Przerośl

Access via Geneo search engine:

• Births: 1860-1861, 1864-1865 (updated: 22 December 2024)
• Marriages: 1814, 1860-1861, 1864-1867 (updated: 22 December 2024)
• Deaths: 1813-1825, 1865-1867 (updated: 22 December 2024)

Ziemie dzisiejszej Suwalszczyzny w przeszłości zamieszkiwało pruskie plemię Sudowów, czyli Jaćwingów. W 1283 roku, po przegranych wojnach z Rusią, Polską i Krzyżakami -Jaćwież upadła. Kraj został obrócony w pustkę, ludność niemal w całości wytępiona, tereny zajęte przez Krzyżaków i Litwinów. Po 1422 roku obszar naszej parafii znalazł się w Wielkim Księstwie Litewskim. Chrześcijańską kolonizację rozpoczęto tu dopiero na początku XVI wieku. W okolicy powstały liczne osady: Janówka, Raczki, Bakałarzowo, Garbaś (Garbas), Szembelowizna, Dowspuda, Krzywawola i Przerośla.

Równolegle z kolonizacją postępowała budowa kościołów katolickich. Na terenie współczesnego powiatu suwalskiego pierwszy kościół wybudowano w Bakałarzewie, który istniał już w 1543 i 1554 roku. Drugą świątynię rzymskokatolicką założono we wsi Przerośla (obecnie Mała Przerośl). Istniała ona przynajmniej w 1562 roku. Kilka lat później parafię przeniesiono do miasteczka Przerośl.

1562 r. Pierwsze informacje u funkcjonowaniu kościoła rzymskokatolickiego we wsi Przerośla, na zachodnim brzegu jeziora Przerośla (obecnie jez. Kościelne). Do parafii należały wsie Przerośla (13 rodzin), Krzywawola (6 rodzin), Szembelowo (16 rodzin) i Dowspuda (4 rodziny; te dwie połączone wsie, to obecny Filipów). Ówczesna ludność przywędrowała tu z okolic rusko-polskich, a więc z okolic Grodna i Mazowsza. Pierwszym proboszczem był ks. Wojciech Grabowski, który dostał od króla Zygmunta Augusta w dzierżawę ziemię orną i część lasu.

1564 r. Król Zygmunt August poleca założenie na przeciwległym brzegu jeziora Przerośla, na granicy puszczy przełomskiej, miasta Przerośl. W 1566 roku miasto już istniało, a osadników zwolniono z podatków na 10 lat.

1570 r. Budowa drewnianego kościoła w mieście Przerośl, w archidiecezji wileńskiej.

1571 r. 21 marca Król Zygmunt August wydal formalny Akt utworzenia I uposażenia parafii w mieście Przerośl. Parafii przyporządkowano cztery odpusty: „Pierwszy na dzień święty Świętey Troice, drugi na święto narodzenia Panny Mariey, trzeci na świętego Michała Archanioła, a czwarty na święto świętego Mikołaia”.

1576 r. Król Stefan Batory nadal miastu Przerośl prawa magdeburskie.

1602 r. Staraniem starosty przeroślskiego Jerzego Grodzińskiego, a następnie (w 1609 r.) marszałka Wielkiego Księstwa Litewskiego i jednocześnie starosty przeroślskiego – Krzysztofa Wiesiołowskiego, kościół powiększono. Kościół miał kształt czworoboku o wymiarach: długości 25,34 m, szerokości 10,37 m. Stał na fundamencie z kamieni polnych. Wykonany z drewna ciosanego, dach kryty gontem, z zewnątrz obity tarcicami, zwrócony wielkim ołtarzem na zachód.

1609 r. Na terenie parafii istnieje już 11 wiosek. Wokół kościoła powstał cmentarz parafialny. Na terenie przykościelnym zwanym „szkilówką”, w latach 1602-1615, zbudowano dom dla ubogich, obecnie nazywany „organistówką".

