Dacznawina, Dacznaujena, Dacznausna, Dacznanieny, wieś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki. Liczy 4 dm., 37 mk., odl. 64 w. od Maryampola. Br. Ch.
Dafrajcis, jezioro, w pobliżu jeziora Gaładuś od wschodu, pod wsią Żegary w pow. sejneńskim. [Dziś Dafrajtis, może większe z jez. opisanych jako Dusajcis]
Dagile, 1.) wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Kajmele. Liczy 5 dm., 58 mk. Odl. 69 w. od Maryampola. 2.) D., wś, pow. władysławowski, gm. i par. Błogosławieństwo. Odl. 74 w. od Maryampola; liczy 11 dm. i 177 mk. Br. Ch.
Dajnowa, tak pod Reszlem zowią pruską rzekę Deine, Dejnę, Denę.
Dalen, Kekau, rzeka, lewy dopływ Dźwiny, ma źródła w okolicy wsi Rusze, najprzód płynie na zachód, przy wsi Drukien zwraca się na półn. i płynie robiąc kolano ku zachodowi, którego zakręt jest przy wsi Mucenek, ujście przy miasteczku Dalen: w tem miejscu znajduje się na Dźwinie wielka wyspa Dalholm.
Dalenka, rzeka, dopływ Szczary z pr. str., uchodzi poniżej Łabenki.
Dalginie, wieś. pow. kalwaryjski, gmina i par. Ludwinów. Odl. o 6 w. od Kalwaryi, liczy 8 dm., 30 mk.
Dalny-las, wieś i osada, pow. augustowski, gm. Szczebro-Olszanka. Odl. od Augustowa 15 w. Liczy 36 dm. i 248 mk.; osada zaś 1 dm. i 9 mk.
Damarka, rzeka, lewy dopływ Prypeci w pow. rzeczyckim ma ujście poniżej rz. Nienacz.
Danga niem. Dange, dawniej Tangą, Tyngą zwana, rzeka przymorska między Niemnem a Dzwiną, ma źródła powyżej Gruszławek, gdzie zwie się Okmianą (ob.), płynie z półn. ku połud. na przestrzeni około 19 mil, pomija Żmudzką i Pruską Kretyngę i pod Kłajpedą wpada do cieśniny, która łączy zatokę Kurońską z Baltykiem. Zdaje się, że całe dzisiejsze Pomorze jest tylko odchodziskiem morskiem i ze przed wieki aż ku Kretyndze podchodziły okręty, co potwierdza i ukształcenie przymorza w tej okolicy i nazwisko tych miast, które oj „kratos“ (okręty) wywodzą. Od prawego brzegu uchodzi do Dangi w Prusiech rzeka Tenża, od lewego zaś Bahne i Ekitta. (W. Pol.)
Daniele, niem. Daniellen, wieś, pow. olecki, st. p. Kowale.
Danieliszki, wieś, pow. kalwaryjski. gm. Podawinie, par. Ludwinów. Liczy 12 dm., 32 mk.; odl. 19 w. od Kalwaryi.
Danieliszki, wieś na Żmudzi, między Kiejdanami a Poniewieżem; powiat poniewieski, nad rzeką Niewiażą, tu się znajduje kopiec zwany Mleczkową Mogiłą, usypany w końcu XVI wieku na pamiątkę Jana Konstantego Mleczki, który, jak niesie podanie, utopił się wskutek nieszczęśliwej miłości, rzuciwszy się z koniem w wodę ze stromego brzegu rzekł Niewiaży. Należące do żmudzkiej gałęzi Mleczków dobra nadniewiaskie (Danieliszki, Swiętobrójść etc.), w końcu XVI w. przeszły na Zawiszów, przez siostrę Jana Konstantego Mleczki. Obecny dziedzic Romański.
Daniłowce, wieś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny. W 1827 r. było tu 8 dm. i 63 mk., obecnie liczy 12 dm., 99 mk. Odl. 5 w. od Sejn.
Danowo, 1.) wś, pow. szczuczyński, gm. Grabowo, par. Lachowo. Liczy ziemi 752 morg. R. 1827 było tu 16 dm. i 98 mk. Dobra D. lit. ABC składają się z folw. Danowo i przyległości Kiełcze Kopki, tudzież wsi D. i Kiełcze Kopki. Rozl. wynosi mr. 570 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 306, łąk mr. 30, pastwisk mr. 94, lasu mr. 56, zarośli mr. 36, nieużytki i place mr. 42. Wieś Danowo osad 24, gruntu mr. 210; wś Kiełcze-Kopki osad 3, gruntu m. 73. 2.) D. Nowe i Stare, wś, pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rydzewo. Folw. D. lit. AG, od Łomży w. 56. Rozl. wynosi mr. 152, a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 43, łąk mr. 40, lasu i zarośli mr. 60, nieużytki i place mr. 9; folw. przyłączony do dóbr Rydzewo, lecz ma oddzielną hypotekę. 3.) D. Patory, wś szlach., pow. szczuczyński, par. Wąsosz, gm. Szczuczyn. R. 1827 było tu 18 dm. i 111 mk. Por. Bzury. Br. Ch., A. Pal.
Danowo, niem. Dannowen, 1.) wś, pow. lecki, st. p. Orzesze. 2.) D., wś, pow. jańsborski, st. p. Biała.
Danowskie, wś, pow. augustowski, gm. Szczebro-Olszanka, par. Wigry. W 1827 r. było tu 8 dm. i 46 mk.; obecnie 21 dm., 155 mk. Odl. od Augustowa 14 w. Br. Ch.
Danówka, 1.) wś szlach. i włośc., pow. szczuczyński, gm. Bogusze, par. Grajewo. R. 1827 było tu 15 dm. i 86 mk. [Danowo ?] 2.) D., wś i folw., pow. radzyński, gm. Żerocin, par. Biała. R. 1827 było tu 17 dm, 118 mk.
Darkehmen, Darkemy, Darkiany, ob. Darkiejmy.
Darkiejmy, Darkiany, Darkiemy, niem. Darkehmen, m. pow. w okr. reg. gąbińskim Prus Wschodnich, nad rz. Angerapp, na płd.-płd.-zachód od Gąbina, ma st. pocztową, st. dr. żel. z Gołdapy do Wystrucia, 3000 mk., 9 jarmarków rocznie, fabryki tkackie wyrobów płóciennych i wełnianych, garbarnie, handel zbożem, rolnictwo i hodowla bydła. Powiat ma 76390 ha. rozl. i 35677 mk. (1875). W powiecie kwitnie hodowla koni. Pod miastem pow. D. leży folw. D. Małe a nieco dalej, w pobliżu st. p. Szabienen, willa D. F. S. [1539 Dargekeym, 1945 ros. Озерск w obw. kaliningradzkim.]
Darupie, rz., lewy dopływ Okmiany.
Darże, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Pojewoń. Liczy 10 dm., 55 mk.; odl. o 37 w. od Maryampola.
Darżeniki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita. R. 1827 było tu 20 dm., 119 mk., obecnie liczy 20 dm., 182 mk. Odl. 34 w. od Maryampola.
Darżowiecie, wś, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny. Liczy 2 dm., 14 mk., odl. 14 w. od Maryampola.
Dasz, Daszko, dawne imiona, źródłosłów wielu nazw miejscowych. Według Stadnickiego („Przycz. do herald. polsk.“) ma tu być skrócenie imienia Damian.
Daszówka, rzeka, dopływ Niemna z prawej strony, pierwsza z rzek która na średnim biegu od prawego brzegu uchodzi do Niemna, przyjmuje Leśniankę (W. Pol.).
Datnówka, rz., dopływ Niewiaży w pow. kowieńskim, bierze początek w pow. szawelskim, niedaleko Bejsagoły, płynie z płn. na płd. obok dr. żel. libawskiej i pod Kiejdanami ma swoje ujście. Przyjmuje z prawej strony: Skordupie, Ryczupis, Balin, Kaczupis a z lew. Stabią. Nad D. rozciągają się bardzo dobre łąki. Długość biegu około 38 w. Płynie okolicą uprawną. Są na niej trzy młyny.
Datzen (niem.), dwie wsie w pow. gąbińskim.
Datzkehmen (niem.), dwie wsie, jedna w pow. gąbińskim, druga w stołupiańskim.
Daube, ob. Pregla.
Daubiszki, niem. Daubischken, wś, pow. darkiański, st. p. Abeliszki.
Daugawa, łotewskie nazwisko Dźwiny.
Daugelischken (niem.), ob. Daugieliszki.
Daugi, w języku urzędowym Dawgi, mko, pow. trocki, na płn. brzegu jeziora t. n., pod 54° 22′ szer. i 42° dług. wschod., odległe o 56 w. od Trok, o 80 w. od Wilna, o 22 w. na zach. od st. kol. żel. petersb.-warsz. Olkieniki, a o 12 w. na płn. zach. od st. poczt. Hanuszyszki, w 4 okr. polic., w obr. aleksandrowskiej gm. włość.; należy do 10 sądu pokoju 1 (wileńskiego) okręgu; posiada murowany par. kościół katol., założony jeszcze na schyłku XIV w. przez w. ks. lit. Witolda pod wezwaniem Opieki N. M. P., wymurowany na nowo w 1862 z tytułem Opatrzności Boskiej staraniem proboszcza ks. Mateusza Piotrowskiego ze składek. Parafia kat. D. klasy 3, dek. mereckiego posiada w swym obr. 4 kaplice: na cmentarzu w Daugach, w Kamieniu, w Bobryszkach, w Bychowczyszkach, liczy 6207 wiernych, oprócz 4558 należących do filii tejże par. Orany. Do r. 1864 należała tu także już skasowana filia Przełaje. D., dawna osada litewska, w której w. ks. litewscy mieli swój dwór i myśliwstwo; 24 maja 1380 r. w lasach otaczających tę mieścinę Jagiełło zawarł potajemny traktat ze starszyzną zakonu krzyżackiego, w. komandorem Elnerem i w. szpitalnikiem Ulrychem Ficke, przeciw stryjowi swemu Kiejstutowi, gdzie dla zamaskowania istotnego celu zjazdu urządził łowy i zaprosił na nie Witolda i jego synowca a wnuka Kiejstutowego Iwana syna Potirga. Po unii D. stały się starostwem opłacającem w XVIII w. kwarty 2368 złp. W połowie XVI w. trzymała to starostwo królowa Bona, nadająca dziesięcinę dla kościoła i fundująca przy nim szpital. R. 1712 liczyło starostwo D. 327 dymów hybernianych. Było we władaniu Brzostowskich. Miasteczko ma 833 mk. i jest własnością rządu, który ziemię oddał włościanom na wykup. Obszar rządowy wraz z 5 folw., 29 wsiami i 1 zaśc. zajmował 1850 r. 17924 dzies. rozl. W czerwcu 1639 r. król Władysł. IV i król. Marya Ludwika byli tu ugaszczani przez starostę Albrechta St. Radziwiłła. J. W.
Daugi albo Daugie, jez. w pow. trockim, niedaleko mka t. n., 3 i pół w. dł., 2 w. sz., do 30 saż. głębokie, jedno z głębszych w Europie. Według Strielbickiego ma 10 w. kw. rozl. Por. Mereczanka.
Daugieliszki 1.) folw., pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo. Liczą one 5 dm., 30 mk.; odl. od Maryampola 50 w. 2.) D., wieś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Syntowty. Odl. od Maryampola 21 w., liczą 8 dm. i 84 mk. 3.) D., Dawgieliszki, ob. Dowgieliszki. Br. Ch.
Dangieliszki, niem. Daugelischken, wś, pow. stołupiański, st. p. Pillupoehnen.
Daugiełajcie, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Wierzbołów. W 1827 r. było tu 19 dm., 159 mk.; obecnie liczy 21 dm., 409 mk., odl. od Kalwaryi 17 w.
Dauginty, niem. Dauginten, wś, pow. gąbiński, st. p. Gąbin.
Daugmaryna, al. Dogmaryna, wś, pow. kalwaryjski, gm. Krasne, par. Simno, odl. 27 w. od Kalwaryi, liczy 7 dm., 81 mk.
Daukszaris, rzeczka, wypływa z jeziora Zuwinta, w dobr. Simno, pow. kalwaryjski.
Dauksze, wś, pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par Dauksze. Posiada kościół par. w r. 1774 erygowany razem z parafią przez ks. Sapiehę, starostę puńskiego. W 1827 r. było tu 48 dm., 268 mk.; obecnie liczy 72 dm., 541 mk., odl. od Kalwaryi 19 w. Par. D. dek. kalwaryjskiego 3419 dusz liczy.
Daukszegiry, Daukszogiry, folw., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie. Liczy 12 dm., 92 mk., odl. od Maryampola 52 w. Dobra D. składają się z fol. D., fol. Kaziuliszki i łąki Podposzwiętupie zwanej; od m. Suwałk w. 112. od Pren w. 14, od rz. Niemna w. 1. Rozl. wynosi mr. 464 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 344, łąk mr. 54, pastwisk mr. 36, lasu mr. 17, nieużytki i place 13; bud. mur. 6, drew. 19. Płodozmian 6 i 11-polowy, gorzelnia, cegielnia, pokłady marglu; dobra te oddzielone w r. 1871 od dóbr Potomulsze.
Daukszy, ob. Dauksze.
Daukszyszka, rz., lewy dopływ Miadziołki. Ma źródło w bagnach około miasteczka Łyktun w pow. święciańskim; ma kierunek północno-wschodni, długość 45 w., szerokość do 3 sążni, głębokość do 5 st., niespławna (Siemienow).
Dauszówka, albo Goża, Hoża, rz., dopływ Niemna z prawej strony, powyżej Rotniczanki uchodzi.
Dawczyszki al. Dauczyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Dobrowola, par. Poniemoń. Liczy 3 dm., 62 mk. Odl. od Maryampola 45 wiorst.
Dawia, wś kurpiowska, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Lipnik, w odl. od Kolna 26 w., od Łomży 34½ w., leży pośród piasków i wzgórz, otoczona z północy i wschodu lasami. Obręb leśny D. wchodzi w skład straży Cieciory i zawiera 1748 mr. lasu sosnowego; w lasach spotykają się sarny; dawniej znajdowały się tu rządowe barcie. L. K.
Dawidy 1), wś poduchowna, pow. warszawski, gm. Falenly, par. Raszyn. Leży w niskiem położeniu śród mokradeł, na lewo od drogi bitej warsz. rad., o 5 w. od Raszyna. W 1827 r. było tu 18 dm. i 160 mk. 2.) D., wś, pow. radzyński, gm. Jabłoń, par. Gęś. W 1827 r. było tu 49 dm. i 367 mk.; obecnie liczy 70 dm., 425 mk., gruntu 147 mórg. 3.) D., wś, pow. konstantynowski, gm. Olszanka, par. Hadynów. W 1827 r. było tu 26 dm., 146 mk.; obecnie liczy 25 dm., 186 mk. i 539 mórg obszaru w tem 328 ziemi dworskiej. 4.) D., wś., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda. Liczy 8 dm., 59 mk., odl. od Maryampola 30 w.
Dawinia, rzeka, wypływa z jez. Duś, w pow. sejneńskim. przy wsi Bobrowniki, wpada do jez. Simno i wychodzi z niego pod nazwą Bobrzanki, Bombiny i poniżej Ludwinowa wpada do Szeszupy. Por. Amalwa, Buchciańskie błoto i Szeszupa.
Dawiocie, Dawiecie, os., pow. władysławowski, gm. i par. Giełgudyszki. Liczy 6 dm., 22 mk., odl. od Maryampola 30 w.
Dawioń, jezioro, pow. sejneński, gm. Berżniki, ma 93 mr. obszaru.
Dąbrowa, […] 90.) D., wieś i folw., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Igłówka. Liczy 6 dm., 49 mk., odl. 40 w. od Maryampola. Dobra ziemskie D. w połowie zeszłego wieku były własnością Antoniego Ilinicza, po którym w spadku otrzymał je syn Tomasz, oboźny powiatu kowieńskiego, porucznik ussaryi wojsk W. Ks. Litewskiego i dworzanin skarbowy. Ten ostatni aktem darowizny w dniu 14 czerwca 1783 roku przed aktami ziemskiemi pow. kowieńskiego zeznanym, dobra te oddał na własność synowcowi swemu Wojciechowi sędziemu preńskiemu. Po Wojciechu Iliniczu dobra te spadły na kilkoro jego dzieci, i do roku 1860 zostawały w tejże rodzinie. Obecnie zaś należą do Möllerów. 91.) D., ob. Dąbrówka.
Dąbrowa, 1.) Dubrowa, wś włośc. nad Lebiodką, pow. lidzki, 3 okr. adm., 19 dm., 170 mk. (1866). 2.) D., folw. i osada leśna, pow. trocki.) 3.) D., m. nadetatowe, pow. sokólski, o 32 w. od Sokółki, domów 207, mk. 1438 t. j. 685 męż., 753 kob.; według wyznań 1132 izr., 264 kat., 29 mahom., 13 prawosł. (1880). Paraf. kościół katolicki Opatrzności Boskiej, z drzewa 1595 wzniesiony. Parafia katol. dekanatu sokólskiego: dusz 9431. Kaplica w Kamiennej. 4.) D., wś należąca do włościan, pow. oszmiański, dm. 5, mk. 53, rzym. katol. (1866). 5.) D., wś, pow. wołkowyski. Była tu kaplica katol. b. parafii Jałówka. 6.) D., wś i wielkie dobra w połud. stronie pow. mozyrskiego, w gm. lelczyckiej, w 3 okr. polic. i w 3 okr. sądowym turowskim, w 2 okr. wojskowym petrykowskim, w miejscowości zapadłej poleskiej, gdzie tylko w porze zimowej są drogi do przejazdu; latem zaś prawie żadnej komunikacyi nie ma z powodu roztopów i bagien. D. wraz z Simonowiczami i Zabłociem stanowi całość; są dziedzictwem Rybnikowa, i mają obszaru do 40000 morg. 7.) D., wś i dobra, w połud. zach. stronie pow. bobrujskiego, w gm. zabłockiej, w głuchej miejscowości poleskiej, niedaleko stykających się granic pow. słuckiego i mozyrskiego. Niegdyś to miejsce należało do ks. słuckiego, w XVII w. przeszło do Radziwiłłów a w pierwszej połowie b. stulecia stało się własnością ks. Wittgensteinów. Dobra posiadają obszaru około 28000 morg., przeważnie w lasach i błotach, grunt lekki. 8.) D., folw. w pow. bobrujskim, dziedz. Obuchowiczów, obsz. około 516 morg. 9.) D., folw. w pow. bobrujskim,. dziedz. Rusieckich, ma obszaru 615 morg. 10.) D., fol. w pow. mińskim, własność Sowińskich, obszar około 110 morg., w dzierżawie. 11.) D., niewielki folw. w pow. ihumeńskim, własność Matusiewiczów, obszar przeszło 150 morg. 12.) D. Biała, wś. pow. sieński, gm. Wysoki Horodek, włość dziedziczna Pawła Staniszewskiego, ziemi używalnej 430 dzies., a nieużytków 20 dzies. 13.) D., wś, pow. horodecki, z zarządem gminy wyszeckiej. 14.) D., ob. Barek. 15.) D., por. Dubrowa. Al. Jel., F. S.
Dąbrowa, niem. Damerau, Dombrowa, Dombrowken, Dombrowo. Wiele wsi, folwarków, osad i t. p. w Prusiech wschodnich, które są dziś znane w urzędowych spisach pod wymienionemi tu nazwiskami niemieckiemi, nosi w ustach ludu polskiego tych okolic lub sąsiednich miano Dąbrowy, Dąbrówki i t. p. Niektóre z nich Kętrzyński, wymieniając w swoim spisie, ustalił i te pod właściwemi zamieszczamy artykułami. Innych spis podajemy tutaj, jako prawdopodobnie noszących nazwę Dąbrowy. I tak naprzód te które noszą dziś nazwę Damerau: 1) Dobra i dwa folw., pow. iławski, st. poczt. Alembork. 2) Dobra ryc. tamże, st. poczt. Tapiewo. 3) Wś, pow. frylądzki, st. poczt. Bartoszyce. 4) Os. leśna tamże, st. p. Glommen. 5) Os. leśna tamże, st. p. Szempopel. 6) Wś, pow. reszelski, st. p. Bisztynek. 7) Wś i fol., pow. rybacki, st. p. Rybaki. 8) Dobra i osada leśna, pow. gierdawski, st. p. Gierdawa (u Kętrzyńskiego zwana też Dąbrową). 9) Os. leśna, pow. labiewski, st. p. Golbach. 10) Leśnictwo, pow. świętosiekierski, st. poczt. Lindenau. 11) Neu-Damerau, wś, tamże, st. p. Święta Siekierka. 12) Wś, pow. stołupiański, st. p. Mehlkehmen. 13) Folw., pow. szczycieński, st. p. Dźwierzuty, 14) Wś, pow. wystrucki, st. p. Puschdorf. 15) Gross Damerau, wś. pow. olsztyński, st. p. Śpręcowo. 16) Klein Damerau, dobra, tamże, st. p. Wartembork, 17) Klein-Damerau, wś, pow. brunsberski, st. p. Orneta. 18) Damerau-Wolka, wś, pow. szczycieński, st. p. Dźwierzuty. 19) Wieś, pow. węgoborski, (Kętrz.). 20) Finster Damerau, pow. szczycieński, według Kętrz. Ciemna Dąbrowa, pośród wzg. 210 m. wys. Dalej te co noszą nazwę urzędową Dombrowa: 21) Os. pow. olecki, st. p. Wieliczki. [Na płd. od Niedźwiedzkich, dziś nie istnieje.] 22) D. czarna, wś, tamże i pow. i st. p. Znane p. n. Dombrowken: 23) Dobra, pow. szczycieński, st. p. Biskupiec. 24) Wś, pow. ostródzki, st. p. Rychnowo. 25) Adelig Dombrowken lub Mauenfeld, wś, pow. gierdawski, st. p. Klein-Gnie. 26) Klein Dombrowken, dobra, pow. węgoborski, st. p. Engielsztyn. 27) Polnisch Dombrowken, wś, pow. węgoborski, st. p. Banie. Niemieckie Dombrowo: 28) Fol., pow. ostródzki, st. p. Dąbrówno. Niemieckie Dombrowsken: 29) Fol., pow. jańsborski, st., p. Drygały. 30) Wś, pow. olecki, st. p. Margrabowa. 31) Wś i leśnictwo, pow. łecki, st. p. Ostrykół. F. S.
Dąbrowina, wś, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki. Liczy 4 dm., 39 mk., odl. 31 w. od Maryampola.
