Ścibowo 1.) wś, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl. od Suwałk 15 w., ma 7 dm., 83 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kadaryszki. 2.) Ś., wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. od Kalwaryi 8 w., ma 24 dm., 101 mk. 3.) Ś., pow. suwalski, gm. Andrzejewo, par. Lubowo, odl. od Suwałk 23 w., 2 dm., 15 mk. [Koło wsi Postawelek.]
Ściokła, wś, pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, odl. od Augustowa 20 w., ma, 9 dm., 72 mk.
Ślep’, niem Schloeppen, jezioro, pow. margrabowski (ob. Kętrz. O ludn. pol., str. 524). [Być może jez. Juchówko Małe, zwłaszcza że jest bezodpływowe, czyli „ślepe”; por.wś Szlepie]
Ślepsk, os. leś. i młyn nad rz. Gołką [Dziś Zelwianka.], pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. od Augustowa 5 w, os. młyn. 2 dm., 5 mk.; leś. os. 1 dm.
Ślibiny, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Władysławów, odl. od Wyłkowyszek 27 w., 16 dm., 175 mk. W 1827 r. było 20 dm., 178 mk.
Ślipsk, kol., pow. augustowski, gm. Szczebro Olszanka, par. Szczebra, odl. od Augustowa 14 w., 1 dm.; 3 mk.
Ślisze, wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Syntowty, odl. od Władysławowa 22 w., 6 dm.; 66 mk. W 1827 r. było 4 dm., 35 mk.
Śliwińska-Buda, wś włościańska, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka-Ruda, odl. od Władysławowa 36 w., ma 5 dm.; 39 mk. W 1827 r. było 3 dm., 24 mk., par. Sapieżyszki.
Śliznowizna, wś włościańska, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Syntowty, odl. od Władysławowa 14 w., ma 3 dm.; 31 mk. W 1827 r. było 3 dm., 22 mk., par. Władysławów.
Śmieciuchówka, wś, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Przerośl, odl. od Suwałki 15 w., ma 28 dm., 164 mk. W 1827 r. było 22 dm., 112mk.
Śmilgie 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol (odl. 11 w.), ma 16 dm., 157 mk. W 1827 r. 8 dm., 91 mk. 2.) S., wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki (odl. 6 w.), ma 18 dm., 121 mk. W 1827 r. 13 dm., 120 mk. 3.) Ś., wś u źródeł rzki Penty (dopł. Szeszupy), pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. 26 w. od Władysławowa, ma 19 dm., 187 mk. W 1827 r. 15 dm., 126 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. 4.) Ś., os., pow. władysławowski, gm. i par. Syntowty, odl. od Władysławowa 16 w., ma 3 dm., 25 mk.
Śniczany, wś, pow. sokólski, w 1 okr. pol., gm. Makowlany, o 7 w. od Sokółki.
Śpierśt 1.) wś na pol.-prus. Mazurach, pow. lecki, st. p. Lec; 910 ha, 120 dm., 576 mk. Jerzy Tiesel nadaje Maciejowi Polakowi 6 włók z 60, które sam posiada dziedzicznie we wsi S., celem założenia wsi na prawie chełm.; sołtysowi, przyznaje wolne rybołówstwo w jeziorze Ś., barcie, niższe sądownictwo i 3-ci fenyg wyższego, 12 lat wolności. Sołtys służyć winien na jednym koniu i z jednym człowiekiem, pożywienia zaś dostarczać będzie Jerzy i jego potomkowie. Dan w dzień N. P, M. Gromnicznej r. 1480. Tenże Jerzy sprzedaje w dobrach swych pod Ś. Piotrowi Bischob 4 włóki na prawie magdeburskiem. Dan w Leuenburgu r. 1482. Tenże sprzedaje Pawłowi Roszkowi pod Ś. 5 włók wolnych od czynszu i tłoki, na prawie magdeburskiem, ad utrumque sexum. Dan w Leuenburgu 1482 r. W Ś. Mieszkają r. 1645 sami Polacy. Ad. N.
Średnie (Serednie), wś, w pow. prużańskim, w 3 okr. pol., gm. michajłowska, o 8 w. od Prużany.