1618 r. Konsekracja kościoła przez biskupa wileńskiego, Eustachego Wołłowicza w dniu 19.04.1618 r. W kościele znajdowały się poza wielkim ołtarzem, jeszcze dwa małe. W mieście Przerośli mieszka ok. 1050 osób, w parafii ok. 3500 osób.

1656 r. Lata „potopu szwedzkiego". W dniu 12 października 1565 r. pod pobliskim Filipowem, wojska szwedzkie pokonały w bitwie oddziały polskie i litewskie. Potem wojska maszerowały w kierunku Wiżajn, paląc i niszcząc zabudowania miasta Przerośl, w tym plebanię, częściowo kościół i szkolę przykościelną. Po ustaniu działań wojennych, okoliczna ludność została zdziesiątkowana przez epidemię cholery.

1668 r. W głównym ołtarzu kościoła znajduje się koronowany obraz. Niepokalanego Poczęcia Matki Boskiej. Na chórach umieszczono ośmiogłosowe organy. Od 1660 roku parafia posiadała dwa dodatkowe odpusty: św. Kazimierza i świętych Piotra i Pawła (łącznie 6 odpustów w roku).

1710 r. W parafii panowała epidemia dżumy. W Przerośli wymarły 54 rodziny — przeżyło 5. Całkowicie wymarły wsie: Zarzecze, Hańcza, Kruszki i Wersele. W Przełomce zostały dwa domy. W 1728 roku w Przerośli żyło zaledwie 38 rodzin.

1772 r. I Rozbiór Polski. Obszar dzisiejszej Suwalszczyzny stal się częścią Prus Nowo-Wschodnich pod zarządem Kamery Białostockiej. W parafii częstymi gośćmi byli jezuici z Wilna.

około 1773 r. Część wsi przeszła do nowo powstałej parafii w Jeleniewie.

1791 r. W kościele znajdowało się pięć dodatkowych ołtarzy. Pierwszy ołtarz od strony ewangelii, z obrazem św. Michała Archanioła, drugi ołtarz z obrazem Przemienienia Pańskiego, malowanym na desce, oraz z obrazem świętego Michała. Trzeci Obar, z obrazami świętego Antoniego i świętego Józefa. Pierwszy ołtarz po stronie lekcji, miał malowany na desce obraz P. Jezusa Ukrzyżowanego oraz świętego Jerzego Męczennika, drugi zaś ołtarz obrazy św. Tadeusza i Dyzmy oraz świętego Jana Nepomucena.

1794 r. Powstanie Kościuszkowskie. Parafianie na cele powstania w dniu 20 czerwca 1794 roku, przekazali z kościoła cenne przedmioty, cale srebro poza koronami na obrazie N.M.P. Wybudowano nową szkolę parafialną. Parafia znajdowała się w diecezji wigierskiej, utworzonej w 1799 r. z części diecezji wileńskiej, zajętej przez Prusy.

1802 r. Poza miastem powstał parafialny cmentarz grzebalny.

1807 r. Parafia przestała być częścią Prus, a znalazła się w Księstwie Warszawskim. W czerwcu 1807 r. na terenie parafii stacjonowały polskie oddziały generała Jana Henryka Dąbrowskiego (francuska armia cesarza Napoleona Bonaparte).

1818 r. Od roku 1815 parafia znalazła się w Królestwie Polskim (Kongresowym) połączonym z Imperium Rosyjskim. Od 1818 roku parafia weszła w skład w diecezji sejneńskiej (augustowskiej). Ze względu na fatalny stan techniczny i zniszczenia dokonane w trakcie burzy, wiosną 1818 r. kościół został zamknięty. Nabożeństwa odprawiano w zakupionym na ten cel domu przy Rynku.

