata schodzić. Czczono Perkuna nietylko jako boga ognia, ale i dawcę słońca, deszczu i zdrowia. Popiół z świętego ogniska leczył choroby, a woda z jezior jemu poświęconych działała cudownie. Obok niego umieszczony był w framudze posąg Potrympa. Przedstawiony on był jako dorodny młodzieniec, z wieńcem z kłosów na głowie. Był to dawca szczęścia, bóg urodzaju, opiekun rolnictwa. Palono na jego cześć snopki zboża i kadzidła; ofiarowywano mu także i dzieci. Poświęconym był mu wąż, w urnie się chowający a kłosami przykryty, o którym mieli najpilniejsze staranie kapłani. Kiedy mu chciano złożyć ofiarę, kapłani trzy dni przed tem musieli się do tego przygotować, poszcząc, ciało umartwiając i w ogień ofiarny kadzidła sypiąc. Trzeci posąg przedstawiał Pikulla (Pekolo, Patello, Patollo, Potollos), boga śmierci i zniszczenia, w postaci starca z długą brodą, z głową białą chustą obwiązaną. Jego godłami były trzy trupie czaszki, człowieka, konia i krowy. Przy ofierze palono dlań łój. Ofiary składano mu w zwierzętach i ludziach, a krwią ofiar podlewano dąb, co miało się do ciągłej jego zieloności przyczyniać. Był to bóg najstraszliwszy, nieubłagany, okrutny. Dla przebłagania jego furyi istniały liczne miejsca ofiarne, w których nieustannie ogień na jego cześć płonął; śladem tego są liczne nazwy miejscowości dzisiejszych, których na­z­wi­s­ko oczywiście od nazwy bożka pochodzi, n. p. Potollen, Pokellen, Patollen, Bakollen, Pokolln. Wstęp do wnętrza świątyni był wzbroniony. Dla książąt i możnych czyniono czasem wyjątek i dozwalano im wejść do środka i rozmawiać z krywe-krywejtą. Ale posągów bóstw ich oko nie ujrzało, bo dąb święty obwieszony był ze wszech stron zasłonami. Poza domami kapłanów roztaczał się las kilkumilowego obszaru. I ten las był święty. Obcym nie wolno było doń wstąpić, kto zakaz przekroczył padał ofiarą, a krew jego zraszała korzenie świętego dębu. Taż sama kara czekała tego, ktoby się drzewo w gaju świętym ściąć, zwierzę lub ptaka zabić, a nawet uschłe drzewa i chrust zabrać poważył. Najwyższy kapłan zwał się krywe-krywejtą. Był on nie tylko pierwszym kapłanem, ale i sędzią i mężem potężnego wpływu. Godność jego równała się królewskiej. Rzadko pokazywał się ludowi, ogłaszając mu wolę i rozkazy bóstwa przez usta kapłanów. Tak kapłani, jak wszelki czciciel bogów winien mu był bezwzględne posłuszeństwo. Urząd ten ważny piastował zawsze jeden z najstarszych kapłanów. Pozbawić go godności nie było można, ale wolno było złożyć ją dobrowolnie. Wtedy jednak dłużej żyć nie był powinien i obowiązkiem było, bogom się ofiarując, na stosie spłonąć. Tak kończyło wielu z nich, że doszedłszy wieku takiego, w którym życie ciężarem się staje, przecinali pasmo życia śmiercią ogniową, skarbiąc sobie w ten sposób łaskę bogów. Temuż krywe-krywejcie przy boku i do pomocy stali liczni kapłani. W Romowem było ich trzy klasy. Najwyższą byli t. z. wajdeloci albo krywejci. Liczba ich prawdopodobnie nie przechodziła dwunastu, stanowili oni najbliższe otoczenie i radę krywe-krywejty. Po nich następowali sygoni albo sygonici, (signassen po lit. błogosławieństwo), kapłani, którzy między innemi błogosławieństwa udzielali ludowi i pieczę mieli nad świętym gajem. Jeden z nich właśnie zabił św. Wojciecha (Vita S. Adal. mówi: Igneus Siggo, sacerdos idolorum… lictor ferox…; a dalej pisze, że zabił „ex debito“, z obowiązku). Trzecią wreszcie klasę stanowili t. z. starzy (choć co do wieku młodsi od tamtych, ale także już w latach). Byli to właściwi kapłani ofiarni. Obowiązkiem ich było przygotowanie, poświęcenie i dokonanie ofiary. Tym do pomocy byli jeszcze kapłani niższych stopni. W R. jednak samem było ich niewielu. Pełnili oni obowiązki po innych przybytkach bogów, po kraju rozsianych. Tutaj tylko najgodniejsi służbę czynili. Pisali o Romowem: Vogt, Geschichte Preussens I, i dodatek II; Narbut, Dzieje narodu litewskiego; Toeppen, Geogr. v. Preussen. Porów. Rumowe. Ad. N.

Romunek, ob. Rumunek.

Romunki, ob. Rumunki.

Ropcowizna, dobra, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Za­wy­ki, o 28 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Ropedy al. Ropidy, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda. Odl. od Władysławowa 23 w., ma 4 dm., 41 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Ropele, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad płn. odnogą jeziora wielko-selmenckiego, o 8 klm. na wschód od Ełku (st. pocz. i tel.); 17 dm., 150 mk., 277 ha. Rudolf v. Diepoltskirchen, wójt ryński, nadaje r. 1505 Janowi Ropelowi (Rapil) 2 włóki na prawie magdeburskiem, między Sędkami a Łaszkami. [Przylegała od płd. od Sędek, dziś jako osobna wieś istnieje.]

Ropenaczen, al. Roponatschen, wś, pow. gołdapski, st. pocz. Kianten; 14 dm., 122 mk., 372 ha.

Rosa al. Rossa, cmentarz wileński, położony na południe od miasta, pomiędzy przedmieściem Ostry Koniec i Popławy. Zajmuje on przestronną, z licznemi pagórkami dolinę, malowniczo ocienioną w większej części drzewami. Założony został w 1796 r. staraniem ówczesnego burmistrza wileńskiego Bazylego Muellera, który przeznaczył na cmentarz niewielką przestrzeń w dolinie Rosa, staranie nad nim powierzając ks. misyonarzom. Wyznaczony szczupły obręb zapełnił się wkrótce grobami, tak że w 1801 r. misyonarze zmuszeni byli dokupić więcej ziemi, opasali cały cmentarz drewnianym parkanem i wznieśli murowany domek na szpital. W 1812 roku Francuzi spalili parkan, poczem misyonarze zaczęli wznosić na miejscu jego mur, którym do końca 1820 r. otoczyli cały cmentarz. Ostatni wizytator tego zgromadzenia począł w 1841 r. budować na cmentarzu murowaną kaplicę w stylu gotyckim, z czerwonej cegły. Budowa dla braku środków dopiero w 1850 r. wykończoną została i kaplica w tymże poświęconą, została przez kś. prałata Fijałkowskiego. Do ukończenia budowy najczynniej przyłożył się Jan Waszkiewicz, b. profesor uniwersytetu wileńskiego, następnie cenzor, który w ołtarzu umieścił piękny obraz Zdjęcie z krzyża Chrystusa, na chórze mały organ a obok kaplicy zbudował drewnianą dzwonnicę. Pod kaplicą, znajdują się katakumby, w których spoczywa, między innymi, kś. Józef Bohdanowicz. Oprócz katakumb podkaplicznych wznoszą się nieco opodal dwa oddziały murowanych piętrowych katakumb. W głębi cmentarza, za katakumbami z prawej strony, wznosi się dość wyniosły pagórek, przez lud zazwyczaj Anielską, Górką zwany, tam bowiem chowają się niemowlęta i drobne dzieci. Na cmentarzu tym spoczywają zwłoki wielu zasłużonych mężów, pomiędzy innymi: Tomasza Hussarzewskiego, Euzebiusza Słowackiego, Ferdynanda Szpienagla, kś. Platona Sosnowskiego, Tomasza Życkiego, kś. Ignacego Borowskiego, Feliksa Rymkiewicza, Augusta Becu, Wawrzyńca Gucewicza, Jana Gw. Rudominy, Justyna Narbutta, ks. Gabryela Ogińskiego, Władysława Syrokomli i w. in.

Rose, os. leśn. przy wsi Ranglacken, pow. darkiejmski, st. p. Norkitten, 1 dm., 13 mk.

Rosenau 1.) dobra, pow. królewiecki, w pobliżu Królewca, 4 dm., 61 mk. 121 ha. 2.) R., dobra, pow. morąski, st. p. Libsztat, 10 dm., 154 mk., 584 ha. 3.) R., wyb. przy wsi Dąbrówce, pow. darkiejmski, st. p. Launingken, 2 dm., 40 mk. 4.) R., ob. Rożnowo. 5.) R., ob. Rogów. Ad. N.

Rosenberg 1.) os. leśn. przy wsi Drusken, pow. labiewski, st. p. Gr. Schirrau, 1 dm., 6 mk. 2.) R., pow. gierdawski, st. p. Friedenberg, 41 dm., 378 mk., 738 ha. 3.) R., wś, pow. świętosiekierski, w pobliżu Świętejsiekierki (st. p. i tel.), 91 dm., 689 mk., 229 ha. 4.) R., wś, pow. darkiejmski, st. p. Sodchnen; 7 dm., 88 mk., 232 ha. 5.) R.–Chatoull, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen. Ad. N.

Rosenfelde 1.) dobra, pow. welawski, st. poczt. Goldbach, 3 dm., 32 mk., 91 ha. 2.) R., wyb. przy wsi Werdehlischken, pow. pilkałowski, st. p. Malwischken; 1 dm., 9 mk. 3.) R., wś, pow. gąbiński, st. p. Sodehnen; 8 dm., 88 mk., 223 ha. Ad. N.

Rosengart al. Rosengarten, wś kośc., pow. węgoborski, odl. 19 klm. na płn.-wschód od Rastemborka, w pobliżu jez. Dobawskiego, w okolicy pagórkowatej, obfitej w lasy i łąki, z glebą w części gliniastą, w części piaszczystą i kamienistą, ztąd nieurodzajną; są pokłady torfu. Wś ma 922 mk. ewang. mówiących po polsku i po niemiecku, trudniących się rolnictwem i rybołówstwem; agentura pocztowa.

Roseningken, dobra ryc. na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. pocz. i tel. Darkiejmy; 5 dm., 104 mk., 599 ha.

Roskoszne, wś, pow. sejneński, gm. Metele, par. Sereje, odl. od Sejn 43 w., ma 14 dm., 57 mk.

Rosochackie, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski, 4 klm. na płn. [Powinno być: na zach.] od mta powiatowego; 33 dm., 268 mk., 516 ha. Bernard v. Balzhofen, komtur brandenburski, nadaje r. 1475 Maciejowi, Jakubowi i Hankowi 15 włók na prawie magdeburskiem. Wawrzyniec v. Halle, ststa straduński, sprzedaje r. 1562 Wojtkowi Rosochackiemu z Czapel trzy włóki boru na sołectwo, włókę za 60 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 30 włókach między Kukowem, Dobkami, Jaśkami i Margrabową. R. mają r. 1600 ludność wyłącznie polską. Ad. N.

