Żabickie, wś, pow. augustowski, gm. Kuryanka, par. Lipsk, odl. od Augustowa 40 w., ma 15 dm., 101 mk. W r. 1827 Żabieckie, wś rząd., ma 12 dm., 69 mk.
Żabieniec […] 16.) Ż., wś, pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzewo, odl. od Suwałk 24 w., ma 9 dm., 48 mk. [Wsześniej Nowopól.] Br. Ch.—M. Wit.
Żabików […] 3.) Ż. al. Żabikowo, wś i fol., pow. łomżyński, gm. i par. Szumowo. Odl. 30 w. od Łomży. Lasy tej wsi, obecnie rządowe, wchodzą w skład leśnictwa Czerwony Bór, stanowią oddzielny obręb leśny. W 1854 r. fol. Ż. miał 856 mr. a wieś 254 mr. Wchodziły w skład dóbr rządowych Łomża. W r. 1885 fol. miał 322 morg (303 roli), wś 28 os., 307 morg. W 1827 r. było 23 dm., 221 mk. R. 1578 we wsi Żabików, należącej do klucza złotoryjskiego dóbr biskupów płockich, płaci „honestus“ Swiersbiel od 9 łan. km. (Paw., Maz., 395). Br. Ch.
Żabin 1.) niem. Szabienen, wś kościelna, w pow. darkiemskim, 13 klm. od Darkiejmu, przy drodze bitej, w pagórkowatej, lesistej okolicy obfitej w kamienie wapienne, w pobliżu 3 mniejszych jezior [Jagielskie (Jaggelner See), Żabińskie (Uszblenker See). Trzecie z jezior (Szabiener See — graniczne przy wsi Żabin Stary), położone na wsch. od wsi zostało osuszone.] i rz. Węgrzy bystro płynącej pomiędzy wysokiemi brzegami. Wś ma 429 mk. ewang., których głównym sposobem zarobku kopanie kamieni wapiennych i wypalanie wapna. We wsi urząd pocztowy. 2.) Ż. Wielki, niem. Szabienen Gross, wś, pow. darkiejmski, st. pocz. Szabienen. J. B.
Żabinek, niem. Szabienen Klein al. Stiebirken, wś, pow. darkiejmski, st. p. Szabienen.
Żabinki, niem. Zabinken, wś nad jez. Gołdopiwa, pow. węgoborski, st. p. Kruglanken.
Żabojedy 1.) Wielkie and Małe, niem. Szabojeden Gross and Klein, wś i os., pow. gołdapski, st. p. Dubeningken. [W. Kętrzyński proponował: Żabojady, dziś spotykane w obu formach.] 2.) Ż., wś, pow. stołupiański, st. p. Pillupoenen.
Żadejki 1.) wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Kamionka, o 52. w. od Grodna, 180 dzies. ziemi włośc. […]
Żagowiec, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Sejny (odl. 3 w.), ma 8 dm., 48 mk., 7 os., 51 mr. Wchodziła w skład dóbr Łumbie.
Żajdogło, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 11 w., ma 3 dm., 34 mk. Podane też p. n. Zajdogło.
Żajsa, także Żansa, Żajście (Żansis-gęś), rzka, w pow. maryampolskim, płynie w kierunku od wschodu ku płn.-zach. i uchodzi do Niemna z lew. brzegu pod wsią Pożajście, na wsch. od Kowna. Długość biegu 5 w. Lasy pokrywające brzegi tej rzeczki noszą nazwę Żajsekampas.
Żakło, uroczysko przy wsi Podgorodnianka, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Bagny, o 44 w. od Sokółki, 41½ dzies. ziemi włośc. (18½ łąk i pastw.).
Żale, pow. bielski gub. grodz., gm. Skórzec, w dawnej ziemi drohickiej. Zamieszkuje tu kilku Zaleskich (szachta bowiem z mazurska wymienia nazwę wsi Zale), ale spotyka się i nazwisko Żalski. Przy wsi dość duże cmentarzysko, zw. „jadźwingowskie“, zajmujące przeszło 1 morgę obszaru, przez nikogo nie zbadane.
Żaleszarkie, os., pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów (odl. 12 w.), ma 2 dm., 7 mk.
Żalgirys, os., pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Iłgowo, odl. od Władysławowa 39 w., ma 1 dm., 5 mk.
Żaliszki 1.) mylnie Zaleszki, Zaliszki, os., pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. 19 w. od Władysławowa, ma 3 dm., 29 mk. Nazwa pochodzi od litew. „żałas“ zielony, W 1827 r. miała 2 dm., 24 mk. Wchodziła w skład dóbr Leśnictwo. 2.) Ż., wś, pow. sejneński, gm. i par. Ś-to Jeziory, odl. od Sejn 25 w., ma 5 dm., 43 mk.
Żaltynie al. Żałtynie, wś, pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 59 w., ma 20 dm., 155 mk.
Żaltyny al. Żałtyny, wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Władysławów (odl. 13 w.), ma 7 dm., 68 mk. W r. 1827 wś Żałtyny ma 7 dm., 61 mk.
Żalwedery, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów (odl. 15 w.), ma 12 dm., 114 mk. Wchodziły w skład dóbr rząd. Leśnictwo. W 1827 r. było 12 dm., 93 mk.
Żałbudzie, w spisie urzęd. Zułbudzie, pow. maryampolski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl. 29 w. od Władysławowa, ma 6 dm., 43 mk. W 1827 r. było 6 dm., 66 mk.
Żałkoje, wś, pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. od Augustowa 16 w., ma 12 dm., 68 mk. Pojawia się w spisach urzęd. dopiero po r. 1868. [Na mapie KdWR z 1915 r.: Żałkowo, dziś Ziółkowo]
Żałoblekie, w spisie z r. 1827 Żalebliki, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 25 w., ma 8 dm., 59 mk. W 1827 r. 7 dm., 60 mk.
Żałtilis (lit. Żałtis-wąż), zwane też Nowina, jezioro na wschód od wsi Nowina, w pow. kalwaryjskim, około 12 w. na wschód od Kalwaryi. Ciągnie się wązkim pasem (szerokość około 1 w. a długość 4 w.) w kierunku od płd. ku płn.-zach. Wzn. brzegu na płn. krańcu 338 st. npm. Brzegi przeważnie nizkie, błotniste. Wieś Nowina leży o 70 stóp wyżej niż brzegi jeziora. Dno piaszczysto gliniaste. Leży między dolinami rzek: Kirsny od płd. i Szeszupy od zach.-północy.