Świack […] 2.) wś, pow. sejneński, gm. i par. Berżniki, odl. od Sejn 8 w., ma 9 dm., 67 mk. W 1827 r. 5 dm., 42 mk. Br. Ch. [Także Świadek, dziś Świackie.]
Świackowszczyzna, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin, ob. Świack.
Światoszyn, folw. i dobra nad Niemnem, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń, odl. od Władysławowa 49 w., ma 78 mk. W 1827 r. 2 dm., 26 mk. Fol. Ś. rozl. mr. 1456: gr. or. i ogr. mr, 373, łąk mr. 187, past. mr, 74, lasu mr. 823, w odpadkach mr. 85, nieuż. mr. 140; bud. mur. 5, drewn. 9; płodozm. 4-pol., lasy nieurządzone, wiatrak. W skład dóbr poprzednio wchodziły wsi: Kruki os. 44, mr. 50; Jagieniszki os. 11, mr. 325; Juszki os. 2, mr. 80; Kulnie os. 3, mr. 94; Soboliszki os. 3, mr. 75; Norejki os. 4, mr. 180; Ejciuny os. 6, mr. 254; Pipliszki os. 10, mr. 79; Borowiszki os. 6, mr. 10; Bożyszki os. 2, mr. 80; Pojżdogi os. 3, mr. 125; os. Androniszki mr. 35; os. Raponiszki mr. 50; os, Ziemłówka mr. 29. Ś. gmina ma 5001 mk., 14,116 mr. obszaru. Należy do sądu gm. okr. IV w os. Lokajcie (16 ½ w.), st. p. Szaki. W skład gminy wchodzą: Androniszki, Antożele, Antubiszki, Bertule, Borowiszki, Bożyszki, Czerbiszki, Duleńczyszki, Ejciuny, Ejginy, Gieguże, Golonkowo, Gierdziuny, Iłgowo fol., Iłgowo Małe, Jagieniszki, Jakubańce, Juszki, Katele, Kłongie, Kmietyszki, Krejwie, Kretkompie, Kruki, Kulnie, Kumiecie, Lepołatele, Mieszkieluny, Misiuny – Hryncewicza, M.-Olszewskiego, Minkiszki, Morgowo, Morki, Norejki, Pamiątka, Pesel, Pipliszki, Pojeziorki, Pojżdogi, Połobie, Poniemoń, wś i fol., Potasze, Prościuny, Pujdaki, Puniszki, Raponiszki, Rymaniszki, Soboliszki, Sutki, Sutkiszki, Syberya, Światoszyn, Świrgały, Szoryszki, Terwidany, Tubiszki, Tucie, Twirbuty, Tyrmiany, Urlikis, Wedegilszki, Wojdgiry, Ziemłówka, Zygmontyszki, Żejmy, Żemajtele i Żukle. Br. Ch.
Świderek, wś, pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Augustów, odl. od Augustowa 10 w., ma 4 dm., 42 mk. W 1827 r. 5 dm., 28 mk.
Świdrówko, dwa folw. przy wsi Orzechówce, pow. oleckowski, 4 dm., 65 mk. [Niem.Schwiderowken, na wsch. od wsi Dunajek, dziś nie istnieje.]
Świdry 1.) wś, pow. oleckowski, st. pocz. Gąski; 50 dm., 252 mk., 542 ha. Ks. Olbracht nadaje Mikołajowi Zimmermann z Świdrów na prawie chełmińskiem 2 włóki w powiecie straduńskim, między Dzięgielami, Gąskami i Jabłonowem (czyli Kijowem). Dan w Królewcu r. 1563. 2.) Ś., wś, pow. lecki, st. p. Lec; 95 dm., 469 mk., 800 ha. Jerzy Krosta, ssta lecki, nadaje Wojtkowi Kostce 4 włóki sołeckie nad jeziorem Trad, między Pierkunowem, Pieczarkami i Śpierśtem, włókę za 33 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 40 włókach, 8 lat wolności. Ś. mają r. 1625 tylko polskich mieszkańców. 3.) Ś., wś, pow. jańsborski, st. p. Biała; 48 dm., 257 mk., 709 ha. Zygfryd Flach v. Schwarzburg, komtur baldzki, nadaje Stańkowi (Stanick), Mikołajowi, Andrzejowi, Stefanowi, Jakubowi, Janowi, Wojtkowi, Pawłowi, Mściszkowi, Janowi, Marcinowi na prawie magdeburskiem 40 włók w Ś. z obowiązkiem 2 służb zbrojnych. Dan w Piszu r. 1471. Tenże nadaje Mikołajowi Janowi na prawie magdeburskiem 8 włók nadwyżki w Ś. z sądownictwem wyższem i niższem. Dan w Baldze r. 1476. Ad. N.