Rosochate […] 5.) R., wś, pow. kolneński, gm. Kubra, par. Romany. Mieszka tu drobna szla­ch­ta. W 1827 r. 8 dm., 47 mk. Br. Ch.

Rosochaty Róg, os., pow. sejneński, gm. Krasnopol, par. Wigry, odl. od Sejn 20 w., ma 12 dm, 166 mk. Powstała z uwłaszczonych osad; ma 120 mr. obszaru (75 roli, 36 łąk, 9 past.).

Rosochy […] 4.) R., wś, pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Noski, o 12 w. od Prużany. A. Jel.

Rospuda 1.) al. Jemieliste [Błąd, Jemieliste to innej jezioro.], jezioro w płn.-zach. części pow. suwalskiego, na płn. od Filipowa, ciągnie się wąskim a długim pasem równolegle od granicy pruskiej, ma brzegi bezleśne, płaskie, obfituje w sielawy i sieje. Obszar wynosi 1303 mr., głębokość dochodzi 56 stóp. Wypływa z niego rzka Rospudą, łącząca to jezioro z całym szeregiem drobniejszych i prowadząca jego wody do Biebrzy (za pośrednictwem Netty). 2.) R., nazwa dawana jez. Necko. [W miejscu ujścia rzeki Rospudy; choć łączy się szeroko z jez. Necko, to jednak zachowuje obrębną nazwę wywodzącą się od wpadającej tu rzeki. Łaczy się również z leżącym na tej samej wysokości, na wsch. jez. Białym Augustowskim (5.) poprzez rzekę Klonownicę przepływającą pod drogą i linią kolejową Augustów-Suwałki, z racji swej krótkości zwaną często „najkrótszą rzeką Europy.”]

Rospuda al. Rowspuda, zwana także u początku Kamienną [Pod Filipowem, zwana tam od jeziora Kamiennego (lub lit.-jaćw. Stabis) przez które przepływa..], w akcie erekcyi kościoła w Raczkach (z 1599 r.) Douspuda, rzeka, prawy dopływ Netty [Właściwe: górny bieg Netty.]. Początek bierze w jeziorze t. n., w dobrach Motule [Błąd.] w pow. suwalskim. Biegnie na połudn.-wschód, równolegle z granicą pruską, pod Filipowem, gdzie nosi nazwę Filipówki, zwraca się więcej ku południowi, tworząc dość znaczne łęgi. Przepływając przez obszar gm. Wólka, [(24.)] nieopodal Bakałarzewa, zmienia kierunek na połudn.-wschodni i około Małych-Rączek wstępuje w granice gm. Dowspuda, stanowiąc na pewnej przestrzeni granicę między pow. suwalskim i augustowskim. Tu porusza młyn wodny. Na przestrzeni między Filipowem a Raczkami służy ona za łącznik dla całego pasa drobnych jezior, jakoto: Garbaś, Długie [Długie Filipowskie], Głębokie, Siekierowo, Sumowo, Okrągłe, Bolesty. Poniżej Raczek Małych płynie uroczą doliną, pod osadą Raczkami opłukuje stopy wzgórza, na którem wznosi się tamtejszy kościół. Piękny most drewniany (zbudowany 1844 r.) łączy Raczki z przeciwległą wsią Rudniki. W dalszym biegu okrąża wspaniałe ruiny pałacu w Dowspudzie. Na przestrzeni dwóch wiorst między Raczkami a Dowspudą hr. Ludwik Pac w r. 1824 porozmieszczał w rzece 12 progów kamiennych, które tworząc tyleż wodospadów, szumem swoim dodawały uroku miejscowości. Dziś z nich trzy tylko pozostały. W pobliżu dowspudzkiego parku liczne nasypy ziemne wskazują na kierunek, w którym zwrócone wody R., zasilały kanały i stawy ogrodowe. Odtąd dążąc coraz więcej na wschód, przepływa między Popaśnią i Chodorkami, poruszając w tych ostatnich młyn wodny. Pod wsią Jałowo zasila się z lewego brzegu wodami jeziora t. n., a dążąc ku Augustowu, wpada do jeziora zwanego też Rospuda [(2.)] al. Necko nie zaś do Białego jak utrzymuje Narbutt. Wody tego jeziora uprowadza rzka Netta do Biebrzy. Przed ujściem przyjmuje z lew. brzegu dopływ Szczebrę. Długość ogólna biegu R. wynosi do 40 w. Według T. Narbutta. (Pisma hist., Wilno, 1859, str. 263) począwszy od Bakałarzewa z biegiem R. ciągnęła się granica właściwej Litwy i ziemi pruskiej. Ślady pierwotnej puszczy pozostały dotąd w borach bagnistych, które okrywają z małemi przerwami pobrzeża R., zwłaszcza od wsi Chodorków, na długości 10 w., aż do jej ujścia. M. R. Wit.

Rospuda, wś nad jeziorem t. n., pow. suwalski, gm. Czostków, par. Filipów, odl. od Suwałk 25 w., ma 4 dm., 25 mk., 102 mr.; wchodziła w skład dóbr Motule.

Rossossen, wybud. przy wsi Dąbrówce, na prus. Litwie, pow. darkiejmski, st. p. Launingken, 2 dm., 72 mk. [Na mapie 1980/81 PGR Ławniki; na wsch. od Ołownka, gm. Budry.]

Rostek al. Rostkowo 1.) os. leśn., pow. ządzborski, należy do nadleśnictwa w Guziance, 1 dm., 6 mk. 2.) R. al. Schoeneberg, wybud., pow. gołdapski, tuż przy mieście powiatowem. [W pobliżu Gołdapskiej Góry.]

Rostki 1.) wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad jeziorem t. n., blisko granicy pow. jańsborskiego, 2½ klm. na zach. od jez. Orzyskiego, 2 klm. na płn. od Klus, st. p., 38 dm., 248 mk., 500 ha. Jerzy Ramung v. Ramek, komtur ryński, nadaje Grzegorzowi Janowi na prawie magdeburskiem 12 włók wolnych od tłoki pod Cwalinami i nad jez. Kraksztyn. Dan w Rynie r. 1483. Faustyn v. Weiblingen, komtur ryński, sprzedaje r. 1523 Markowi z Rostek między jez. Kraksztyn a strugą Kamińską 4 włóki boru, nadane prawem magdeburskiem za 32 grzywien. 2.) R., młyn, tamże, 2 dm., 14 mk. 3.) R., wś, pow. łecki, 12 klm. od granicy królestwa polskiego, 2½ klm od st. p. Bajtkowa; 11 dm., 102 mk., 118 ha. 4.) R., wś na pol.-prus. Mazurach, pow. lecki, nad Pamerskiem jeziorem, 8 klm. na płn. od Orzyskiego jeziora, 6½ klm. na płd. od st. p. Wydmin. 5.) R. al. Bartosze, Bartuschow, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. jańsborski, o 2 klm. od jez. Warszowskiego, 7 klm. na zach. od jez. Śniardawskiego, tyleż od st. p. Kwiki, w okolicy lesistej i w wody obfitującej, 64 dm., 413 mk., 1105 ha. Erazm v. Reizenstein, komtur baldzki, nadaje wiernemu słudze Marcinowi, na prawie magdeburskiem 40 włók w Bartoszach (Rostkach), między strumykiem kotlewskim i Czarną a wsią Pilchy, z obowiązkiem jednej słuzby zbrojnej. Dan w Piszu r. 1484 w dzień Nawiedzenia N. Maryi P. Jerzy v. Kolbitz, wójt piski, sprzedaje Maciejowi Rostkowi 4 włóki śród granic powyższych na prawie takiem, jakie ma wieś Rostki. Dan w Piszu w poniedziałek w wilią śś. Filipa i Jakuba r. 1515. W R. okazało się w 1537 r. 7 włók nadwyżki; połowę jej kupuje, płacąc za włókę 4 kopy, Ciesin (Sczeschin), drugą zaś Grzegorz, Dzierżek i Aleksy, bracia, synowie Stańka, oraz Jagustyn, Tomek, Paweł, Jan (Jaune) i Jędrzej (Jenderzey) również bracia; dział zaś Wieczorka kupił wyżej wspomniany Tomek a Jakuba dział Ciesin i Grzegórz. R. 1536 sprzedaje ststa Fryderyk Heidek Andrzejowi, Janowi, Tomkowi, Jagustynowi i Pawłowi, braciom z Rostek, 1 włókę nadwyżki. Ad. N.

Rostkowa Wola, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. margrabowski. Istniała jeszcze r. 1600; dziś nie ma śladu. [Może (niem.) Rostau (dziś nie istnieje, por. Rdzawe) 2 km na płd.-wsch. od wsi Dunajek, ale Kętrzyński wspomina Rostkową Wolę przy opisie wsi Daniele.]

Rostkowszczyzna 1.) wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Kieturwłoki, odl. od Wyłkowyszek 13 w., ma 17 dm., 154 mk. W 1827 r. 13 dm., 98 mk. Wchodziła w skład ststwa preńskiego a następnie dóbr rząd. i donacyi rząd. (ob. Preny). 2.) R., wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Olwita, par. Wierzbołów, odl. od Wyłkowyszek 11 w., ma 4 dm., 57 mk., 228 mr. folw. i 152 mr. włośc. W 1827 r. było 7 dm., 69 mk. R. w wchodziło w skład dóbr Królowe Krzesło w ekonomii Olita a następnie dóbr rządow.

Roś, fol. w pobliżu źródeł rzki Rowsi [Nie mylić z rz. Rosią w gub. grodzieńskiej.], pow. wyłkowyski, gm. i par. Bartniki, odl. od Wyłkowyszek 21 w., ma 4 dm., 73 mk. W 1827 r. 3 dm., 15 mk. W 1885 r. rozl. mr. 693: gr. or. i ogr. mr. 517, łąk mr. 96, past. mr. 65, nieuż. mr. 14; bud. mur. 9, z drzewa 8; płodozmian 12-polowy, pokłady wapna i torfu. Z folw. tym stanowiły poprzednio jedną całość dóbr: wś Krzywobole os. 13, z gr. mr. 287; wś Smolnica os. 39, z gr. mr. 167; wś Pielany os. 15, z gr. mr. 213; wś Pokalniszki os. 9, z gr. mr. 50. Za czasów Rzpltej stanowiła ststwo niegrodowe rosieńskie położone w wojew. i pow. trockim. Podług spisów podskarbińskich z 1562 r. zaliczało się do dóbr stołu królewskiego, następnie przemienione na starostwo, obejmowało trzy zniszczone bardzo wsie: Roś, Pelikany (dziś Pielany) i Krzywobole, które w 1766 r. posiadał Mateusz Baranowski, opłacając kwarty 150 złp. a hyberny 20 zlp. 20 gr.