1820 r. Budowa nowego kościoła według projektu Mateusza Tryniszewskiego – budowniczego woj. Augustowskiego, „pod wezwaniem Narodzenia Matki Boskiej, z drzewa sosnowego, ciosanego w kostkę, obitego deskami”, o wymiarach 23,47 m x 11,21 m x 5,6 m. Nabożeństwa odprawiano już od 1 października 1821 r. W kościele znajdowały się trzy ołtarze. Ołtarz główny z obrazem Niepokalanego Poczęcia N.M.P. Pierwszy ołtarz boczny z obrazem olejnym, malowanym na płótnie, św. Michała. W drugiej kondygnacji ołtarza nieduży owalny obraz M.B. Częstochowskiej. Drugi ołtarz boczny, znajdujący się po stronie lekcji, miał główny obraz Przemienienia Pańskiego malowany na płótnie, o wymiarach takich jak św. Michała. Niżej, przed obrazem głównym umieszczono w 1906 roku obraz M. B. Nieustającej Pomocy. W górze, w drugiej kondygnacji znajdował się owalny obraz św. Anny. W parafii pozostały trzy odpusty: Przemienienia Pańskiego (zastąpił on miejsce odpustu Trójcy Świętej, by uprosić u Boga oddalenie ciążących wciąż nad parafią pożarów i epidemii), Narodzenia N.M.P. i św. Michała Archanioła, który był główną uroczystością przeroślskiego bractwa kościelnego (istniało juk przed 1785 rokiem).

1839 r. Na terenie parafii panowała epidemia cholery. Ponownie powróciła w 1848 roku.

1861 r. W trakcie odpustu Przemienienia Pańskiego uroczyście wprowadzono nabożeństwo Drogi Krzyżowej. Stacje Męki Pańskiej stanowiły obrazy olejne na płótnie (obecnie w kościele w Smolnikach).

1863 r. Powstanie styczniowe. Na terenie parafii (dwór w Starej Hańczy) formowała się partia powstańcza. Za poparcie zrywu niepodległościowego został aresztowany 17 lipca 1863 roku proboszcz Franciszek Kazimierz Łopieński.

1906 r. Powstały plany budowy murowanego kościoła.

1908 r. Cmentarz parafialny powiększono do 1,35 ha. Wybudowano kamienny parkan i żelazną bramę.

1919 r. Do nowo powstałej parafii w Smolnikach przeszła wieś Mierkinie.

1913 r. Część parafii przeszła do nono powstałej parafii w Pawłówce.

1925 r. Od dnia 28 października parafia znajduje się w Diecezji Łomżyńskiej.

1937 r. W dniu 17 października podjęto decyzję o budowie nowego, murowanego kościoła. Ksiądz Ignacy Tuziński organizuje Marsze Narodowe do Strażnicy Granicznej z Prusami (III Rzeszą Niemiecką) w Zamostkach.

1939 r. II wojna światowa. Teren parafii został włączony do obszaru Rzeszy Niemieckiej. Kościół zamknięto. W plebanii urządzono posterunek żandarmerii niemieckiej. Ksiądz proboszcz Ignacy Tuziński wstał zmuszony do wyjazdu na teren Generalnego Gubernatorstwa. Posługę duszpasterską w parafii sprawował ks. Stanisław Makiel z Filipowa. Zgromadzone materiały budowlane zostały wykorzystane do budowy na terenie Przerośli niemieckich obiektów o charakterze wojskowym.

1948 r. Rozpoczęto budowę nowego kościoła. Neoromański, trójnawowy kościół, został wzniesiony staraniem ks. Stanisława Kamińskiego. Autorem projektu był inż. Wendrowski, zbudowany według planów i pod kierunkiem profesora Politechniki Warszawskiej - inż. Stanisława Marzyńskiego. W początkowym okresie budowę kościoła prowadził Antoni Sienkiewicz. Potem głównym majstrem budowy byt mieszkaniec Przerośli – Zygmunt Krysa.

1952 r. W dniu 14.09.1952 r. biskup Aleksander Mościcki, sufragan łomżyński dokonał konsekracji kościoła. Ustanowiono odpusty: Przemienienie Pańskie – 6 sierpnia, Narodzenie NMP – 8 września.

1956 r. W dniu 9 października 1956 r. po raz pierwszy sprawowano mszę św. w nowym kościele.

1958 r. Drewniany kościół z lat 1820-1821 został sprzedany do wsi Jeziorki, koło Bargłowa Kościelnego.