Żałtynie, ob. Żaltynie.
Żałtyny, ob. Żaltyny.
Żamojdzie 1.) al. Ojcowo, folw., pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Brzostowica Mała, o 47 w. od Grodna, należy do dóbr Wojciechowszczyna, Korybut Daszkiewiczów. 2.) Ż., ob. Żamojdź.
Żaneta, w spisie urzęd. Żoneta, folw., pow. maryampolski, gm. Poniemoń, odl. 55 w. od Maryampola, 1 dm.
Żardele, wś nad rzką Miluppą (praw. dopł. Szeszupy), pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 16 w., ma 24 dm., 297 mk. W 1827 r. było 16 dm., 160 mk.
Żardwiecie, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 35 w., ma 3 dm., 27 mk. W 1827 r. 4 dm., 42 mk.
Żarnowiec […] 2.) Ż., wś, w dawnej ziemi łomżyńskiej, istniała r. 1421 i była gniazdem Żarnowieckich. Obecnie pod tą nazwą nie znana. W spisach pobor. z r. 1578 podano Smiarowo-Żarnowiec, w par. Płocko, pow. kolneńskim. Miała 4 części a w nich 8 łanów. Dziś istnieje Smiarowo w pow. kolneńskim. Br. Ch.
Żarnowo […] 3.) Ż., wś, obecnie przedmieście miasta pow. Augustowa (odl. 7 w.), nad rzką Żarnówką (dopł. Netty), ma 193 dm., 1297 mk. W r. 1827 Żarnowo, wś rządowa, w par. Augustowo ma 177 dm. i 1480 mk. Br. Ch.
Żarnówka, rzeczka, w pow. augustowskim, bierze początek pod wsią Jeziorki, płynie kręto ku wschodowi przez wieś Żarnowo i wpada z praw. brzegu do Netty (Kanał Augustowski), poniżej ujścia Turówki. Długości ma 8 w.
Żarnówka 1.) rzeczka, w pow. grodzieńskim, lewy dopływ Świsłoczy. […] A. Jel.
Żarnówka 1.) dobra, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Indura, o 28 w. od Grodna, należą w części do Kozłowskich, którzy mają 239 dzies. (30 łąk i pastw., 49 lasu, 2 nieuż.), w części do Klimaszewskich, którzy w Ż. 1 Dubówce mają 418 dzies. (29 łąk i pastw., 170 lasu, 9 nieuż.). 2.) Ż. Skarbowa, wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Indura, o 27 w. od Grodna, 350 dzies. ziemi włośc. 3.) Ż. Wielka, wś i pustkowie, tamże, o 26 w. od Grodna. Wś ma 271 dzies. ziemi włośc. (14 łąk i pastw., 12 nieuż.); pustkowie należy do dóbr Adelkowszczyzna, Poczobutów. 4.) Ż. Mała, wś, tamże, o 21 w. od Grodna, 74 dzies. ziemi włośc. […]
Żarynowo, os., pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Gryszkabuda, odl. od Sejn 43 w., ma 1 dm., 2 mk.
Żasinie, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 16, w., ma 3 dm., 42 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. W 1827 r. było 3 dm., 28 mk.
Żdanki, wś, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 4 okr. pol., gm. Kamieniec Litewski, o 38 w. od Brześcia, ma wraz ze wsią Uhlany 712 dzies. ziemi włośc. (341 łąk i pastw.).
Żebry 1.) wś i 4 majątki, pow. grodzieński, 2 w 2 okr. pol., gm. Brzostowica Wielka, o 50 w. od Grodna. Wś ma 133 dzies. ziemi włośc., majątki 180 dzies. (12 łąk i pastw., 26 lasu, 5 nieuż.); należą do Desplerów, Matuszewskich, Sielawków i Siegodnika. […]
Żebrzyszki, wś i folw., pow. sejneński, ob. Zebrzyszki.
Żeczkalnie, wś, pow. władysławowski, gm. Gryszkabuda, par. Pilwiszki, odl. od Władysławowa 21 w., ma 11 dm., 103 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. W r. 1827 było 9 dm., 99 mk., par. Gryszkobudzie.
Żednia, st. dr. żel. poleskich, na przestrzeni Baranowicze-Białystok, w pow. białostockim, pierwsza od Białegostoku (o 20 w.) i między Waliłami (o 11 w.), odl. o 177 w. od Baranowicz.
Żegary 1.) wś nad jez. Dafrajcis, pow. sejneński, gm. i par. Berżniki, odl. od Sejn 7 w., ma 33 dm., 284 mk., 34 os., 752 mr. Wchodziła w skład dóbr Krasnogruda. W 1827 r. było 17 dm., 195 mk. 2.) Ż., pow. sejneński, ob. Posejny. 3.) Ż., wś, pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. od Sejn 44 w., ma 41 dm., 381 mk. W 1827 r. było 34 dm., 312 mk. 4.) Ż., wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya, odl. od Kalwaryi 49 w., ma 27 dm., 271 mk. W 1827 r. było 18 dm., 137 mk.
Żegaryszki 1.) al. Zagaryszki, wś i fol., pow. suwalski, gm. Andrzejewo, par. Puńsk, odl. od Suwałk 29 w. Wś ma 14 dm., 127 mk., 325 mr.; fol. 2 dm., 13 mk. Wchodził w skład dóbr Krasnowo. W r. 1827 było 4 dm., 59 mk. Por. Zagaryszki. 2.) Ż., wś, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. od Maryampola 51 w., ma 20 dm., 178 mk. Wchodziła w skład dóbr Freda Dolna.
Żegle, wś nad rzką Nawą, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Gryszkabuda, odl. od Władysławowa 12 w., ma 13 dm., 147mk., wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. W r. 1827 było 13 dm., 121 mk.