Dąbrowo, 1.) wieś, powiat przasnyski, gmina i parafia Krzynowłoga Wielka. 2.) D., folwark, powiat władysławowski, gm. i par. Giełgudyszki. Liczy 166 mk.; odl. od Maryampola 37 w. 3.) D., wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Igłówka. Liczy 10 dm., 90 mk.; odl. 21 w. od Maryampola. 4.) D., folw., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny. Ma 2 dm., 37 mk., odl. 41 w. od Maryampola. 5.) D., wś i folw., pow. maryampolski, gm. Poniemoń Pożajscie, par. Poniemoń. Część rządowa liczy 14 dm., 92 mk.; prywatna 7 dm., 110 mk. a folw. 3 dm. Odl. od Maryampola 56 w. 6.) D., pow. mławski, ob. Dąbrowa. Gmina D. posiada 2 szkoły kat. w Kowalewie i ewang. w Prószkowie; w r. 79 do pierwszej uczęszczało 64, do drugiej 40 dzieci. Br. Ch.
Dąbrowo, w pow. lidzkim i sokólskim, ob. Dąbrowa.
Dąbrowskie, niem. Dombrowken, wieś, pow. olecki, st. poczt. Margrabowa.
Dąbrówka […] 58.) D., wś rząd. nad rz. Szkwą, pow. ostrołęcki, gm. Nasiadki, par. Kadzidło, posiada kaplicę, R. 1827 było tu 40 dm., 227 mk.; obecnie ma 1202 mr. obszaru; znajdują się tu i w okolicy kopalnie bursztynu. 59.) D., osad, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Terlin [Teolin]. 60.) D., wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, ma 3 dm., 28 mk. 61.) D., wieś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki. Ma 14 dm., 102 mk., odl. 6 w. od Maryampola. 62.) D., ob. Dąbrowa.
Dąbrówka 1.), wś w pow. sokólskim gub. grodz., o 29 w. od Sokółki. 2.) D., wś pryw., pow. święciański, 1 okr. adm., mk. 6, dm. 1. 3.) D., wś we wsch. płn. stronie pow. mińskiego tuż przy granicy pow. borysowskiego, nad rz. Wołmą, o m. trzy od Mińska; w 1 okr. polic., w 3 okr. sądowym, w 2 okr. wojskowym (mińskim). 4.) D., folw., pow. słucki, własność Okołowów, obszar około 300 mr. 5.) D., folw., pow. borysowski, dziedz. Sławińskich, obszaru około 870 mr. 6.) D., wś, pow. siebieski. z cerkwią prawosł., należy do K. Miedunieckiego, 1141 dz. rozl. 7.) D., wś, pow. żytomierski, par. Krasnopol; r. 1767 miała 20 dm. 8.) D., duża wś nad rz. Smółką, pow. zwiahelski, par. Berezdów, gminy smołderowskiej, włośc. dusz 694, ziemi włośc. 3212 dzies.; stanowi jeden z folwarków klucza smołderowskiego, własność niegdyś Czartoryskich koreckich, obecnie hr. Alfreda Potockiego. 9.) D., mała wioseczka, pow. kamieniecki par. Kutkowce, należy do Kutkowiec, r. 1868 miała 14 dm., ob. Kutkowce. 10.) D., wś, pow. radomyski, nad rz. Zdwiżem, o 4 w. od m. Brusiłowa, przy drodze do Kijowa. Mieszk. 206, wyznania prawosł., należą do par. Brusiłów, gdzie również i zarząd gm. i polic. Ziemi drugorzędnego czarnoziemu 781 dz. Należy do Jastrzębińskiego. 11.) D., wś, pow. żwinogródzki, od Starej Budy 3 w., od Łysianki 10 w., od m. Ryżanówki 9 w.; dawniej należała do dóbr łysiańskich; po konfiskacie darowana została 1864 r. generałowi Nowickiemu i dziś jest własnością jego dzieci. Ziemi dwor. 600 dz., ziemia słynie z urodzajności. Par. prawosł. w Starej Budzie, katol. w Łysiance. Zarząd polic. w Łysiance, gminny w Czyżowcu. 12.) D., wś, pow. taraszczański, nad bezimienną rz. wpadającą do rz. Rośki, o 6 w. od Tytyjowa. Mieszk. 1117 prawosł., 58 katol. Cerkiew par. i szkółka. Cegielnia i gorzelnia. Ziemi 2792 dz. wybornego czarnoziemu. Należała niegdyś do tytyjowskiego majątku hr. Ostrowskiego, obecnie należy do Meleniewskiego. Zarząd gm., polic. i par. katol. w Tytyjowie. 13.) D., wś, pow. humański, par. Manasterzyszcze. R. 1868 miała 67 dm. Al. Jel., Kl. Przed.
Dąbrówka, 1.) niem. Damerau, wś i dobra rycerskie, w pow. olsztyńskim. 2.) D., niem. Dombrowken, pow. ostródzki. 3.) D., niem Damerau, pow. szczycieński. Tamże D. Tylna, niem. Vorder-Damerau i D. Przednia, niem. Hinter-Damerau. 4.) D., niem. Dombrowken, powiat szczycieński. 5.) D., niem. Dombrowken, wś, pow. darkiański, ma st. poczt. 6.) D., niem. Dombrowken, wś, pow. jańsborski, st. p. Szymonki. Przytem niektóre miejscowości z Prus Wschodnich, wymienione w art. Dąbrowa (ob.), noszą niekiedy nazwę Dąbrówek.
Dedyszki, os., pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki. Ma 1 dm., 7 mk.
Degiesie, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Kajmele. Odl. od Maryampola 28 w., liczy 13 dm. i 106 mk. Br. Ch.
Degimiszak, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze. Liczą 3 dm., 20 mk., odl. od Maryampola 33 w.
Degimiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze. Odl. od Maryampola 70 w., liczy 4 dm., 47 m.
Degimy i Degimy Przylesie, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny. Degimy odl. od Maryampola 35 w. liczą 9 dm. i 76 mk. D. Przylesie zaś 1 dm. i 8 mk.
Degla, niegdyś Egla („jodła“), rz., dopływ Dubissy a właściwie kanału windawskiego, do którego pod Bejnaryszkami wpada.
Degowo, rz., lewy dopływ Jury.
Degucie 1.) wś, pow. sejneński, gm. Berżniki, par. Sejny. Odleg. od Sejn 4 w., liczy 23 dm., 157 mk. 2.) D., wś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki. Odleg. od Władysławowa 26 w.; liczy 3 dm., 25 mk. 3.) D., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda. Odl. od Maryampola 33 w., liczy 15 dm., 103 mk. 4.) D., wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze. Odleg. od Maryampola 64 w.; liczy 2 dm. i 23 mk. 5.) D., wieś, powiat maryampolski, gmina Szumsk, par. Maryampol. W 1827 r. było tu 29 dm., 259 mk. Wieś ta, odleg. od m. Maryampola o 2 w., uważana być może za rodzaj przedmieścia. Leży między traktem bitym kowieńskim i rzeką Szeszupą. Grunta żytnie i pszenne, wszędzie równina jak na stole. Osad 53; ludności litewskiej, mówiącej i po polsku, wyznania katolickiego, osób 474. Nazwa pochodzi od wyrazu litewskiego. „degutas“, dziegieć, i musiała tu być niegdyś dziegciarnia, kiedy lasy jeszcze nie były wycięte. I teraz o 3 w. i o 5 w. w stronę Nowinki i Dzięciołówki istnieją jeszcze lasy. Br. Ch. i R. W.
Degutławka, os., pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Słowiki. Odleg. od Władysławowa 26 w., liczy 4 dm., 20 mk.
Degutynie, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda. Odl. 16 w. od Władysławowa. Liczy 3 dm., 34 mk.
Degutyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze. Odl. 32 w. od Władysławowa. Liczy 3 dm., 20 mk.
Deime, Deimen, Deine, ob. Dejma.
Dejguń, niem. Deyguhnen, folw., pow. węgoborski, st. p. Rozengart.
Dejma, Deyma, niem. Deime, Deume, Dejna, Dena, Dajnowa, rzeka w Prusiech, która pod Tapiawą wpada do Pregli, przez Kopanicę czyli D. nową, ciągnioną pod Labiawę, ma komunikacyą z morzem a przez kanał Friederichsgraben z Niemnem i Gilgą. „D. nowa, pisze W. Pol, przytyka do D. w okolicy Szmerberga, gdzie D. poczyna być już żeglowną, ciągnie się ztąd w jej kierunku z południa ku północy i wpada do Zatoki Kurońskiej o pół mili poniżej Labiawy, zasilona wodami trzech wielkich przykop, które do niej wpadają od prawego brzegu. Z tym kanałem łączy się drugi pod miastem Labiawą, zwany Wielką Fryderykową przekopą. Ten ciągnie się na przestrzeni trzech przeszło mil od miasta Labiawy obok Kurońskiej zatoki i przytyka do małej przymorskiej rzeki zwanej Niemonin, która wpada do tejże zatoki poniżej ostatnich odnóg Niemnowych na południu. Do tego to Niemonina przytyka znacznie powyżej z lewego brzegu kanał tiberski, który jednak nie służy do żeglugi, lecz jest tylko przeznaczony do osuszenia wielkiego mszystego bagna i nie wchodzi w skład linii żeglownej. Ta prowadzi bowiem z rzeki Niemonin na trzeci kanał żeglowny, zwany Nową-Lilią (Gilgą) czyli małą Fryderykową przekopą, która łączy Niemonin z południową odnogą Niemna, zwaną Lilią, na przestrzeni jednej mili, między osadami Skupen i Lupenen, prostując bieg tej odnogi i skracając żeglugę. Ten wodny gościniec, który łączy dolną Preglę z okolicą zaniemeńskich żuław a Królewiec Pruski z Kłajpedą, otworzono w latach 1688—1696 i jest on dziełem hrabiny Trusess, która go własnym nakładem zrobić kazała i tem swoją uwieczniła pamięć. Prócz innych korzyści ma ta linia żeglowna także tę korzyść, że już od Labiawy począwszy omija się na niej burzliwą zatokę kurońską, tyle grożącą żegludze.“
Deksznie, wś, folw. i osada, pow. suwalski, gm. Sejwy, par. Kaletnik, odlegle od Suwałk w 15., liczą 9 dm. i 80 mk. Niegdyś własność probostwa Kaletnik.
Dekszniszki, wś, pow. wyłkowyski, gmina Giże, par. Wyłkowyszki. Odległa 12 w. od Wyłkowyszek; liczy 6 dm., 52 mk.
Delinie, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Szumsk, odległa od Maryampola 7 w.; liczy 7 dm., 60 mk.
Deliniz, ob. Mereczanka.
Demeńka, ob. Szczara.
Demianicze, wieś, pow. brzeski gub. grodzieńskiej. Była tu kaplica b. parafii katolic. Czarnawczyce.
Demsze, wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Syntowty, odl. 13 w. od Władysławowa, liczy 4 dm., 46 mk. Br. Ch.
Dena, ob. Dejma.
Dereczyn, mko, pow. słonimski, o 46 w. na północ od Rózany, o 31 w. od Słonima, przy trakcie handlowym z tego miasta do Grodna, nad rz. Zelwą, o 115 w. od Grodna. Własność niegdyś Kopoczewiczów, Połubińskich, w końcu Sapiehów, po których tu został pałac z roku 1786, dziś gmach przez wojskowych oficerów zajęty. W pałacu były piękne zbiory ksiąg i dzieł sztuki, z Różany tu przewiezione. R. 1629 Konstanty i Zofia z Sapiehów Połubińscy, województwo parnawscy, założyli tu kośc. i klasztor dominikanów. R. 1770 D. należał do ks. Aleksandra Sapiehy, hetmana i kanclerza lit. Synowi jego Franciszkowi został skonfiskowany 1830 r. D. ma zarząd gminy sielskiej, 1792 dusz liczącej, i zarząd policyjny (stan) pięciu gmin. Mko D. miało kościół paraf. katolicki dek. słonimskiego z kaplicą w Starej wsi. D. 1 stycz. 1878 było w mieście 2269 mk., t. j. 1049 męż., 1220 kob. W tej liczbie 1725 izraelitów. D. jest siedzibą dekanatu prawosławnego, obejmującego 8 parafij, dusz 15483 (1857). W D. urodził się Tymoteusz Lipiński. Okolica D. jest płaska, grunta piaszczyste i żwirowate, łąki i błota, lasów mało, rzeki Zelwa i Szczara. F. S.
Derewiańczyca, rz., lewy dopływ Szczary.
Derewińce lub Derwińce, wś i folw., pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin; odl. od Kalwaryi 18 w. D. wś. liczy 24 dm., 194 miesz:; D. fol., 4 dm., 39 mk.
Derpt ob. Dorpat.
Detoniszki al. Detomiszki, wś i folw., pow. wołkowyski, gm. Wojtkobole, par. Grażyszki. Odległe od Wołkowyszek 22 w. D. wś liczy 25 domów, 181 mk.; D. folw. 2 dm., 57 mk. D. wchodziły poprzednio w skład dóbr narodowych Bartniki, następnie od tych dóbr oddzielone i rozdrobione na kilka części, które wcielone zostały do różnych dóbr donacyjnych. [Także rzeka Detomiszka, dopływ Szyrwinty i jeziorko przez które przepływa, na wsch. od wsi t.n.]
Detralgie, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, paraf. Władysławów. Odległa od Władysławowa 9 w., liczy 7 dm., 54 mk.
Deume (niem.), ob. Dejma.
Dewajbole, wś, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny. Odl. od Maryampola 50 wiorst, liczy 3 dm., 15 mk.
Dewajcie, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi. Odl. 32 w. od Władysławowa, liczy 10 dm., 92 mk.
Dewieniszki, ob. Dziewieniszki.
Dewoniszki al. Dejwoniszki, wś, pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Bartniki. Odl. od Kalwaryi 6 w., liczy 20 dm. i 139 mk. R 1827 było tu 14 dm. i 112 mk.
Deyguhnen (niem.), ob. Dejguń.
Dębniak, 1.) wś, pow. łódzki, gm. Dzierzążna, par. Modlna, ob. Ciosny. 2.) D. Nowy, wś, pow. rawski, gm. Budziszewice, par. Lubochnia. 3.) D., wś i folw., pow. radomski, gm. Białobrzegi, par. Jasionna. Liczy 20 dm., 200 mk., 195 mr. ziemi włośc., 619 mr. ziemi dw. 4.) D., wś, pow. opatowski, gm. Grzegorzewice, par. Słupia Nowa, liczy 21 dm., 252 mk. i 213 morg. ziemi włośc. 5.) D., wś, pow. iłżecki, gm. Miechów, par. Odachów, 11 dm., 26 mk., 208 mr. ziemi włośc. 6.) D., wś, pow. garwoliński, gm. Sobolew, par. Korytnica. 7.) D., wś, pow. pułtuski, gm. Zegrze, par. Popowo. 8.) D., wś rząd., pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. Puńsk. Roku 1821 było tu 13 dm. i 104 mk., obecnie liczy 17 dm., 146 mk., odl. od Suwałk 17 w. Br. Ch.
Dębowa buda, 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie. Roku 1827 było tu 7 dm. i 106 mk.; obecnic liczy 36 dm., 219 mk., odl. od Maryampola 18 w. Tu mieści się sąd gminny okr. II. Folw. D. Buda v. Kolonia, złożony z osady pocztowej Budka i dwóch kolonij, od Suwałk w. 74, od Wejwer w. 14. od Kozłowej Rudy w. 5. Rozleg. wynosi mr. 123, a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 47, łąk mr. 52, pastwisk mr. 18, nieużytki i place mr. 6. Budow. murow. 3, drew. 5; gospodarstwo 4-polowe. 2.) D. Buda, os., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda; liczy 2 dm., 54 mk. Odl. od Władysławowa 31 w., od st. poczt. Szaki w. 24, od drogi bitej w. 28, od Kozłowej Rudy w. 14, od rz Niemna w. 28. Rozl. wynosi mr. 170, a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 43, łąk mr. 101, pastwisk mr. 8, nieużytki i place mr. 18. Bud. drewn. 8. Folwark ten przed uwłaszczeniem należał do ekonomii rządowej Leśnictwo. Br. Ch.
Dębowo, 1.) wieś włośc., pow. rypiński, gm. Osiek, par. Michałki; liczy 45 mk., 5 osad włośc. i tyleż chałup; powierzchni 207 morg., w tem 161 gruntu orn. 2.) D., wś, pow. lipnowski, gm. i par. Nowogród. 3.) D., wś, pow. rypiński, gm. i par. Osiek. R. 1827 liczyła 7 dm., 51 mk. 4.) D., wś szlach. i włośc., pow. łomżyński, gm. i par. Szczepankowo. R. 1827 było tu 13 dm. i 70 mk. Folw. D. oddalony od Łomży w. 16, od drogi bitej w. 14, od Czyżewa w. 35, od rzeki Narwi w. 18. Rozl. folwarczna wynosi mr. 819 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 343, łąk mr. 58, stawy mr. 1, zarośli mr 395, nieużytki i place mr. 22. Bud. mur. 6, drewn. 8, w niektórych miejscowościach są pokłady torfu. Wieś D. osad 15, gruntu m. 226. 5.) D., wś i folw., pow. suwalski, gm. Sejwy, par. Kaletnik. Odl. od Suwałk 12 w. R. 1827 było tu 21 dm. i 176 mk., obecnie liczy 31 dm. i 222 mk. 6.) D., wś nad Kanałem Augustowskim, pow. augustowski, gm. Dembowo, par. Jaminy. Odl. od Augustowa 26 w. W 1827 r. było tu 3 dm. i 17 mk., obecnie liczy 4 dm., 69 mk. Przy wsi jest szluza kanału. Gmina D. ma ludn. 2990, rozl. 11685 morg., s. gm. ok. II w Jastrzębny o 22 w., st. p. Augustów. W skład gminy wchodzą: Czarniewo, Czarny-las, Dębowo, Jaminy, Jasionowo, Jazewo, Kopytkowo, Klonowo, Lipowo, Łubiane, Mogilnice, Polkowo i Wrotki. 7.) D., os. pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo. Ma 1 dm., 6 mk. 8.) D., wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol. W 1827 r. liczyła 11 dm., 92 mk.; obecnie ma 15 dm. i 181 mk. Odl. od Maryampola 13 w.
Dębowy róg, wś, pow. kalwaryjski, gm. Krasna, par. Simno. Odl. od Kalwaryi 29 w., liczy 10 dm., 41 mk. Dobra D. róg należały niegdyś do tatarskiej rodziny Baranowskich; obecnie rozdzielone na części, do różnych właścicieli należące.
Dębówka 1.) folw., pow. błoński, gm. Passy, par. Błonie 2.) D. lub Józefów, wś, pow. grójecki, gm. Czersk, par. Sobików. Por. Czaplin. 3.) D., wś i folw., pow. sochaczewski, gm. Kozłów Biskupi, par. Sochaczew. W 1827 r. było tu 13 dm., 180 mk.; obecnie 25 osad, 500 mr., gruntu. Folw. ma 30 mr. gruntów ornych (1867). 4.) D., wś, pow. słupecki, gm. i par. Kazimierz. 5.) D., wś. i folw., pow. rypiński, gm. Skrwilno, par. Lutocin. W 1827 r. było tu 20 dm., 162 mk., obecnie ma 19 dm. i 172 mk. Folw. miał 1859 r. 303 mr. gruntu. Por. Chrapoń. 6.) D., wś., pow. płoński, gm. Kuchary, par. Królewo. 7.) D., os. leśna, pow. garwoliński, gm. Trojanów, par. Korytnica. Ma 3 dm., 12 mk. i 4 morgi ziemi. 8.) D., wś, pow. kolneński, gm. Kubra, par. Radziłów. 9.) D., wś. i folw. pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 3 w. W 1827 r. było tu 11 dm. i 86 mk.; obecnie D. wieś liczy 18 dm. i 114 mk. a D. fol. 5 dm. i 15 mk. Przestrzeń morgów 123, grunta równe, żytnie, w pobliżu rzeka Szeszupa. Przedtem należała D., do probostwa kalwaryjskiego, ale w roku 1873 jako dobra poduchowne rząd sprzedał za rubli sr. 8,330. Niedaleko od folwarku ślad starego cmentarza. R. W. 10.) D., os., pow. kalwaryjski, gm. nadniemeńska, par. Rumbowicze. Odl. od Kalwaryi 54 m.; liczy 28 dm. i 143 mk. 11.) D., wś, pow. maryampolski. Liczy 10 dm., 116 mk., odl. od Maryampola 12 w. 12.) D., wś, pow. wyłkowyski, gmina Bartniki, par. Grażyszki. W 1827 r. było tu 14 dm. i 115 mk.; obecnie liczy 17 dm., 141 mk. Odl. od Wyłkowyszek 20 w. 13.) D., wś, pow. suwalski, gm. Sejwy, par. Kaletnik. W 1827 r. było tu 21 dm., 176 mk. 14.) D., os., pow. sejneński, gm. i par. Sereje, 2 dom, 2 mk. Br. Ch.
Dębszczyzna, wś i folw., pow. suwalski, gm. Czostków, par. Filipów, dawniej rządowe, obecnie przyłączone do majoratu Czostków, o 16 wiorst od m. Suwałk. Przestrzeń morgów 598. Folwark stojący na znacznej wyniosłości widać zdaleka. Budowle opuszczone; grunta żytnie, górzyste ale urodzajne; pastwisk jest morgów 160, ztąd utrzymuje się tu pacht krów, wyrób sztucznych serów, naśladujących zagraniczne. Przed dwudziestu laty od południa dotykał tu las iglasty rządowy [Tu na wsch. od Dębszczyzny istniała osada Poddębszczyzna.], ale robactwo zniszczyło świerki i las w pień wycięto. R. 1827 było tu 14 dm. i 76 mk., obecnie liczy wś 19 dm. i 118 mk., folw. 2 dm.,. 40 mk. Na gruntach D. są dwa jeziora Jemieliste i Okuniewskie [Dziś Okmin.]. R. W.
Diatłowo (ross.), ob. Zdzięcioł.
Didlacken (niem.), wś i dobra, pow. wystrucki, ze stacyą pocztową, 254 mk.
Didwischken (Dydwiskie?), wś, pow. darkiejmski, st. p. Sodehnen.
Diedowicze, 1.) wś w pow. kobryńskim, nad jez. motolskiem. 2.) D., in. Mołotkowo, pow. zwiahelski, ob. Didowicze.
Diwitten (niem.), ob. Dywity.
Długa, 1.) wś, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny. W 1827 r. było tu 15 dm. i 230 mk.; obecnie jest 26 dm., 211 mk.; odl. od Sejn 42 w. 2.) D., wś, pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo. Liczy 41 dm. i 319 mk. odl. od Maryampola 42 w., leży na płd. od dr. żel. z Rynkun do Mawruć. Br. Ch.