Roś, Rossa, rzeka w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Niemna, bierze początek w pow. wołkowyskim z błota t. n., niedaleko źródeł Zelwy, między mkiem Porozowem a Nowym Dworem, i uchodzi do Niemna pod wsią Koreniszki (w pow. wołkowyskim), o 8 w. poniżej ujścia Zelwy. Długa do 100 w., szeroka do 8 sażeni, spławna na wiosnę; obraca 12 młynów. Brzegi ma nieco wzniesione, dość suche, pokryte dobremi łąkami. Płynie z południowego-wschodu na północny-zachód na Mścibów i Roś. Przybiera rzeczki: Dymówkę, Chorążankę, Łopienicę, Jasionowicę, Wołkowyję, Moczulinę, Porozówkę, Górczycę, Gnieznę, Swięcicę i Nietupę z Ostrowicką i Gniezną. J. Krz.

Roś, mko nad rz. Rosią, dopł. Niemna, pow. wołkowyski, w 4 okr. pol., gm. Roś, o 16 w. od Wołkowyska a 65 w. od Grodna, przy drodze poczt. z Wołkowyska do Grodna. W 1878 r. 794 mk. (380 męż. i 414 kob.), w tej liczbie 434 żyd. Posiada zarząd okręgu polic. dla 5 gmin pow. wołkowyskiego i zarząd gminy. Kościół par. p. w. św. Trójcy, z muru wzniesiony w 1611 r. przez hetmana Hieronima Chodkiewicza, ze statuą Zbawiciela, cudami słynącą. Par. kat., dek. wołkowyskiego, ma 1100 wiernych; kaplica w Moczulnej. W parafii powierzchnia wzgórzysta, pokryta krzakami, bagnami i łąkami; gleba piaszczysta, żwirowata i gliniasta. Zroszana rz. Rosią, Moczulanką i Wiechutnianką. Dobra R. należą do Stefana hr. Potockiego. W R. znajdowały się trofea i sprzęty stołu, zdobyte przez Stefana Czarnieckiego w 1656 r. na Karolu Gustawie.

Rościewicze, wś, pow. wołkowyski, w 1 okr. pol, gm. Pieniuga, o 32 w. od Wołkowyska.

Rothhof (niem.) 1.) fol., pow. brunsberski, należy do kapituły fromborskiej, poczta, tel. i st. kol. żel. w Fromborku; 3 dm., 22 mk. 2.) R., fol. do dóbr Rautenburg należący, pow. nizinny, st. p. Lappienen; 5 dm., 46 mk. 3.) R., wybud. przy wsi Paszniszen, na prus. Litwie, pow. ragnecki, 4 dm., 25 mk. 4.) R., wybud. przy mieście Węgoborku, 2 dm., 33 mk. 5.) R., wybud. przy Ełku, 3 dm., 59 mk.

Rotinau, kolonia, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Romanówka, o 31 w. od Sokółki.

Rotnica […] 2.) R., wś, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Berszty, o 38 w. od Grodna. J. Krz.

Rotniczanka al. Rotnica, rzka, prawy dopływ Niemna, wypływa w pow. grodzieńskim z jeziora, leżącego w pobliżu jez. Sałaty, na przestrzeni 9 w. rozgranicza pow. trocki od gub. grodzieńskiej i uchodzi do Niemna pod Druskienikami. Oddziela ludność litewską od słowiańskiej. Nad brzegami R. znalazł Zyg. Gloger w 1871 i 1872 r. znaczną liczbę wyrobów krzemiennych, świadczących o zamieszkaniu tych okolic w czasach przedhistorycznych. Rzka R. przybiera w pow. grodzieńskim rzkę Kusienkę.

Rowek (Rowok), wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 15 w. od Sokółki.

Rowsia al. Rauszwia, rzka w pow. wyłkowyskim, poczyna się na granicy pow. kalwaryjskiego, na południe od folw. Roś pod Aleksandrowem, płynie ku północy przez Roś, Potylcze, Rutuny, Porowsie, Kieturwłoki, przepływa jez. pod wsią Ruda i pod Pilunami na wschód Pilwiszek wpada z lew. brzegu do Szeszupy. Długa około 35 wiorst. Poniżej Kieturwłok stanowi na długości 2 w. granicę z pow. kalwaryjskim. Przyjmuje od prawego brzegu rz. Pajki. J. Bliz.

Rowy […] 5.) R., wś i os., pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. od Sejn 56 w., ma 5 dm., 62 mk. 6.) R., fol., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny, odl. od Maryampola 36 w., 1 dm., 10 mk. W 1827 r. był 1 dm., 5 mk. Br. Ch.

Roxolania, łacińska nazwa Rusi Czerwonej.

Rozalin […] 10.) R. i Czepiery, os., pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Rajgród, odl. od Augustowa 10 w., ma 4 dm., 16 mk. Br. Ch.

Rozalin […] 3.) R., uroczysko, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Gró­dek, o 21 w. od Bia­łe­go­sto­ku. 4.) R., fol w., pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 4 okr. pol., gm. Ratajczyce, o 32 w. od Brześcia. 5.) R., dobra, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 5 okr. pol., gm. Rogacze, o 55 w. od Brześcia, wraz z Telatyczami własność Ko­wa­lew­skiej. 6.) R., folw., pow. wołkowyski, w 2 okr. pol., gm. Łyskowo, o 41 w. od Wołkowyska. 7.) R., ob. Rozalino. J. Krz.

Rozgólna, wś, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. od Suwałk 28 w., ma 7 dm., 72 mk.

Rozpudy, ob. Rospuda.

Rożanica, rzeczka na pol.-prus. Mazurach. Wypływa z jez. Długochorzelskiego a wpada za jez. Łeckiem do Stradunka, który także ztad nosi nazwę Rożanicy. Ob. Stradunek. [Powinno być: Wypływa z jez. Długochwały (zwanego w Słowniku Długochorzelskim) wpada do rzeki Ełk pod Prostkami.] Ad. N.

Rożele, wś, fol. i dobra nad rzką Jesią, pow. maryampolski, gm. i par. Poniemoń Pożajście, odl. od Maryampola 48 w.; posiadają młyn parowy mielący zboże i kości, cegielnią, pokłady torfu. W 1827 r. było 6 dm., 72 mk. Dobra R. składały się w 1886 r. z folw. R., Podrożele, Grabowiec, Jodwarys, Wojtkiewiczyszki al. Zaścianek Rożelski i Bobikały, rozl. mr. 2369: folw. R. gr. or. i ogr. mr. 498, łąk mr. 110, pastw. mr. 17, lasu mr. 108, nieuż. mr. 29; bud. mur. 7, z drzewa 22; płodozmian 4-polowy; fol. Podrożele gr. or. i ogr. mr. 177, łąk mr. 4, past. mr. 8, nieuż. mr. 9; bud. z drzewa 7; płodozmian 7-polowy; fol. Grabowiec gr. or. i ogr. mr. 171, łąk mr. 16, pastw. mr. 5, lasu mr. 344, nieuż. mr. 5; bud. z drzewa 5; płodozmian 9-polowy; fol. Jodwarys gr. or. i ogr. mr. 235, łąk mr. 27, pastw. mr. 11, lasu mr. 108, nieuż. mr. 13; bud. mur. 2, z drzewa 5; płodozmian 10-polowy; fol. Wojtkiewiczyszki al. Zaścianek Rożelski gr. or. i ogr. mr. 49, łąk mr. 14, nieuż. mr. 3; bud. z drzewa 5; płodozmian 7-polowy; fol. Bobikały gr. or. i ogr. mr. 153, łąk mr. 14, lasu mr. 236, nieuż. mr. 6; budowli z drzewa 5; płodozmian 10-polowy; lasy nieurządzone. W skład dóbr poprzednio wchodziły wsi: wś Powicie os. 12, z gr. mr. 610; wś Podrożele os. 5, z gr. mr. 39; wś Pogiermoń os. 6, z gr. mr. 275; wś Morgieniki Rożelskie os. 16, z gr. mr. 792; wś Bobikły al. Wicie os. 18, z gr. mr. 94; wś Wojnotraki Rożelskie os. 12, z gr. mr. 547. Br. Ch.

Rożyńsk 1.) wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad jez. Druglinem, o 12 klm. na zach. od Ełku i tyleż na wschód od Orzysza, st. pocz. w Klusach, par. w Ełku; 71 dm., 465 mk., 1051 ha. Ks. Olbracht nadaje Łukaszowi Rożyńskiemu 4 włóki sołeckie, włókę za 33 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 40 włókach między Rogalami a jez. Druglin, oraz wolne rybołóstwo w jez. Druglin. Dan w Królewcu r. 1550. R. 1565 byli tam sołtysami Oleksy i Jan, bracia. 2.) R. al. Rosinsky, dok. Rusinsken, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. jańsborski, 31 klm. na płn.-wschód od Jańsborka, 23 klm. na płn.-zach. od Ełku, około 7 klm. od granicy król. polskiego; 88 dm., 575 mk. Polaków-ewang., 1233 ha. Gleba urodzajna, prawie wszędzie gliniasta. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem i chowem bydła. Zygfryd Flach v. Schwarzburg, komtur baldzki, nadaje Maciejowi, Jerzemu, Janowi i Bartłomiejowi, braciom, i Maciejowi i Pawłowi, ich siostrzeńcom, na prawie magdeburskiem 60 włók w Rożyńsku z obowiązkiem 2 służb zbrojnych. Dan w Piszu r. 1475. Tenże nadaje wiernemu słudze Andrzejowi Ortlis na prawie magdeburskiem 60 włók w R. w dąbrowie między Kustawam i Gaewtkofken (?), z sądownictwem wyższem i niższem i 2 służbami zbrojnemi, 15 lat wolności. Dan w Baldze r. 1476 w niedzielę piątą po Wielkiejnocy. Parafia liczy 3200 Polaków; posiada bardzo stary kościół, zbudowany r. 1589, który ocalenie swe podczas napadu Tatarów r. 1656 zawdzięcza temu, że w oknach na szkle malowane były obrazy świętych, które Tatarzy uszanowali. W dzień Przemienienia Pańskiego odbywają się, przynajmniej przed niedawnym czasem jeszcze tak było, pobożne wędrówki mazurskiego ludu do tego kościoła. Ludzie składają różne daniny na ołtarzu, jak jaja, pieniądze, świece i spodziewają się w skutek tego uzdrowienia i polepszenia swej doli. Od r. 1738 posiada R. szkołę. W owym czasie pobierał nauczyciel 10 tal. 30 gr. pensyi, prócz tego z kasy szkolnej 22 gr. 9 fen., 12 szefl. żyta, 6 szefl. jęcz. i 3 sążnie drzewa na opał. 3.) R., niem. R. Klein, wś, tamże, 7 dm., 47 mk., 91 ha. 4.) R., niem. R. Gross, wś, pow. gołdapski, st. p. Bodschwingken, 11 klm. na płd.-zach od Gołdapu, przy granicy pow. darkiejmskiego, 2 klm. od st. pocz., 32 dm., 233 mk., 636 ha. 5.) R., niem. R. Klein, wś, tamże, 4 dm., 61 mk., 155 ha. 6.) R., niem. R. Gross al. Schaetzels [Dziś Janowo.], dobra, tamże, blisko Gołdapu; 3 dm., 37 mk., 168 ha. Ad. N.

Rożyszki, wś włośc. nad rz. Jesią, pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo, odl. od Maryampola 46 w., ma 16 osad, 18 dm., 153 mk., 324 mr.; wchodziła w skład dóbr Freda Dolna. W 1827 r. było 11 dm., 50 mk.