Żegżdry 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Preny, odl. od Maryampola 43 w., ma 10 dm., 100 mk. W 1827 r. było 4 dm., 42 mk. Nazwa pochodzi od litew. wyrazu: żegżdros-żwir. 2.) Ż., wś i fol. nad rz. Niemnem, pow. maryampolski, gm. i par. Poniemoń Pożajście, odl. od Maryampola 57 w. Wś ma 8 dm., 73 mk.; fol. 4 dm., 20 mk. W r. 1827 było 4 dm., 44 mk. Dobra Ż. składały się w r. 1887 z fol. Ż. i Żanetka, rozl. mr. 561: fol. Ż. gr. or. i ogr. mr. 166, łąk mr. 16, past. mr. 96, lasu mr. 12, nieuż. mr. 56, w odpadkach mr. 87; bud. drew. 13; fol. Żanetka gr. or. i ogr. mr. 98, łąk mr. 6, past. mr. 5, nieuż. mr. 7, przestrzenie sporne mr. 13; bud. drew. 3.
Żejmatele, wś, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Iłgowo, odl. 46 w. od Władysławowa, ma 3 dm., 19 mk., 4 os., 130 mr. Wchodzi w skład dóbr Iłgowo. W 1827 r. było 3 dm., 22 mk.
Żejmy 1.) mylnie Zajmy, wś, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo, odl. od Sejn 52 w., ma 28 dm., 281 mk. W r. 1827 było 18 dm., 182 mk. Wchodziła w skład dóbr Liszków. 2.) Ż., fol., pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Iłgowo, odl. od Władysławowa 41 w., ma 5 dm., 50 mk. W r. 1827 było 5 dm., 38 mk.
Żejmy 1.) Zajmen and Zymen u Krzyżaków, mstko i dobra nad rzką Żejmianką (Zejmilą), dopł. Niewiaży, pow. kowieński, w 4 okr. pol., gm. Żejmy, między Skorulami a Kiejdanami położone, o 45 w. na płn.-wsch. od Kowna, miało 24 dm, 274 mk., kościół katol. Paraf., dom modlitwy żydowski, pałac murowany wzniesiony w 1787 r. przez biskupa Kossakowskiego, zarząd gminy, st. dr. żel. lipawsko-romeńskiej, na linii Koszedary-Radziwiliszki, między Janowem (o 18 w.) a Kiejdanami (o 20 w.), odl. o 37 w. od Koszedar a 81 w. od Radziwiliszek. Dobra, własność dawniej Medekszów, od 1780 r. hr. Kossakowskich, (nabyte przez Józefa, biskupa inflanckiego) wraz z Marciniszkami mają 1446½ dzies., (282 lasu, 133 nieuż.). Pierwszą wzmiankę o Ż. czyni Stryjkowski pod r. 1319 z powodu wielkiej wygranej, odniesionej przez Giedymina nad marszałkiem krzyżackim Henrykiem von Plotzke o 2 mile od tego mstka nad rzką Żejmianką (szczegółowy opis tej bitwy ob. w Kronice Stryjkowskiego, t. I, str. 359 i następ. wyd. z 1846 r.). W 1363 r. w. mistrz Winrich von Kniprode, połączywszy się z książętami bawarskimi Rupertem i Wolfgangiem, wpadł do Litwy i spalił Ż. a w r. 1366 raz jeszcze powtórzył takiż napad. W 1387 r. Jagiełło, zawierając tajną umowę ze Skirgajłą i nadając mu posiadłości, Ż. kładzie poza ich granicą, jako mające należeć do króla (Daniłowicz, Skarbiec, I, 267). Kościół tutejszy p. w. N. M. P., niewiadomo kiedy fundowany, zapewne przez dziedziców tej posiadłości Zawiszów, istniał już na początku XVI w. W r. 1515 Jerzy Janowicz i Elżbieta z Dorgiewiczów Zawiszowie fundowali przy tym kościele altaryę, zaś w r. 1628 syn ich Jędrzej drugą altaryę uposażył. W końcu XVI w. Zawiszowie, przeszedłszy na wyznanie kalwińskie, kościół tutejszy oddali predykantom swego wyznania. Jeden z takowych Jakub Cieszewski sprowadził do Ż. z drukarni radziwiłłowskiej w Wilnie drukarza Jana Markowicza, który podczas krótkiego tu pobytu, w latach 1603—5 wytłoczył wykład katechizmu chrześciańskiego Pawła Gilowskiego, odprawę przeciwko jadowitym potwarzom Czechowicza przez tegoż, i może kilka innych dziełek, nieznanych dla swojej rzadkości. Za rządów biskupa wileńskiego Abrahama Wojny, pleban katolicki skorulski ks. Marek Opopulewicz zapozwał kolatorów o zabrany fundusz kościelny i zniszczenie parafii katolickiej. Po długich sporach w sądach i trybunałach uzyskano, przy pomocy biskupa, dekret nakazujący zwrot kościoła i funduszów i nabożeństwo katolickie do kościoła wprowadzono na nowo w 1631 r. Kościół ten odnowiony został w 1720 r. przez ks. Andrzeja Medekszę, dziekana. Parafia katol., dekanatu kowieńskiego, 5483 wiernych. Kaplica w Jucunach. Gmina, położona w płn.-wschodniej części powiatu, graniczy od północy z gm. Szaty pow. wiłkomierskiego i gm. Kiejdany (pow. kowieńskiego), od płd.-wsch, z gm. Janów, od płd.-zach. i zachodu z gm. Bobty, obejmuje 36 miejscowości, mające 271 dm, włośc. (obok 3 należących do innych stanów), 2684 mk. włościan, uwłaszczonych na 4145 dzies. Nadto w obrębie gminy znajduje się 10260 (3449 roli) dzies. większej posiadłości, 327 ziemi skarbowej i 142 kościelnej (51 roli). Przez środek gminy w kierunku od płd.-wsch. ku płn.-zach. przechodzi linia dr. żel. lipawsko-romeńskiej. […]
Żelaskowski Kąt, os., w par. Bargłów (dziś pow. augustowski). W 1827 r. miała 1 dm., 5 mk. [Także Żelazkowy Kąt, na wsch. od wsi Górskie, dziś nie istnieje.]
Żelazki 1.) wś szl., pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Romany. Mieszka tu drobna szlachta. W r. 1827 było 6 dm., 41. mk. Wspomniana w reg. pob. z 1577 r. […]
Żelazkowizna, wś i fol., pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. od Suwałk 28 w., ma 4 dm., 15 mk. W 1827 r. było 4 dm., 49 mk. Fol. Ż. stanowiący jedną całość z fol. Kłejpedka, wchodził poprzednio w skład dóbr Hańcza.
