Sztabin

Indexed resources

From the Geographical Dictionary of the Kingdom of Poland

Sztabin al. Krasnybór, też Sz. Kościelny, wś i dobra nad rz. Biebrzą, pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, leżą na samej granicy gub. grodzieńskiej, odl. 49 w. od Suwałk, 16 w. od Augustowa, 49 w. od Grodna, przy trakcie bitym z Augustowa do Grodna. Rzeka Biebrza od Sz. zaczyna być spławną. Wieś posiada kościół katol. drewniany (filia Krasnoboru), 134 dm., 1181 mk. W 1821 r. było 63 dm., 447 mk. Dobra te (z Krasnoborem) posiadł na początku obecnego stulecia Karol hr. Brzostowski, kapitan wojsk pol., żonaty z Ewą Chreptowiczówną, która wzniosła tu w r. 1804 kościółek drewniany p. w. św. Jakuba. W r. 1818 hr. Brzostowski zniósłszy dwie dymarki, istniejące w Janówku i Lebiedzinie, wystawił w Sz. piec do wytapiania rudy łącznej wydobywanej z bagien nad Biebrzą, a w r. 1830 nowy wielki piec, którego miechy poruszała machina parowa. Zakład ten produkował rocznie około 4000 centn. żelaza (głównie naczyń kuchennych). Istniały tu także tokarnia, forniernia, zakład stolarski, kotlarnia i kuźnia. Fabryka ta dostarczała odlewów dla szluz przy budującym się Kanale Augustowskim. W r. 1820 Brzostowski zniósł w całych swoich dobrach pańszczyznę i pozaprowadzał szkółki z nauką obowiązkową. Umierając w r. 1854 testamentem, zatwierdzonym następnie przez rząd, dobra swoje zapisał na rzecz włościan i oficyalistów. Aktem tym nadał na własność budowle, place, ogrody, łąki i grunta tym wszystkim, którzy w chwili jego zgonu takowe posiadali dla użytkowania i dozwolił im zbierania suszu na opał i wolnego pastwiska w lasach. Z dochodów dóbr i fabryk miały być zakładane szkółki, pozaprowadzane kasy pomocy dla chorych i na inne wspólne potrzeby, kasy oszczędności i pożyczkowe. Dalej powinny były rozwijać się istniejące tam fabryki. Obowiązki te miała spełniać administracya dziedziczna, ustanowiona nad temi dobrami. Szlachetne zamiary Brzostowskiego nie zostały urzeczywistnione. Brakło ludzi, którzyby chcieli i umieli pokierować jego dziełem, a przytem okoliczności ogólnej natury nie pozwoliły rozwinąć się projektowanym instytucyom. Testament Brzostowskiego wraz z jego portretem został ogłoszony drukiem w Warszawie r. 1855. Opis fundacyi Karola Brzostowskiego podał Pietrusiński w „Przeglądzie Europejskim” (Warszawa, r. 1862). Dobra Sz. w r. 1868 rozl. mr. 16378 i włościań. mr. 6843. Cały powyższy obszar nadzielony został włościanom. Włościanie 26 wsi dostali 240 włók, zaś około 530 przeznaczone było na fundusz fabryczny gminy Sztabin. W skład dóbr wchodziły: wś Sz. os. 159, mr. 1222; wś Krasnoborki os. 69, mr. 1934; wś Jaszówek os. 22, mr. 663; wś Krasnobór os. 47, mr. 768; wś Huta Sztabińska os. 53, mr: 499; wś Fedorowizna os. 11, mr. 177; wś Żmojdak os. 1, mr. 86; os. Suchy Grąd os. 1, mr. 65; wś Karolin os. 17, mr. 421; wś Motułka Wielka os. 7, mr. 113; wś Ewy os. 10, mr. 228; os. Budy os. 1, mr. 61; os. Czarny Grąd os. 1, mr. 36; os. Motułka Mała os. 1, mr. 10; wś Jasionowo os. 56, mr. 1148; wś Promiski os. 21, mr. 666; wś Podgórze os. 4, mr. 30; wś Kupichy os. 16, mr. 534; wś Budziski os. 8, mr. 239; wś Podcisówek os. 22, mr. 158; wś Szkła os. 9, mr. 231; os. Chomaszewo os. 1, mr. 38; os. Pogorzały os. 1, mr. 62; wś Wolna os. 15, mr. 335; wś Kamień os. 45, mr. 753; wś Koniec os. 57, mr. 585; we Długie os. 13, mr. 425; wś Sosnowo os. 5, mr. 273; wś Kobyli Kąt os. 2, mr. 107; wś Cegielnia os. 5, mr. 35; we Kryłatka os. 20, mr. 534; wś Lebiedzin os. 3. mr. 170; wś Przechodka os. 30, mr. 92; wś Dłużański Las os. 30, mr. 89. Sz. gmina ma 6288 mk. (967 żydów), rozległości 23638 mr.; s. gm. okr. II w os. Jastrzębna. Szkół początkowych 3. Do gminy należą prócz wymienionych w składzie dóbr wsi: Balinka, Budy, Komaszówka, Lasek, Lebiedzin-Dworny, L.-Księży, L.-Podborze, Okrągłe, Podcisówek, Popowszczyzna, Zielona. Sz. parafia, dek. augustowski, 2100 dusz. Br. Ch.