Świdziłówka Nowa, wś, pow. sokólski, w 3 okr. pol., gm. Ostrów, o 32 w. od Sokółki.
Świdziszki, wś, pow. suwalski, gm. Maćkowo, par. Puńsk, odl. od Suwałk 25 w., ma 28 dm., 164 mk., os., 89 mr. Wchodziła w skład dóbr rząd. Maćkowo. [Nazwa utworzona zapewne od nazwiska właściciela.]
Świechy, wś, w gub. grodzieńskiej, ob. Korzeniówka.
Świecinówka, fol., pow. augustowski, gm. Łabno, par. Adamowicze, odl. od Augustowa 61 w., 1 dm.
Świencany, ob. Święciany.
Świerguszki, os., pow. sejneński, gm. i par. Pokrowsk, odl. od Sejn 30 w., ma 1 dm., 9 mk.
Świerniszka, os., pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Studzieniczna, odl. od Augustowa 9 w., 1 dm., 8 mk.
Świerniszki, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya, odl. od Kalwaryi 51 w.; wś ma 9 dm., 46 mk.; os. 1 dm., 5 mk. W 1821 r. 4 dm., 38 mk.
Święcajno, jezioro, ob. Świętajno.
Święciowiszki, os., pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampola 36 w., 1 dm., 5 mk. W 1827 r. 1 dm., 7 mk. Przebywał tu r. 1425 d. 28 września Władysław Jagiełło, chroniąc się w tych lasach przed zarazą (Kod. dypl. pol., II, 415).
Świętajno 1.) wś, pow. oleckowski, st. p. Dunajki, 174 dm., 762 mk., 1127 ha. Posiada kościół par. ewang.; odbywają się tu targi. S. al. Kowale, Dworackie, Herrndorf założono w r. 1554. W tym samym czasie zapewnie powstały także Dworackie i Herrndorf jako osady osobne, które w r. 1600 mają polskich mieszkanców. W Ś. mieszkają r. 1719 sami Polacy, i dziś w większej części także, ale już protestanci. Herrndorf dziś nieznany. Por. Kowale (t. IV, 506). 2.) Ś., wś, pow. szczycieński, st. p. Chochół Friedrichsfelde). 334 dm., 1594 mk., 1953 ha. 3.) Ś., leśn., tamże, w nadleśn. chocholskiem, 1 dm., 12 mk. 4.) Ś. al. Świętajny, wś, pow. ostródzki, st. p. Olsztynek; 14 dm., 80 mk., 201 ha. Ś. al. Świętany, Swenttene istniały już 1448 r. i były w posiadaniu Jakusza. Ad. N.
Święte 1.) Swiatoje, błoto, w pow. grodzieńskim, 15 w. długie, 6 w. szerokie. […]
Święte-Miejsce 1.) al. Bartny Borek, os. we wsi Bartniki, pow. przasnyski, gm. Karwacz, par. Przasnysz (odl. o 6 w.), ma kaplicę, karczmę, 2 dm., 25 mk., 19 mr. W 1827 r. 1 dm., 15 mk. Ludność okoliczna uważa to miejsce za święte. 2.) Ś.-M., tak lud okoliczny nazywa polankę wśród lasów sosnowych, nad brzegiem rz. Rospudy, tuż przy ujściu do niej wód jeziora Jałowe, w pow. suwalskim Według podania, lat kilkanaście temu, dziewczynie pasącej bydło ukazała się tu, na odosobnionym dębie, Najśw. Panna. Na wieść cudzie tłumy pobożnych zaczęły odwiedza to ustronie. Gajowy rozgniewany, iż przychodnie niszczą drzewka i wydeptują łąki, ściął ów dąb i wrzucił do rzeki. Lecz pomimo silnego prądu rozłożyste konary leżały nieruchomie, dopóki lud, uważając to za nowy dowód cudu, nie wyjął ze czcią i nie spalił. Na pniu świętego dębu, dotychczas widocznym postawiono krzyż, a lud corocznie w dniu św. Jana licznie się tu zgromadza. M. R. Witan.