Żelazkowszczyzna, uroczysko, ob. Mołodeczno.
Żelazna Góra, wś, pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze, odl. od Kalwaryi 20 w., ma 24 dm., 143 mk. W 1827 r. było 9 dm., 72 m.
Żelazne Budy, wś, pow. kolneński, gm. i par. Mały Płock, ma 10 os., 239 mr. Wchodziła w skład majoratu rząd. Mały Płock. W r. 1827 były 4 dm., 39 mk.
Żelazy, dawniej Żelaski, niem. Zielassen, wś, pow. łecki, st. p. Lyck (Ełk). Por. Kucze 2). [Zielaszen, Zielasen, na wsch. od Ełku, dziś nie istnieje. Odesłanie do wsi Kucze dotyczy innej wsi.]
Żelaźnianka, rzeczka, ob. Łączna.
Żeleznoje, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje, odl. od Sejn 21 w. Spis urzędowy osad gub. suwalskiej z r. 1878 podaje tę nazwę bez oznaczenia ludności.
Żelstwo, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów, odl. od Kalwaryi 12 w., ma 28 dm., 275 mk. W 1827 r. było 19 dm., 179 mk. Ob. Podpożelstwo.
Żelwedery, kol. włośc., pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, odl. 14 w. od Władysławowa, ma 123 mr. obszaru (79 roli, 37 łąk). Ob. Żalwedery.
Żełna, pierwotna nazwa Nowogródka Litewskiego, przynajmniej zdaniem T. Narbutta (Dzieje Litwy, t. III, 274) nazwę tą dochowała część jego, czy słoboda z miastem połączona z przyjazdu od Korelicz, i długo jeszcze nosiła. Miałem w ręku, mówi on, tranzakcyą między szlachtą Bohdziewiczami zawartą roku 1589 a 1590 stycz. 16 w aktach ziemskich nowogródzkich przyznaną, gdzie powiedziano: „Pisan u Nowohrudku na Żelneńskom podzamczu w Leto Bozeho narożenia. 1589 Auhusta 5 dnia“ M. R. W.
Żemajcka Ława, wś, pow. maryampolski, par. Sapieżyszki. W nowszych spisach nie podana. W 1827 r. miała 9 dm., 83 mk.
Żemajtele, wś pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Iłgowo, odl. od Władysławowa 46 w., ma 3 dm., 19 mk., 130 mr. Wchodziła w skład dóbr Iłgów. W 1827 r. 3 dm., 22 mk.
Żemajtkiemie, wś, pow. maryampolski. gm. Michaliszki, par. Preny, odl. od Maryampola 33 w., ma 22 dm., 169 mk. W 1827 r. było 10 dm., 81 mk.
Żeniewce 1.) dobra, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Hudziewicze, o 63 w. od Grodna, własność Steckiewiczów, mają 170 dzies. (16 łąk i pastw., 3½ lasu, 1½ nieuż.). […]
Żepowicze, w dokum. Zopowicze, osada, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Krynki, o 44 w. od Grodna, ma 9 dzies. Podług Piscowoj knigi z 1558 r. sioło Zopowicze graniczyło z Usnarą i należało do wójtowstwa skrebliackiego, ekonomii grodzieńskiej. Lustrator tak opisuje tę włość: „Sioło to jedną połacią osadzone nad błotem, domy tyłem do błota a gumna przeciw sobie. Z 24 osadnych włók płatu gotowego kop 5 gr. 8“ (I, 24, 5).
Żerebiły, wś, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Wołpa, o 45 w. od Grodna, 62 dzies. ziemi włośc.
Żerosławka, wś, pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. od Sejn 24 w., ma 3 dm., 14 mk.
Żerwinek, jezioro, w dobrach Kudrany, pow. sejneński.
Żery 1.) dwór, pow. szawelski, gm. Błagowieszczeńsk, o 53 w. od Szawel. 2.) Ż. Bystre al. Zagajne, okolica szlach., pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 3 okr. pol., gm. Grodzisk, paraf. Pierlejewo, o 42 w. od Bielska, 19 dm., 96 mk., 63½ dzies. (6 łąk i pastw., 2 lasu, 10 nieuż.). Pola żytnie, łąk mało, las sosnowy, opałowy. 3.) Ż. Czubiki, okolica, tamże, o 41 w. od Bielska, 13 dm., 80 mk., 32 dzies. (7 łąk i past., 2 lasu, 3 nieuż.), pola żytnie, las sosnowy opałowy. 4.) Ż. Pilaki al. Strumiany, okolica, tamże, o 41 w. od Bielska, 18 dm., 90 mk., 80 dzies. (7 łąk i past., 2 lasu, 1 nieuż.), pola żytnie, łąk mało, las budowlany i opałowy. Przy wsi cmentarzysko jadźwingowskie.
Żłobin, wś nad jez. Dziemitrowo, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. od Sejn 7 w., ma 19 dm., 152 mk. W 1827 r. było 12 dm., 127 mk. [Na mapie z 1826 r. oznaczono też tak wieś Frącki.]
Żłobowszczyzna al. Złobowszczyzna, dobra, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Hudziewicze, o 46 w. od Grodna, własność Zalutyńskich, wraz z chutorem Jackowo 605 dzies. (44 łąk i past., 178 lasu, 30 nieuż.).
Żmirkle, os., pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 26 w., ma 2 dm., 15 mk.
Żmudzka Wieś al. Zawydzka, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje, odl. od Sejn 19 w., ma 27 dm., 269 mk., 898 mr. Wchodziła w skład dóbr Krasnowo. W 1827 r. było 24 dm., 144 mk.
Żmudź, (duża notka, w osobnym pliku.)
Żmujdok, wś, pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, odl. od Augustowa 19 w., ma 6 dm., 40 mk.
Żmujdziny, wś, pow. łecki, ob. Oracze and Zmoidszen.
Żmujdź, ob. Żmudź.
Żocie, niem. Soczien, wś, pow. łecki, st. p. Kallinowen.
Żodzie 1.) wś, pow. białostocki, w 3 okr. pol., gm. Przytulanka, o 42 w. od Białegostoku, 209 dzies. ziemi włośc. (64 łąk i pastw., 14 nieuż.). […]
Żołnierzyszki, wś, pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. od Kalwaryi 61 w., ma 27 dm., 197 mk. W 1827 r. było 15 dm., 118 mk.