Długie, 1.) folw., pow. gostyński, gm. Kiernozia, par. Złaków kościelny, o 4 w. od Złakowa, ma 70 mk., od Warszawy w. 82, od Gostynina w. 20, od Kiernozi w. 4, od Pniewa w. 10, od drogi bitej w. 6, od rzeki Wisły w. 20. Rozl. wynosi mr. 302 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 268, łąk mr. 24, wody mr. 1, nieużytki i place mr. 9. Płodozmian zaprowadzony 9–polowy. Bud. mur. 4, drew. 6; w niektórych miejscowościach są pokłady torfu, folwark ten w r. 1867 oddzielony od dóbr Teresów. 2.) D., kol., pow. kutnowski, gm. Rdutów, pow. Dzierzbice. R. 1827 było tu 19 dm. i 171 mk.; obecnie liczy 19 dm., i 174 mk.; ziemi włośc. 590 morg. W. W. 3.) D., wś, pow. włocławski, gm. i par. Lubień. 4.) D., wś, pow. włocławski, gm. i par. Chodecz, 3 dm., 53 mk., 3 morg. gruntu. Por. Brzyszewo. X. M. 5.) D., wś. pow. kolski, gm. i par. Izbica (ob.), ma 10 dm., 118 mk., w tem 6 ewangelików; gruntu 762 mr., lasu 122 mr. Znajduje się tu jezioro, zwane „Długie“ (między wsiami D., Świętosławice i osadą leśną Gaj), które ma przeszło 30 mr. rozległości. R. 1827 było tu 10 dm., 101 mk. X. M. 6.) D., folw. i wś, pow. noworadomski, gm. Dobrzyń, par. Lgota, od Piotrkowa w. 35, od Radomska w. 7, od drogi bitej w. 3, od rz. Warty w. 8. Rozl. wynosi mr. 256 a mianowicie grunta orne i ogrody mr. 181, łąk mr. 53, pastwisk mr. 15, w stawach mr. 1, nieużytki i place mr. 6. Bud. drewn. 8; w niektórych miejscowościach są pokłady torfu. Wieś Długie osad 12, gruntu mr. 98. R. 1827 miała 10 dm., 60 mk. 7.) D., wś i folw., pow. brzeziński, gm. Długie, par. Jeżów. Leży na lewo od linii dr. żel. warsz.-wied., st. kolei w Koluszkach. W 1827 r. było tu 16 dm. i 160 mk., obecnie liczy 13 dm. i 120 mk. Gmina D. należy do s. gm. okr. III w Gałkówku, urz. gm. w Katarzynowie, st. poczt. w Brzezinach. W gminie znajduje się jedna szkoła i 2950 mk. Dobra D. składają się z fol. D., wsi D., Katarzynów, Felicyanów, Stefanów, Słotwina, Zygmuntów, Jeziorko, Lisowice i Kowalewszczyzna; od Piotrkowa w. 36, od Brzezin w. 7, od Koluszek w. 3, od drogi bitej w Rogowie w. 6. Rozl. folwarczna wynosi mr. 499 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 474, łąk mr. 16, nieużytki i place mr. 9. Bud. drew. 10. Wieś Długie osad 16, gruntu mr. 56; wieś Katarzynów osad 36, gruntu mr. 750; wś Felicyanów osad 22, gruntu mr. 551; wś Stefanów osad 10, gruntu mr. 266; wś Słotwina osad 12, gruntu mr. 225; wś Zygmuntów osad 10, gruntu mr. 222; wś Jeziórko osad 8, gruntu mr. 6; wś Lisowice osad 6, gruntu mr. 10; wś Kowalewszczyzna osad 2, gruntu mr. 81. 8.) D., wś, pow. rypiński, gm. Wompielsk, par. Strzygi. R. 1827 było tu 32 dm. i 339 mk. Wś D. leży nad jeziorem; w r. 1367 istniała i jest o niej wzmianka; ma szkółkę wiejską; w połowie zeszłego wieku dobra D. należały do Józefa Cissowskiego, starosty starorypińskiego; przed 30 laty przez małżeństwo Cissowskiej z hr. Platerem stały się własnością rodz. Platerów. W pięknem położeniu, w urodzajnych gruntach, budynki piękne, młyn wodny najnowszej i najlepszej konstrukcyi, fabryka krochmalu z kartofli na dużą skalę. Rybołówstwo starannie prowadzone; w r. 1879 założono tu na dużą skalę piekarnię i odstawiano pieczywo do Rypina, lecz zakład ten nie mógł się długo utrzymać. Około r. 1860 towarzystwo rolnicze przyznało hr. Platerowi złoty medal za starannie prowadzone zagajniki. Jest też pałac w pięknym ogrodzie. Dobra D. składają się z folw. Długie i Maryanowo, tudzież wsi Długie, Kozłowice i Wrzeszewo; od Płocka w. 77, od Rypina w. 5, od drogi bitej w. 3, od Kowalewa w. 28, od rzeki Wisły pod Toruniem w. 49. Rozl. wynosi m. 2,368 a mianowicie: folw. Długie grunta orne i ogrody mr. 1335, łąk mr. 97, pastwisk mr. 27, wody mr. 217, lasu mr. 398, nieużytki i place mr. 42; razem m. 2116. Płodozmian zaprowadzony 12-polowy. Bud. mur. 30, drewn. 4. Folw. Maryanowo grunta orne i ogrody mr. 167, łąk mr. 5, pastwisk mr. 22, lasu mr. 50, nieużytki i place mr. 8: razem mr. 252. Płodozmian zaprowadzony 8-polowy. Bud. mur. 3, pokłady torfu i marglu muszelkowego przerabiającego się na wapno. Wieś Długie i Kozłowiec osad 48. mk. 297, dm. 41, gruntu mr. 269; wś Wrzeszewo osad 11, gruntu mr. 605. 9.) D. i Dłuska-wola, wsie kol. i fol., pow. radomski, gm. i par. Potworów. R. 1827 było w D. 11 dm. i 146 mk.; obecnie zaś wś liczy 24 dm. i 160 mk. a kolonia 9 dm., 16 mk. D.-wola zaś liczy 11 dm., 83 mk. Odl. od Radomia 28 w. Dobra D. lit. AB. składają się z fol. D. i Dłuskowola lub Wola Zebrzydowska. Rozl. folwarczna wynosi mr. 1116 a mianowicie grunta orne i ogrody mr. 433, łąk mr. 4, past. mr. 16, lasu mr. 350, zarośli mr. 255, nieużytki i place mr. 58. Wś Długie lit. A. osad 28, gruntu mr. 145; wś Dłuskowola vel. Zebrzydowska osad 12, gruntu mr. 22 (opis z r. 1867). Obecnie wś D. ma 151 mr. rozl., a kol. D. 213 mr. 10.) D., wś, pow. lubelski, gm. Wólka, par. Bystrzyca. R. 1827 było tu 12 dm. i 71 mk. 11.) D., wś nad rz. Omulew, pow. ostrołęcki, gm. Wach, par. Myszyniec. R. 1827 było tu 26 dm. i 171 mk., obecnie liczy 897 morg. ziemi. 12.) D., okolica szlachecka, pow. sokołowski, gm. Sterdyń, par. Ceranów. W obrębie jej leżą wsie D.-Grodzickie, liczące w 1827 r. 12 dm. i 86 mk.; obecnie 12 dm., 77 mk. i 377 morg. ziemi. D. Grzymki, mające w 1827 r. 18 dm. i 128 mk., obecnie 18 dm., 202 mk. i 423 mr. ziemi. D.-Kamińskie (ob.), w 1827 r. 18 dm. i 163 mk.; obecnie 17 dm., 135 mk. i 550 mr. ziemi. D.-Wszebory (ob.), wś i folw., w 1827 r. 16 dm. i 110 mk., obecnie 8 dm., 41 mk. i 1367 morg. obszaru. 13.) D., wś, pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór. R. 1827 było tu 7 dm. i 43 mk.; obecnie liczy 14 dm., 97 mk.; odl. od Augustowa 16 w. Br. Ch.
Długie, 1.) Jezioro w zachodniej części pow. rypińskiego, gm. Wąpielsk. w pobliżu wsi t. n., oraz Ruskowo, Cetki i t. p. Ciągnie się ono wąskim pasem na długość 4 wiorst i ma pozór wielkiej rzeki. Od wsi Hulbiny rozciąga się na jednym brzegu ciemny sosnowy bór; z przeciwnej zaś strony, około wsi Ruskowo występują urwiste wybrzeża z żółtawej gliny. O niezmierzonej głębokości tego jeziora i bajecznych niekiedy połowach ryb wiele dziwów opowiadają nadbrzeżni mieszkańcy. Rzeczywiście samo położenie jeziora w długiej a wązkiej dolinie każe domyślać się znacznej głębiny. 2.) D., jezioro, pow. suwalski, o 4 w. na poł. wschód od wsi Szczebra. Brzegi lesiste, nizkie. Przyjmuje strumień prowadzący wody błot lesistych po za wsią Blizno. [Oficjalnie Długie Augustowskie, ale często nazywane mniej banalnie Kalejty. Jego płd.-zach. zatoka będąca w zasadzie odrębnym jez., które na mapie nosi z 1839 r. nazwę jez. Czarne. Przewodnik z 1937 r. podaje następujące nazwy zatok: jez. Wołowe (wschodnia, na wsch. od półwyspu Wołowy Róg), Kalejty (środkowa) i Ślepe (zach.) ] 3.) D., jezioro w dobrach Garbaś, w pow. suwalskim, ma 20 morg. obszaru i 10 stóp głębokości. Przepływa przez nie Rospuda. [Długie Filipowskie] 4.) D., jezioro, obok jez. Szlamy. śród lasów puszczy augustowskiej. 5.) D., jezioro w pow. sejneńskim, w pobliżu Krasnopola, o 19 w. od Suwałk, na lewo od drogi bitej z Suwałk do Sejn. Przez środek jez. idzie linia graniczna pow. sejneńskiego i suwalskiego. Brzegi płaskie, bezleśnej na zach. wybrzeżu wś Krasne. 6.) D., jez., pow. kolski, pod wsią t. n. (ob.). Br. Ch.
Długie Buchta, jezioro w pow. sejneńskim, śród wzgórzystych wybrzeży. Ma 160 morg. obszaru, 70 stóp głębokości. Na wiosnę wody jego odchodzą rowem do jez. Gremzdy.
Długikąt, niem. Dlugikont, dobra, pow. jańsborski, st. p. Biała.
Długiług, wś w pow. sokólskim, gub. grodzieńska, o 21 w. od Sokółki.
Długochorzele, niem. Dlugochorellen, wś, pow. łecki, st. p. Prostki.
Długoniedziele, niem. Dlugoniedziellen, wś, pow. łecki, st. p. Kalinowo. [Długie na płd.-zach. ?]
Długosielce, wś w pow. sokólskim, gub. grodz., o 10 w. od Sokółki.
Długosiodło, wś i fol., pow. ostrowski, posiada kościół drewniany pod wezwaniem Wniebowzięcia P. M. (erygował go r. 1481 Piotr Ścibor bisk. płocki), fundowany przez kapitułę pułtuską w 1746 r., poświęcony przez Marcina Załuskiego sufragana płockiego w 1754 r.; rozszerzony, ozdobiony i odnowiony staraniem parafian w 1877 r. Par. D. dek. ostrowskiego, dawniej wyszkowskiego, liczy dusz 4809; szkoła elementarna i urząd gminy. W 1827 r. było tu 30 dm. i 222 mk.; obecnie liczy 63 dm. 460 mk. Tu w r. 1262 zaszła krwawa walka między hufcami Mazowszan a złączonymi oddziałami Litwinów, Jadźwingów i Rusinów, którzy spustoszyli całą ziemię Czerską pod przywództwem Mendoga i Swarna. Liczne mogiły długo świadczyły o męstwie Mazurów, którzy polegli co do jednego w tym krwawym boju. D. gmina ma ludności 3276 mężczyzn i 3301 kobiet; w tem szlachty legitymowanej 9 dusz, księży 2, żydów kupców 15, żydów rolników 653, dymisyonowanych żołnierzy 222, cudzoziemców 9, reszta włościanie rolnicy; wedle wyznań: prawosławnych 5 osób, ewangelików 1160, żydów 668, reszta katolicy. W gminie szkół elementarnych dwie: polska w Długosiodle i niemiecka w Maryanowie. Zakładów przemysłowych 3: huta szklana w Dębienicy z obrotem rocznym 9000 rs., smolarnia w osadzie Syropiast z obrotem 1300 rs. i smolarnia Jarząbka z obrotem 600 rs. W skład gminy wchodzi wsi, osad i folwarków 46, mianowicie: Adamowo, Augustowo, Blochy, Bossewo, Budy-Przetyckie, Budy-Chrzciańskie, Budy-Znamiączne, Chrzcianka, Chorchosy, Dębienica, Dozin, Dalekie, Długosiodło, Grądy, Grądy-Zalewne, Julianka, Jarząbka, Kalinowo, Kabat, Kikoła, Łączka, Małaszek, Maryanowo, Majdan-Suski, Nowawieś, Olszak, Ostrykół, Plewki, Pecyna, Przetycz, Pecynka, Prabuty, Ruda Suski, Sewerynka, Stasin, Sieczychy, Syropiast, Stróżki, Wólka-Grochowa, Wólka-Piaseczna, Zygmuntowo, Znamiączki, Zamość, Zalas i Żach. L. Ch.
Długosze, niem. Dlugoszen, wś, pow. łecki, st. p. Ostrokoły.
Dłutowo, niem. Dlottowen, dobra, pow. jańsborski, mają stacyą pocztową w miejscu, 122 mk.
Dłużański las, folw., pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór. Leży w pobliżu wsi Długie, odl. od Augustowa 16 w., liczy 10 dm. i 59 mk.
Dmisiewicze, wś, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin. Odl. od Augustowa 65 w., liczy 24 dm. i 223 mk.
Dmitrówka, wś, pow. augustowski, gm. Łabno, par. Adamowicze. Odl. od Augustowa 61 w., liczy 6 dm. i 30 mk.
Dmoch lub Kopciówka, rzeka, wpada do Narwi, ob. Kopciówka.
Dmusy, niem. Dmussen, wś, pow. jańsborski, st. p. Drygały.
Doba, niem. Doben, wieś, pow. węgoborski, st. p. Rozengart.
Dobczyn, jezioro, pow. suwalski. Leży na północ od jez. Wigry, między wsiami Różówka [Ryżówka] i Żebrówka [Żubrówka], przy drodze bitej z Suwałk do Sejn. Brzegi nizkie, bezleśne. [Mowa o jeziorze Dowcień, na mapie 1915 błędnie: Dowcin.]
Dobila, Dobile, Dobilia, wś, pow. maryampolski, gm. Poniemoń-Pożajście, par. Pokojnie. Odl. od Maryampola 55 w., liczy 23 dm., 231 mk. R. 1827 było tu 16 dm. i 153 mk.
Dobiszki, 1.) wś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki. Odl. od Maryampola 28 w. R. 1827 liczyła 6 dm. i 64 mk., obecnie 7 dm. i 76 mk. 2.) D., wś nad Sesarką, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Syntowty. Odl. od Maryampola 24 w. R. 1827 liczyły 20 dm., 170 mk.; obecnie 21 dm., 190 mk. Br. Ch.
Dobki, niem. Dobken, Dopken, wś, pow. olecki, st. p. Margrabowa.
Dobkiszki, 1.) wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże. Odl. od Maryampola 8 w. Liczy 4 dm. i 59 mk. 2.) D., folw., pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław. Odl. od Kalwaryi 42 w., liczą 11 dm., 77 mk. Dobra D., niegdyś królewskie, stanowią donacyą generał-majora Szatowa od r. 1837; składają się z folwarku D., Iwanków i Arciszkany, tudziez wsi Iwanków, Ławkintany, Warnogiry i Zyzany. Rozl. powierzchni dworskiej 1844 r. wynosiła mr. 1609 a mianowicie: fol. Dobkiszki mr. 751, folw. Iwanków mr. 452, fol. Arciszkany mr. 405; wieś Iwanków mr. 868, wieś Ławkintany mr. 1344, wś Warnogiry mr. 1138, wś Zyzany mr. 836.
Dobowo, niem. Dobawen i Dubawen, wś, pow. gołdapski, st. p. Szittkehmen. [Dziś w obw. kaliningradzkim, wieś nie istnieje.]
Dobowskie jezioro, niem. Dobawer See, w pow. gołdapskim na Mazurach pruskich, blisko jez. wisztynieckiego. [Dziś Kamyszewo (ros. Камышево), na płn.-płn.-wsch. od Żytkiejm w obw. kaliningradzkim; wpada do niego struga Dobownica (niem. Mühlenflies) płynąca z Polski spod Skajzgir.]
Dobrawola, Dobrowola, wieś, pow. łecki, st. p. Orłowo.
Dobrowola, 1.) folw., pow. augustowski, gm. Balla-Wielka, par. Hoża-Sylwanowce. Ma 1 dm., 9 mk. 2.) D., wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Pojewoń. Odl. od Wyłkowyszek 16 w., liczy 10 dm., 55 mk. W 1827 r. było tu 13 dm. i 89 mk. 3.) D., wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk. Odl. od Maryampola 15 w., liczy 5 dm., 35 mk. 4.) D., wś, pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Kieturwłoki. R. 1827 było tu 3 dm., 28 mk. 5.) D., gm., pow. władysławowski, lud. 4415, rozległości 14,601 morg., s. gm. okr. IV Lokajcie, st. p. Szaki, urząd gm. we wsi Stanisława. W skład gm. wchodzą: Antoniszki, Dawczyszki, Jagieliszki, Jodeganie, Juszki, Kretkopie, Kura, Leoniszki, Lokajcie wś i folw., Łunkinia, Mikity, Nowosady, Pożegrzdzie, Postule, Rogliszki, Stanisława, Syrwidy, Szajcie, Szukiety, Szula, Wiersznie i Wilkija. 6.) D., wś, pow. maryampolski, gm. Balwierzyski, par.Preny. Odl. od Maryampola 28 w., liczy 9 dm., 42 mk. 7.) D., wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka. Odl. od Maryampola 12 w., liczy 6 dm. i 62 mk. 8.) D., folw. i os., pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Sapieżyski. Od], od Maryampola 55 w., od Kowna w. 10, od Suwałk 119; liczy wraz z osadą 5 dm., 55 mk. Dobra ziemskie D. w pow. maryampolskim i władysławowskim, nad rzeką Niemnem położone, obejmowały dawniej sześćdziesiąt wsi, kilka folwarków, miasteczko Sapieżyszki i kilkaset włók lasu. Dobra te stanowiły poprzednio własność skarbu królestwa. W r. 1837 znaczna część realności, składających te dobra, a mianowicie folw. Sapieżyski, Wilkija i Lokajcie, kilkadziesiąt wsi i około 200 włók lasu, oddane zostały p. Karolowi Dombrowiczowi w emfiteutyczną dzierżawę na lat 50, z prawem przedłużenia jej na czas dalszy. Celem tej dzierżawy ze strony rządu było podniesienie przemysłu płócienniczego w ówczesnej gubernii augustowskiej. Jakoż w paragr. 8 kontraktu zawartego między K. Rz. Przych i Skarbu, a p. Dombrowiczem położony został warunek, aby p. D. fabrykę płócien w tych dobrach, własnym kosztem urządził, najdalej w ciągu lat pięciu w ruch wprowadził, i przynajmniej 36 warsztatów utrzymywał, „pod utratą prawa emfiteutycznego“, w razie zaś zaniechania zakładu fabrycznego z winy p. D., dobra miały powrócić do skarbu. Jak dalece p. Dombrowicz wywiązał się z przyjętych obowiązków, okazuje się z postanowienia rady administracyjnej K. P., zapadłego d. 15 czerwca 1860 r., w którem między innemi powiedziano: 1) że p. D. zaprowadził zakład fabryczny z dwóch oddziałów, t. j. z tkalni o 40 warsztatach, z których 20 zajętych było wyrobami deseniowemi, a 20 wyrabiały płótna, drelichy, płócienka i dymy, i z blicharni chemicznej, na sposób holenderski urządzonej; 2) że p. Dombrowicz utrzymuje fabrykę w ciągłym biegu, nie ustając w usiłowaniach dla dobra przemysłu płócienniczego, jak o tem świadczą liczne nagrody na wystawach otrzymane, a w tej liczbie medal złoty (r. 1857 W Warszawie); 3) że fabryka zatrudniała 76 robotników i to wyłącznie krajowców; 4) że do r. 1860 p. Dombr. nie posiadał własnej przędzalni, i wyroby uskuteczniały się na obstalunek, z przędzy przez różne osoby dostarczanej; zamierzył zatem zaprowadzić przędzalnię o 1000 wrzecionach i powiększyć liczbę warsztatów tkackich. Z tych przeto względów rada administracyjna zgodziła się na udzielenie panu D. pożyczki 15,000 rs. na cel powyzszy. W r. 1870 Karol. D. służące sobie prawa emfiteutycznej dzierzawy dóbr Dobrowola przelał na p. Zenona Zaleskiego za kontraktem prywatnie zawartym, a przez izbę skarbową suwalską zatwierdzonym. W kontrakcie tym p. Zaleski przyjął wyraźnie obowiązek wykonywania wszelkich warunków kontraktu emfiteutycznego. W r. 1872 za zezwoleniem władz skarbowych dobra Dobrowola wykupione zostały przez p. Zaleskiego na bezwarunkową własność. Obecnie z zakładów nie pozostało ani śladu. Dobra rozpadły się na cztery folwarki: Dobrowola, Wilkija, Lokajcie i Sapieżyszki, należące do różnych właścicieli; lasy zaś w skład dóbr wchodzące po większej części rozprzedane zostały. Dobra Dobrowola, składając się z folw. Wilkija, Sapieżyszki i Lokajcie miały rozl. wraz z lasami około mr. 4900. W r. 1877 z dóbr tych odłączony został folw. Dobrowola z attynencyą Rejnis, przyległością Dworakalnie i Dworałaukie. Rozległość folw. wynosi morg. 1038 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 251, łąk mr. 98, pastwisk mr. 68, lasu mr. 591, nieużytki i place mr. 31; osada leśna Rejnis mr. 3. Płodozmian 7-polowy. Bud. drewn. 14.
Dobrowola, 1.) folw. w pow. borysowskim, własność Rychterów, ma obszaru 156 morgów. 2.) D., wś, pow. piński, gm. Stawek. 3.) D., wś nad rzeką Kizią, pow. kamieniecki, parafia Czarnokozińce. W r. 1868 było tu 30 dm. 4.) D., ob. Dobrowole. 5.) D., wś, powiat wołkowyski.
Dobrylas, wś, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowógród, w odległości 19 wiorst od Kolna, 20 i pół od Łomży, na prawym brzegu Pisny, wś kurpiowska, otoczona od zachodu lasami. Obręb leśny Dobrylas należy do straży Gawrychy i zawiera 2034 morg.; w części lasu, zwanej Brzozówką, znajdują się torfiaste bagna około 17 morg. D. liczył 1827 r. 105 dm. i 568 mk., obecnie 983 mk. L. Krz.