1988 r. Budowa nowej plebanii. Po raz kolejny powiększono cmentarz grzebalny.

1992 r. Od dnia 25 marca 1992 r. parafia znajduje się w nowo utworzonej diecezji w Ełku.

1993 r. Erygowano kaplicę we wsi Zarzecze.

2000 r. Z racji roku jubileuszowego, zakupiono nowe dzwony (420 kg i 150 kg).

2021 r. Uroczystości związane z 450-leciem powstania parafii. Misje święte, wmurowanie w ścianę frontową kościoła tablicy pamiątkowej, konsekracja nowego – kamiennego stołu ofiarnego (ołtarzowego).

na podstawie tablicy zawieszonej w kościele

Przerośl, dawniej Przerośla, os. miejska, przed 1867 r. miasteczko, przy źródłach rzeczki Rominty [Dziś w górnym biegu Błędzianka.], dopływu Pregoły, nad jeziorem zwanem Kościelne, pow. suwalski, gm. i par. Przerośl. Leży w pobliżu granicy pruskiej, odl. 10 w. na północ od Filipowa, 25 w. od Suwałk, posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową, urząd gminny, 153 dm., 1703 mk. Sąd gminny okr. II i st. poczt. w os. Filipów. W 1827 r. było tu 218 dm. i 1645 mk. Zawiązkiem P. była osada leśna w królewskiej puszczy przełomskiej. W osadzie tej stanął mały kościołek drewniany, lecz nieliczna i uboga ludność nie mogła dostarczyć dochodów plebanowi. Zygmunt August nadał osadzie prawo miejskie i uposażył plebana sześcioma włókami ziemi i 6 placami w mieście. Zamiast dziesięciny łany miejskie i przyległej wioski Krzywej Woli (dziś Krzywulka) miały płacić plebanowi po 2 grosze, nadto otrzymał prawo rybołówstwa w jeziorze i rzece. W 1576 r. 23 list. Stefan Batory nadał (potwierdził ?) miastu prawo magdeburskie i herb (lew za kratą). August II nadał plebanowi jeszcze dwie włóki w 1696 r. na prośbę kś. Jerzego Lisowskiego. P. leżąc na trakcie handlowym z Grodna na Augustów, Raczki, Filipów do Prus prowadzącym, jako punkt pograniczny, stanowiła dość ożywiony rynek handlowy. Około 1800 r. jest ona jednym z najludniejszych miasteczek tej okolicy, ma bowiem 1166 mk. i 230 dm., a więc tyleż co Suwałki (1184 mk.) i Maryampol (1178) a więcej niż Sejny (516 mk.). Holsche (t. I, 442) podaje, iż rozwijał się tu dość żywy ruch handlowy i miasto się podnosiło. Stał wtedy garnizonem szwadron huzarów pruskich i miał tu swe magazyny. Później, po wcieleniu tych okolic w obręb Księstwa Warszawskiego i królestwa polskiego, ludność P. zajmuje się głównie przemytnictwem. W 1828 r. wystawiono nowy kościół drewniany, kosztujący 2040 rs. W r. 1857 miała P. 198 dm. i 1887 mk. (1131 żydów). Przeprowadzenie dróg żelaznych w Prusach i królestwie zdala od P. osłabiło ruch handlowy i zubożyło P., skutkiem czego ludność się zmniejszyła. W 1883 r. wyrestaurowano kościół i wzniesiono nową plebanię. P. par., dek. suwalski, 2626 dusz. P. gmina należy do s. gm. okr. II w Filipowie, ma 5693 mr. obszaru i 1932 mk. W skład gminy wchodzą: Prawylas wś, Przerośl osada i wś, Samborowszczyzna, Sypytka. Przeroślskie starostwo niegrodowe leżało w wdztwie trockiem, pow. grodzieńskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1766 obejmowało miasto Przerośl z przyległościami, które w tym czasie po Mejerach posiadał Białozór, opłacając z nich kwarty złp. 1562 gr. 11; hyberny zaś cały powiat grodzieński nie uiszczał.