Żołobaty Most, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Skidel, o 33 w. od Grodna.
Żomojtskaja Zemla. Tak się zowie Żmujdź w najdawniejszych przywilejach (do 1640 r.), podanych po słowiańsku.
Żoneta, fol., pow. maryampolski, gm. i par. Poniemoń, odl. od Maryampola 55 w., ma 1 dm.
Żonkiele, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 34 w., ma 4 dm., 26 mk. W 1827 r. 4 dm., 34 mk.
Żółtki 1.) wś, pow. białostocki, w 2 okr. pol., gm. i par. Choroszcza, o 13 w. od Białegostoku, 464 dzies. ziemi włośc. (100 łąk i past., 23½ lasu, 100 nieuż.) i 26 dzies. (3 łąk i past., 2 lasu i 1½ nieuż.) należących do Gogolewskich. Posiada przędzalnię wełny, założoną w 1879 r. przez Adolfa Moesa (1152 wrzecion), obsługiwaną siłą pary. Pod wsią na pr. brz. Narwi nasyp w kształcie stożka, wysoki na 3 saż.; na wierzchu drugi nasyp, wysoki 2 arsz. Wś należała do hetmana Branickiego. 2.) Z. Malinowo, okolica szlach., pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol., gm. Rajsk. o 10 w. od Bielska. Porów. Malinowo. […]
Żrobki 1.) al. Zrzobki and Zrobki, wś i fol., pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Rajgród, odl. od Augustowa 20 w., maja 31 dm., 231 mk. W r. 1827 było 25 dm., 165 mk. Dobra Ż. w r. 1842 miały obszaru w przybliżeniu mr. 1360: gr. or. i ogr. mr. 420, łąk mr. 210, pastw. mr. 240, zarośli mr. 360, nieuż. mr. 30, lasu mr. 100. Wś Ż. os. 22, mr. 284. 2.) Ż. Tobyłka, ob. Tobyłka. W r. 1827 było 7 dm., 52 mk. W r. 1885 fol. Ż. Tobyłka rozl. mr. 241: gr. or. i ogr. mr. 115, łąk mr. 26, pastw. mr. 17, lasu mr. 65, odpadki mr. 11, nieuż. mr. 6; bud. mur. 1, drew. 10. Wś Ż. Tobyłka os. 15, mr. 71. Br. Ch.
Żubr, jezioro, w grupie otaczającej jez. Wigry, w pow. suwalskim, gm. Hutta, pod wsią Remienikinie. Przechodzi przez nie linia graniczna pow. suwalskiego od sejneńskiego. Brzegi ma niskie, bezleśne, bagniste, od strony zachodniej błota sięgające do sąsiedniego jez. Leszczewo, na szerokości 3½ w. i 6 w. długości. [Obecnie Żubrowo koło wsi Remienkiń.]
Żubronajcie, wś i fol., pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. od Sejn 15 w. Wś ma 16 dm., 119 mk., fol. 2 dm., 11 mk. W 1827 r. było 10 dm., 103 mk.
Żubrowo, jezioro, między wsiami Krasne i Żubrówka, w pow. suwalskim, ma 24 mr. obszaru. Wypływa z niego rz. Żubrówka, dopł. Hańczy.
Żubrówka, rzeczka, wypływa z jez. Żubrowo, w pow. suwalskim pod wsią Żubrowką i wpada do Hańczy Czarnej.
Żubrówka 1.) wś, pow. wieluński, gm. Praszka, par. Żytniów, odl. od Wielunia w. 22, ma 5 dm., 29 mk. 2.) Ż., wś, pow. suwalski, ob. Żubrówka.
Żubry, os., pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya (5 w.), ma 8 dm., 79 mk. W 1827 r. było 3 dm., 44 mk. Wchodziła w skład dóbr rzad. Kalwarya.
Żubryn, wś, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl. od Suwałk 8 w., ma 19 dm., 140 mk. W 1827 r. było 27 dm., 150 mk.
Żubrynek, wś, pow. suwalski, gm. Koniecbór, par. Raczki, odl. od Suwałk 11 w., ma 21 dm., 155 mk. W 1827 r. było 10 dm., 66 mk.
Żubryszki, pow. władysławowski, ob. Zubryszki. W 1827 r. 8 dm., 76 mk.
Żubrze-Głowy, rzeczka, wypływała z jez. Puste-Kubajcowe i stanowiła granicę puszczy mereckiej (ob. Rewizya puszcz w. ks. lit. z r. 1559).
Żuchowo, dobra, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Trofimówka, o 33 w. od Sokółki, własność Żyryckich, 139½ dzies. (6½ lasu, 3 nieuż.).