Dobrzyniew, Dobrzeniewo, Dobryniew, wieś, pow. białostocki, nad Supraślą, o 10 w. od Białegostoku. Tu się mieści część fabryki kortów firmy Ribbert et Jakoby. Przeważną część ludności stanowią ewangelicy. Jest też tu paraf. kościół katol. Zwiastowania N. M. P., 1519 r. z drzewa wzniesiony przez ks. Mik. Radziwiłła. Parafia katol. D. dek. białostockiego, dusz 4457 liczy.F. S.
Dobrzyniówka, wieś w pow. sokólskim, gub. grodz., o 28 w. od Sokółki.
Dobuczyn, ob. Prużana.
Dobylina, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wisztyniec. Odległa od Wiłkowyszek 25 w., ma 18 dm., 188 mk.
Dogirdziszki, ob. Dowgierdziszki.
Dogmaryna, ob. Daugmaryna.
Dohbele (łot.), ob. Doblena.
Doin (niem.), ob. Doje.
Doje, niem. Doin, w pow. gierdawskim (u Kętrzyńskiego).
Dojlidki, wś w pow. sokólskim gub. grodz., o 24 w. od Sokółki.
Dojlidy 1.) wś w pow. białostockim, o 3 w. od Białegostoku. Posiada fabrykę kortów E. Hasbacha, o 64 warsztatach ręcznych, browar parowy i fabrykę wyrobów lnianych. 2.) D., wś włość. nad rzeką Wiersoką, pow. lidzki, 5 okr. adm., o 42 w. od Lidy, 7 dm., 51 mk. (1866).
Dojlidy, wś, dobra i os. fabr. nad rzką Lidzino, pow. białostocki, gm. Dojlidy, 3 w. od Białegostoku. Wś ma 15 dm., 197 mk., cerkiew, wraz ze wsią D. Górne 327 dz. włośc. i 40 dz. cerk. Dobra hr. Ruedigerów, z fol., mają 6,941 dz. (3,507 lasu). Do dóbr Dojlidy należy fabryka sukna. Gmina obejmuje 43 miejscowości, 626 dm. włośc. (obok 204 innych), 3,954 mk. włościan, uwłaszczonych na 5,648 dz. Nadto w gm. jest 9,276 dz. większej posiadłości i 40 dz. cerk. W r. 1586, dnia 29 marca, Hanna Koptiewna 1-o voto Iwanowa Wołłowiczowa, starościna grodzieńska, 2-o voto Lwowa Sapieżyna, rozdzielając majątki między dzieci, zapisuje córkom 2,000 kóp, które pożyczyła Pawłowej Pacowej, wojew. mścisławskiej, Hannie Hrehorownie Chodkiewiczównie, w której sumie trzyma majątek Dojlidy (M. Lit., Ks. Spr. Sąd., 67, f.84; Wolff, Pacowie, 39). Majętność ta niewykupiona przez Paców, widocznie została w ręku Sapiehów, skoro Jan Piotr Sapieha zastawia D. w 12,000 zł. Andrzejowi Witanowskiemu, porucznikowi petyhorskiemu, a ten prawa swoje ustąpił Maksymilianowi Strawińskiemu. Syn Jana Piotra Sapiehy, Andrzej Stanisław, starosta uświacki, odprzedaje d. 1 grudnia 1622 r. spłaciwszy Strawińskiemu jego należność, przelał swe prawa na ojczyma swego Fabiana Rudzkiego, który w ten sposób został dziedzicem D. (M. Lit., Ks. Spr. Sąd., 241, f. 200). M. R. Wit.
Doliewen (niem.), ob. Doliwa i Doliwy.
Dolina 1.) rz., lewy dopływ Supraśli. 2.) D., rzeczka w pow. lidzkim.
Dolinczany, wieś, pow. augustowski, gmina Hołynka, par. Rygałówka; odl. od Augustowa 44 w., ma 10 dm., 92 mk.
Dolistów, wieś, pow. białostocki, przy połączeniu się Kanału Augustowskiego z Biebrzą. Paraf. kościół katol. św. Wawrzyńca, z muru wzniesiony 1791 przez kasztelanową Izabellę Branicką. Na cmentarzu kaplica. Parafia katolicka dekanatu białostockiego dusz 4483.
Doliwa, Doliwy, niem. Doliewen, wieś i dobra, pow. olecki, st. p. Margrabowa.
Doliwa, wieś i folw., pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły. Folw. D. z wsią D. i Aleksandrowo-Obradne, podług opisu z roku 1866 rozległość powierzchni folwarcznej mórg. 317 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 193, łąk mr. 16, pastwisk mr. 17, lasu mr. 42, zarośli mr. 38, nieużytki i place mr. 11. Wieś D. osad 10, gruntu mr. 15; wieś Aleksandrowo Obrodne v. Obradne osad 33, gruntu mr. 143.
Doliwy, ob. Doliwa.
Dolna, 1.) wieś w pow. sokólskim, u źródeł rz. Łososny. 2.) D., wieś pryw. i karczma, pow. wileński, 3 okr. adm., mk. 20, w 2 domach. 3.) D., wieś nad rzeczką bez nazwy, pow. wilelski, 4 okr. adm., mk. 37 w 4 domach. 4.) D., zaśc., pow. wileński, 5 okr. adm., mk. kat. 3, żydów 34, w 5 domach. 5.) D., wieś rządowa i karczma nad rz. Wilią, pow. wileński, 6 okr. adm., mk. kat. 51, izr. 3, domów 9 (1866), od Wilna 5 w.
Dolnica, folw., Dolnicka wieś i Dolnikowszczyzna, wieś, pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Urdomin, odl. od Kalwaryi 18 w. D. folw. liczy 11 dm., 49 mk; Dolnicka wieś 27 dm. i 129 mk.; Dolnikowszczyzna, 17 dm., 82 mk. W 1827 istniały tylko dwie wsie nazwiskiem Dolnica: 1) liczyła 10 dm. i 104 mk. 2) zaś 10 dm. i 68 mk. Folw. D. rozległość wynosi mr. 352 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 228, łąk mr. 69, pastw. mr. 50. nieużytki i place mr. 5, gospodarstwo 4-polowe, bud. drewn. 11. Wieś Dolnikowszczyzna osad 9, gruntu mr. 65.
Dolny las, ob. Dalny las.
Dołgieniki lub Dulgieniki, wś, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny. Odl. od Sejn 83 w., liczy 13 dm., 92 mk.
Dołhe, 1.) wś i dwór, pow. prużański, o milę od Prużany, z dawnych lat własność Kraszewskich, gdzie Józef Ignacy i Kajetan przy rodzicach przebywali. D., jak również drugi przyległy folw. Kuplin, z tego zasługują na uwagę, że leżą na wyżynie, z której wody w dwie strony przeciwne rozchodzą się: jedne do Muchawca a więc do Baltyku, drugie ku Jesiołdzie t. j. ku m. Czarnemu. Jest tu kaplica katol., dawniej filia parafii Prużana, z cudownym obrazem M. B., fundowana paręset lat temu. Dziś D. stanowi pięknie zagospodarowaną całość z dobrami Stary Kuplin i należy do L. Kraszewskiego. 2.) D. lub Dołgie, wś w pow. ihumeńskim, w 3-im akr. polic., nad rz. Dołżanką, domów liczy 46, ma zarząd gm. i cerkiew. Dołhe, otoczone dokoła głębokiemi lasami, miejscowość równa, leży niedaleko granicy gub. mohilewskiej. Gmina D. składa się z 31 wsi i liczy około 1500 dusz. męz. 3.) D., wś, pow. czerykowski, o 70 w. od Mohilewa, ma owczarnię zarodową od r. 1777. 4.) D., wś nad Sinieją, w gub. witebskiej.
Dołhie, 1.) jez. w pow. ihumeńskim, położone z lewej strony rz. Berezyny, równoległe do niej, w okolicy lesistej, poniżej zaścianka Osinowa Grzęda, wprost wsi Jedlina i Bożyn, ma przeszło 2 w. długości, szerokość dochodzi do stu sążni. 2.) D., jez. w pow. dzisieńskim, blisko wsi t. n., do 4 i pół w. dł., 200 saż. szer. 3.) D., jez, w płn. części pow. grodzieńskiego, między Kotrą a Pyrrą.
Dołkihut, [Błąd, powinno być: Dołhi kut.] starodawna puszcza nad Niemnem pod Kownem, szła wdół Niemna i sięgała ogromnej puszczy kowieńskiej. Istniała przed dwoma wiekami jeszcze (Tyg. Ill. t. X. 64 r. 338.)
Dołubów, wieś, pow. bielski gub. grodzieńskiej, ma paraf. kościół katol. św. Piotra i Pawła, z drzewa wzniesiony 1465 przez małżonków Łyczków. Parafia katol. dek. bielskiego: dusz 2284.
Domaczewo, Domaczów, mko, pow. brzeski, gub. grodzieńska, nad Bugiem, o 240 w. od Grodna, o 37 w. od Brześcia lit., ma zarząd polic. 4 gmin ptu, 699 mk., w tem 674 izrael. D. ma kaplicę katol. parafii Brześć litewski, cerkiew i bóżnicę. F. S.
Domanów, wś, pow. bielski, gub. grodzieńska, par. kościół katol. św. Doroty, z drzewa wzniesiony 1460 r. przez Piotra Koca. Par. katol. dekan. bielskiego: dusz 1223.
Domanowo 1.), wś, pow. bielski, gub. grodzieńska, na półn. zach. od Brańska. 2.) D., zaśc. pryw. nad rz. Wilią, pow. wilejski, 1 okr. adm., przy b. dr. pocztowej z Mołodeczna do m. pow. Wilejki, o 10 w. od Wilejki, dm. 3, 34 mk. (1866), dawniej była tu przystań. Par. Miasota. 3.) D., wś, pow. bobrujski, przy trakcie pocztowym z Bobrujska do Parycz wiodącym, niedaleko rz. Berezyny, w gm. broskiej (ob. Broże), w 2 stanie polic. (paryckim). Była tu kapl. katol. par. Bobrujsk. 4.) D., st. dr. żel. mosk.-brzeskiej, między Kosowem a Leśną, o 142 w. od Brześcia, w pow. słonimskim.
Dombrowken (niem.), ob. Dąbrowa, Dąbrówka, Dąbrowskie.
Domejki, niem. Domeiken i Ballienen, wś, pow. gąbiński, st. p. Niebudssen.
Domejkiszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk. Odległa od Maryampola 17 w., liczy 6 dm, i 55 mk.
Dominikański ług lub Dominikanka, osada, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo. Ma 2 dm., 5 mk.
Dominiszki 1.), wś, pow. sejneński, gmina i par. Sereje. Odległość od Sejn 34 w. W 1827 r. było tu 19 dm. i 136 mk; obecnie liczy 28 dm., 241 mk. 2.) D., os., pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Urdomin. Odl. od Kalwaryi 8 w.; ma 6 dm., 17 mk.
Domorady, wieś w pow. sokólskim, gub. grodz., o 44 w. od Sokółki.
Dopicken (niem.), pow. olecki, ob. Dobki.
Dopkuniszki, folw., pow. władysławowski, gm. i par. Giełgudyszki. Odl. od Władysławowa 33 w., liczy 156 mk.
Dora, wś, pow. augustowski, gm. Szczebro-Olszanka, par. Szczebra. Ma 3 dm., 17 mk.; odl. 12 w. od Augustowa. [Dziś Podnowinka (na płn. od Nowinki).]
Dorbe, ob. Durben.
Dorguń, wś, pow. augustowski, gm. Hołynka, par. Teolin. Leży na drodze z Sopoćkiń do Hołynki, na wzgórzach, śród lasów i błot. W 1827 r. było tu 30 dm. i 175 mk.; obecnie liczy 39 dm. i 356 mk. Folw. D., pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin; liczy 5 dm., 60 mk. Dobra D., w r. 1825 nabyte na własność przez Jozefatę z Piaseckich hrabinę Wołowiczową, następnie przeszły do rodziny Karwowskich, drogą licytacyi nabyte ostatnio przez spekulantów. Odległe od Suwałk w. 73, od Augustowa w. 54, od Grodna w. 20, od drogi bitej i st. poczt. Sopoćkinie w. 3, od Kanału Augustowskiego w 2. Rozleglość wynosi morg. 627, a mianowicie: grunta orne i ogr. mr. 332, łąk mr. 82, past. mr. 14, wody mr. 25, lasu mr. 149, nieużytki i place mr. 25. Budyn. mur. 7, drewn. 7. Gorzelnia, staw, jezioro zarybione i pokłady torfu i kamienia wapiennego. Wieś D. osad 45, gruntu mr. 645. Wieś Wólka Dorguńska osad 12, gruntu mr. 58. Br. Ch.
Dorohiczyn, właściwie Drohiczyn (ob.).
Dorohobuża, rz., lewy dopływ Jasiołdy, między Radochowczą a Kanałem Ogińskiego uchodzi.
Dorpat, (duża notka, w osobnym pliku.)
Dorpis, rz., prawy dopływ Niewiaży.
Dorschen (niem.). ob. Dorsze.
Dorsuniszki, mko w pow. trockim, na prawym brzegu Niemna, nad Strawą, pod 54° 44′ szer. geogr. i 41° 47′ dług. wschod., o 21 w. na połud. zach. od Żyzmor, 28 w. od st. dr. żel. Koszedary, o 84 w. od Wilna, o 65 w. od Trok, w 2 urz. polic., w obr. krońskiej gm. włośc., należy do 9 sądu pokoju 1 (wileńskiego) okręgu i posiada murow. par. kośc. katol. Wniebowzięcia N. M. P., wzniesiony kosztem parafian w 1848 r. D. par. kat. kl. 4, dek. trockiego posiada kaplicę na cmentarzu w D. i liczy 5007 wiernych, a do r. 1864 posiadała skasowaną już kat. kaplicę w Kroniach. D. były warowną osadą litewską, zwaną przez kronikarzy litewskich Dirsunen. W dniu 3 lutego 1381 r. mieszk. D. zamek drewn. i podzamcze spalili, kryjąc się w okolicznych lasach od następujących krzyżaków, prowadzonych przez marszał. zakonu Rüdigera Elnera i w. komtura Kuno Haltensteina. W 1418 r. bawił tu w przejeździe do Kowna król Jagiełło z królową i senatorami, przyjmowani przez w. ks. Witolda. W XVI W. starostwo tutejsze nadane było prawem dożywotniem król. Barbarze, żonie kr. Zygmunta Augusta. Kościół tutejszy założony był 1473 r. a przebudowany w XVIII w. kosztem starościny Antoniny z Białłozorów Ogińskiej. Starostwo dorsuniskie płaciło w XVIII w. kwarty 1719 złp., liczyło 1712 r. 86 dymów hybernianych. Dziś dobra D. są własnością skarbu, który ziemię oddał włościanom na wykup. Okrąg wiejski D. liczy w swym obrębie mko D., oraz miejscowości: Odmiany, Brama, Ostrogi, Morgi.
Dorsze, niem. Dorschen 1.) wś, pow. łecki, st. p. Kalinowo. 2.) D., dobra, pow. gołdapski, st. p. Kowale.
Dospuda, ob. Dowspuda.
Dotomlanka, Detomlanica, rz., dopływ Niemna, uchodzi między Moryniem a Dokudowem.
Dowcień, jezioro w pow. suwalskim, w okolicy Wigier, w dobrach Hutta; ma 22 morgi obszaru. [Por. (błędnie): Dobczyn, inne niewielkie jezioro tej nazwy (na mapie 1915 Dulenis) leży na płn. od jez. Pomorze. Według K. O. Falka ma źródłosłów jaćwieski.]
Dowgieliszki 1.), folw., pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo. Dwa małe folwarki liczące razem 5 dm., 31 mk. 2.) D., nad strumykiem Naczką, wś w gm. włośc. Ejszyszki, pow. lidzki, 4 okr. adm.; od Lidy o w. 35 i pół, od Wasiliszek w. 35; dm. 5; ludność (męż. 13, kobiet 15) składa się z żydów rolników (1866). 3.) D., wś, pow. rossieński, par. Kroże. 4.) D., ob. Daugieliszki.
Dowgiełajcie, Daugiełajcie (ob.), kol., pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Wierzbołów, powstała z dwóch osad uwłaszczonych Nr. 15 i 16. Rozl. wynosi morg. 121, a mianowicie: grunta orne i ogr. mr. 93, łąk mr. 26, w nieużytkach i placach mr. 2. Bud. murow. 2, drewn. 6. Płodozmian zaprowadzony 5-polowy; olejarnia i pokłady torfu na trzech morg.
Dowgierdyszki, folw., pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Gudele. Odległy od Maryampola 27 w.; liczy 3 dm., 80 mk. Należy do dóbr Iwaniszki.
Dowiaciszki, ob. Dowiatyszki i Dowieciszki.
Dowgirdele, wieś, pow. kalwaryjski, gm, i par. Olita. W 1827 r. było tu 9 dm., 78 mk.; obecnie liczy 18 dm., 100 mk., odl. od Kalwaryi 65 w.
Dowgirdy, wieś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krakopol. Odl. od Kalwaryi 44 w. W 1827 r. było tu 21 dm., 153 mk.; obecnie liczy 29 dm., 207 mk.
Dowgirdyszki, wieś i folw., pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Giełgudyszki. Odl. od Maryampola 38 w. Wieś liczy 2 dm., 30 mk., folw. 1 dm., 35 mk.
Dowiaty, niem. Dowiaten, wś, pow. węgoborski, St. poczt. Budry.
Dowiatyszki, folw., pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze. Odległ. od Kalwlaryi 54 w.; 9 dm., 24 mk.
Dowidy, inaczej Sztumbrakiejmy [Sztumbrakehmen], Stare i Nowe, dwie wsie, pow. darkiejmski, st. pocztowa Szabiny [Żabin].
Dowidyszki, folw., pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze. Odległy od Maryampola 32 w.; 1 dm., 25 mk.
Dowieciszki, folw., pow. sejneński, gm. Klejwy, par. Sejny. Odl. od Sejn 10 w.; liczy 3 dm., 14 mk. Folw. D. z wsią Skarkiszki; podług opisu z r. 1867 rozl. folw. wynosiła morg. 139. Wieś Skarkiszki osad 7, gruntu mr. 127.
Downary 1.) zaśc. ze szlacheckiemi osadami, w płd. stronie pow. mińskiego, nieopodal miasteczka Rubieszewicz, w 3 stanie polic. (kojdanowskim), w 5 okr. sądowym, w 3 wojskowym (kojdanowskim). Część tych zaśc. należy do ks. Wittgensteina prawem spadku po Radziwiłłach, część od roku 1856 do Dopkiewicza; gleba miernie urodzajna, jednak dzierżawcy płacą arendy do stu rs. za włókę. 2.) D., przedmieście Goniądzą, gub. grodzieńska, pow. białostocki, nad Goldą, wpadającą do Biebrzy. Przywileje jego potwierdzali Zygmunt III w 1593 r., Władysław IV w 1595, Jan Kazimierz w 1601, Jan III w 1667, August II w 1702, August III w 1755, Stanisław August w 1765. Mk. 200 (1860).
Downary 1.) przedmieście Goniądza, pow. białostocki, gm. Przytulanka, 43 w. od Białegostoku. 267 dz. 2.) D. Kramkówka, chutor, tamże, własność Jakubowskich. 3.) D., wś, pow. nowoaleksandrowski, gm. Tauroginy (9 w.), 49 w. od mta pow. Ob. Dawnary. 4.) D., wś, pow. poniewieski, gm. Linków (7 w.), 63 w. od Poniewieża. 5.) D., wś włośc., pow. oszmiański, gm. i dobra skarb. Bakszty (7 w.); miała 71 dusz rewiz.
Downary 1.) wś, pow. łecki, st. p. Prostki. 2.) D., wś w pow. oleckim.
Dowsin, Dowsis, jez., w dobrach Kroże, przez które rz. Krożęta płynie, właściwie daje początek rz. Krożencie, przyjmuje Kalnicę.
Dowspuda, folw., pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka; odl. od Suwałk 15 w., od Augustowa 20 w.; liczy 6 dm., 64 mk. Leży w pobliżu os. Raczki. W 1823 r. Ludwik Pac b. generał wojsk polskich, wzniósł w D. wspaniałą rezydencyą (manoir) na wzór angielskich zamków, w stylu ostrołukowym. Prześliczny był to gmach, zdobny w dzieła rzeźby, freski, galeryą obrazów i t. p. Dziś w ruinie opustoszały. Pac, jako angloman zagorzały, sprowadzał ludzi z Anglii, gospodarstwo na wzór angielski urządzał i nadawał folwarkom miana: Hawelok, Nowa Szkocya. W 1817 r. Pac założył tu bielarnię płótna na sposób angielski. Upadła przecie dla braku materyału do bielenia. (Opis i widok D. podał Tyg. Illustr. z 1865 r. Nr. 276, tudzież Pamiatnaja kniżka suwal. gub. za 1872 r.). Gmina D., pow. augustowski, par. Janówka, liczy lud. 7796, rozległości 25476 m., s. gm. okr. I i st. poczt. w Augustowie o 20 w. W gminie znajduje się browar 1, fabryk świec 2, garbarni 2, młynów 2. W skład gm. wchodzą: Adamowo-bieda, Chodorki, Chomątowo, Dąb, Dowspuda, Grabowo wieś i folw, Iwanówka, Janówka-kordon, J.-poparafialna, J.-prywatna, J.-rządowa, Jankielówka, Jaśki, Jewy, Korytki wieś i kol., Lipówka, Mazurki, M.-nowe, Michaliszki, Mikołajewsk, Moczydły, Nowyork, Nowosiele, Nowy-Dworek, Okół, Ostrówek, Otnogi, Planta, Podlipówka, Podmoczydły, Podtopiłówka, Podwitówka, Posielanie, Prawda, Pruska-mała, P.-wielka, Raczki, Rogówek, Rutki-nowe, Rutki-stare, Sołdacka-Słoboda [Dziś Słoboda.], Suchochodorki, Szkocya, Ślepsk, Topiłówka, Ucinki, Witówka, W.-kolonia, W.-kordon, Wronowo wś i kol., Wysokie, Zajaśki, Zalesie i Załkie. Dobra ziemskie D. z miasteczkiem Raczki, niegdyś w skład ich wchodzącem, w gub. suwalskiej, pow. augustowskim położone, w połowie zeszłego wieku były własnością Józefa Paca, starosty chwejdańskiego i żony jego Balbiny z Wołłowiczów. W dobrach tych jest wieś kościelna Janówka, należącą niegdyś wraz z dobrami Dowspuda do Stanisława Rudominy Dusiackiego starościca herbopolskiego, który dokumentem fundacyjnym w r. 1623 w Wilnie, za wiadomością i pozwoleniem Eustachego Wołłowicza, biskupa wileńskiego, wydanym, kościół poprzednio już w majętności Janowka zbudowany nadał gruntem, robociznami i ordynaryą, a obok tego przeznaczył fundusz na utrzymanie przy tymże kościele szpitala na sześciu mężczyzn i tyleż kobiet. Dobra D. w r.1835 skonfiskowane zostały i obecnie rozdzielone na kilka części przeszły na donacyą i rozprzedane osobom prywatnym. Podług opisu z r. 1854 dobra donacyjne D., nadane generał-lejtnantowi Sulemie w r. 1836, składają się z folw. Szkocya z attynencyami Planta, Pacianowo, Witówka, rozl. m. 1743, folw. Korytki Wielkie m. 142, folw. Wronowo albo Józefowo m. 339, folw. Nowy York m. 398, folw. Witówka m. 274, młyn wodny, krupiarnia i tartak w Chodorkach albo Rynkówku, lasy z odpadkami i osadami leśnemi m. 2219, rezydencya Dowspuda, grunta dworskie Dzimowizna m. 148, za Jabłońskiemi m. 504, za Wysoką m. 55, przy Plancie m. 8, pod Rudnikami m. 179, łąki w obrębie Masalszczyzna i Mazurki m. 95, razem powierzchni dworskiej m. 6104. Wś Chomątowo z gruntem m. 301; wś Jaśki m. 728; wś Jankielowka m. 430; wś Jabłońskie m. 894; wś Korytki małe m. 219; wś Lipówka m. 806; wś Moczydły m. 451; wś Mała Pruska m. 621; wś Sucha i Chodorki oraz Wójtostwo Chodorki m. 830; wś Wronowo m. 572; wś Wysokie m.502; ogół gruntów włościańskich m. 6354. Dobra. Raczki pozostały przy rządzie. Br. Ch.