Równiny 1.) folw., pow. stopnicki, gm. i par. Strożyska, odl. 14 w. od Stopnicy. Oddzielony w 1879 r. od dóbr Górki, rozl. mr. 301: gr. or. i ogr. mr. 207, łąk mr. 36, past. mr. 52, zarośli mr. 1, nieuż. mr. 5; budowli z drzewa 5. 2.) R., os., pow. suwalski, gm. Hutta, par. Suwałki. Odl. od Suwałk 8 w., ma 1 dm., 7 mk.

Równo […] 3.) R., dobra, pow. prużański, w 3 okr. pol., gm. Horodeczna, o 23 w. od Prużany, z kapl. katol. par. Kiwatycze. […]

Różanystok, dziś Krasnystok, Krasnostok, wś i uroczysko, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Kamionna, o 27 w. od Sokółki, 30 w. od Grodna, w pobliżu mka Dąbrowa, posiada cerkiew paraf., przerobioną po 1866 r. z kościoła katol. Par. prawosł., dekanatu (błahoczynia) sokólskiego, 1484 wiernych, Poprzednio znajdował się tu wspaniały kościół i klasztor ks. dominikanów, z cudownym obrazem N. M. P., wymalowanym w Grodnie w 1652 r. przez protestanta, na zamówienie Szczęsnego Tyszkiewicza, stolnika derpskiego. Obraz ten, pomieszczony pierwotnie w domu Tyszkiewicza w Krzywym Stoku, zasłynął cudami i w 1659 r. przeniesiony został do drewnianego kościoła, wzniesionego przez Szczęsnego i Eufrozynę Tyszkiewiczów, na folwarku Tabańszczyzna al. Krzywy Stok, od mnóstwa róż przezwanym Różanym Stokiem. Wkrótce potem Tyszkiewicz wywiózł obraz na Podlasie, pomimo to jednak dostał się w ręce Szwedów, który porzucili go w jakiejś wsi, zkąd dostał się na czas krótki do kościoła juchnowieckiego a w 1660 r. przeniesiony został napowrót do Różanego Stoku. W 1662 r. biskup wileński Jerzy Białłozor wyznaczył specyalną komisyę dla zbadania cudów jakie miały miejsce, poczem d. 21 listopada tegoż roku kanclerz dyecezyi wileńskiej Kazimierz Jan Wojsznarowicz dopełnił benedykcyi cudownego obrazu. Jednocześnie, za zezwoleniem biskupa, Tyszkiewicz sprowadził tu 12 dominikanów, wymurował dla nich niewielki klasztorek, istniejący jeszcze pod nazwą murowanki, i zapisał na kościół wś Stok z 29 dymami i folwarkiem. Gdy w następstwie tutejszy obraz Bogarodzicy zasłynął licznymi cudami i począł ściągać pątników z dalekich stron, kościół okazał się niedostatecznym, w skutek czego dominikanie w 1759 r. postanowili z własnych funduszów wznieść duży murowany kościół z odpowiednim klasztorem. Budowa kościoła ukończoną została w 1785 r. i w tymże roku konsekrowany przez biskupa Tomasza Ignacego Zieńkowicza, klasztoru zaś dopiero w 1794 r. W zamian wsi Stok, zabranej w 1797 r. przez rząd pruski, klasztor różanostocki otrzymał jednorazowo wynagrodzenie w wysokości 20,000 tal. i roczną płacę, wyrównywającą. dochodowi ze wsi. W 1842 r. zniesiono klasztor, kościół zaś zamieniono na parafialny dek. sokólskiego. Parafia tutejsza w 1859 r. miała do 3400 wiernych. Główne odpusty miały miejsce: na Zielone Świątki, w dzień św. Piotra i Pawła i N. M. P. Rożańcowej i ściągały po kilka tysięcy pobożnych z bliższych i dalszych okolic. Kościół miał kształt krzyża łacińskiego, zaokrąglonego od strony ołtarza i ozdobionego z frontu dwiema wieżami. W wielkim ołtarzu znajdował się cudowny obraz N. M. P., po obu stronach ołtarza portrety fundatorów Szczęsnego i Eufrozyny Tyszkiewiczów, zwłoki których spoczywały w grobach kościelnych. Ołtarzy bocznych było dwanaście. Konfesyonały, ambona i ławki były zrobione z drzewa dębowego. Posiadał on niezwykłych rozmiarów organy o 36 tonach, roboty Mikołaja Jansona. Bliższe szczegóły o założeniu kościoła i o cudownym obrazie zamieszcza dziełko: „Cudowny Obraz Bogarodzicy w Różanymstoku“ (1-sze wydanie 1677, 2-gie 1762, 3cie Wilno 1857 r.). O 400 sażeni od kościoła, przy drodze do Grodna, znajdują się ślady nasypu ziemnego z wałem i głębokimi rowami, pochodzącego podług podania z czasów wojen szwedzkich. J. Krz.

Rubaitschen al. Gross Bretschkehmen, wś, pow. darkiejmski, blizko miasta powiatowego.

Rubcowo, wś i folw., pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Lipsk, odl. od Augustowa 36 w., od szosy 6 w.; wś ma 7 dm., 53 mk., 6 mr.; folw. 3 dm., 13 mk., 1348 mr. W 1827 r. było 3 dm, 20 mk. Folw. R. wchodzi w skład dóbr Hołynka. Br. Ch.

Rubieszka, os., pow. suwalski, gm. Sejwy, par. Kaletnik. W 1827 r. było 2 dm., 8 mk. Ostatnie spisy urzęd. nie podają tej osady. [Na płn. od Kaletnika, również Rubieżka, na mapie 1839 r.: Rubieszki, nazwę wywodzi od położenia na granicy (rubieży) Puszczy Przełomskiej i Mereckiej.]

Rubieżanka, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Sejny, odl. od Sejn 7 w., ma 4 dm., 35 mk., 9 mr. Wchodziła w skład dóbr Ochotniki. [Nazwę wywodzi zapewne od położenia na granicy (rubieży) Puszczy Przełomskiej i Mereckiej. Również rzeka tamże, dopływ Marychy.]

Ruda […] 84.) R. Osowiecka, wś włośc., pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogród, leży śród błot zalegających dorzecze Narwi, ma 14 os., 380 mr. W 1827 r. było 12 dm., 65 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Nowogród. 85.) R. Skroda, wś i folw. nad rz. Skrodą, pow. kolneński, gm. i par. Mały Płock, odl. 15½ w. od Kolna, 24 w. od Łomży. Niegdyś osada młynarska i kopalisko rudy, wchodzące w skład ststwa łomżyńskiego. W 1800 jest tu 6 czynsz.; gruntu 10 włók 24 mr. magd.; 7 koni, 9 woł., 12 krów, 6 jał., 18 owiec, 10 świń. W 1842 r. 6 osad czynszowych, zajmujących 515 mr. 75 pręt.; czynsz wynosił 77 złp. z roli, 4 zł. 6⅔ gr. za dranice; nadto czynszownicy obowiązani byli odrobić 58 dni sprzęż. i 54 pieszych robocizny; oprócz czynszowników znajdowało się dwóch chałupników. W 1848 r. urządzono wś kolonialnie; utworzono 12 osad rolnych, 16 ogrodniczych i karczemną, czynsz ustanowiono na 153 rs. 35 kop. W 1852 r. było 48 męż., 46 kob., 15 koni, 4 jałow, 15 krów, 3 woł., 4 cieląt, 10 świń, 27 owiec. W 1878 r. włościanie posiadają 251 mr. 174 pr. (140 mr. orn.); łąki rządowe 145 mr. Młyn. 86.) R., wś i os. młyn., pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzew, odl. od Suwałk 17 w., ma 9 dm., 60 mk., 8 os., 87 mr. W 1827 r. było 4 dm., 31 mk. Należała do dóbr Nowydwór. 87.) R., wś, pow. sejneński, gm. i par. Wiejsieje, odl. od Sejn 25 w., ma 7 dm., 58 mk., młyn wodny. W 1827 r. było 6 dm., 54 mk. 88.) R., os. nad rzką Jesią, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 30 w., ma 5 dm., 50 mk. W 1827 r. był 1 dm., 5 mk. 89.) R. al. Kumiecie, obrąb lasów błotnych śród bagien Pale, w pow. kalwaryjskim, należący do leśnictwa maryampolskiego, ma 1790 mr. obszaru. 90.) R., wś. włośc., pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże, odl. od Wyłkowyszek 10 w., ma 109 dm., 744 mk., 54 osad i 1608 mr. W 1827 r. było, 48 dm., 468 mk. Należała do dóbr Giże. Sród drobnych osad włościańskich istnieje osada Ruda i Giże, utworzona z połączenia 4 osad włościańskich, rozl. mr. 96: gr. or. i ogr. mr. 85, łąk mr. 8, nieuż. mr. 3: bud. z drzewa 8. Br. Ch.

Ruda […] 10.) R., wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 3 okr. pol., gm. Kry­p­no, o 25 w. od Bia­łe­go­sto­ku; wchodziła niegdyś w skład sstwa knyszyńskiego. […] 12.) R., wś, pow. grodzieński. Była tu kapl. kat. parafii Jeziory. […] 17.) R. Rzeczka, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Czarna Wieś, o 25 w. od Sokółki. […] J. Krz.—A. Jel.

Rudaki […] 6.) R., wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Hołynka, o 56 w. od Grodna. […]

Rudau 1.) terytoryum ziemi sambijskiej. Przy utworzeniu biskupstwa sambijskiego i podziale w r. 1258 pozostało przy zakonie. W prawdzie odnośny dokument nie wymienia go wyraźnie, ale dzieje późniejsze to stwierdzają. Odtąd zwie się terytoryum to kameratem. Leży na granicy posiadłości biskupich i zakonnych, obok kameratu Wargen, Quednau i Powunden. 2.) R., wś, pow. rybacki, st. pocz. Laptau; 35 dm., 450 mk., 131 ha. Tu zaszła w 1370 r. walka między Krzyżakami a Litwinami. Ad. N.

Rudawa […] 3.) R., dobra, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Hołynka, o 62 w. od Grodna. Była tu filia b. parafii katol. w Wielkiej Brzostowicy. J. Krz.

Rudawica, wś i dobra, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Łasza, o 23 w. od Grodna.

Rudawka, rzka, ob. Marycha.