Żuki 1.) wś, pow. białostocki, w 1 okr. pol., gm. Zabłudów, o 15 w. od Białegostoku, 282 dzies. ziemi włośc. (47 łąk i pastw., 26 nieuż.). 2.) Ż., wś, pow. białostocki, w 3 okr. pol., gm. Krypno, o 35 w. od Białegostoku, 65 dzies. ziemi włośc. 3.) Ż., wś i dobra, pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 1 okr. pol., gm. Dubiażyn, o 21 w. od Bielska. Wś ma 151 dzies. (42 łąk i pastw. i 5 nieuż.) i 111 dzies. ziemi włośc. (40 łąk i pastw.), dobra zaś, własność Żełtuchinych (dawniej Ejsymontów), 357 dzies., (10 łąk i pastw., 65 lasu, 7 nieuż.). 4.) Ż., okolica, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Żydomla, o 24 w. od Grodna, 49½ dzies. (4 łąk i pastw., ½ nieuż.). 5.) Ż., osada przy wsi Rudziec, pow. kobryński, w 3 okr. pol., gm. Horodziec, o 28 w. od Kobrynia. 6.) Ż., wś, pow. poniewieski, w 3 okr. pol., o 30 w. od Poniewieża. 7.) Ż., chutor, pow. słonimski, w 4 okr. pol., gm. Kozłowszczyzna, o 35 w. od Słonima, 6 dzies. 8.) Ż., wś i uroczysko nad stawem, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Nowa Wola, o 7 w. od Sokółki. Wś ma 205½ dzies. ziemi włośc. (62 łąk i past., 27½ nieuż.); uroczyska Ż. i Serbowce 89½ dzies. (6½ lasu, 1 nieuż.) należą do kilku właścicieli. Wś zbudowana w pięknem położeniu dokoła stawu, otoczona jest wzgórzami i lasami. Młyn wodny na strudze wypływającej ze stawu. […]
Żukiewicze 1.) al. Żukowicze, wś włośc. i dobra, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Hornica, o 13 w. od Grodna. Wś wraz z chutorem Ż. Poniemuń ma 534 dzies. ziemi włośc. (10 łąk i past., 16 lasu, 15 nieuż.); dobra, własność Kunachowiczów, mają 330 dzies. (50 łąk i pastw., 38½ lasu, 9½ nieuż.). Tyzenhauz wzniósł tu wspaniały zamek dla Stanisława Augusta na letnią rezydencyę. Budowla ta w bieżącym stuleciu popadła w ruinę i została rozebraną. 2.) Ż. Poniemuń, dwa chutory, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Hornica, o 13 w. od Grodna. Jeden należy do wsi Żukiewicze, drugi, własność Nekrasowych, ma 118 dzies. (18 łąk i past., 24 lasu, 11 nieuż.). Porów. Poniemuń 4). 3.) Ż., wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Brzostowica Mała, o 40 w. od Grodna, ma z osadą Koszary 335 dzies. ziemi włośc. (95 łąk i past., 5 nieuż.) oraz; 12½ dzies. należących o Zaleskich. 4.) Ż., wś, tamże, o 49 w. od Grodna, 212 dzies. ziemi włośc. 5.) Ż., okolica, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Indura, o 36 w. od Grodna. 186 dzies. (17 łąk i pastw.). 6.) Ż., osada przy wsi Kordziki, i dobra, pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. bohorodzicka, o 35 w. od Grodna. Osada ma 7 dzies.; dobra, własność Zaleskich. 118 dzies. (9 łąk i past., 8 nieuż.). 7.) Ż., chutor, pow. wołkowyski, w 2 okr. pol., gm. Porozowo, o 30 w. od Wołkowyska, przy wsi Deszkowce. J. Krz.
Żukle al. Pilwa, wś nad rzką b. n., dopł. Niemna, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 43 w., ma 12 dm., 108 mk. W 1827 r. było 11 dm., 102 mk. Wchodziła w skład dóbr Freda Dolna.
Żukowicze 1.) pow. grodzieński, ob. Żukiewicze. […]
Żułbudzie al. Zułbudzie and Żulbudzie, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 29 w., ma 6 dm., 43 mk.
Żurany, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. od Maryampola 33 w., ma 24 dm., 263 mk. W 1827 r. było 19 dm., 183 mk.
Żurobice, pow. bielski. gub. grodz. Kurhan, wysoki na 2 arsz.
Żury 1.) wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. od Władysławowa 25 w., leży przy granicy od Prus, ma 52 dm., 437 mk., 49 os., 1486 mr. Wchodziła w skład dóbr Kidule. W 1827 r. było 41 dm., 306 mk. 2.) Ż., wś nad jeziorem t. n., pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Szumsk, odl. od Wyłkowyszek 25 w., posiada szkołę początkową, 34 dm., 247 mk. W 1827 r. było 13 dm., 116 mk., par. Wyłkowyszki. 3.) Ż. Sadkowo, ob. Sadkowo 3).
Żuwinta, jezioro, w pow. maryampolskim, jedno z większych w tych stronach, długie 6 wiorst, szerokie do 2 w., leży na płn. od jez. Simno, na płd.-wschód od jez. Amalwa. Ma 7•5 wiorst kwadr. obszaru, wedle innego obliczenia 650 mr. Głębokości sięga 36 st. Zajmowało dawniej zapewne znacznie większy obszar, wynoszący kilkadziesiąt wiorst kwadr. Obecnie są to rozległe błota, w. Buchciańskie, ciągnące się na płd.-zach., zachód, północ i płn.-wschód, przez które przepływa rzeczka Dawina, łącząca jez. Ż. z jez. Amalwa. Brzeg zachodni błota wznies. 258 st. npm. Obszar ich wynosi do 20000 mr. Lasy pokrywające błota stanowią obręb zw. Żuwinta al. Luliszki, wchodzący w skład leśnictwa maryampolskiego. Niegdyś należały do ekonomii olickiej. Br. Ch.
Żuwinta, fol., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, odl. od Maryampola na płn.-wschód o 53 w., ma 3 dm., 29 mk. W r. 1890 fol. Ż. al. Nadróbki al. Zaścianek Pogiermoń, w r. 1873 oddzielony od dóbr Pogiermoń, rozl. mr. 379: gr. or. i ogr. mr. 289, łąk mr. 62, pastw. mr. 8, lasu mr. 16, nieuż. mr. 4; bud. drew. 5; płodozm. 9-pol.
Żuwinty, wś na płd. brzegu jez. Żuwinta, pow. kalwaryjski, gm. Krasna, par. Simno, odl. od Kalwaryi 30 w., ma 43 dm., 377 mk. W 1827 r. było 32 dm., 246 mk. Niegdyś Ż. stanowiły klucz dóbr ekonomii olickiej.
Żwikiele 1.) wś, pow. suwalski, gm. Sejwy, par. Puńsk, odl. od Suwałk 26 w., ma 40 dm., 330 mk. W 1827 r. było 16 dm., 104 mk. 2.) Ż., ob. Zwikiele.
Żwikinie, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. od Władysławowa 33 w., ma 3 dm., 30 mk. W 1827 r. było 2 dm., 22 mk.
Żydaczów, miasto. W dok. z r. 1431 Ziemowit ks. mazowiecki i ruski. tytułuje się też „dominus Ziidaczeviensis“ (Kod. maz., 188). Według lustracyi z r. 1565 „jego m. pan Mikołaj Ligesa, kaszt. czechowski okazał na warszawskiem sejmie… summy stare zapisane in fortalitio Zidaczow, oppido et villis ad eum pertinentibus“ i ztąd król oddał mu w dożywocie to starostwo. Zaś Jaćwięgi i Dworzyszcza, dziedziny, puste w tym starostwie posiadał Szczęsny Chodorowski, za przywilejem wieczności na sejmie warszawskim mu danym.