Dowspuda, w dok. z XVI w. Douspuda, folw., pow. augustowski, par. Janówka, 3 w. od osady Raczki, z któremi łączy D. droga bita, obsadzona drzewami, pamiątka po dawnych dziedzicach Pacach. Uroczą doliną, ocieploną bujną roślinnością, płynie tu rzka Rospuda. W wieku XVI wielka puszcza pokrywała jej brzegi. W pierwszej połowie w. XVI była ta puszcza w posiadaniu Wołowiczów h. Bogorya. Dnia 1 maja 1541 r. rozgraniczono Puszczę Dowspudzką p. Jana Bogdanowicza Wołowicza i braci jego Grzegorza i Eustachego od puszczy Grodzieńskiej J. Król. Mości (Akta ziem. grodz., wyd. Kom. Ar. Wileń., XVII, 301). Tegoż roku Eustachy Wołowicz wniósł skargę, iż po śmierci brata jego Jana, sługa p. Kacpra Kuncewicza, dzierż. jezierskiego, imieniem Andrzej, z gromadą ludzi zbrojnych najechali dobra nasze Dowspudzkie „Reczki“, zabrali spuściznę brata naszego, wkrótce zaś potem napadli na Dowspudę, namiestnika naszego Mikołajca zbili „i popa tamoszneho otca Borysa tamże zbili i zranili“ (l. c., XVII, 331). Widać ztąd, iż D. była wtedy własnością Eustachego (Ostafieja) Wołowicza, marszałka litewskiego, i miała własną cerkiewkę, posiadaczem zaś sąsiednich Raczek był brat Eustachego Jan. W lat kilkadziesiąt później dobra Dowspudzkie — „bona Douspucenses“ — znajdujemy w ręku Raczków h. Ostoja, wiodących swój ród z sąsiedniej włości Raczki. Z nich Maryna Raczkówna, zamężna Hrehorowa Masalska, podkomorzyna grodzieńska, dobra te wniosła w dom kn. Masalakich (Niesiecki, VI, 351). Ona to wzniosła kościół w Raczkach. Akt erekcyjny, zachowany dotąd w oryginale w aktach kościelnych, datowany z Wilna dnia 1 czerwca 1599 r.; część uposażenia oparta na dobrach Dowspudzkich. Akt ten wystawiony matkę — wdowę, podpisał Łukasz Felielcyan Masalski starosta perstański, któremu w dziale przypadły D. i Raczki (J. Wolff, „Kniaziowie Litewsko-Ruscy, 236-8). Pewien dział tych majętności należał do Wołowiczów, skoro Felicyanna Wołowiczówna wniosła go w dom Rudominów Dusiackich i następnie jako wiano Anny Marcybelli Rudominianki, przeszedł do Stefana Paca, podkanclerzego. Po śmierci podkanclerzyny Pacowej († 1643), na mocy testamentu objął D. i Janówkę syn Mikołaj. Na mocy działu zawartego w Wilnie 1644 r. Krzysztof Pac, ssta wyłkowyjski, utrzymał się przy D. Będąc już kanclerzem w. lit. Krzysztof zapisuje żonie swej Klarze hr. de Mailly-Lascaris dożywocie na D. i Janówce, aktem z d. 27 czerwca r. 1670. Majątek dostał się synowcowi kanclerza Michałowi Pacowi, pisarzowi Litew. (J. Wolff, „Pacowie“, 151, 164, 169, 170). Po bezpotomnej śmierci Michała Kazimierza Paca, kawalera maltańskiego (1719 r.), D. objął brat jogo stryjeczny Jan Krzysztof, podkom. w. ks. litew., a po nim Józef Pac, kasztelan żmudzki. Ostatni powiększył dobra przez nabycie r. 1748 od Ejdziatowiczów Raczek (Akt Tryb. Główn. 1749, n. 102—103). W „Summie intrat leśnictwa ekonomii grodz.“ z r. 1748 czytamy: również jest szkoda puszczy Przełomskiej z wolnego wrębu, majętności Dowspudzie JW. kaszt. żmudzkiemu służącego“ („Piscowaja Kniga“, C. II, 225.). Syn kasztelana Michał Jan Pac, ststa ziołowski, po upadku konfederacyi barskiej, przelał r. 1773 na brata stryjecznego Józefa dobra swe na Litwie, a w ich liczbie i D. (Zapis sporządzony w Monachium; zatwierdzenie w Metr. Litew., Ks. Spr. Publ., ks. 17, f. 88). Za przykładem braci i starosta wilejski nie żeni się. Przed śmiercią, roku 1797 D. i dobra inne zapisał ostatniemu z rodu Paców Ludwikowi, starościcowi kowieńskiemu (J. Wolff „Pacowie“, 284). Testament ów, jak również intromisya z dnia 11 marca t. r., zatwierdzone zostały przez regencyę (pruską) białostocką w r. 1800. Wartość dóbr oceniono na 333,333 tal. czyli dwa miliony złp. W skład dóbr wchodziły Dowspuda z przyległościami Chodorki al. Wójtowstwo, Sucha Wieś, Jaśki, Wronowo Wysokie, Korytki Małe, Jankielówka, Moczydły, Pacianowo, Józefowo, Rynkowo, Mazurki, Janówka, Wielka Pruska, Mała Pruska, Chomentowo, Jabłońskie, Topiłówka, Bindużka, Ślepsk, Korytki Wielkie, wszystkie w pow. dąbrowskim [Ówczesna nazwa pow. obejmującego Suwałki, Augustów, Sopoćkinie.], obwodzie i województwie augustowskim (Archiwum kośc. par. w Raczkach). Za władania Ludwika Paca (1797 — 1835) przypada najświetniejsza epoka dla D. i okolicy. Zamierzając wznieść tu wspaniałą rezydencyę, już r. 1822 kazał zburzyć stary dwór a przy nim skarbiec murowany. Jako angloman zagorzały, wzniósł pałac w stylu ostrołuku angielskiego, otoczywszy go wspaniałym parkiem, spuszczającym się tarasami do rz. Rospudy. Liczne nasypy wskazują kierunek, jaki nadano wodom tej rzeczki, dla zasilania kanałów i stawów w parku. Robotami kierował z początku budowniczy Bosio, lecz dokończył ich sprowadzony z Włoch Henryk Marconi, który poczynił w pierwotnym planie pewne zmiany. Wspaniały portyk o formach klasycznych prowadzi do pałacu; nad wejściem widnieje dotąd herb Paców—Gozdawa. Ściany zewnętrzne zdobią umieszczone we wgłębieniach posągi, przez czas znacznie uszkodzone. Wewnątrz pałac był malowany al fresco przez Mikołaja de Angelis, ucznia Landi’ego, sprowadzonego przez Paca z Rzymu. Ślady malowideł pozostały w t. zw. „sali rycerskiej“, gdzie rozpoznać można cztery najsławniejsze zwycięztwa oręża polskiego (J. I. Kraszewski, Teka wileńska, IV, 20). Liczne dzieła rzeźby, zdobiące komnaty, dziś rozrzucone po okolicy spotkać można po kościołach i domach prywatnych. Dzisiejszy posiadacz wycina piękną aleję grabową na opał, cegłę rozbierają okoliczni włościanie, tak, iż wkrótce nie zostanie śladu z rezydencyi. Rysunek ruin zdjęty przez piszącego ten zarys r. 1887, wraz z opisem podał „Wędrowiec“ (t. XXXVII, 7), dawniejszy zaś stan pałacu, uprzytomnia malowidło ścienne w dawnym pałacu Paca przy ulicy Miodowej w Warszawie. M. R. Witan. [Tom. 15 cz. 1, str. 435-436 (Dopełnienia)]
Dółki, niem. Dolken, 1.) wieś włośc., własność miasta Chełmna, pow. chełmiński, par. i poczta Chełmno. Szkoła ewang. w miejscu, dzieci katol. 4, ewang. 18. Obszaru ziemi 393 mr., budynków 24, domów mieszk. 23, kat. 31, ewang. 91. 2.) D., wieś w pow. oleckim.
Drabule, os., pow. maryampolski, gm. i par. Szumsk.
Dragonerberg, góra pod Białą [Piską], pow. jańsborski, na Mazurach pruskich; 170 m. wysok.
Drahle, wś i folw. w pow. sokólskim, gub. grodzieńska, o 3 w. od Sokółki.
Drapole, wś, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Lejpuny. W 1827 r. było tu 12 dm. i 108 mk.; obecnie 9 dm., 80 mk.; odl. od Sejn 42 wiorst.
Draubolinie, wś, pow. wyłkowyski, gm. Giże, par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 7 w., liczy 7 dm., 51 mk.
Drągowszczyzna, os., pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo.
Dreństwo, ob. Dręstwo.
Dręstwo, wś nad jeziorem t. n., pow. szczuczyński, gm. Pruska, par. Bargłowo, 994 mr. rozl. R. 1827 miała 38 dm., 288 mk.
Dręstwo, Rybczyzna lub Woźnowiejskie, jezioro w pow. szczuczyńskim, na płn. [Powinno być: płd.] wschód od Rajgrodu, ciągnie się na 7 wiorst od płd. zach. ku płn. wschodowi, pomiędzy wsiami Woźna wieś i Rybszczyzna, przechodzi koło wsi Dręstwo, dotyka gruntów Rajgrodu a od płn. wsi Barszczów [Barszcze] i Solistówki. Ma 180 mr. obszaru, brzegi przeważnie lesiste i bagniste. Przepływa przez nie rz. Jegrznia, która łączy D. z jez. Rajgrodzkiem. Br. Ch.
Drobinga, os., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, liczy 3 dm., 19 mk. Połujański w Opisie gub. augustowskiej, str. 410, pisze: „Zbliżając się (od Balwierzyszek) ku Prenom, przebyć musimy płynącą przez las (1859) Moczuny zwany rzeczkę Drobingę, w której poławiają się obficie pstrągi i łososio-pstrągi, a jej woda jest czynnikiem głównym papierni, do Szulca (1859), niegdyś leśnika, należącej“.
Drohiczyn 1.) D.-podlaski, osada, przedtem mko nad Bugiem, właściwie przedmieście miasta D., położonego z przeciwnej strony na prawym brzegu Bugu; pow. sokołowski, gm. Korczew, par. Knychówek. Liczy obecnie 26 dm., 243 mk. i 192 mr. obszaru, posiada szkołę początkową. Był on niegdyś stolicą Jadźwingów i stanowił całość z drugiem miastem na prawym brzegu Bugu mieszczącem się; podług kronik ruskich miał być założony w r. 1061. Naruszewicz utrzymuje, iż część Jadźwingów, szukając sobie u dolnego Bugu bezpiecznej siedziby, na pamiątkę dawnego D. inną tegoż imienia stolicę tutaj założyła. W XII w. należała do książąt mazowieckich, z których Konrad I w r. 1237, gdy część braci dobrzyńskich wzbraniała się połączyć z krzyżakami, nadał im zamek tutejszy ze znaczną przestrzenią ziemi między Bugiem i Nurem, aż ku granicom Rusi, z obowiązkiem bronienia Mazowsza od napadów nieprzyjacielskich. Tu szczątki tego zakonu zaginęły najpodobniej około r. 1240, kiedy Tatarzy zniszczyli D. z całą okolicą. Korzystając z powszechnej klęski zagarnął je Mendog, książę litewski; odbudował miasto i odtąd należało do Litwy. Niesnaski między książętami litewskimi podały Janowi księciu mazowieckiemu sposobność opanowania w r. 1382 D. wraz z przyległą ziemią. W r. 1443 podstąpili Litwini w znacznej sile pod miasto, które nie mogąc go obronić, książę Bolesław mazowiecki sprzedał Kazimierzowi, W. ks. litewskiemu, wraz z całą ziemią za 6,000 kóp szerokich groszy praskich. Nowy władca osobnym przywilejem 1444 r. policzył D. do liczby piętnastu celniejszych miast Litwy, dozwolił wolnego handlu i udzielił różnych swobód, a następnie w. książę Aleksander w 1498 r. obdarzył obie strony miasta, po obu brzegach rzeki, prawem magdeburskiem, nadał jarmarki i t. p. Po zapadłej unii Litwy z Koroną, D. był ustanowiony starostwem, i zostawał przez długi czas w ręku rodziny Kiszków. Dobry byt miasta trwał do roku 1657, kiedy Szwedzi z Rakoczym, księciem siedmiogrodzkim, w gruzy i popiół zamienili D. wraz z zamkiem. D. teraźniejszy, Ruską stroną zwany, na lewym brzegu Bugu, był dawniej od początku założenia swego przedmieściem miasta D. Lackiego, położonego na prawym brzegu tejże rzeki. Składa się on z trzech oddzielnych części, z tych Ruska strona pierwsza, najdawniejsza; przedmieście Bużyska, druga część dawniejsza; i Góry, trzecia część, od r. 1843 powstała. Rozłączenie obu tych miast nastąpiło dopiero po r. 1815, to jest za ustaleniem królestwa. Część w cesarstwie, będąc właściwem miastem, została zawsze zamożniejszą i ludniejszą; kiedy przeciwnie w królestwie, z położenia swego pomiędzy wodami, dołami i przerwami na niskch gruntach, które corocznie rujnuje wylew wody Bugu, doszła do takiego upadku, iż na mocy postanowienia rady administracyjnej, D., Ruską stroną zwany, od 1 stycznia 1863 zamieniony został na osadę wiejską. Część ta w 1861 r. posiadała ogólnej ludności 315 głów, pomiędzy któremi katolików 182, prawosławnych 88, starozakonnych 45, żyjących z rolnictwa oraz z prostego wyrobku. 2.) D. chełmski, ob. Dorohusk.
Drohiczyn, 1.) D.-lacki, miasto t. zw. nadetatowe, w pow. bielskim, gub. grodzieńskiej, na prawem malowniczem wybrzeżu Buga, pod 52°25′ szer. i 40°49′ dł. geogr., na wzniesieniu 528 st. npm. (powierzchnia Bugu pod D. 380 st. npm.), przy osobnym trakcie z Bielska (54 wiorsty), wprost osady Drohiczyna (ob. wyżej), z którą stanowił do 1813 jednę całość i wspólną miał historyą (tamże podaną). Było to niegdyś miasto główne ziemi drohickiej województwa podlaskiego. Z Ciechanowcem i Siemiatyczami łączy się za pomocą dróg bocznych. Od Grodna odlegle 168 w. R. 1576 D. miał 327 dm., r. 1713 dm. 117, r. 1800 dm. 173, mk. 984. Obecnie D. lacki ma 1402 mk. (682 męż., 720 kob.; 384 kat., 498 izr., 520 prawosł., r. 1857 było 6 ew.). Mieszkańcy zajmują się rolnictwem i rybołówstwem; fabryk niema tu żadnych, prócz wiatraka. Jest też szkoła 3-klasowa, paraf. kościół katolicki, dwie cerkwie, prom na rz. Bugu, 4 jarmarki rocznie. Paraf. kościół katolicki św. Trójcy, wzniesiony podobno jeszcze 1350, niewiadomo przez kogo. Parafia katolicka dekanatu bielskiego liczy dusz 3011. Kaplice: na cmentarzu i w Miłkowiczach (dawniej filia). Przywilejem Jana Kazimierza z r. 1660 probostwo drohickie ustąpione zostało jezuitom, którzy tu kolegium założyli i szkoły wyższe (później pijarom oddane) utrzymywali; pijarskie szkoły w D. licznie były nawiedzane 1784 r. miały 285 uczniów. Prawosł. dek. drohicki składał się 1857 r. z 12 parafij, wiernych liczył 10,383. Dotąd przechowało się tu grodzisko około 80 stóp nad wodę wyniesione, w części zniszczone działaniem wody. Istnieją w niem dwie pieczary, złączone z sobą i mają po 30 łokci obwodu. W tem miejscu wznosił się dawniej zamek obronny, zniszczony w XVII wieku. W ostatnich czasach krążyły pogłoski o wzniesieniu w D. twierdzy na gruncie od strony Królestwa. Starostwo grodowe drohickie podług lustracyi z r. 1564 składało się z m. Drohiczyna i wsi Rechawka, Czarna, Większa i Mniejsza, Wólka oraz z tenut dwu wsi Szczawice i Starczewice. W r. 1771 posiadał je Aleksander Ossoliński, opłacając z niego kwarty złp. 637 gr. 21, a hyberny złp. 2413 gr. 5. Na sejmie warszawskim z roku 1773—1775 stany Rzplitej nadały je temuż Ossolińskiemu na emfiteusis z wójtówstwami i sołectwami. Opis historyi D. podał J. Jaruszewicz w Athenaeum z 1847 r. Opis i widok zamieścił „Tyg. Illustr.“ z 1870 r. Nr. 112 i z r. 1873 Nr. 270. R. 1880 wydano chromolitograficzny widok D. jako dar jubileuszowy dla J. I. Kraszewskiego od Podlasiaków. 2.) D., Dorohiczyn, mko, w pow. kobryńskim, stacya pocztowa na trakcie z Kobrynia do Pińska, o 25 w. od Antopola, o 54 w. od Kobrynia, o 264 od Grodna. Mieści w sobie zarząd policyjny siedmiu gmin wiejskich. Miał 1878 r. 1476 mk. (702 męż., 774 kob., 1300 izr., 176 chrześcian). F. S.
Droje, rz., ob. Pregla.
Drozdowo 1.) zwane także Nowa karczma, niem. Neukrug lub Drosdowo, wś włośc., pow. kartuski. Przedtem wiódł tu główny trakt z Gdańska do Kościerzyny. R. 1761 d. 21 kwietnia starosta kościerski Konstanty von Tamberger Nowowieczki, nadal tej wsi przywilej na karczmę, która obecnie zaniechana; odtąd nowy bity trakt na innem miejscu poprowadzono. Obszaru ziemi ma 514 mórg, mieszk. tylko luter. 28, domów mieszk. 3, par. Parchowo, poczta i szkoła w Szembargu. Odl. od Kartuz 2 i pół mili. 2.) D., osada należąca do nadleśn. w Mirachowie, pow. kartuski; kat. 68, ewang. 15; par. i szkoła w Gowidlinie, poczta w Sierakowicach. Odl. od Kartuz 4¼ mili. Domów mieszk. 9. 3.) D., wś włośc., niem. Drosdowo, pow. świecki, par. Przysiersk, poczta Terespol, szkoła w miejscu. Za krzyżaków były to dobra szlacheckie, właściciel był zobowiązany służyć im na wojnie z koniem. W r. 1341 jest jakiś Orliko posiadaczem. R. 1421 Michał dziedzic czyni wyprawę z krzyżakami. R. 1448 Mikołaj po wojnie nie chciał więcej trzymać tej wioski, bo rola była zaniedbana, a on środków nie miał, żeby ją uprawić i zasiać. Ówczesny komtur ze Świecia wstawia się za nim do mistrza wielkiego, ażeby mu jakkolwiek dopomógł do podniesienia gospodarstwa. R. 1451 wspominaną jest wdowa po Mikołaju Pestkowa (Pastchken ?). Obecnie obsz. ziemi liczy D. 1024 morg., budynków 35, domów mieszk. 16, kat. 8, ewang. 89. 4.) D., folw., tamże, należy do Pol. Konopatu. Budynk. 6, domów mieszk. 2, katol. 19. 5.) D., niem. Drosdowen, wś, pow. jańsborski, st. poczt. Szymonki. 6.) D., niem. Drosdowen, wś i dobra, pow. olecki, st. poczt. Mieruńskie. Kś. F.
Drozdy 1.), wś w b. ziemi bielskiej, pow. bielski, gub. grodzieńska. 2.) D., wś, powiat święciański, 4 okr. adm.; mk. 330, dm. 44 (1866). Od m. pow. 80 w. 3.) D., wś włościańska, i rządowa, pow. wilejski, gm. norzycka nad bezimiennym strumykiem, w 3 okr. adm., o 75 w. od m. pow. Wilejki, przy b. drodze poczt., idącej od granicy pow. dziśnieńskiego do pow. święciańskiego; 4 dm., 62 mk. (1866). 4.) D., al. Waśkowo, osada szlachecka, pow. dziśnieński, o 23 w. od m. pow. Dzisny, 1 okr. adm., przy b. drodze pocztowej z m. Łupsiek do Błotnik; l dm., 6 mk. rz. kat. wyznania (1866). 5.) D.–Borowe, zaśc. pryw., pow. dziśnieński, gm. drujska, o 43 i pół w. od Dzisny, 3 okr. adm.; 2 dm., 10 mk. wyznania rz. katol. (1866). 6.) D., ob. Drozdnie. 7.) D., por. Chłop.
Druciszki, niem. Drutischken, wś nad Romintą pow. gąbiński, st. poczt. Walterkiejmy.