Rudawka 1.) wś włośc., pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Teolin, odl. od Augustowa 34 w., leży w pobliżu Kanału Augustowskiego, ma 19 dm., 129 mk., 671 mr. W 1827 r. było 9 dm., 50 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Adamowicze, stanowiących część dóbr Łabno. 2.) R., wś nad rz. Rudawką (Marychą), pow. suwalski, gm. Sejny, par. Sejny, odl. od Suwałk 21 w., ma 10 dm., 89 mk. W 1827 r. było 7 dm., 68 mk. 3.) R., folw. i dobra, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krasna, odl. od Kalwaryi 24 w., ma 9 dm., 46 mk. W 1827 r. był 1 dm., 19 mk. Dobra rządowe Rudawka składały się w 1854 r. z fol. R. mr. 917, Smolnica mr. 223, Rządziszki mr. 179, Przełomszczyzna mr. 160, Metelica mr. 245, Buchcienniki mr. 740, Margołówka mr. 147, Skitury mr. 210, Radziłów; prócz tego lasów mr. 1038. Odpadki: Pustosz Litwiańszczyzna mr. 335, Gierajcie mr. 137. Osady: Ostęp mr. 34, Podpedziszki mr. 54, Leśna Smolnica mr. 38, Leśna Kuchciszki mr. 61, Leśna Holendry mr.25. Wsie: Nowe Włóki mr. 859, Warty mr. 777, Olechmiany mr. 607, Żuwinty mr. 935, Zajle mr. 777, Skitury mr. 334, Posiemnicze mr. 176, Pedziszki mr. ror.866, Holendry mr. 177, Sobieniszki mr. 1023, Iszłądze mr. 884, Kraśniany mr. 929, Dolnica mr. 472, Smolnica mr. 180, obszar wsi Delegat i Czarna nie oznaczony, Kalniszki mr. 29, Rządziszki mr. 265, Bobrowniki mr. 863, Barcie mr. 271, Metelica mr. 573, Buchcieniki mr. 241, Głośniki (nieznany), Dubieuki mr. 111, Ochotka mr. 108, Pawelona mr. 106, razem mr. 16,110. Nadto wydzielono na majoraty; w 1843 r. generałowi jazdy Strandmannowi dobra Pryga i Krasne, składające się z fol.: Krasne mr. 512, Ateśniki mr. 723, Siemieniszki mr. 304, Pryga mr. 397, lasu mr. 998; osady: Nowinka mr. 34, Makowszczyzna mr. 41, Probostwo Krasna mr. 5; wsie: Krasna mr. 3, Birszcze mr. 555, Turyszki mr. 400, Grabówka mr. 367, Ateśniki mr. 588, Siemieniszki mr. 538, Pryga mr. 400, razem mr. 5875. W 1838 r. nadano generał-majorowi Paton dobra Kirsna, obejmujące folw. Kirsna mr. 500, lasu mr. 388; wsie: Kirsna mr. 901 i Gudeliszki mr. 388, razem mr. 2265. W 1836 r. nadano generał-lejtnantowi Stegmannowi łąki od wsi Iszłondze odpadłe mr. 77, przyłączone do majoratu Kalwarya. W 1835 r. nadano generałowi Berg folw. Pożelstwo mr. 307 i wś Pożelstwo mr. 348, które to nomenklatury przyłączone zostały do majoratu Ludwinów. Br. Ch.

Rudawka 1.) mała rzeczka leśna, wypływająca z Puszczy Białowieskiej, prawy dopływ rz. Narwi, do której uchodzi przy Rudni, naprzeciw Niemierzy. […]

Rudawka […] 5.) R., wś i uroczysko, pow. sokólski, gm. Ostra Góra, o 20 w. od Sokółki, śród wielkich lasów położona, ma 60 dm. i 400 mk. […] J. Krz.—Al. Jel.

Rudbalis, os. włośc., pow. władysławowski, gm. Sapieżyszki, par. Dobrowola, odl. 56 w. od Władysławowa, ma 92 mr. obszaru, w tem 30 mr. roli, 22 mr. łąk, 34 mr. lasu i 6 mr. pastw.; 4 bud, z drzewa.

Rudbardszen (niem.), wś, pow. gąbiński, 16 dm., 84 mk., 160 ha; st. p. Trakehnen.

Ruddinn, os. przy wsi Pruszischken, pow. gąbiński; 2 dm., 22 mk.

Rudka […] 23.) R., wś włośc. nad rzką Kirsna, (dopł. Szeszupy), pow. suwalski, gm. Maćkowo, par. Puńsk, odl. od Suwałk 39 w., ma 5 dm., 82 mk., 7 os., 465 mr. Wchodziła w skład dóbr Maćkowo. 24.) R. al. Rutka al. Tartak, wś włośc., pow. suwalski, gm. Kadaryszki, par. Lubowo, odl. od Suwałk 25 w. na drodze ze Suwałk do Wiżajn, ma 19 dm., 180 mk. W r. 1831 d. 25 maja zaszła tu potyczka między wojskami rossyjskiemi a oddziałami Puszeta i Prozora. Br. Ch.

Rudnia 1.) rzeczka w gub. grodzieńskiej, prawy dopływ Narwi. […]

Rudniki […] 18.) R., wś, pow. suwalski, gm. Koniecbór, par. Raczki, odl. od Suwałk 14 w., ma 30 dm., 304 mk. W 1827 r. było 31 dm., 181 mk. 19.) R., wś włośc., pow. suwalski, gm. Maćkowo, par. Puńsk, odl. od Suwałk 31 w., ma 18 osad, 24 dm., 188 mk., 644 mr. W 1827 r. było 16 dm., 118 mk. Wchodziła w skład majoratu rząd. Maćkowo. Br. Ch.

Rudomino, w kronikach krzyżackich Rudminne, mko nad rzką Rudominką, pow. wileński, w 6 okr. pol., gm. Rudomino, okrąg wiejski i dobra hr. Tyszkiewiczów Niemeż, o 17 w. na płd.-zach. od Wilna, przy trakcie pocztowym oszmiańskim; ma 201 mk. (w 1881 r.). Podług spisu z 1866 r. było tu 16 dm., 281 mk. (26 prawosł., 135 katol., 20 żydów); cerkiew parafialna, zarząd gminny, szkoła gminna (w 1885/6 r. 60 dzieci). Dawniej był tu kościół paraf. katol., wzniesiony w 1592 r. przez podkomorzego grodzieńskiego Grzegorza Massalskiego, odrestaurowany przez Maszewskiego oraz powtórnie w 1832 przez ks. Michała Tyszkiewicza. Do parafii należała filia w Porudominie oraz kaplica. w Szwajcarach. Paraf. prawosławna, dekanatu (błahoczynia) wileńskiego, ma 574 wiernych. Gmina należy do 2 okr. pokoju do spraw. włośc., 1 rewiru konskrypcyjnego, oraz 7 rewiru sądu pokoju, składa się z 8 okręgów wiejskich (starostw), ma 82 wsi, 643 dm. i 5596 mk. włościan. Poprzednio w skład gminy wchodziło 7 okręgów wiejskich: Niemeż, Szwajcary, Szkodziszki, Tatarka, Petesza (Pietiesza), Ponary i Biała Waka. Jestto stara osada, często wspominana w kronikach krzyżaków, którzy plondrując Litwę, nieraz spotykali się tu z wojskiem litewskim. Między innemi stoczono tu 1377 r. za Olgierda świetną walkę, w której 700 jazdy litewskiej rozbiło Krzyżaków, skutkiem czego skwapliwie przystąpili do układów z Kiejstutem. Mniej pomyślne było spotkanie w 1394 r. Witold wtedy mylnie mniemając, że ma przeciwko sobie całą siłę w. mistrza, cofnął się z pospiechem, chociaż tylko cztery chorągwie niemieckie były w tem miejscu. W spotkaniu tem dostał się do niewoli niemieckiej Jan ks. Holszański. Podług miejscowego podania, za Jagiełły, kiedy cały naród porzucał pogaństwo, przodek domu Rudominów, a dziedzic tej majętności, wraz z całą ro­dzi­ną i ludem swoim w wodach Rudominki ochrzczony został. J. Krz.

Rudowlany, wś, pow. grodzieński, w 2 okr. okr. pol., gm. Hołynka, o 60 w. od Grodna.

Rudstannen, wś, pow. gąbiński, st. pocz. Mallwischken; 57 dm., 253 mk., 253 ha.

Rudup, rzeka, dopływ Pisy, wypływa z pod wsi Kinderkauken, w pow. stołupiańskim, płynąc w kierunku płn.-wsch. dosięga blisko Bajorgallen granicy pow. gąbińskiego i odtąd płynie równolegle od granicy tej aż do ujścia do Pisy pod Guddin, w pow. gąbińskim.

Rudupie 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 20 w., ma 7 dm., 57 mk. W 1827 r. było 4 dm., 34 mk. 2.) R., folw., i R. Nowe, wś nad rz. Niemnem, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny, odl. od Maryampola 49 w., a 7 w. od Pren. Fol., donacya gener. Belgarda, ma 70 mk., 453 mr. Przystań na Niemnie. Wś ma 71mk., 20 mr. R. wchodziły w skład dóbr rząd. Preny. Br. Ch.

Rudupoenen 1.) wś, pow. gąbiński, st. p. Judschen; 22 dm., 131 mk., 219 ha. 2.) R., folw., tamże; 1 dm., 11 mk., 120 ha.

Rudwaliszki, wś włośc., pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 16 w., ma 3 dm., 42 mk., 65 mr. W 1827 r. był 1 dm., 9 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Ludwinów.

Rudziany, wś, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Gudele, odl. od Maryampola 27 w., ma 36 dm., 310 mk. W 1827 r. było 21 dm., 168 mk.

Rudzie 1.) wś włośc., pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 11 w., ma 4 dm., 53 mk., 7 os., 172 mr. W 1827 r. było 7 dm., 48 mk. Wś wchodziła w skład dóbr Kotowszczyzna. 2.) R., wś, pow. władysławowski, gm. i par. Błogosławieństwo, odl. od Władysławowa 37 w., ma 5 dm., 82 mk. W 1827 r. było 5 dm., 67 mk. 3.) R., wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. od Władysławowa 6 w., ma 12 dm., 107 mk. W 1827 r. było 11 dm., 66 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. Br. Ch.

Rudzie, wś, pow. gołdapski, blisko granicy pow. margrabowskiego, po prawej [Błąd – w rzeczywistości po lewej, tzn. na zachód.] stronie traktu z Margrabowy do Gołdapi, o 10½ klm. od Gołdapi, 6 klm. od Grabowa (st. p.), 45 dm., 230 mk., 549 ha. Mieszkańcy Polacy ewangielicy. Ad. N.

Rudziekampie, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. od Maryampola 37 w., ma 10 dm. 77 mk.

Rudziszki 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 28 w.; ma 3 dm., 50 mk. W 1827 r. było 4 dm., 75 mk. 2.) R. Kwieciskie, os., pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 4 w., 2 dm., 17 mk. W 1827 r. był 1 dm., 7 mk. 3.) R. Dźbiecińskie, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Maryampola 11 w., 4 dm., 30 mk. W 1827 r. 3 dm., 24 mk. Br. Ch.

Rugie, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Syntowty, odl. od Władysławowa 13 w., ma 13 dm., 118 mk. W 1827 r. 13 dm., 121 mk.

Ruhberg, wybud. przy wsi Schillehlen pow. darkiejmski, st. pocz. Sodehnen; 3 dm., 33 mk.

Ruksznie al. Ruksze, wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. od Władysławowa 17 w., ma 21 dm., 141 mk. W 1827 r. 22 dm., 157 mk.; par. Sudargi.