Święto Jeziory, wś i fol., pow. sejneński, gm. i par. Św.-Jeziory, o 3 w. na płd.-zachód od jez. Duś, o 30 w. od Sejn, posiada kościół par. drewniany, szkołę początk., urz. gminny, 41 dm., 300 mk. W 1827 r. było 37 dm., 271 mk. Na obszarze folw. małe jeziorko. W 1887 r. fol. Św.-Jeziory rozl. mr. 1503: gr. or. i ogr. mr. 592, łąk mr. 238, pastw. mr. 125, lasu mr. 222, w odpadkach mr. 135, przestrzenie sporne mr. 90, nieuż. mr. 51; bud. mur. 4, z drzewa 6; gospodarstwo 4-polowe, las nieurządzony, pokłady wapna i torfu. S. leżą na krańcu dawnego leśnictwa przełomskiego i zapewne były pierwotnie wsią królewską. W XVIII w. dobra S. składały się z miasteczka t. n. oraz 29 wsi i folw. Należały tytułem zastawu do ks. Dominika Radziwiłła, po nim przeszły na córkę ks. Stefanię Radziwiłłównę. Następnie w drodze procesu, na mocy patentu donacyjnego króla pruskiego z r. 1783, wyrokiem sądu najwyższej instancyi Król. Polskiego z r. 1824, przysądzone Mikołajowi Myszkowskiemu; Do r. 1863 zostawały w ręku Myszkowskich. Następnie rozpadły się na kilkanaście części. Fol. B. przeszedł na własność Mendla Buraka. Kościół i parafią erygowali około 1605 r. Radziwiłłowie. Św.-Jeziory par., dek. sejneński (dawniej łoździejski), 4041 dusz. Św.-Jeziory gm., ma 24063 mr., 6879 mk., sąd gm. okr. II i st. p. w os. Łoździeje (o 8 w.). W gminie: 2 gorzelnie, 2 młyny, cegielnia i wiatrak. W skład gm. wchodzą: Awiżańce, Bobry wś i fol., Bojaryszki, Bokszyszki wś i fol., Buda, Buteluny, Dzikowizna, Gębaszyn, Girajcie wś i fol. Girajtele, Gorciszki, Grykapól, Jachta, Janówka, Jeziorelki, Juryzdyka, Juszkowce, Kamionka, Kiercieliszki, Komisarowka, Krejsa, Kurdymokszty, Marcinkowizna, Mikicie, Modzeliszki, Morgi, Niemajuny, Nowosady, Ogarynie, Paciogrynda, Piotrowicze, Pobalinie, Ponary wś i fol., Ponary-Buchta, Popiecze, Prepunty, Rymieć, Sokółka, Starościszki, Stejderyszki, Strajgi, Szyłańce, Sławanty, Świętojeziory, Trejzy, Tejzenniki, Uliszki, Wierstominy i Zaliszki. Br. Ch.
Świętojanka, rzeczka, nazwa Białej Hańczy.
Świętojańsk 1.) Wołowicza and Ś. Romanowicza, wś przy ujściu Hańczy Białej do Niemna, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin, odl. od Augustowa 74 w., ma 11 dm., 80 mk. W 1827 r. są dwie części: I ma 3 dm., 19 mk., II-ga 5 dm., 28 mk. 2.) Ś., wś, pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn 38 w., ma 5 dm., 26 mk. W 1827 r. było 4 dm., 18 mk.