Drujka, Druja, rz., lewy dopływ Dźwiny, wypływa z jeziora Niedrewo przy mku Słobódka, poniżej miasta Brasławia, leżącego nad D. Po bardzo krótkim biegu przepływa jezioro Cno w kierunku półn., przepływa przez jezioro Strusła, którego półn. odnoga nazywa się Snuchy, wychodząc z niego przy wsi Uście skręca się bardziej ku wschodowi, przepływa w tym kierunku przez Gawejki, Czernowę, Drujki, Strumiewszczyznę i Zadrujkę, zkąd płynie na półn. aż do Walciny, potem skręca się na półn.-wsch. i powyżej mka Druja wpada do Dźwiny. Z lewego brzegu przyjmuje Rubież, powyżej wsi Gawejki wody jeziora, nad którem osada Obabie. Rzeka D. na pewnej granicy stanowi granicę guberni i kurlandzkiej z wileńską. W. Pol.
Druski, niem. Drusken, 1.) nadleśnictwo, pow. welawski, st. poczt. Gr. Schirrau. 2.) D., wś i dobra, pow. stołupiański, st. poczt. Stołupiany.
Druskieniki, wś, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny, liczy 10 dm., 85 mk., odl. od Sejn 35 wiorst.
Druskieniki, 1.) błędnie Druskienniki i Druzgieniki zwane, mko, pow. grodzieński, o 17 w. od st. dr, żel. petersb.-warsz. Porzecze, miało 1 stycznia 1878 r. 417 mk. t. j. 196 męż., 221 kob. Żydów 219. W pięknem położeniu nad Niemnem i Rotniczanką. Miejscowość ta obfituje w wspomnienia z przeszłości, tędy przeprawiali się Krzyżacy przez Niemen, w tych okolicach staczali boje z Litwą pogańską, niszczyli wsie, burzyli zamki. Według podań ludu, tutaj było kiedyś miasto Rajgród, które zapadło się w ziemię, a na miejscu jego powstały błota. Kto pierwszy poznał lekarskie własności tutejszej wody niewiadomo, zdaje się że jej używali oddawna miejscowi włościanie. W końcu zeszłego wieku Druskieniki zaczęły się wsławiać, a chorzy z miejsc sąsiednich przybywali tutaj, chociaż nieznany był skład chemiczny wody, przystęp do niej utrudniony, utrzymanie połączone z wielkiemi trudami, nie było lekarza, a rady chorym udzielali tylko miejscowi włośc., z pomiędzy których szczególnej doznawał wziętości niejaki Surmetis. Stan taki pozostał do r. 1830, a właściwie do r. 1837. W r. 1830 na przedstawienie gubernatora grodzieńskiego Bobiatyńskiego, kurator wileńskiego okręgu naukowego wyznaczył profesora uniwersytetu Ignacego Fonberga do zrobienia rozbioru chemicznego wody druskienickiej, który z sumiennością wywiązawszy się z pracy, rezultaty swoich badań ogłosił w Wizerunkach i Roztrząsaniach naukowych z r. 1835 i w r. 1838 wydał w Wilnie: „Opisanie wody mineralnej druskienickiej“. Lecz głównie na rozwój tych zdrojowisk wpłynęła pożyczka w ilości 25,000 rs., przez rząd tutejszemu zakładowi zaliczona, na przywiedzenie go do porządku. Od tego czasu D. szybko zaczęły postępować na drodze rozwoju; osuszono błota i na ich miejscu założono piękny ogród spacerowy dla chorych, przy którego jednym końcu znajduje się obszerny budynek łazienny, przy drugim zaś galerya przykryta do przechadzek dla chorych w czasie niepogody. Wody druskienickie (bromo – jodowa – solanka), znane są ze swej skuteczności, czego dowodzi mnóstwo chorych, którzy tam zdrowie odzyskali. Kuracyjny sezon rozpoczyna się 13 maja trwa do 13 października. Folwark mleczny ze świeżym nabiałem dostatecznie zapotrzebowaniom odpowiada. W ciągu 1878 i 79 roku w Druskienikach wzniesiono 150 nowych eleganckich domów a także i kilka hoteli urządzonych wygodnie dla przyjęcia znacznej liczby gości kuracyjnych. Przy zakładzie kąpielowym utrzymywanem jest gabinet lekarski z maszyną elektryczną, pneumatyczną i wielu innemi przyrządami leczniczemi jak również i skład wszelkich wód mineralnych do picia. Przy źródle praktykuje czterech stałych lekarzy. D., położone śród gór i lasów, na brzegach dwóch łączących się z sobą rzek Niemna i Rotniczanki, urocze mają okolice. Chcący użyć ciszy wiejskiej, czystego zdrowego powietrza, znajdują tu piękne ustronia do przechadzek. Z wody druskienickiej wywarza się sól, zastępująca sól z Kreuznach i ług maciczny (Mutterlauge), używające się w tych samych cierpieniach co i wody druskienickie; sól do kąpieli, a ług maciczny do kąpieli i wcierań. W Porzeczu, na stacyi, dla przejazdu do Druskienik, znajdują się omnibusy i czterokonne powozy. W D. długo nie było cmentarza, chociaż był kościół; zmarłych wożono do m. Rotnicy, leżącego już w guberni i wileńskiej o kilka kil., i tam grzebano. Podobno powodem tego dziwnego braku była oględność wygórowana, by nie przerażać leczących się. Tak więc, chociaż umarł w D. Jan Czeczot, pochowano go w m. Rotnicy. W latach 1844—46 wyszło w Grodnie 24 zeszytów pisma p. t. „Ondyna wód druskienickich“. Założycielem jego był dr. med. Ksaw. Wolfgang, który wiele się przyczynił do wzrostu i wzięcia D. (po nim dr. Pilecki). Poezye, umieszczane w Ondynie, są przeważnie pióra jego siostry, Jadwigi Wolfgangównej, niemłodej już wtedy niewiasty. Scena druskienicka około r. 1850 zaliczać się mogła do lepszych scen polskich prowincyonalnych. Grywano komedye wyłącznie swojskie: S. Bogusławskiego, J. Korzeniowskiego. Zimą i jesienią miasteczko pustkowiem stawało się, po rozjechaniu się gości kąpielowych. Jedynymi mieszkańcami był wtedy dr. Wolfgang z siostrą. W przyległej do m. wiosce ludność mówi wyłącznie po litewsku. Najnowszy w 1878 r. przewodnik dla korzystania z wód D., wydał po rossyjsku dr. Ponomarew w Grodnie. O wodach D. pisali: Zieleniewski M. „Pogląd na ruch zdrojowisk ojczystych w r. 1860“. R. T. N. K. 1861. Fonberg Ign. „Opisanie wody miner. druskienickiej“. W. N. 1835 cz. XI. Pilecki Jan „Druskieniki w r. 1860. T. L. 1861 nr. 18. Majer J. „Wody lekarskie krajowe“ 1843 r. Kaź. Choński „Uwagi nad naturą, działaniem i użyciem druskienickich wód“, Wilno 1841. Ksaw. Wolfgang „O wodzie mineralnej solnej w D.“ Wilno, 1841. A. Hryniewicz „O wodzie mineralnej druskienickiej“, Wilno, 1842. Stanisław Pawłowski „Uwagi nad skutecznością wód mineralnych druskienickich“, Petersburg, 1847. J. I. Kraszewski i Ksaw. Wolfgang „Druskieniki, szkic literacko-lekarski“, Wilno, 1848. Dr. Pilecki w Tyg. illustr. 1877, nr. 84. 2.) D., wś włośc., nad rz. Dzitwą, pow. lidzki, 4 okr. adm., o 46 w. od Lidy, 13 dm., 131 mk. (1866). 3.) D., wś włośc., nad rz. Niezdzilką, pow. lidzki, 5 okr. adm., o 46 w. od Lidy, 8 dm., 39 mk. (1866).
Druskinele, wś, pow. wystrucki, st. poczt. Bokiele.
Druskupie. Tak się zowią po litewsku słone źródła w Birsztanach.
Druzgieniki, mylna nazwa Druskienik.
Druzno, (duża notka, w osobnym pliku.)
Drużna, Drausen, jez., ob. Druzno.
Dryga, wś w pow. sokólskim gub. grodz., o 32 w. od Sokółki, chat 42.
Drygale, Drygały, niem. Drygallen, wś, dobra i leśnictwo, pow. jańsborski, ze stacyą pocztową, 965 mk. [Na mapie Henennberga opisany jako Trigall]
Dubasiewszczyzna, 1.) wieś, przys. i uroczysko w powiecie sokólskim, gub. grodz., gm. Trofimówka, o 30 34 w. od Sokółki, 140 dz. 2.) D., kol. niem., tamże, ob. Hinterswalde.
Dubaśna, wieś w powiecie sokólskim, gubernii grodzieńskiej, o 3 wiorst od Sokółki.
Dubek lub Bystra, rzeka, dopływ Niemna między Szczorsami a Lubczem.
Dubeninki, niem. Dubeningken, wieś, pow. gołdapski, ze stacyą pocztową, ma 471 mk.
Dubinnka, osada, pow. kalwaryjski, gm. nadniemeńska, par. Rumbowicze. Liczy 12 dm., 28 mk., odl. od Maryampola 46 w.
Dubiany 1.) wś rząd., pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Bartniki. W 1827 r. było tu 9 dm., 105 mk., obecnie 10 dm., 82 mk., odl. od Wyłkowyszek 16 w. 2.) D., wieś rządowa, pow. kalwaryjski, gm. nadniemeńska, par. Rumbowicze. W 1827 r. było tu 12 dm. i 107 mk., obecnie 25 dm., 166 mk., odl. od Maryampola 48 w. Br. Ch.
Dubieniki, os., pow. kalwaryjski, gm. Krakopol, par. Simno, liczy 2 dm., 25 mk.
Dubieniki, wś rząd. nad Mereczanką i rz. Skroblis, pow. trocki, 4 okr. adm., o 14 w. od Merecza, 5 dm., 46 mk. (1866).
Dubieniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Iłgowo. W 1827 r. było tu 13 dm. i 109 mk., obecnie liczy 13 dm., 134 mk., odl. od Władysławowa 35 w.
Dubissa, rz., prawy dopływ Niemna, wypływa z jez. Rajzgie w pow. szawelskim, na 285 st. nad poz. Niemna; przyjmuje: Ziełupis, Skrandupis, Spalwę, Krieszynię, Szywinię, Kurtówkę, Deglę, Szawszę, Szwentupis, Krożentę, Gryżowę, Cytówkę, Wiewirżę, Dratwinię, Łapiszę, Twarkończę, Łuknę, Kirszniawę, Połonę, Taurupis, Giniawę i Łazdonę. Ma 130 w. dług., przy ujściu do Niemna pod Średnikami 20 sążni szeroka, głęb. od 1 do 9 stóp, dno płaskie, woda czysta, spławna tylko na wiosnę od Lidowian t. j. na 50-ej wiorście od źródła. W opisach niekiedy mylnie podają, iż D. wypływa z jez. szawelskiego.
Dubiszki, folw., pow. wyłkowski, gm. Bartniki, parafia Kieturwłoki, ma 1 dom, 16 mieszkańców. Od Suwałk w. 59, od Wyłkowyszek w. 15, od drogi bitej w. 11, od Niemna w. 77. Rozl. wynosi mr. 122 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 92, łąk mr. 23, nieużytki i place mr. 7, budowli mur. 1, drewnianych 4, płodozmian 5-polowy, pokłady torfu używanego na miejscowe potrzeby.
Dubno, 1.) wś, pow. grodzieński, blisko zbiegu Rosi z Niemnem, o 18 w. od mka Skidel, przy byłym trakcie handlowym z Grodna do Słonima. 2.) D., po łotew. Dubna, niegdyś Newtermujża, wś w pow. dyneburskim, parafii Nidermujża, była własnością Urbana Benisławskiego. Kościołek filialny; 1782 dzies. gruntu dworskiego. Od r. 1702—05 władali tą posiadłością jezuici dyneburscy, którzy ją wzięli w zastaw od Maryanny z Benisławskich Wołkowej. Jest tu st. dr. żel. rysko-dyneburskiej, o 24 w. od Dyneburga. Por. Wyszki. 3.) D., ob. Dubnia.
Dubok, 1.) mały dopływ bagnisty rz. Prypeci z prawej strony, w pow. mozyrskim, płynie równolegle pomiędzy rz. Brodnicą i Borocką; kierunek ma od południa na północ; długość biegu około 2 mil w miejscowości niedostępnej. 2.) D., ob. Ussa. A. Jel.
Dubokłańce, wś, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, liczy 22 dm., 165 mk., odl. od Sejn 53 w.
Dubowa, 1.) wś w pow. sokólskim gub. grodz., o 18 w. od Sokółki, chat 140. 2.) D., wś, pow. dziśnieński, gm. Drygucze, o 34 w. od m. Dzisny, 3 okr. adm. przy drodze pocztowej z Dzisny do Drui, 4 dm., 37 mieszkańców prawosł. 3.) D., wś, pow. kowelski, gm. Dubowa, należała do starostwa kowelskiego; leży tuż pod Kowlem i przy kolei brzesko-kijowskiej. Włościanie, dusz 680, mają 86 dm., 2388 dzies. gruntu. Gleba popielatka na pokładzie iłu i marglu. Narzecze rusińskie. 4.) D., wś u źródeł rz. Rowca, pow. lityński, par. Meżyrów. Roku 1868 miała 157 dm. Była tu niegdyś cukrownia. Parafia prawosławna tutejsza liczy 1078 wiernych a do cerkwi parafialnej ś. Dymitra należy 40 dziesięcin ziemi. 5.) D., wś, pow. bałcki, gm. Harmaki, par. Rybnica, ma dusz męz. 206, ziemi włość. 1124 dz., należała do Grabowskich, Wyszomirskich; dziś Matkowa 2118 dzies. i Maryi Jurewiczowej 372 dzies. Cerkiew paraf. Ś. Michała dla 788 parafian, posiada ziemi cerkiewnej 108 dzies. R. 1868 D. miała 57 dm. 6.) D., mko, pow. humański, par. Humań, nad rz. Jatranią, o 2 w. od wsi Kodowej, o 22 w. od Podwysokiego. Mieszk. 900 prawosł., 9 katol., 814 izrael. Cerkiew paraf., szkółka, bożnice dwie murowane, młyn duży pytlowy. Ziemi 2045 dz. pierwszorzędnego czarnoziemu. Należy w połowie do Gałeckiego i Peretiatkiewicza. Zarząd gm. i polic. w temże miasteczku. R 1868 D. miała 186 dm.
Dubowo 1.) wieś, pow. suwalski, gmina Kukowo, par. Suwałki, o 6 w. od Suwałk. Przestrzeni mr. 1657, osad 78, grunta liche, żwirkowate, od południa dotykają do lasu iglastego rządowego, brak łąk i wody. Wieś rozkolonizowana, t. j. osady rozrzucone pojedyńczo na kilku liniach, a że nigdzie nie ma sadów ani nawet dzikich drzew, więc dla oka przyzwyczajonego do wsi litewskich, okolonych gajami, D. przedstawia smutny widok. We wsi karczma. Ludności mówiącej narzeczem mazurskiem osób 378, dm. 67. R. 1827 było 38 dm., 218 mk. 2.) D., ob. Dubów. R. W.
Dubów, ob. Dubowa i Dubowo.
Dubrowa, ob. Dąbrowa.
Dubrowa, rzeka, dopływ Niemna w gub. mińskiej.
Dubrówka 1.) rz., dopływ Szczary z prawej strony, uchodzi powyżej Chworki, 2.) D., rz., wpada do rz. Rośki w Tetyjowie, pow. taraszczański.
Duby, wś, pow. sejneński, gm. i par. Berżniki, liczy 39 dm., 170 mk., odl. od Sejn 9 w.
Dudki 1.) niem. Dutken [Duttken], wieś, pow. łecki, st. p. Borzymy. [Na mapie Kreis Lyk: folw. Pogorzelsk leży na wsch. od Dudek.] 2.) D., niem. Dudtken, wieś, pow. olecki, st. p. Gąski. 3.) D., niem. Duttken lub Marlinowen, wś, pow. gołdapski, st. p. Dubeninki.
Dudtken (niem.), ob. Dudki.
Dudy 1.) Nadrzeczne, wś, powiat kolneński, gm. Czerwone, par. Kolno, na lewym brzegu rz. Pisny, w odległości 11 wiorst od Kolna, 39 od Łomży. Dudy przed uwłaszczeniem, wchodziły w skład ekonomii Mały Płock. D. leżą w najbardziej zaludnionej części puszczy nowogródzkiej; łączą się prawie z Waszkami i Cherubinami; po drugiej stronie rzeki leżą Popiołki, Podgórne i Podlas. W 1820 r. znajdowało się 6 włók 28 morg. miary magdeburskiej; koni 13, wołów 16, krów 11, świń 6 sztuk. Czynszowników było 9, chałupników 3; ogółem posiadały Dudy wtedy 60 głów (złożonych wyłącznie z rodzin noszących nazwisko Duda). Obecnie liczą ogółem 170 morg. (93 ornej). 2.) D. Puszczańskie, wieś kurpiowska, gm. Łyse, pow. kolneński, niedaleko rz. Skwy, przy lasach obrębu leśnego Zalas. W 1820 r. znajdowało się 14 włók 8 morg. miary magdeb.; koni 48, wołów 41, krów 53, jałowizny 26, świń 23, owiec 3 sztuki. Czynszowników było 18, chałupników 13 i karczmarz, razem 212 głów. Obecnie 1004 morgów gruntu, w tej liczbie 349 ornego; pod osadą leśną należącą do leśnictwa nowogródzkiego, znajduje się prócz tego 24 morgi. 3.) D., wś, zamieszczona w liczbie kurpiowskich u Pola, pow. ostrowski, gm. Poręba. Włościanie posiadają 135 morg., w tej liczbie 80 morg. ornej ziemi. Obręb leśny Dudy zawiera 1896 morg. sosnowego boru.
Duena (niem.), ob. Dźwina.
Duenaburg (niem.), ob. Dyneburg.
Duenemburg (niem.), ob. Dyneburg.
Dugny, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki. Liczy 8 dm., 74 mk., odl. od Wyłkowyszek 13 w.
Dukat, osada na Kurpiach, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogród, blisko wsi Gawrych. Znajduje tu się osada leśna; oprócz tego Jan Szczucki posiada 60 morg ziemi (30 ornych). Obręb leśny wchodzi w skład straży Gawrychy i zawiera 560 morg olszyny. Położenie nizkie, sapowate; znajdują się liczne torfowiska i ruda żelazna. Ze zwierzyny pojawiają się jarząbki i cietrzewie. Pol (w „Puszczakach Mazowsza“) wspomina o błotach Dukat; prawdopodobnie będą to bagna i torfowiska niniejszego obrębu leśnego. Lud. Krz.
Duksta, ob. Windawski kanał.
Duleńciszki, wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Iłgowo. Ma 3 dm., 39 mk., odl. 41 w. od Władysławowa.
Dulkowszczyzna, wś i folw., pow. augustowski, gm. Kuryanka, par. Lipsk; liczy 15 dm., 110 mk.; od Suwałk w. 70, od Augustowa w. 42, od Lipska w. 20, od rz. Niemna w. 20. Rozl. folw. wynosi mr. 175 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 161, łąk mr. 10, nieużytki i place mr. 4; budow. drew. 5; folw. ten w r. 1876 oddzielony od dóbr Lipsk Murowany. Br. Ch., A. Pal.
Dullen (niem.), ob. Duły.
Duły, zapewne Doły, niem. Dullen, wś, pow. olecki, st. poczt. Margrabowa.
Dumbel lub Dumbeln, folw., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje. Liczy 4 dm., 41 mk. W pobliżu jezioro t. n. Dobra ziemskie D., w skład których wchodziły jeszcze folwarki Dusznica i Jenorajście, patentem donacyjnym króla pruskiego z dnia 1 marca 1802 r. darowane były generałowi hr. Karolowi Klinkowström, po którym odziedziczył je syn Henryk. Ten w dniu 17 czerwca 1817 r. sprzedał je Hektorowi Karędze. W r. 1822 nabyła te dobra Wiktorya z książąt Ogińskich hr. Zyniew, która w r. 1829 sprzedała je Józefowi Klonowskiemu. Następnie folwarki Dusznica i Jenorajście oddzielone zostały, a same dobra Dusznica są obecnie własnością Teressy z Ronikierów hr. Wołłowiczowej. Składają się z fol. D. i Józefów, tudzież wsi Dziewiliszki, Wisztory, Auksztokalnie i Babirsze. Od Suwałk w. 45, od Sejn w. 3, od Grodna w. 75. Rozległość wynosi mr. 1299 a mianowicie: fol. D. grunta orne i ogrody mr. 601, łąk mr. 242, pastwisk mr. 11, w jeziorach mr. 215, lasu mr. 24, nieużytki i place mr. 28; razem mr. 1132; płodozmian 9-polowy, budowli mur. 9; drewn. 2. Folw. Józefów grunta orne i ogrody mr. 97, łąk mr. 48, zarośli mr. 14, nieużytki i place mr. 8; razem mr. 167; budowli drewn. 2, pięć jeziór, dochód z rybołóstwa i pokłady torfu. Wieś Wisztory osad 31, gruntu mr. 853; wieś Dziewiliszki osad 16, gruntu mr. 661; wieś Auksztopie osad 21, gruntu mr. 563; wieś Babirsze osad 18, gruntu mr. 569. Br. Ch.
Dumbel, nazwa kilku drobnych jeziór w pow. sejneńskim. Jedno o 3 w. na zachód od os. Łoździeje, w dzikiej wzgórzystej okolicy; w sąsiedztwie drugie jezioro Dumbelek, połączone z jez. Auksztokalnie; Dumbel ma 20 do 30 morg. obszaru, Dumbelek zaś 10 morgów. Drugie jezioro t. n. przy wsi D. na połud.-zachód od osady Łoździeje, ma 32 mr. obszaru, brzegi wzgórzyste, wypływa z niego rzeczka Połoździejka. Trzecie jez. D. lub Dumblis, przy wsi Podumble, na półn.-zach. od Kopciowa; wody swe odlewa do jeziora Gniade. Czwarte jez. Dumbelek, raczej dwa, zwane też Dumblalis, o 4 w. na półn. wschód od Kopciowa, przy wsi Dumblańce. Łączą się z sobą; stanowią niejako przedłużenie w połud. zach. kierunku jeziora Ilgis. Większe liczy 20, mniejsze 10 mr. obszaru, brzegi wzgórzyste. Br. Ch.
Dumbel, niem. Dumbeln, 1.) wś, pow. stołupiański, st. p. Mehlkehmen. 2.) D., wś, pow. darkiański, st. p. Sodehnen. [1945 ros. Карповка w obw. kaliningradzkim.] 3.) D., W. i M., dwie wsie, pow. gołdapski, st. p. Gołdapia; nad rz. Pissą.
Dumbelek, ob. Dumbel.
Dumbeln (niem.), ob. Dumbel.
Dumblalis, ob. Dumbel.