Rumaki, wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 8 w., ma 23 dm., 249 mk. W 1827 r. było 20 dm., 162 mk. W 1868 r. folw. Rumaki rozl. mr. 1156: gr. orn. i ogr. mr. 933, łąk mr. 10, lasu mr. 196, nieuż. mr. 17. W skład dóbr poprzednio wchodziły: wś. R. os. 30, z gr. mr. 30 i wś Zielonka Rumacka os. 2, z gr. mr. 3; wś Żynie os. 20, z gr. mr. 766.

Rumbowicze, fol. nad Niemnem, pow. kalwaryjski, gm. nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 60 w., posiada kościół par. drewniany, gorzelnię, młyn, 13 dm., 98 mk. W 1827 r. było 11 dm., 89 mk. W 1866 r. fol. ten rozl. mr. 499: gr. or. i ogr. mr. 344, łąk mr. 80, pastw. mr. 27, nieuż. mr. 39; bud. mur. 2, z drzewa 26. W skład dóbr poprzednio wchodziły: wś Proniuny os. 20, z gr. mr. 14; wś Jacuńskie os. 11, z gr. mr. 252. Kościół tutejszy erygował 1742 r. Barnaba Krzywkowski. Był on filią par. Punie, po ostatnim podziale kraju odłączony od Puń, został parafialnym. Obecny wzniesiony został w końcu XVIII w. R. par., dek. kalwaryjski, 3518 dusz. Br. Ch.

Rumejki, wś, pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Rajgród, odl. od Augustowa 19 w., ma 9 dm., 64 mk.

Rumejki, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, tuż nad granicą margrabowskiego, między jeziorami Krzywiankowskiem [Dziś Krzywionka.] a Strzęsneńskiem [Dziś Zdrężno, w Słowniku występuje jako jez. Strzęszewskie], o 9 klm. na płn.-wsch. od Ełku, 3⅓ klm. od st. pocz. Gąsek. Ad. N. [Dziś Romejki.]

Rumity, niem. Rumethen-See, jezioro w pow. margrabowskim. [Dziś Romoty]

Rumkie, wś nad rz. Wysoką (dopł. Szeszupy), pow. maryampolski, gm. Wejwery, par. Pilwiszki, odl. od Maryampola 32 w., ma 10 dm., 99 mk.

Rumlówka, dobra, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Górnica, o 2 w. od Grodna.

Rumunek i Rumunki (z niem. Raumen — opróżniać), są to osady zakładane po wyciętych lasach. nazwę tę roznieśli niewątpliwie koloniści niemieccy lub zostający pod wpływem niemieckim włościanie wielkopolscy. Spotykamy ją też w zachodnich głównie powiatach królestwa (gostyński, lipnowski, rypiński).

Rusaki […] 16.) R., wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 3 okr. pol., gm. Przy­tu­la­n­ka, o 32 w. od Bia­łe­go­sto­ku. 17.) B., wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Krynki, o 43 w. od Grodna. […]

Rusańce, pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. od Sejn 48 w., 20 dm., 175 mk. W 1827 r. było 12 dm., 94 mk.

Rusingi, fol., pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, odl. 49 w. od Sejn. W 1886 r. fol. ten z nomenklaturą Kajetanowo i Podmerecz, oddzielony od dóbr Kudrany, rozl. mr. 1405: gr. or. i ogr. 493, łąk mr. 20,.past. mr. 526, lasu mr. 225, zarośla, błota i piaski mr. 99, nieuż. mr. 13, przestrzenie sporne mr. 29; bud. mur. 1, z drzewa 6; płodozmian 4-polowy; las nieurządzony.

Rusinowce, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Skidel, o 36 w. od Grodna.

Rusinowo 1.) fol., pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Skidel, o 36 w. od Grodna. 2.) R., fol., pow. sień­ski, własność Wła­dy­s­ła­wa i Bro­ni­s­ła­wa Mi­nej­ków, ma 397 dz. ziemi dworskiej.

Ruska Buda, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol. Niepodana w ostatnich spisach urzędowych.

Ruska Wieś 1.) dobra ryc., na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, przy bitym trakcie z Ełku do Orzysza, około 10 klm. na płn.-wschód od Ełku, nad rzeczką b. n. St. poczt. Klus (o 5 klm.). Obszaru. 612½ ha. […]

Ruskie Pijawne, ob. Pijawne.

Rusota 1.) Boguszewce, dobra nad rzką Rusocką, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Hoża, o 11 w. od Grodna, przy linii dr. żel. warszawsko-petersburskiej. W 1845 r. wś należała do kapitana Onufrego Boufałła i liczyła wówczas 78 poddanych płci męż. i miała 936 dzies. 2.) R.–Klasztorna (Monastyrska), dobra, tamże, o 10 w. od Grodna. 3.) R.–Kamienna, dobra, tamże; o 7 w. od Grodna. 4.) R.–Kaplica, dobra, tamże, o 6 w. od Grodna.

Ruszczany, wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. i par. Cho­ro­sz­cza, o 13 w. od Bia­łe­go­sto­ku; niegdyś własność klasztoru dominikanów w Cho­ro­sz­czy.

Ruś 1.) wś nad rz. Narew, pow. łomżyński, gm. Borzejowo, par. Wizna. W 1827 r. było 9 dm., 55 mk. 2.) R., pow. mazowiecki, ob. Łopienie R. 3.) R., pow. ostrowski, ob. Czyżewo R.

Rutka […] 8.) R., wś nad rzką Czarną [Hańczą], pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Jeleniewo. Odl. od Suwałk 40 w., ma 27 dm., 254 mk. 9.) R. Pachuckich, wś, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol. Odl. od Sejn 8 w., ma 12 dm., 100 mk. W 1827 r. było 3 dm., 37 mk. 10.) R., os., pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Urdomin. Odl. od Kalwaryi 10 w., ma 21 dm., 97 mk. W 1827 r. było 9 dm., 90 mk. 11.) R., fol. i wś, pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 50 w.; fol. ma 5 dm., 33 mk., młyn i gorzelnię; wś 21 dm., 110 mk. W 1827 r. było 13 dm., 116 mk. W 1885 r. fol. R. rozl. mr. 499: gr. or. i ogr. mr. 407, łąk mr. 79, nieuż. mr. 13; bud. mur. 1, z drzewa 20; płodozmian 4-polowy. W skład dóbr poprzednio wchodziły: wś R. osad 10, z gr. mr. 5; wś Mikasa os. 2, z gr. mr. 33; wś Pokłońskie os. 7, z gr. mr. 25. Br. Ch.

Rutka […] 5.) R., wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Trofimówka, o 29 w. od Sokółki.

Rutki […] 6.) R. Nory, wś nad rz. Biebrzą, pow. łomżyński, gm. Borzejewo, par. Burzyn. Mieszka tu drobna szla­ch­ta. W spisie wsi z 1827 r. podane pod nazwą: Rudki Nory, wś rząd. 29 dm., 211 mk. 7.) R. Zaborowo, wś, pow. łomżyński, gmina Borzejewo, par. Wizna. Mieszka tu drobna szla­ch­ta. W 1827 r. R. Zaborowa, w par. Jedwabno, wś rząd., 1 dm., 7 mk. 8.) R., wś i fol., pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. Rutki, odl. 30 w. od Łomży; posiada kościół par. murowany, szkołę początkową, tartak parowy, cegielnię. W 1827 r. było 8 dm., 109 mk. Fol. R. z os. Pensy Lipno, oddzielony od dóbr Mężenino, rozl. w 1878 r. mr. 3947: gr. or. i ogr. mr. 21, łąk mr. 948, past. mr. 74, wody mr. 1, lasu mr. 2605, zarośli mr. 247, nieuż. mr. 50; bud. mur. 3, z drzewa 7; las nieurządzony. W 1887 r. fol. R. lit. D rozl. mr. 128: gr. or. i ogr. mr. 81, łąk mr. 8, past. mr. 37, nieuż. mr. 2; bud. mur. 2, z drzewa 2; pokłady kamienia wapiennego. R., wś włośc., ma 42 os., 55 mr. obszaru, wchodziła w skład dóbr Mężenin. Wś ta wspominana w dokum. z XV w. jest gnia­z­dem Rut­kow­skieh (Gloger, Ziemia łomżyńska). Kościół i par. erekcyi niewiadomej ; obecny wystawił w 1560 r. Marcin Mężeński, kaszt. wiski; w 1825 r. odnowiony. R. par., dek. łomżyński (dawniej tykociński), 3680 dusz. 9.) R. Nowe i Stare, wś, pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Bargłów, odl. od Augustowa 14 w. Leży przy samej granicy od Prus, o 2 w. na zachód od Turówki, przedmieścia Augustowa. R. Stare mają 59 dm., 477 mk.; R. Nowe 71 dm., 566 mk. W 1827 r. R. Nowe, wś rząd., 42 dm., 258 mk. a R. Stare 37 dm., 212 mk. Br. Ch.

Rutkiszki 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 40 w., ma 12 dm., 93 mk. W 1827 r. było 3 dm., 23 mk. 2.) R., wś i fol. nad rz. Szyrwintą, pow. wyłkowyski, gm. i par. Olwita, leży przy drodze z Wierzbołowa do Wyłkowyszek (o 10 w.); fol. ma 11 dm., 158 mk.; wś 9 dm., 70 mk. W 1827 r. było 21 dm., 259 mk. W skład dóbr R. wchodził fol. Pirogińce. Fol. R. rozl. mr. 684 gr. or. i ogr. mr. 607, łąk mr. 32, past. mr. 4, nieuż. mr. 21; bud mur. 18, z drzewa 4: płodozmian 9-polowy, pokłady torfu. Wś R. os. 12, z gr. mr. 79. Br. Ch.

Rutkowskie 1.) Wielkie, wś i dobra, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 3 okr. pol., gm. Jaświłki, o 40 w. od Bia­łe­go­sto­ku. 2.) R. Małe, wś, tamże, o 39 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Rutkowszczyzna […] 5.) R. al. Podwugly, wś, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Bagny, o 43 w. od Sokólki. […]

Rutupie, fol., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 49 w., ma 5 dm., 73 mk.

Rybackie, os., pow. suwalski, gm. Hutta, odl. od Suwałk 3 w.

Rybaki […] 8.) R., wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. Ob­ru­b­ni­ki, o 18 w. od Bia­łe­go­sto­ku. 9.) R., wś i dobra, tamże, w 3 okr. pol., gm. Przy­tu­la­n­ka, o 42 w. od Bia­łe­go­sto­ku; własność Grodz­kie­go. Włościanie wnieśli 1806 rs. 37 kop. wykupu za wydzieloną im ziemię. 10.) R., wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 1 okr. pol., gm. Łosinka, o 34 w. od Biel­ska. 11.) R., wś, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Wołpa, o 50 w. od Grodna. […]

Rybakowo, wś, pow. kalwaryjski, gm. Kalwarya, par. Lubów, odl. od Kalwaryi 8 w., ma 12 dm., 38 mk.

Rybalnia, pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. Puńsk, odl. od Suwałk 18 w., ma 7 dm., 51 mk.

Rybczyzna, wś nad jez. Dręstwo, pow. szczuczyński, gm. Bełda, par. Rajgród.