Żydkiejmy, ob. Szytkiejmy.
Żydomla, rzeczka, w pow. grodzieńskim, dopływ rz. Pyrry (pr. dopł. Kotry).
Żydomla, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Żydomla, o 17 w. od Grodna, ma 30 dm., 348 mk., zarząd gminy, cerkiew paraf., kaplicę, szkołę ludową, 351 dzies. ziemi włościańskiej i 32 cerkiewnej. Dawniej własność Łopatyńskich. Parafia praw., dekanatu (błagoczynia) grodzieńskiego, 2045 wiernych. Gmina, położona w środkowej części powiatu, graniczy od płn. z gm. Wiercieliszki i Jeziory, od wschodu z gm. Skidel, od płd. i zachodu przez Niemen z gm. Łunna, Łasza i Hornica, obejmuje 43 miejscowości, mające 375 dm. włościańskich (obok 208 należących do innych stanów), 4376 mk. włościan, posiadających 5760 dzies. (4558 roli). Oprócz tego w obrębie gminy znajduje się 5025 dzies. większej posiadłości (3429 roli) i 158 (120 roli) ziemi cerkiewnej. T. Narbut (Dzieje litewskie, t. VIII, str. 490 w przyp.) utrzymuje, że Aleksander Jagiellończyk, nienawidzący zawsze żydów, postanowił ich wydalić z Litwy a właściwie przesiedlić do pustych okolic na Zadnieprzu. Czynność miano rozpocząć od pow. grodzieńskiego, w tym celu w 1506 r. śród lata spędzono wszystkich żydów z całego powiatu na jedno miejsce, gdzie rozbito obszerny obóz. Tam czyniono ich popis i kiedy już mieli wychodzić w drogę, król umarł a rzeczy zostały po dawnemu. Wieśniacy to obozowisko nazwali Żydom Licho, od czego poszła nazwa wsi w tem miejscu założonej. Etymologia ta, jak i wszystkie jej podobne, niema najmniejszej podstawy naukowej.
Żydowiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. od Maryampola 23 w., ma 4 dm., 15 mk.
Żydowszczyzna, wś nad Niemnem, pow. grodzieński, w. 1 okr. pol., gm. Wiercieliszki, o 5 w. od Grodna, 352 dzies. ziemi włośc.
Żydy 1.) niem. Sieden, wś, pow. łecki, st. p. Pissanitzen. 2.) Ż., niem. Sidden, posiadłość, pow. oleckowski, st. p. Czychen.
Żygowizna, os., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. od Władysławowa 41 w., ma 1 dm., 13 mk. Wchodziła w skład dóbr rzad. Leśnictwo. W 1827 r. 1 dm., 16 mk., par. Sapieżyszki.
Żyle Małe and Wielkie, także niekiedy Stare and Nowe, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi, odl. o 31 w. od Władysławowa. Ż. Wielkie mają 18 dm., 115 mk., Ż. Małe 4 dm., 31 mk. W ogóle 424 mr. obszaru. W r. 1827 było 11 dm., 92 mk. Wchodziły w skład dóbr Kidule. A. Jel.
Żylicze 1.) wś, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 4 okr. pol., gm. Kamieniec Litewski, o 29 w. od Brześcia, 312 dzies. ziemi włośc. (51 łąk i pastw., 3 nieuż.). 2.) Ż., dawniej Suszczewo, wś, pow. grodzieński, w 1 okr. pol., gm. Hornica, o 7 w. od Grodna, 194 dzies. ziemi włośc. Pomiędzy wsiami Ż. i Sławicze, na lew. brzegu Niemna horodyszcze okrągłe, powierzchnia którego zarosła lasem ma 500 saż. w obwodzie. Z trzech stron otoczone jest rowem i wałem, z czwartej (wschodniej) przytyka do Niemna. Długość rowu 455 saż., szerokość 5 saż., długość wału 505 saż. Wjazd od strony zachodniej. Należała niegdyś do wójtowstwa hornickiego ekon. grodzieńskiej. Według Piscowoj kn. w r. 1558 granice jej stanowiły: sioło Hornica, rz. Niemen i grunta sioła Biereha. „Tho siolo jest w szriedniem poliu nad rzeką Niemnem jedną polacią osadzone i ulica na pr. 8 polozona, domy thylem ku Niemnu, a gumna przeciw sobie“. Powinności tego sioła były: „Z wlok thego siola osadnych 16 placić powinni z każdej wlóki: czynszu po gr. 8, za gessi, kury, jayca y stacyą po gr. 6, za niewody po gr. 2, za wóz siana po gr. 3, a za odwóz po gr. 2, osady po gr. 30, za gwałty po gr. 10, za thloki po gr. 12, czyni z wlok thego siola osadnych płatu gotowego kop 19 gr. 28. A owsa beczek 16 a za odwóz owsa od każdej beczki po gr. 5, czini kop. 1 gr. 20. Thamsze przy thym sielie za sczianą boczną z jedne strone, a z drugiej strone y końcam w rzeke Niemen zostalo w zasczianku polia y zarosliami morg 30 gruntu podlego, z których czynszu w roku 61 placono, alie w r. 62 jest them siolu wszitkiemu bez platu na wypust przydane dlia thego, iss sianozeci, ani wypustów w swoim obrubie ni mają, a iss (by) wlok nie tak porucali (Pisc. kn., I, str. 503—5). Na początku XVII w., Ż. wraz z Bielewem, Polniewką i Lipnem wchodzi w skład majętności Jelna, którą Pacowie w r. 1627 cedowali Bazylemu Kopciowi, kasztelanowi nowogródzkiemu (M. Lit., Ks. Spr. Sąd., 241, f. 391). Włości te powracają w r. 1635 do dawnych właścicieli, gdy Jan Kazimierz Pac, wda miński, nabywa je od Jakuba Ogrodzińskiego, sekretarza JKM. (M. Litew., Ks. Zap.,. 111, f. 239; u Wolffa, Pacowie, str. 72). 