Dumblańce, wś, pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo. Liczy 6 dm., 86 mk., odl. 28 w. od Sejn.
Dumblanka, rz., ob. Dociszki i Dumbla.
Dumblis, ob. Dumbel.
Dumcze, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów; 3 dm., 39 mk., odl. 6 w. od Władysławowa.
Dumczyszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, liczy 17 dm., 91 mk., odl. 11 w. od Wyłkowyszek.
Dumiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny. Leży śród lasów na drodze z Pren do Ludwinowa. W 1827 r. było tu 8 dm. i 109 mk., obecnie liczy 26 dm., 210 mieszk., odległe 36 wiorst od Maryampola. U Zinberga mylnie podana po raz drugi p. n. Duliszki.
Duna, to samo co Dźwina.
Dunaiken (niem.), ob. Dunajek i Dunajki.
Dunajek 1.) niem. Duneyken, Wielki i Mały, wś, pow. gołdapski, st. poczt. Grabowo. 2.) D., niem. Duneiken, Duneyken, wś i dobra, pow. olecki. Jest tu stacya pocztowa. 3.) D., ob. Dunajki. 4.) D., niem. Dunaiken, os. należąca do Blomfeldu, pow. kościerski, par. Zblewo, dusz 30.
Duneiken, Duneyken (niem.), ob. Dunajek.
Dupe, ob. Pasarga.
Dupki Lipowskie, niem. Dupken, wś, pow. jańsborski, st. poczt. Drygały.
Durba, Dorba, Durbe, rz. w Kurlandyi, ma źródło w parafii Gramsden, przyjmuje Preknlę i Wartagę, przepływa przez jez. Durben, potem przyjąwszy Allohksne (która już pierwej Tebber i Lasche przyjęła) wpada do Baltyku p. n. Szakke, w parafii Szakenhausen. Por. Doblena.
Durben, łotew. Dorbe, mko w Kurlandyi, w okr. grobińskim, 154 w. od Mitawy; zamek 1263 r. wzniesiony przez Burcharda von Hornhausen, którego tu 1264 r. na głowę Litwini pobili. Parafia D. ma ważniejsze wsie: Bunthof, Tadajki, Wartaje, Preckuln, Paplaken, Wirgen, Szusten, Kruten, Krotten, Ilsen, Paddern, Ilmajen, Drogen, Lanen, Duppeln, Aistern, Ligutten, Strokken, Wirginahl, Aprikken, Bebben i i.
Durben, jez. w pow. hazenpockim Kurlandyi, w par. Durben, 4 i pół w. dł., 2 w. sz.
Dusajcis, dwa małe jeziora w pow. sejneńskim, leżą na południe od jez. Gaładuś, przy wsi Żegary. Jedno ma 8, drugie 12 morgów obszaru. [Obecnie nie ma jez. o tej nazwie. Jedno z jezior, to zapewne Dafrajcis, drugie, mniejsze (Dusajcis ?), na płd. od Żegar, obecnie bez nazwy.]
Dusia, ob. Duś.
Dusiele, wś, pow. kalwaryjski, gm. Simno. Liczy 30 dm., 152 mk, odl. 34 w. od Kalwaryi. Nie zamieszczone ani w spisie wsi z 1827 r. ani w Skorowidzu Zinberga; jedynie tylko w urzędowym spisie miejscowości suwalskiej gub. przy „Pamiatnej Kniżce“ z 1878 r.
Dusielniki, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya. W 1827 r. było tu 12 dm., 97 mk., obecnie liczy 25 dm., 96 mk., odl. od Kalwaryi 51 w. Br. Ch.
Dusielniki, złożone z dwóch części jezioro przy wsi t. n. w pow. kalwaryjskim, długość obw. 3 w., szer. 1 w., głęb. 12 do 18 stóp, ryb niewiele. Br. Ch.
Dusznica, wś i folw., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje. W 1827 r. było tu 26 dm., 268 mk.; odl. od Sejn 11 w. Folwark D. wchodzący poprzednio w skład dóbr Dumbeln, obecnie stanowi własność p. Felixa Gawrońskiego. Dobra D. składają się z fol. D., wsi D. i Tarnówka; podług opisu z r. 1868 rozległość dworska wynosi mr. 1003, a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 378, łąk mr. 154, pastwisk mr. 186, lasu mr. 31, zarośli mr. 154, nieużytki i place mr. 100; wieś D. osad 31, gruntu mr. 376; wś Tarnówka osad 53, gruntu mr. 171. Por. Dumbel.
Duś lub Dusia, jezioro, jedno z większych w pow. sejneńskim, na granicy od kalwaryjskiego, do którego należy część północnego brzegu. Największa długość w kierunku z południa ku północy 7 do 8 w., szerokość około 4 w. a głębokość od 40 do 120 stóp. Obszar ogólny wynosi 16,9 wiorst czyli 0,35 mili, około 900 mr. Obfituje w sielawy i inne ryby, brzegi bezleśne, nizkie, puste, od zachodu tylko wzgórkowate i osiadłe. Tu się mieszczą wsie: Barce, Żubrzyszki, Sutra folw., Pudusie i Piotrowicze. Wypływa z jez. rzeka Dawinia i wpada o 2 w. do jeziora Kaleśnickiego. Opisał je J. Radziukinas, ob. „Dusia“ (Wisła, t. XIII, str. 89 i nast.). Br. Ch.
Duśnica, ob. Dusznica.
Dutken (niem.), Dutki, ob. Dudki.
Dutki, ob. Dudki.
Duttken (niem.), ob. Dudki.
Dwierajtynie, os, pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze. Ma 7 dm., 16 mk., odl. 10 w. od Kalwaryi.
Dwillki, wś, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie. 1827 r. było tu 19 dm., 189 mk.; obecnie liczy 22 dm., 220 mk. i 725 morg. obszaru, odl. 52 w. od Maryampola a od Pren 13 w.
Dwina, rossyjska nazwa Dźwiny zachodniej i północnej.
Dworaczki, mylnie Dworackie, niem. Dworatzken, wś, pow. olecki, st. poczt. Dunajek.
Dworaki, Dworki, Kowalewo, niem. Kowallewen, Dworcken, wś, pow. jańsborski, st. pocztowa Biała.
Dworaliszki-Nowe, wś i folw., i D.-Stare, wś i folw., pow. maryampolski, gm. Poniemoń-Pożajście, par. Poniemoń. Jest tu gorzelnia. W 1827 r. D. nowe liczyły 23 dm. i 268 mk., obecnie liczy 20 dm., 134 mk. Dobra D., dawniej część starostwa rumszyskiego, nad samym Niemnem, leżą w miejscu gdzie na tej rzece sterczy słynna rafa („dyabli most“), o której Mickiewicz w Grażynie wspomina. Na polach okopy, jedne podobno szwedzkie, inne z r. 1811. Własność p. Borysowicza. Dawniej wchodziły w skład znacznych dóbr Poniemoń Frentzela. F. S.
Dworczysko, 1.) kol., pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów. 2.) D., pow. sejneński gm. i par. Berżniki, liczy 16 dm., 109 mk.; odl. 5 w. od Sejn. 3.) D., wś rządowa, 1841 r. założona, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny, nad Czarną Hańczą, ma 5 domów, 20 mieszkańców, o 19 wiorst od Sejn. [Pierwotnie Dworzec.] Now.
Dworczyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi. Liczy 9 dm., 93 mk.; odl. 28 w. od Władysławowa.
Dworkiele, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki. Liczy 2 dm., 28 mk., odl. 5 w. od Wyłkowyszek.
Dybla, Dybła, ob. Ełk.
Dybła lub Dyble, wś i folw., pow. szczuczyński, gm. Bogusze, par. Grajewo. W 1827 r. liczono tu 9 dm., 52 mk. folw. D. z wsią D., od Łomży w. 50, od Szczuczyna w. 9, od Grajewa w. 6, od Biebrzy w. 10. Rozl. wynosi mr. 1046, a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 400, łąk mr. 114, pastwisk mr. 32, lasu mr. 471, nieużytki i place mr. 28, bud. mur. 7. drewn. 20, pokłady torfu. Wś D. osad 19, gruntu mr. 59. Władysław, ks. mazow., r. 1444 „in Dybl i locoque venationum nostrum“, sprzedaje Jakóbowi Baranowi z Gumowa 10 łan. nad jez. Żarnow, w pobliżu Goniądza, dla założenia wsi, p. n. Żarnowo. Wsi tej nadaje książę jezioro Żarnow i cztery inne w zlewie Biebrzy leżące (Kapica, Herbarz 129). W r. 1577, „Dibła Wojewodzino“ , w par. Grajewo ma 2⅓ łan. km., Jana Kępskiego. Z innego działu D. płaci Katarzyna Gumowska od 6 łan. Br. Ch., A. Pal.
Dybła, ob. Łyk.
Dybowo, […] 5.) D., niem. Dybowen, wś, pow. jańsborski, st. poczt. Rożyńsk. 6.) D., niem. Schützendorf, wś, pow. szczycieński, st. poczt. Pasym. 7.) D., niem. Diebowen, wś, pow. olecki, st. poczt. Ciche. [Na płd. od wsi Ciche, na płn. od jez. (oficjalnie) Stopka (sic!) zwanego też Dybowskim, najwcześniej zaś Grodzisko, ] 8.) D., niem. Diebowen, dobra, powiat ządzborski, stacya pocztowa Rydwągi. Kś. F.
Dybowski Róg, niem. Diebowen Spitze albo Die-Spitze, os. leśna, pow. olecki, st. p. Ciche.
Dydwiże, wś i folw., pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Wyłkowyszki. Starannie prowadzone gospodarstwo folwarczne. W 1827 r. liczono tu 22 dm., 274 mk.; obecnie D. wś liczy 5 dm., 61 mk., zaś D. folw. 10 dm. i 166 mk. Odl. od Wyłkowyszek 8 w. Dobra D. składają się z folw. D. i Pracopól, tudzież wsi D., Łujsze i Pracopól. Podług opisu z r. 1868 rozległość dworska wynosi mr. 1139, a mianowicie: folw. Dydwiże mr. 691, folw. Pracopol osad 6, gruntu mr. 11; wś Łujsze osad 11, gruntu mr. 23; wś Pracopól 6, gruntu mr. 5. 2.) D., wś, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda. Jest tu 5 dm., 66 mk. Odl. od Władysławowa 19 w.
Dygry, wś, pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo. W 1827 r. liczono tu 12 dm. i 85 mk, obecnie 37 dm. i 271 mk. Odl. od Maryampola 45 w.
Dylginie, wś, pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Ludwinów. Liczy 9 dm., 49 mk., odl. od Kalwaryi 7 w.
Dymitrowszczyzna, wś, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya. W 1827 r. liczono tu 5 dm., 39 mk.; obecnie 19 dm., 90 mk.; odl. od Kalwaryi 8 w.
Dymki, 1.) wieś kurpiowska, pow. kolneński gm. Czerwone. Włościanie posiadają 136 mr. gruntu, w tej liczbie 70 orn. 2.) D., przysiołek dóbr czarnożylskich, pow. wieluński, gm. i par. Lututów; o 3 mile od Wielunia, o 4 w. od Lututowa, na pograniczu pow. sieradzkiego. Ma 12 dm., 100 mk., 3 mr. gruntu włośc. Obszar dworski 53 włók (w tem 20 wł. roli ornej, 6 wł. łąk, 25 wł. lasu), gorzelnia czynna z aparatem dawnej konstrukcyi; wiatrak. R 1827 było tu 13 domów, 105 mk. W…r.
Dymówka, rz. dopływ. Rosi niemnowej.
Dyrwany, wś i folw., pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław. W 1827 r. liczono tu 3 dm. i 24 mk.; obecnie D. wś liczy 7 dm., 38 mk.; zaś D. folw. 7 dm., 29 mk.
Dysna, ob. Dzisna.
Dziadkowszczyzna, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krakopol. Liczy 11 dm., 66 mk;, a odl. 37 w. od Kalwaryi.
Dziadówek, wś, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny. Liczy 12 dm., 88 mk., oddalona od Suwałk 15 w.
Dziadówek, jezioro przy wsi t. n. w pow. suwalskim, leży na północ od jez. Hańcza; ma głębokości do 70 stóp. Z niego bierze początek rzeka Czarna Hańcza.
Dziadowizna, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda. Liczy 9 dm., 40 mk., odl. 39 w. od Władysławowa.
Dziadowo, niem. Dziadowen, wś, pow. jańsborski, st. poczt. Dłotowo.
Dziarnowo, niem. Dziarnowen, os., pow. łecki, st. poczt. Cymochy. [Na płd.-wsch. od wsi Cimochy, dziś nie istnieje.]
Dziatkowice 1.) wś i dobra, pow. bielski gub. grodz., gm. Siemiatycze, 29 w. od Bielska Wś ma 5 dm., 40 mk., cerkiew, 43 dz. wlośc., 30 dz. cerk.; dobra, własność Uszyńskich, 333 dz. Na polach kurhan, oraz kilka w okolicy wsi. [Por. Dziatkowiec.]
Dziatkowiec, Dziadkowice, wś, pow. bielski gub. grodzieńskiej. Była tu parafia katol. dekanatu bielskiego i st. poczt. między Bielskiem a Drohiczynem, o 29 w. od Bielska.
Dziedziule, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Puńsk; liczy 8 dm., 107 mk.; odl. od. Sejn 12 w.
Dziegciarnia, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Rudauda. Liczy 5 dm., 38 mk.
Dziekciarnia, ob. Dziegciarnia.
Dziekonie, wś gub. grodz. w b. ziemi bielskiej.
Dziembrowo, os., pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin. Ma 2 dm., 15 mk., odl. 25 w. od Kalwaryi.
Dziemitrowo lub Dmitrowo, jez. w pow. sejneńskim, na lewo od drogi bitej z Sejn do Krasnopola. Brzegi ma wysokie, niedostępne; wznoszą się one od wschodu na 113 sążni nad poziom morza. Obszar jeziora wynosi 90 mr., głębokość dochodzi do 68 stóp. Łączy się z jeziorem Sumowo. Na brzegach jeziora D. leżą wsie: Żłobin, Łopuchowo i Orzechowo.
Dziermieniszki, folw., pow. sejneński, gm. i par. Mirosław; liczy 2 dm., 56 mk., o 44 w. od Sejn.
Dzierwany, wś, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny. W 1827 r. było tu 12 dm., 112 mk., obecnie liczy 13 dm., 136 mk. Odl. 24 w. od Suwałk.
Dzierzbia, okolica szlach., nad rz. Dzierzbią, pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Poryte. Na tem terytoryum powstało kilka wsi, które jednak utraciły już pierwotne wspólne nazwisko jak Dzierzbia-Rogale, dziś znane tylko pod nazwą Rogale. Jestto gniazdo rodu Dzierzbickich, wspomniane w aktach z 1416 r. Obecnie istnieje wieś i folw. t. n. W 1827 r. liczono tu 24 dm. i 198 mk.; obecny obszar wynosi 4834 morg., przeważnie folwarcznych.
Dzierzbia, rzeczka, bierze początek i nazwisko (prawdopodobnie) od wsi Dzierzbia w pow. kolneńskim, gm. Stawiski, i zabrawszy po drodze wody rz. Mogilny, wpada do Narwi z prawego brzegu. Br. Ch.
Dziewagoła, wś, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo. W 1827 r. było tu 21 dm. i 170 mk., obecnie liczy 43 dm. i 311 mieszk.
Dziewięć ostrowów, rapa na Niemnie pod Pożajściem.
Dziewiliszki, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje. Liczy 16 dm., 184 mk., odl. od Sejn 15 w. Por. Dumbel.
Dzięciołówka, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol. W 1827 r. było tu 29 dm. i 259 mk., obecnie liczy 13 dm., 123 mk.; odl. od Maryampola 7 w.
Dzięciołówka, wś w pow. sokólskim gub. grodz., o 28 w. od Sokółki.
Dzięgiel 1.) niem. Dziengel, wś włośc., w lesistej okolicy, pow. człuchowski, par. i poczta W. Konarzyny, szkoła Zielona (Grünchotzen). Obszaru ziemi ma 1756 mr., budynków 20, domów mieszk. 10; katol. 93, ewang. 8. 2.) D., niem. Dzingellen, wś, pow. gołdapski, st. poczt. Regellen. [Dziś Dzięgiele.] 3.) D., niem. Dziengellen, wś, pow. olecki, st. poczt. Gąski. [Dziś Dzięgiele Oleckie.] Kś. F.
Dzięgiele, wś szlach., pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Romany. W 1827 r. było tu 27 dm. i 164 mk. Jestto gniazdo rodowe Dzięgielewskich.
Dziki (ob. t. II, 294 Dzikie), wś, pow. białostocki, gm. Choroszcza, 11 w. od Białegostoku, 67 dz. włośc., 25 dz. Markowskich.
Dzikie, wś, pow. białostocki, par. Choroszcza.
Dzikowizna, os., pow. sejneński, gm. Święto-Jeziory, par. Łoździeje.
Dzimowizna, ob. Dowspuda.
Dzingiszki, wś i folw., pow. kalwaryjski, gm. Krakopol, par. Dauksze. Wieś Dz. liczy 7 dm., 21 mk., folw. 26 dm. i 163 mk.; odl. od Kalwaryi 37 w.
Dzisienka, rz., ob. Dzisna.
Dzisna, rz., Disna, Desna, Dziesna, Dzisienka, lewy dopływ Dźwiny. Wypływa (pisze Pol) z jeziora Dzisno w byłem województwie wileńskiem, płynie mil 21, szerokość 7 do 70 sążni, brzegi pokryte lasami, miejscami zamieszkałe, gdzie niegdzie bagniste. Głębokości ma 8—12 stóp a nawet do 15; do żeglugi stoją na przeszkodzie mielizny, kamienie i zawały; spadek Dzisny ma trzy mosty, które w czasie wezbrania zastępują promami. Przed 70 laty znaczną ilość drzewa masztowego spławiano do Dźwiny; teraz gdy najlepsze lasy wyrąbano, spław stał się mało znacznym; poczyna się zwykle przy ujściu do Dźwiny rz. Kozyjanki, spławnej na przestrzeni 3 i pół mili; łodzie z ładunkiem albo statki rzeczne pojawiają się na Dziśnie nadzwyczaj rzadko. Po krótkim biegu w kierunku połud. przepływa przez jezioro Dziśniszcze, ztąd zmienia kierunek na połud.–wsch., obok mka Koczergiszki skręca się ku małemu wschodowi, w tym kierunku pozostaje aż do wsi Werwica; ztąd zwraca się ku wscho.-półn. nagłem kolanem aż do wsi Krymki, zkąd płynie ku wielkiemu wschodowi, a przy wsi Wielkie-Sioło zmienia kierunek i płynie ku półn.-wsch.; ujście ma powyżej mka Dzisny. Z prawego brzegu przy mku Koczergiszki przyjmuje strugę Miadziołka, która wypływa z jez., przy którem osady Borowa, Worońce, Derewiatki, Lipniki i Szabanowo, płynie W kierunku wschod.: powyżej mka: Maczkowice skręca się ku zach. półn., płynie obok mka Postawy, zwraca się przy wsi Kurty na półn. i wpada do Dzisny przy wsi Werwica, powyżej mka Koziany. Z prawego brzegu wpada do niej Łuczajka, wypływająca z jeziora Łuczaj; płynie na wielki zach. przy wsi Dubniki, odtąd płynie równo z Miadziołką, od wsi Borówki skręca się ku zach. a we wsi Dewotnie wpada do Miadziołki. Z lewego brzegu Miadziołka przyjmuje strugę przepływającą jezioro, mające ujście przy wsi Kurty. Dalej wpadają 3 rzeki w połączeniu, które płyną prawie równolegle obok siebie: jedna ma źródło przy wsi Jaczyny i Kuryszki, przepływa kilka jeziór i łączy się przy wsi Piczurgi z drugą, która ma swe źródło powyżej wsi Daukszyszki i płynie przez wieś Giełuty. Obie w krótkim połączonym biegu łączą się przy wsi Kiaszty z trzecią, która wypływa przy wsi Polesie, przepływa dwa jeziorka, płynie przez mko: Hoduciszki, odlewa przed połączeniem się jeszcze jedno jezioro. W takiem połączeniu mają kierunek wschod., płyną przez Rymadziszki i niedaleko ujścia Miadziołki wpadają do niej. Z prawego brzegu jeszcze wpada do Dzisny Łuczajka albo Tużbina; źródło ma niedaleko wsi Greblewy, płynie na zachód a przy Nowosiołkach zwraca się na północ; przepływa dalej jeziora, obok wsi Czarty zmienia kierunek na półn.-wsch., ma ujście we wsi Rymki. Z obu stron przybiera po jednej strudze z jeziorek wypływających. Dalej przyjmuje Dzisna rzekę, mającą swe źródła przy wsi Majkowo: płynie na półn., w pobliżu mka Daniłowicze zmienia kierunek na północny-zachód, którym płynie aż do wsi Zamosze, gdzie się zwraca na półn.-wschód wydanym łukiem ku zachodowi. Od wsi Bernatowszczyzna płynie na północ, gdzie też przyjmuje rzekę z dwóch stróg powstającą, których źródła, jednej przy wsi Gigały, a drugiej przy wsi Lachowszczyzna. Obie płyną równolegle na półn. i łączą się poniżej wsi Górne-Dziadyki. Odlewają dwa jeziora w okolicy wsi Łaszuki, płynąc w kierunku półn.-zachod. Dalej z prawego brzegu wpada do Dzisny rzeka, źródła ma przy wsi Maczysy i Kowale, płynie przez mko Głębokie w kierunku zachod.–półn., we wsi Byczkowo skręca się ku półn. a przy wsi Małanki zwraca się w kierunku półn.–wschod. Na górnym biegu odlewa kilka jeziór. Taż rzeka przyjmuje z prawego brzegu rzeczkę z jeziorka przy osadzie Górowicze w kierunku półn.-zachod.; stanowiąc kilka zakrętów, odlewa jezioro i ma ujście przy wsi Byczkowo. Z lewego brzegu wpada do niej rzeka z jeziorka w okolicy wsi Kuchtyńskie, płynie przez jezioro, dalej płynie równo z główną rzeką, i ma ujście przy wsi Udział. Następnie z lewego brzegu przyjmuje rzeczkę, mającą źródła przy wsi Gołubów; płynie równolegle do głównej a obok wsi Byczkowo ma ujście. W końcu przyjmuje z lewej strony strugę. Dzisna przyjmuje jeszcze z prawego brzegu rzekę: Połowicę, wypływającą z jeziorka przy osadzie Buszaki, płynie w kierunku półn. przez Karpiki, Połowiec i ma ujście przy wsi Ihumeń. Z boków przybiera 3 strugi. Następnie wpada rzeka, wypływająca z bagien niedaleko wisi Oponosinka; kierunek jej biegu jest północny; przy osadzie Ruszanowa odlewa jezioro, przepływa jezioro Plisa, później płynie przez mko: Plisa, odlewa 2 jeziorka przy wisi Walec, a poniżej wsi Rudaki dzieli się na dwa ramiona: lewe ramię płynie w kierunku półn. aż do mka Łużki, ztąd zwraca się na półn.-zach.; przy wsi Bolbeczyno przyjmuje z lewego brzegu rzeczkę płynącą w kierunku półn., mającą źródła przy wsi Kopaczewo i przy mstku Giermanowicze wpada do Dzisny; drugie ramię płynie w kierunku wsch.-półn., a od wsi Ułan płynie równolegle z pierwszem i uchodzi niedaleko wsi Halice do Dzisny. Ramię to przyjmuje z prawego brzegu dwie strugi. Następnie wpada rz. wypływająca z jeziora Iłowo, mająca ujście niedaleko wsi Iłówka. Nakoniec wpada do Dzisny z prawego brzegu rz. wypływająca z jeziorka Oodanta; płynie w kierunku północ., zabierając strugę z jeziorka niedaleko wsi Szelkuny. Przy wsi Soiczyno wlewa się do niej jezioro Kuryłowicze z prawego brzegu. Przy wsi Kuchtyce zmienia się jej kierunek na wschod.-północ., skręca się przy wsi Słuchajna ku półn.–zachod. i wpada do Dzisny poniżej wsi Gołomyśl. Niedaleko swego ujścia Dzisna przyjmuje z lewego brzegu trzy strugi płynące z okolicy mka: Wisze, dalej rzekę wypływającą z jeziora, na którem leży osada Anagimowicze, niedaleko mka Jakubowo; dalej przepływa jezioro, nad którem leży osada Mińkiewicze, następnie duże jezioro nad którem leży mko Dryświaty; przy wsi Stianiance przyjmuje z prawego brzegu wody jeziora Opiwardy i zmienia kierunek na połud.-wschód; płynąc w wielkich zakrętach, przyjmuje z lewego brzegu w okolicy wsi Komarowszczyzna wody jeziora Obole; w okolicy wsi Kupiszki przyjmuje ujście jeziora, przy którem leży osada Chosta. Płynąc w tym kierunku wpada poniżej wsi Lachowszczyzna do Dzisny. Następnie przyjmuje Dzisna rz. Jankę, mającą źródła przy wsi Albinówka. Kierunek jej biegu jest z początku połud.-wschod, aż do wsi Michaliszcze. Przy wsi Bogdanów odlewa jezioro jedno a przy Kużardyszki drugie. W okolicy Michaliszcz odlewa trzy jeziorka, poniżej których przyjmuje strugę płynącą z bagnisk. Ztąd zwraca się na wschód i płynie równolegle przez wsie: Sliwy, Łojsk, Ziablińce, Maski, Nieprenniki a w pobliżu wsi Bogi wpada do Dzisny. Prócz wymienionych jeziór przyjmuje Janka jeszcze z brzegu lewego rzekę, która wypływa z jeziorka przy osadzie Ustat. Z początku płynie w kierunku połud.-zachod.; zaś od wsi Jody płynie równolegle z Janką, przyjmuje z prawego brzegu poniżej wsi Wytryska strugę płynącą równolegle do Janki, mającą źródło przy wsi Gorele. Poniżej wsi Wołożanki przyjmuje z lewego brzegu rzeczkę mającą źródła w okolicy Teżbitka. Zrazu płynie ta ostatnia ku zachod., w okolicy wsi Paulinowa zwraca się na wschód. Do rzeki mającej źródło w jeziorze przy Ustacie, wpada jeszcze z lewego brzegu przy wsi Bójki struga płynąca z jeziorka w okolicy mka: Pohost. Dzisna przyjmuje dalej z lewego brzegu wody jeziora Matyszcze. Nakoniec powyżej mka: Germanowicze wody jeziora Bereza. Następnie wody dwóch jeziorek, potem przy wsi Elnie wody jeziorka tegoż nazwiska. W. Pol.