Rybniki 1.) wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 2 okr. pol., gm. Ob­ru­b­ni­ki, o 12 w. od Bia­łe­go­sto­ku. 2.) R., fol., pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Sielec, o 26 w. od Prużany. 3.) R., zaśc., pow. wiłkomierski, gm. Sudejki, o 62 w. od Wiłkomierza.

Ryboły 1.) wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol., gm. Pawły, o 19 w. od Biel­ska. 2.) R., wś, pow. wołkowyski, w 5 okr. pol., gm. Szymki, o 38 w. od Wołkowyska.

Rycele, wś, pow. sejneński, gm. Lejpuny, par. Liszkowo, odl. od Sejn 45 w., ma 60 dm., 381 mk. W 1827 r. 29 dm., 263 mk. Wchodziła w skład dóbr Liszków.

Rychtyn, wś, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl. od Suwałk 9 w., ma 13 dm., 118 mk.

Rydzewina, fol., pow. suwalski, gm. Wólka, odl. od Suwałk 20 w., ma 2 dm. 11 mk.

Rydzewo 1.) […] 4.) R., wś i fol. nad rz. Narew, pow. łomżyński, gm. i par. Miastkowo, odl. 22 w. od Łomży, posiada gorzelnię. W 1827 r. 15 dm., 162 mk. W 1885 r. fol. R. rozl. mr. 2160: gr. or. i ogr. mr. 596, łąk mr. 202, past. mr. 23, lasu mr. 1271, nieużyt. mr. 68; bud. mur. 18, z drzewa 9; płodozmian 6-polowy, las nieurządzony. Wś R. os. 62, z gr. mr. 201; wś Wądołki Cwejki al. Łęg os. 6, z gr. mr. 79; os. Borki gr. mr. 7. 5.) R., wś, pow. szczuczyński, gm. Grabowo, par. Lachowo; mieszka tu drobna szla­ch­ta. W 1827 r. 7 dm., 40 mk. 6.) R. szla­che­c­kie i R. Pieniążek, wś, pow. szczuczyński, gm. Radziłów, par. Słucz, mieszka tu drobna szla­ch­ta i włościanie. W 1827 r. R. szla­che­c­kie miało 7 dm., 41 mk., R. Pieniążek 11 dm., 63 mk. W 1842 r. fol. R. Pieniążki lit. A rozl. mr. 750. WŚ R. Pieniążki os. 3, z gr. mr. 9. Późniejsze wykazy urzędowe podają 749 mr. ogólnego obszaru. 7.) R., wś i fol., pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rydzewo, odl. 24 w. od Szczuczyna, leży na granicy od Prus, posiada pokłady torfu, rudy marglowej, glinki, kościół drewniany, filię par. Rajgród. W 1827 r. 13 dm., 74 mk. W 1884 r. fol. R. Czarnylas rozl. mr. 1689: gr. or. i ogr. mr. 764, łąk mr. 431, past. mr. 95, lasu mr. 126, w odpadkach mr. 206, nieuż. mr. 68; bud. mur. 10, z drzewa 12. W skład dóbr poprzednio wchodziły wsi: R. os. 25, z gr. mr. 53; Kurejwa os. 36, z gr. mr. 127; Cyprki os. 10, z gr. mr. 130; Kurejewko os. 15, z gr. mr. 323; Miecze os. 37, z gr. mr. 248; Kossówka os. 20, z gr. mr. 447; Sikorz os. 4, z gr. mr. 180; Kuligi os. 16, z gr. mr. 196; Danowo os. 24, z gr. mr. 185; Bukowo os. 8, z gr. mr. 63. W 1876 r. oddzielono od dóbr R. części tworzące dobra: Kurejwę i Miecze. Tutejszy kościół wzniósł w 1809 r. Ksawery Rydzewski, ststa rajgrodzki. Do kościoła tego należy 1742 dusz. Br. Ch.

Rydzewo 1.) wś na pol.-prus. Mazurach, pow. lecki, nad jez. Niewocińskiem [Niegocin], naprzeciw Lecu, o 8 klm. na płn.-wschód od stacyi poczt. Miłek; 102 dm., 525 mk., 1057 ha. Ks. Olbracht Fryderyk podaje do wiadomości, że Maciej i Mikołaj z M. Konopek kupili od Jerzego Krosty, starosty leckiego, sołectwo we wsi R. z 5 włók., celem założenia wsi dannickiej na 50 włók., nadanych prawem magdeburskiem. Dan w Królewcu 1571. W R. mieszkają r. 1625 sami Polacy. 2.) R., dok. Riedzoffen, wś na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, tuż nad granicą pow. margrabowskiego, nad jez. Gąskowskiem [Dziś Przytulskim], o 12 klm. na płn. od Ełku, 6 klm. na zach. od Gąsek (st. p.), 28 dm., 139 mk., 320 ha. Piotr Schwarz, burgrabia straduński, sprzedaje Pawłowi i Stanisławowi Rydzewskim z Mazowsza kawał boru między jez. Kociołek (Messel) [Dziś jez. Rydzewo.] i Kukówko [Dziś Kukowino.], który przedtem miał Stanisław Zembrzycki z Mazowsza; po karczowaniu boru otrzymują 15 wł. na prawie magdeburskiem, z obowiązkiem jednej służby zbrojnej i 10 lat wolności. Dan w Stradunach r. 1526. [Por. Kukówka.] Ad. M.

Rydziele, wś, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Wiercieliszki, o 16 w. od Grodna.

Rydzowskie, jezioro około 7 klm. długie a 1½ klm. szerokie, leży połową w pow. rastemborskim, a połową w węgoborskim. Ma formę elipsy, której połudn. koniec o pół mili odl. od jez. Mamry. Obfituje w różne gatunki ryb. O niem mówi Helwing (Lithogr. Angerb., p. 8), że przez podziemne kanały jest w związku z innemi jeziorami mazurskiemi i na dowód przytacza, iż szczupak z obrączką na szyi, wpuszczony w jez. Węgoborskie, złowionym został w Rydzowskiem.

Rydzówka, niem. Rehsau, dobra ryc. nad jez. t. n., pow. węgoborski, nad granicą pow. rastemborskiego, o 3 klm. od st. p. i tel. Dryfortu. Obszaru 1277 ha. Wś założona 1403 r. Tomasz von der Wickerau otrzymuje tu 32 włók i 10 mr. Ad. N.

Rygałówka, wś nad rzką, Niedzwiedzicą (dopł. Biebrzy), pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Rygałówka. Odl. od Augustowa 42 w., posiada cerkiew par. drewnianą, 24 dm., 149 mk. Parafią i kościół erygowali Wojnowie i Sołohubowie, niewiadomo kiedy. Buchowieccy 1818 r. erekcyę odnowili. Obecny z 1847 r. Do par. należała filia w Ponarlicy.

Rygały […] 2.) R., wś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Teolin, odl. od Sejn 25 w., ma 21 dm., 150 mk.

Rygielnica, pow. łecki, ob. Regielnica.

Rygiszki, wś nad rzką Nawą (dopł. Szeszupy [Wcześniej jednak dopływ Penty.]), pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 19 w., ma 14 dm., 159 mk. W 1827 r. było 16 dm., 118 mk. Wchodzila w skład dóbr rząd. Leśnictwo.

Rykacieje, jezioro przy wsi t. n., na lewo [zach.] od drogi bitej z Suwałk do Kalwaryi, w pow. kalwaryjskim, ma 12 mr. obszaru. Należy do grupy drobnych jezior na obszarze dóbr rząd. Krasnowo.

Rykacieje, wś i fol. przy jeziorze t. n., pow. kalwaryjski, gm. i par. Lubowo, odl. od Kalwaryi 14 w.; wś ma 49 dm., 352 mk.; fol. 8 dm., 76 mk., gorzelnią, młyn wodny. W 1827 r. było 41 dm., 298 mk. Fol. R. rozl. mr. 643: gr. or. i ogr. mr. 452, łąk mr. 166, past. mr. 10, nieuż. mr. 15; bud. mur. 4, z drzewa 18. W 1881 r. oddzielony został od dóbr R. fol. Ogonie. W skład dóbr poprzednio wchodziły: wś R. os. 39, z gr. mr. 1172; wś Zielona Buda os. 8, z gr. mr. 339; wś Kozłowo os. 7, z gr. mr. 242; wś Sałopierogi os. 22, z gr. mr. 568; wś Sobolewo os. 7, z gr. mr. 261; wś Pasieki os. 5, z gr. mr. 131; wś Szarki os. 11, z gr. mr. 379; wś Szarkajcie os. 6, z gr. mr. 216; wś Ogonie os. 12, z gr. mr. 401; wś Tryborcie os. 10, z gr. mr. 353; wś Sucha Wola os. 2, z gr. mr. 127; wś Santoka os. 2, z gr. mr. 149; wś Kamionka os. 7, z gr. mr.340; wś Wilkowizna os. 13, z gr. mr. 297; wś Górna Buda os. 7, z gr. mr. 63; wś Stara Buda os. 14, z gr. mr. 427; wś Józefowo al. Józkowizna os. 3, mr. 105; wś Nowa Wieś os. 47, mr. 107. Br. Ch.

Rykaczewo, uroczysko. pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Trofimówka, o 27 w. od Sokółki.

Rymaszyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 44 w., ma 3 dm., 22 mk. W 1827 r. 3 dm., 23 mk.

Rymiec al. Rymiecie, jezioro, w zlewie rzki Kirsny, o 6 w. na płn.-wschód od os. Łozdzieje, w pow. sejneńskim. Leży w dolinie rz. Kirsny, która przepływa przez jezioro; w stronie zachodniej od jeziora średnie wznies. wynosi około 560 st. npm. i wzrasta w miarę posuwania się ku zachodowi. Brzegi jeziora w części pagórkowate, częścią, lesiste, niskie i podmokłe. Szerokość wynosi do 1½ w., długość taka sama; obszar dosięga 660 mr. Głębokość dochodzi podobno od 48 do 90 st. Wody obfitują w ryby. Na połudn. brzegu leży fol. Rymieć. Br. Ch. [Por. Szyłaudzie].

Rymieć al. Rymiecie, fol. i młyn, pow. sejneński, gm. Świętojeziory, par. Łozdzieje, odl. od Sejn 34 w., ma 1 dm., 14 mk. W 1827 r. 2 dm., 20 mk. Fol. R., w r. 1875 oddzielony od dóbr Kudry Mokszty, rozl. mr. 202: gr. or. i ogr. mr.92, łąk mr. 104, nieuż. mr. 6; bud. z drzewa 3. Br. Ch.

Rymiszki, wś i fol., pow. maryampolski, gm. Poniemoń, par. Pokojnie, odl. od Maryampola 55 w., ma 3 dm., 12 mk.

Rymki, dobra na pol.-prus. Mazurach, pow. łecki, nad granicą pow. jańsborskiego, 4 klm. na zach. od st. p. Bajtkowa; 12 dm., 71 mk., 50 ha obszaru. Ad. N.

Rymowieze, wś, pow. wyłkowyski, gm. Giże, par. Szumsk, odl. od Wyłkowyszek 16 w., ma 6 dm., 61 mk. W 1827 r. 7 dm., 51 mk., par. Wyłkowyszki.

Rymutowce (Rymutewcy), wś, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. bogorodzicka, o 41 w. od Grodna.