3.) Ż., folw., pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Krynki, własność Mieczysława Wiriona, ma 225 dzies. (42 łąk i pastw., 52 lasu, 39 nieużytków). Niegdyś sioło Ż. al. Żiliczi Wielkie należało do wójtowstwa skrebliczkiego, ekon. grodzieńskiej. Według „Piscowoj knigi“ z r. 1558 graniczy z Małemi Żyliczami, siołem Sanników i puszczą Krińską oraz siołem Cziuymic (Ciujmicze). „Tho siolo jest w poliu szredniem nad rzeką Niethupą jedną polaczią osadzone y ulicza na pr. 6 polozona; domy thylem ku rzecze, a gumna przeciw sobie. Z wlók 10 powinni sluzycz sluzbe osoczniczką ku strozy puszczy Krińskiey piączią koni. A z wlók z barthnickich powinni sluzycz sluzbe barthnicką z puszczy Krińskiey w barczi JKMci. Ko themu siolowi przydano zasczianku w ostrowie za sczianą tylną pasni dworu Krińskiego morg 11 gruntu podlego, z kthorego placzić będą groszy 22 (t. I, str. 32-33). W tejże księdze (t. I, str. 561-2) czytamy: Żiliczi Wielkie zw. Strzeleckie, gdyż osadzeni tu kmiecie nieśli powinność strzelecką Królowi JMci. Należała do wójtowstwa „służebnego“ ekonomii grodzieńskiej. Graniczyła z siołem Nieczieczi i Małemi Żiliczami. „Tho siolo o 20 wlokach nad błotem Nieczicą osadzone y ulica pr. 7 polozona, domy tylem ku Niecziczi a gumna przeciw sobie“. Istniały też Ż. Małe, zw. Odzwierniczkie, które w r. 1558 należały do wójt. służebnego ekon. grodzieńskiej. Graniczyły z błotem Nieczieczą i siołem strzeleckim Wielkiemi Żyliczami. Tyłami domów zwrócone było do błota Nieczieczi. „W them siole odzwierniczkich wolnych włók 4, gruntu dobrego. U dworu JKMci służbe odzwierniczką służą, thedy zadnego czinszu z thych wlók placzic nie powinni do woli y łaski JKMci“ (Pisc. kn., I, str. 565). 4.) Ż., wś i fol., pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Łunna, o 33 w. od Grodna. Wś ma 482 dzies. ziemi włośc. (132 łąk i pastw., 9 nieuż.), fol. należy do dóbr Łunna, Maryi Komarowej i Józefa Romera. […]
Żyliny 1.) wś i os. leśn., pow. suwalski, gm. Kukowo, par. Bakałarzewo, odl. od Suwałk 8 w. Wś ma 16 dm., 118 mk.; os. leś. 1 dm., 21 mk. W 1827 r. było 5 dm., 29 mk. 2.) Ż., wś nad kanałem augustowskim, pow. augustowski, gm. Szczebro Olszanka, par. Studzieniczna, odl. od Augustowa 15 w., ma 6 dm., 54 mk. W 1827 r. było 3 dm., 20 mk. Dawniej zwała się Wnukowszczyzna.
Żyliszki, wś, pow. sejneński, gm. i par. Świętojeziory, ma 5 os., 125 mr. Należała do fol. Prepunty. W 1827 r. 2 dm., 36 mk.
Żylwa, os., pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. od Sejn 47 w.
Żynie al. Zynie, wś, pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. od Wyłkowyszek 11 w., ma 20 dm., 287 mk., 20 os., 766 mr. W 1827 r. było 20 dm., 162 mk. Wchodziła w skład dóbr Rumaki.
Żyrnie, wś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. od Władysławowa 28 w., ma 5 dm., 78 mk., 8 os., 181 mr. Wchodziła w skład dóbr Giełgudyszki Dolne. W 1827 5 dm., 80 mk.
Żyrwiny, wś i fol., pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. Puńsk, odl. od Suwałk 21 w. Wś ma 14 dm., 133 mk., fol. 2 dm., 9 mk. W 1827 r. było 12 dm., 62 mk.
Żytkiejmy, ob. Szytkiejmy.
Żytorodź, dobra, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Indura, o 27 w. od Grodna, własność Kozłowskich, mają wraz z Indurą 1000 dzies. (27 łąk i pastw., 45 lasu, 18 nieuż.).
Żytowiszki Nowe, wś i fol., pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Preny, odl. od Maryampola 41 w. Wś ma 4 dm., 40 mk.; folw. 5 dm., 55 mk. W 1827 r. 3 dm., 14 mk. Wchodziły w skład dóbr rząd. Preny.
Żywa Woda 1.) wś nad rz. Hańczą, pow. suwalski, gm. Jeleniewo, par. Suwałki (odl. 9 w.). Leży na płn. od Suwałk. Jestto jeden z najwynioślejszych punktów wyżyny pojezierza, na której mieści się pow. suwalski. Podczas gdy Suwałki wznoszą się na 830 stóp nad poziom morza, tu wzniesienie sięga 954 stóp, w górze zaś Krzemieniucha do 1000 st. i utrzymuje się w tej mierze na całym pasie ku Przerośli i Wiżajnom, obniżając się w kierunku płn.-wschodnim i płd.-zachodnim. Wś ma 43 dm., 330 mk., 1235 mr. obszaru. Gleba kamienista. Brak wody i łąk. W r. 1827 było 33 dm., 195 mk. 2.) Ż., wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. od Maryampola 22 w., ma 40 dm., 251 mk. W 1827 r. było 9 dm., 120 mk., par. Preny. Br. Ch.
Żywulciszki al. Żywulczgszki, fol. nad rz. Niemnem, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Lejpuny, odl. od Sejn 46 w., ma 2 dm., 35 mk. W r. 1827 było 3 dm., 33 mk., par. Sereje. W r. 1896 fol. Ż. rozl. mr. 792: gr. or. i ogr. mr. 455, łąk mr. 23, past. mr. 10, lasu mr. 178, w odpadkach mr. 90, nieuż. mr. 37; bud. drew. 8, las nieurządzony, młyn wodny. Do fol. przedtem należały: wś Karkliny os. 3, mr. 61; wś Szlapiki os. 4, mr. 140; wś Małgorzaty os. 6, mr. 331; wś Makaryszki os. 4, mr. 118.
Żywy, niem. Siewen, wś, pow. węgoborski, st. p. Kruglauken. Wymieniona w dok. z r. 1554. Por. Neu-Freudenthal.
English 
Polski 