Dzitwa, rz., dopływ Niemna z prawej strony; płynie od wsi Lewkiszki, z błot koło Ejszyszek powstaje, pomija Raduń, od wsi Myto staje się spławną i przy Zamościu między Dokudowem a Bielicą uchodzi do Niemna, po 55 wior. biegu. Do Dzitwy od lewego brz. wpada rzeczka Lidzieja (Lidoja), płynąca od wsi Plasowicze na miasto Lidę. Według Narbutta rzeczka D. oddziela ludność litewską od słowiańskiej.
Dziubiele, niem. Dziubiellen, wś, pow. jańsborski, st. poczt. Szymonki.
Dziurkiszki, dobra ziemskie w pow. maryampolskim położone, w zeszłym wieku stanowiły własność konwentu księży franciszkanów kowieńskich; od których za kontraktem z dnia 26 stycznia 1796 r. nabyli je Andrzej Belgard radca miejski kowieński i żona jego Józefata z Boguszów. Po rozdziale tych dóbr między sukcesorami, jedna połowa takowych zostaje dotąd w rodzinie Belgardów, druga koleją sprzedaży przeszła na własność Karola Lork.
Dzuki tak nazywają mieszkańców powiatu kalwaryjskiego, gub. suwalskiej, pochodzenia litewskiego, z powodu wymawianych miękko przez nich spółgłosek dz i c zamiast d, t.
Dźwina, właściwie Dźwina Zachodnia (dla odróżnienia od Północnej, którą jednak, jako rzekę wyłącznie rossyjską, możnaby nazywać rossyjskiem mianem Dwiny), rzeka, zowie się po niemiecku Düna, Düne, Duna, po ross. Zapadnaja Dwina, po łotewsku Daugawa, u starożytnych Rubon, Rudon (u Marcyana z Heraklei), Erydan, Turunt (Białorusini dotąd Połotę zowią Turuntus), Korax (część Dź. W Kurlandyi). Bierze początek na południowo-zachodniej pochyłości wyżyny wałdajskiej (lasu wołkońskiego), o 2 niespełna mile od źródeł Wołgi, z jez. Dźwińca w gub. twerskiej, niedaleko wsi Korakino. Nieznaczne tylko wyniosłości oddzielają źródła Dźwiny od systematów Wołgi, Dniepru i Newy (Łowat’). Z początku rzeka, przepłynąwszy długie jezioro Ochwat-Żadeńskie, kieruje się na południe, spływając z wyżyny wałdajskiej między wysokiemi porosłemi lasem brzegami i tworząc pierwsze porogi. W tym biegu poniżej porogów wereżuńskich Dźwina przyjmuje z prawej Toropę i od jej ujścia staje się żeglowną. Przy końcu południowego biegu wpada doń z lewej Mieża (z Obszą), z której na wiosnę idzie wiele ładownych statków (strugów) do rzeki głównej. W czasie zbyt nizkiego stanu wody wiosennej strugi nie mogą czasami dostać się z Mieży na Dźwinę; wtedy flisacy usypują tamę by podnieść poziom wody w rzece i tym sposobem spuścić z niej statki, rozkopując raptownie tamę. Podobnego sposobu podnoszenia poziomu wód używają na wielu rzekach niziny sarmackiej. Od ujścia Mieży Dźwina zwraca się na południ.-zachód, obmywając południową pochyłość północnego pasma i przyjmując w połowie tego biegu dopływ Kasplę (z lewej). Poniżej Witebska a powyżej ujścia Ułły (z lewej) Dźwina ostrym klinem dosięga najbardziej południowego punktu (Bieszenkowicze), poczem zwraca się na północo-zachód i kierunek ten utrzymuje aż do ujścia; jednakże w skutek nieznacznych zboczeń, kierunek ten przedstawia linią łamaną, złożoną z czterech części: pierwsza i trzecia posiadają właściwy północno-zachodni kierunek, a druga i czwarta zachodnio-północno-zachodni. Punkta załamania leżą: pierwszy nieco poniżej ujścia Dryssy (z prawej), drugi nieco powyżej Dyneburga, trzeci poniżej Jakobstadtu (ujście Ewikszty z prawej). W pierwszych 2 częściach (do Dyneburga) rzeka przerzyna północne pasmo między wysokiemi nieraz do 40′ gliniasto-piaszczystemi brzegami, dno jej zawalone wapiennemi i granitowemi skałami tworzy drugą niebezpieczniejszą grupę porogów (od ujścia Dzisny do Dyneburga). Na wiosnę w czasie wysokiego stanu wody porogi te można przebywać w dół i w górę; latem zaś żegluga kończy się u Dyneburga (małe łodzie zachodzą jednak czasem aż do Wieliża), gdzie towary trzeba wyładowywać. Tej okoliczności zawdzięcza Dyneburg podobnie jak Kowno swe nandlowe znaczenie jako przystań; prócz tego posiada on jeszcze ważne strategiczne znaczenie (forteca), leży bowiem w tym punkcie rzeki, gdzie przez nią przechodzi trakt i kolej żelazna do Petersburga. Na początku swego północno-zachodniego biegu Dźwina przyjmuje z lewej strony najważniejszy swój dopływ Ułłę, która za pomocą berezyńskiego kanału łączy się z systematem Dniepru. Kanał ten, składający się z mnóstwa drobnych rzeczek i jeziór, służy tylko dla spławu tratew; jednakże ma ważne handlowe znaczenie, gdyż za jego pośrednictwem produkta lasowe z północnej części dnieprowego dorzecza dostają się na Dźwinę i spławione do Rygi znajdują odbyt zagranicą. Poniżej Dyneburga, t. j. w 3 części północno-zachodniego biegu po prawym brzegu Dźwiny wciąż jeszcze ciągną się wyniosłości aż do Ewikszty (Pebalgskie wzgórza); po lewej zaś stronie wyniosłości oddalają się, pozostawiając obszerne iłłuksztyńskie niziny, porosłe lasami i podległe zalewom rzeki. Dopiero u Jakobstadtu wyniosłości lewego brzegu znów przypierają do rzeki, ciągnąc się i dalej wzdłuż czwartej części jej północno-zachodniego biegu aż do wyspy Dalen (2 i pół wiorsty powyżej Rygi) z przerwą około Frydrychstadtu (klęski od wylewów). Wyniosłości te tworzą strome, nieraz na 50′ – 100′ wysokie wybrzeża (szczególniej między Stabliten i Kokenhausen), które wraz z również stromemi i pełnemi wąwozów wyniosłościami prawego brzegu, upiększonemi przez zwaliska Kokenhausenu, tworzą ową, słynną z piękności dolinę Dźwiny, zasługującą, podobnie jak dolina liwońskiej Aa (między Wenden i Kronenburg) na nazwę „Liwońskiej Szwajcaryi“. Tutaj niedaleko Kokenhausenu (pod Stabben) nad samą rzeką sterczy skała 100′ wysoka a 200′ długa, z wązką podstawą, a szerokim wierzchem; ze skały tej wytryska mnóstwo źródeł, które częścią strumieniami, częścią kroplami nakształt deszczu spadają, do rzeki z daleko rozlegającym się szumem. W tym biegu (od Jakobstadtu do wyspy Dalen) leży trzecia, najniebezpieczniejsza grupa porogów; z tego powodu statki płynące w dół rzeki zatrzymują się powyżej Jakobstadtu dla złożenia części ciężaru (podobnie jak w Kamionce nad Dnieprem i Rumszyszkach nad Niemnem), aby bezpieczniej przebyć porogi; łodzie zaś przychodzące tu z dołu przeładowują swój towar na statki większe (trubowiki), mogące iść dalej w górę do Dyneburga. Strugi nie idą w górę porogów lecz sprzedają się na drzewo w Rydze podobnie jak dnieprzańskie statki w Chersonie, co wywołuje zniszczenie lasów. Dla przeprowadzenia statków przez porogi istnieje w Jakobstadzie osobne stowarzyszenie sterników, podobnie jak w Kamionce i Rumszyszkach; przy groźniejszych porogach odbywają się, jak to zwykle W takich niebezpiecznych punktach żeglugi bywa, modły, rzucanie święconych jaj, chleba i soli falom na ofiarę (podobnie na Wilii, Mście itd.) Od wyspy Dalen (8 wiorst długa, 2 i pół szeroka) Dźwina płynie przez nadbaltycką nizinę w płaskich, piaszczystych i błotnistych brzegach, które często zalewa; ztąd zapewne pochodzi jej łotyska nazwa Daugawa (Daaug=wezbranie). Poniżej Rygi, szerokiem ujściem obejmującem wyspę Magnus-Holm i łączącem się po lewej stronie z ujściem Bolder-Aa a po prawej z Mühlgrabenem, Dzwina wpada pod Dünamünd do zatoki ryskiej. Ujście Dźwiny ma tem większe znaczenie handlowe, że przerzyna płaskie, jednostajne i otoczone wydmami wybrzeża Inflant, Kurlandyi, gdzie, jak mówi poeta „fale konają na piasków łonie,“ gdzie mało dogodnych przystani. Na takich wybrzeżach ujścia rzek koncentrują w sobie zwykle całą żeglugę, cały ruch handlowy wybrzeża; przedstawiają bowiem jedyne dogodne miejsca do zakładania portów; przykładem ujścia: Adouru (Bajonna), Girondy (Bordeaux), Loary (Nantes), Sekwany (Havre),wybrzeża morza Północnego itd. Na wybrzeżach Inflant i Kurlandyi taką rolę gra ujście Dźwiny; dlatego powstał nad niem oddawna jeden z najhandlowniejszych portów Baltyku a zarazem i klucz do całego kraju od strony morza — Ryga. Z tego powodu Ryga jest silnie ufortyfikowana, równie jak i poniżej przy spływie Dźwiny z Bolder-Aa leżący port Dyament. W porcie tym zatrzymują się większe okręty i wyładowywują towary, gdyż dalej z przyczyny płytkości dźwinowego ujścia płynąć nie mogą. Ujściowe dopływy Dźwiny są bardzo ważne dla handlu ryskiego, szczególniej Bolderaa, która jest ujściem kurlandzkiej semigalskiej Aa. Prawy dopływ Mühlgraben jest odpływem jeziora Sztinta i Egela i stanowi ważną arteryą komunikacyjną między fabryczną okolicą tych jeziór i Rygą. Dopływy prawe: Łużeńka lub Toropa (żegl.), Uświata (żegl.), Obol (spł.), Sośnica, Polota, Dryssa (spł.), Saryanka, Indra, Liksnienka, Dubno, Nereta, Ewst albo Ewikszta (spł.), Oger (spł.), Mühlgraben (żegl.). Dopływy lewe: Mieża z Obszą (żegl.), Kaspla (spł.), Łuczesa (spł.), Nacza, Ułła (żegl.), Purowla, Uszacz, Dzisna, Drujka, Grzywka, Iłłuksztanka, Podunaj, Sussej, Bolder-Aa (żegl.). Przystanie: Biełoj (nad Mieżą), Porzecze (nad Kasplą), Toropiec (nad Toropą), Wieliż, Suraż, Witebsk, Bieszenkowicze, Ułła, Lepel (nad kanałem berezyńskim), Połock, Dzisna, Dryssa, Druja, Krasław, Dyneburg, Jakobstadt, Frydrychstadt, Rommel, Ryga, Dünamünd. W dół rzeki spławiają drzewo, zboże, przędzę i siemię lniane i konopne. W górę: sól, śledzie, tytuń, towary kolonialne, wyroby fabryczne. Długość Dźwiny zachodniej od źródeł do ujścia = 140 mil, żeglowność = 4/ 5 , długość w linii prostej = 70 mil, rozwój więc (= 2) dość znaczny; rzeczywiście bowiem chociaż Dźwina przedstawia linią tylko lekko załamującą się, ale za to załamuje się aż 5 razy, jak to z powyższego opisu widać. Szerokość w lecie niewielka (rzadko przechodzi 300′) i tylko podczas wysokiego wiosennego lub jesiennego stanu wód dosięga 1000′. Dopiero poniżej Kirchholmu, gdzie rzeka dzieli się na ramiona, szerokość dochodzi 3000′ a nawet w jednem miejscu 5,400′ (rachując wszystkie wyspy). Głębokość największa 30′, najmniejsza na porogach l½. Obszar dorzecza 2000 — 3000 mil kwadr. Dźwina więc pod względem długości i rozwoju równa się Wiśle, ale ustępuje jej pod względem obszaru dorzecza, które, ścieśnione z prawej strony przez obszary Łowati i Wielikiej, z lewej przez dorzecza Dniepru i Niemna, nie mogło uzyskać wielkiego rozwoju i tylko wązkim pasem ciągnie się wzdłuż rzeki, podobnie jak dorzecze Dniestru. Dopływy też Dźwiny są to tylko krótkie odpływy jeziór północnego pasma, które dwoma równoległemi łańcuchami ciągną się wzdłuż rzeki w niewielkiem od niej oddaleniu. Dźwina zachodnia już w odległej starożytności pod nazwą Eridanu pośredniczyła w handlu bursztynem przez zbliżenie swe w okolicach Witebska do Dniepru (w okolicach Orszy; Sarum u Ptolemeusza). Przemawiają za tem: starożytne pieniądze znalezione w okolicach Witebska, a więc właśnie w miejscu wego zbliżenia dwóch wielkich rzek, a także około Rygi i na wyspie Ezel; późniejsza nazwa Dźwiny, Rudon, mająca podobieństwo z Eridanem i wreszcie wzmianka Herodota o Eridanie, jako o rzece wpadającej do północnego morza. Odległość Dźwiny od Sambii, tego bursztynowego Eldorado, nie przeczy powyższemu przypuszczeniu, gdyż handlarze mogli z Sambii przynosić bursztyn do ujścia Dźwiny morzem lub lądem (Szafarzyk), a zresztą znaczna obfitość bursztynu około Połągi i jeziora Angern naprowadza na myśl, że starożytni mogli otrzymywać ten produkt nie tylko z Sambii lecz i z miejsc bliżej ujścia Dźwiny leżących. Później Dźwina pośredniczyła w stosunkach handlowych między Rusią i światem skandynawskim (Nestor: „iz Rusi możet iti po Dwinie w Wariagi“); zdaje się także, iż Normanowie w swych wyprawach w górę wielu rzek europejskich nie pominęli i Dźwiny; znajdujemy bowiem pewną o tem wzmiankę w sagach skandynawskich. Rognar Lodbrok, wiking normański, ów sławny „król morza,“ śpiewa:
Uderzyliśmy w miecze! Pomnę ów dzień sławy,
(Lat mogłem mieć dwadzieścia), gdy stal mej drużyny
Lśniąc wzroki, przodem biegła do bojowej sprawy,
I ośmiu Jarlów padło tam przy ujściu Diny.
Dalej śpiewa, że płynął w górę Diny aż do ujścia Ify (może Ewst czyli Ifst). Ale nierównie większego znaczenia nabrała Dźwina później jako pośredniczka w rozszerzeniu niemieckiej kolonizacyi w Inflantach i Kurlandyi, co miało stanowczy wpływ na historyą, cywilizacyą i etnograficzne stosunki tych krain. Najprzód kupcy z Bremy, prowadzący na Baltyku handel z Gotlandem, zagnani burzą do ujścia Dźwiny, pomknęli się w górę rzeki i za jej pośrednictwem zawiązali na początku XII wieku stosunki handlowe z tutejszymi autochtonami, a zaraz potem niemieccy krzyżowcy, wylądowawszy tu i założywszy nad Dźwiną Rygę i wiele warownych zamków, rozszerzali w górę rzeki ogniem i mieczem religijny, społeczny i państwowy despotyzm; a chociaż obecnie państwo ich już nie istnieje, puścili oni jednak w tym kraju tak głębokie korzenie, iż żywioł niemiecki jest tu panujący. Następnie Dźwina nabrała znaczenia jako rzeka graniczna między Polską z jednej a Rossyą i Szwecyą z drugiej strony; to też wiele miast i miejscowości wzdłuż niej leżących było przedmiotem sporów lub polem bitew dla tych narodów (Wieliż, Witebsk, Ułła, Połock, Dyneburg, Liksna, Kreuzburg, Kokenhausen, Uexküll, Kirchholm, Ryga). Dodziśdnia Dźwina wraz z Dnieprem stanowi drugą linią obronną Rossyi od zachodu (Dynebnrg, Bobrujsk, Kijów), jak niegdyś stanowiła pierwszą linią obronną Polski od wschodu. Ta ogromna wodna linia, ciągnąca się od zatoki ryskiej do odeskiej, tylko w jednem miejscu doznaje przerwy, a mianowicie tam gdzie górne części Dźwiny i Dniepru, przed przyjęciem głównych kierunków, płyną w kierunku południowo-zachodnim równolegle do siebie. Przerwa ta jednak, zamknięta zresztą poczęści Berezyną (stąd strategiczne znaczenie tej rzeki — klęska Napoleona) nie jest zbyt wielka (między Witebskiem i Orszą 11 mil), tak iż oddawna przewożono towary z Dniepru na Dźwinę i odwrotnie. W tej przerwie, jak mówiliśmy, leżało miasto Sarum grające ważną rolę w handlu bursztynem. Później Smoleńsk już na początku XIII wieku prowadził za pośrednictwem Dźwiny handel z Rygą i Gotlandem. Ta przerwa w wodnej granicy między krajami dawnej Polski i Rossyi miała ważne znaczenie wojenne jako „brama Rossyi,“ wiodąca do samego jej serca — Moskwy. Przez tę bramę wdzierali się do Rossyi Litwini i Polacy, a później Napoleon I; tędy Rossyanie nachodzili Litwę. Dla tego Witebsk, Orsza, Wieliż, Smoleńsk, Biełoj, Duchowszczyna, Dorohobuż i t, d., miasta leżące w tej bramie, pamiętne są w historyi wojen. Podobne bramy między rzekami zbliżonemi w swych górnych częściach, a rozchodzącemi się później w przeciwne strony, spotykamy także między trzema rzekami Europy zachodniej, które przerzynają cały niemal jej pień lądowy; a mianowicie: brama reńsko-dunajska i reńsko-rodańska. Obie miały lub jeszcze mają również ważne strategiczno znaczenie (Vallum Hadriani, Belfort). (O Dźwinie pisali u nas: Adam hr. Plater „Opisanie hydrograficzno-statystyczne Dź. Z.“ Wilno, 1861. Michał Borch „Dwa słowa o Dź.“ Wilno 1843 i w Tyg. Pet. 1844. Sonntag w dorpackim tygodniku Inland z r. 1836, nr. 47 o zamarzaniu i topnieniu lodów tej rzeki. Naszej redakcyi nadesłali opisy Dźwiny pp. Fr. Gliński, Józef Bliziński i M. Kuściński, z których korzystaliśmy). Sapunow A. „Rika Zapadn. Dwina“ (Witebsk 1893, str. 512). Wacław Nałkowski.
Dżmisiewicze, wś, pow. augustowski, ob. Dmisiewicze.