Ryngaliszki, wś, pow. sejneński, gm. Lejpuny, par. Liszkowo, odl. od Sejn 45 w., ma 6 dm., 53 mk. W 1827 r. było 4 dm. 36 mk.

Ryngiany, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. od Maryampola 36 w., ma 6 dm., 51 mk. W 1827 r. było 7 dm., 81 mk.

Ryngis, jezioro w pow. sejneńskim, na prawo od drogi bitej z Sejn do Berżnik, na płd. od jez. Berżniak, stanowi niejako jego przedłużenie. Ma 81 mr. obszaru. Por. Gaładuś [K. O. Falk podejrzewa źródłosłów jaćwieski.].

Ryngle, os. karcz., pow. sejneński, gm. i par. Berżniki, odl. od Sejn 6 w., ma 1 dm.

Ryngotowszczyzna, os., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 41 w., ma 2 dm., 11 mk.

Ryngowele, wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol, odl. od Maryampola 11 w., ma 9 dm., 116 mk. W 1827 r. było 13 dm., 101 mk.

Ryngwałdyszki, fol., pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. od Maryampola 56 w., ma 5 dm., 118 mk. W 1827 r. było 2 dm., 58 mk. W 1885 r. fol. ten rozl. mr. 523: gr. or. i ogr. mr. 314, łąk mr. 87, past. mr. 4, lasu mr. 91, zarośli mr. 12, nieuż. mr.15; bud. mur. 7, z drzewa 10; płodozmian 10-polowy, las nieurządzony, pokłady torfu. Do folw. należała poprzednio wś Norejkiszki, mająca os. 5, z gr. mr. 4. Br. Ch.

Rynie, wś, pow. margrabowski, ob. Krzyżowo [Na płd.-zach. od wsi Nieszki.].

Rynkajcie, os., pow. sejneński, gm. i par. Metele, odl. od Sejn 42 w., 1 dm., 5 mk. W 1827 r. 2 dm., 17 mk.

Rynki 1.) wś, pow. bia­ło­sto­c­ki, w 1 okr. pol., gm. Za­wy­ki, o 25 w. od Bia­łe­go­sto­ku. 2.) R., dobra, pow. prużański, w 3 okr. pol., gm. murawiewska, o 30 w. od Prużany.

Rynkojeziory, wś włośc., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Urdomin, odl. od Sejn 7 w., ma 8 dm., 69mk., 6 os., 313 mr. W 1827 r. było 5 dm., 32 mk. Wchodziła w skład dóbr Jenorajście. W r. 1644 „sioło Rymkozejmy włók 7“, wchodzące w skład ststwa łoździejskiego, nadane zostało Krzysz­to­fo­wi Witanowskiemu h. Bawicz przez Władysława IV; ob. Łoździeje. M. R. Wit.

Rynkowce 1.) ob. Rynkowicze. 2.) R., os. leś., pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny, odl. od Sejn 38 w., ma 1 dm., 6 mk. W 1827 r. 1 dm., 9 mk.

Rynkowicze al. Rynkowce, wś, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin, odl. od Augustowa 48 w., ma 5 dm., 80 mk., 182 mr. Wchodziła w skład dóbr Łabno.

Rynkówek, druga nazwa wsi Chodorki, w pow. augustowskim.

Rynkuny, wś włośc., nad rz. Jesią, pow. maryampolski, gmina Freda, par. Godlewo, odl. od Maryampola 44 w. Posiada przystanek dr. żel. warsz.-petersb., na odnodze od Landwarowa do granicy pruskiej, pomiędzy st. Kowno (o 8 w.) a Maurucie (o 9 w.), ma 21 dm., 196 mk., 585 mr. W 1827 r. było 11 dm., 70 mk. Wchodziła w skład dóbr Freda Dolna. Br. Ch.

Ryski […] 2.) R., wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Skidel, o 37 w. od Grodna. 3.) R., uroczysko, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Berszty, o 79 w. od Grodna. J. Krz.

Ryta, Rysta, rzeka w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Muchawca. Bierze początek w południowej części pow. brzeskiego z jez. Łukowa, leżącego śród błot puszczy Rudzkiej. Zrasza pow. brzeski, w dalszym zaś biegu dotyka pow. kobrynskiego. Długość biegu 90 w., kierunek ma zachodni; brzegi niskie, w górnej połowie pokryte wielkiemi lasami. Spławna od wsi Zalesia i Rudy. Przybiera rzeczkę Botynkę. J. Krz.

Rywki, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Skidel, o 34 W. od Grodna.

Ryżówka, kol., pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry, odl. od Suwałk 14 w., ma 4 dm., 63 mk., 123 mr., w tem 73 mr. roli. Powstała z połączenia osad uwłaszczonych. W 1827 r. było 2 dm., 13 mk.

Rządkowszczyzna, dobra, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol., gm. Rajsk, o 17 w. od Biel­ska.

Rządz, niem. Rondsen, dok. Rensen, jezioro tuż nad praw. brzegiem Wis­ły, przy wsi t. n. Dosyć długie, ale bardzo wązkie, ciągnie się granicą, pow. chełmińskiego i grudziądzkiego. Jest ono pamiętne klęską, którą tu Swiętopełk zadał Krzyżakom w 1243 r. Według Dusburga i kroniki Oliwskiej marszałek Berlwin poległ, a z nim prawie cały hufiec składający się z 400 ludzi, wyjąwszy 10, którzy się ratowali ucieczką. Analista toruński zaś utrzymuje, że bitwa ta zaszła w dzień św. Wita i Modesta, t. j. 15 czerwca 1242 r. (ob. Script. rer. Prus., I, str. 73). Kś. Fr.

Rządz, niem. Rondsen, dok. Rens, Rensche, Renszin, dobra nad jez. t. n., pow. grudziądzki, st. pocz. i kol. i par. kat. Grudziądz o 5•5 klm. na płn., 276•33 ha roli or. i ogr., 65•82 łąk, 0•62 pastw., 274•10 lasu, 16•34 nieuż., 34•81 wody. Czysty dochód z gruntu 4949 mrk; gorzelnia. W 1868 r. 38 bud., 19 dm., 195mk., 33 kat., 162 ew. Do okr. domin. należy st. kol. Mniszek (1885 r. 2 dm., 20 mk.) i karczma t. n. (2 dm., 23 mk.). Cały obszar wynosi 767 ha. W 1885 r.18 dm., 36 dym., 230 mk., 201 kat., 24 ew., 5 żyd. Szkoła ewang. liczyła 1887 r. 34 dzieci. R. słynie z wykopalisk przedhistorycznych. Znaleziono tu dzbanek wykwintnej roboty z czasów rzymskich (muzeum w Gdańsku), ztąd pochodzi także ozdoba dla koni, składająca się z małych koszyczków drucianych, dalej muszla (porcelanka tygrysowa), służąca za ozdobę dla ludzi i koni. Podaje Ossowski (Objasn. do mapy, str. 72), że tu na wschodniej stronie odkryto cmentarzysko, z którego wydobyto 7 urn. W 1410 r. miał tu komtur grudziądzki swój folwark. R. 1434 stało tu 36 ulów, w przyległym lesie zaś 32, podczas gdy 53 ulów tamże stało bez użytku. Do folw. należało r. 1438 włók 5 i 1 mr. Także za polskich czasów utrzymywali tu ststowie grudziądzcy osobny folw. W drugiej wojnie szwedzkiej została osada spustoszona. R. 1736 Rządz puszczono w emfiteutyczną dzierżawę Chrystyanowi i Annie Blomberk. Kępa na Wiśle przy R. została r. 1756 osobno wydzierżawiona, tak samo r. 1754 karczma Mniszek, ostatnia na 27 lat. R. 1765 płacił dwór 300 fl. kanonu, karczma 250 fl. Po okupacyi pruskiej został r. 1777 fol w. wraz z karczmą ówczesnemu posiadaczowi Chrystyanowi Blomberkowi puszczony w wieczystą, dzierżawę. R. 1802 nabył te dobra Hooff (ob. Froehlich „Gesch der Graudenzer Kr., I, 281). Kś. Fr.

Rzeczewo, wś i fol. w pobliżu błota Pale, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krakopol, odl. 35 w. od Kalwaryi a 21 w. od Maryampola. Fol. ma 11 dm., 75 mk., należy do donacyi rządowej Krakopol; wś ma 13 dm., 59 mk., 312 mr. obszaru. Br. Ch.

Rzeczowo, wś i fol., pow. kalwaryjski, gm. Krakopol, par. Dauksze, odl. od Kalwaryi 35 w. Wś ma 13 dm., 59 mk.; fol. 11 dm., 75 mk. W 1827 r. 9 dm., 106 mk. Była to dawniej królewszczyzna, płacąca w XVIII w. 149 złp. kwarty.

Rzeczuny, wieś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wisztyniec, odl. od Wyłkowyszek 28 w., ma 36 dm., 200 mk. W 1827 r. było 11 dm., 62 mk.

Rzeczyca […] 8.) Rz., wś i ferma, pow. prużański, w 3 okr. pol., gm. Staruny, o 38 w. od Prużany. 9.) Rz., uroczysko, pow. słonimski, w 1 okr. pol., gm. Piaski, o 70 w. od Słonima. […]

Rzeczyce, Rjeczicy 1.) wś, pow. słonimski, w 1 okr. pol., gm. Piaski, o 73 w. od Słonima. […]

Rzepichowo, Rzepichów al. Repików, białoruskie Rapichowo, osada i dobra pojezuickie nad rz. Lipnicą, praw. dopływ. Szczary, pow. nowogródzki, w 5 okr. pol. snowskim, gm. Krzywoszyn, par. katol. Nowa-Mysz, około 26140 dz. obszaru. Znaczne dochody z młynów, propinacyi, gorzelni i smolarni. Własność Kon­stan­te­go hr. Potockiego, mającego w okolicy do 150,000 dz., ze sławnem i kniejami, w których dotychczas znajduje się wiele łosi, bobrów, sarn i dzików. Zdaje się, że o tem miejscu powiada Narbut, że ma ono związek z Repikasem, synem Mendoga (Hist. narodu litew., t. IV, 217). W Rz. urodził się Jan Czeczot, przyjaciel Mickiewicza. A. Jel.

Rzepisko, kol., pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry, odl. od Suwałk 21 w., 1 dm., 8 mk.

Rzepki, Rjepki 1.) wś, pow. słonimski, w 4 okr. pol., gm. Dworzec, o 37½ w. od Słonima. […]

Rzepniewo, wś, pow. biel­ski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol., gm. Rajsk, o 17 w. od Biel­ska.

Rzeszupa, rzka, ob. Szeszupa.

Rządziszki, w i fol., pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Swięto Jeziory, odl. od Kalwaryi 29 w.; wś ma 17 dm., 134 mk., fol. 5 dm., 29 mk. W 1827 r. było 13 dm., 115 mk.

Rzym, niem. Sandkrug, karczma nad Wis­łą, pow. gdań­ski nizinny, gm. Krakowo. W spisie urzęd. z r. 1885 nie wymieniona, istniała jeszcze r. 1869. Kś. Fr.