Świętojańsk, uroczysko, pow. grodzieński, w 5 okr. pol., gm. Sobolany, o 24 w. od Grodna.
Świętupia, rzeczka, prawy dopływ Jesi (dopł. Niemna), uchodzi pod Wejwerami, w pow. maryampolskim.
Świętyszki al. Święciszki, wś, pow. suwalski, gm. Andrzejów [Andrzejewo], par. Puńsk, odl. od Suwałk 24 w., ma 6 dm., 52 mk. W 1827 r. 4 dm., 24 mk., par. Kalwarya.
Świnia Góra al. Starynkca, uroczysko, pow. sokólski, w 2 okr. pol., gm. Nowowola, o 14 w. od Sokółki.
Świnny Bród, uroczysko, pow. białostocki, w 1 okr. pol., gm. Gródek, o 23 w. od Białegostoku.
Świrnowiecie 1.) wś, pow. maryampolski. gm. Kwieciszki, par. Maryampol (odl. 10 w.), ma 3 dm., 33 mk. W 1827 r. 2 dm., 28 mk. 2.) Ś., pow. maryampolski, gm. i par. Szumsk, odl. od Maryampola 5 w., ma 3 dm., 40 mk. W 1827 r. 3 dm., 36 mk.
Świsłocz 1.) rzeka w gub. grodzieńskiej, lewy dopł. Niemna. Bierze początek z błota pod mkiem Świsłoczą (w pow. wołkowyskim), płynie z początku w kierunku płd.-zach. do wsi Łukowicz, zkąd zwraca się na płn., przepływa w tym kierunku przez pow. grodzieński i powyżej wsi Świsłoczy, pod wsią Sinoki, uchodzi do Niemna. Długa około 110 w.; szeroka w górnym biegu od 1½ do 6 sąż., w dolnym od 5 do 8, a przy ujściu do 12 sąż., głębokość dochodzi od 2-2½ stóp; bieg ma bystry, brzegi niskie i często błotniste; płynie śród szerokiej doliny, ograniczonej dość znacznemi wyniosłościami; na wiosnę rozlewa na przestrzeni od ½ do 2 w., a w niektórych miejscowościach do 7 w. Z powodu krętego biegu niezdatna do żeglugi; spław odbywa się podczas przyboru wiosennego, lecz nie corocznie. Od praw. brzegu przybiera: Rudawkę, Kuklankę z Kwaterką, Brzostowiczankę z Brzostówką, Warecię z Werejką i Pepłę al. Pepelnią; od lew. zaś brzegu: Jałówkę z Istoczanką, Kołodzieżankę z Werbelą, Nietupę z Krynką, Usnarz, Odłę z Wiszniówką i Jeryłówką, Łaszankę z Lipówką, Bojarką i Indurką. 2.) Ś., rzeka w gub. mińskiej, prawy dopływ Berezyny dnieprowej. Zaczyna się w płn. części pow. mińskiego, o 1 milę od mka Dubrowy, za wsią Szopowały (Szypowały), w gm. Zasław, ze wzgórzy stanowiących dział wodny pomiędzy rzekami płynącemi do morza Czarnego i Bałtyckiego, z których bierze początek i rz. Usza (lewy dopł. Berezyny niemnowej). S. początkowo płynie bystro wzgórzystemi miejscowościami w kierunku północnym, aż do wsi Wiekszycy, tu zbliżywszy się do linii dr. żel. lipawo-romeńskiej zwraca się na wschód i przeciąwszy za fol. Hanusin tor drogi, płynie równolegle do niej pod wś Woronki, gdzie od lew. brzegu przyjąwszy rzkę Moczynę, płynie ku Zasławiowi i tu zasila się z prawej strony rzką Czernicą. Za Zasławiem wkracza w miejscowość bardziej nizinną, lesistą, i za fol. Hanulin ma pierwszy młyn na rozlewie; o 4 w. poniżej przybiera od praw. brzegu Ratomkę a od lewego Wiaczę. Pod wsią Bancerowszczyzną obraca pytle i folusze; pod wsią Borową młyn. W Mińsku Ś., zatamowana trzema groblami: na Niskim Rynku, pod Kisterem i na przedmieściu Lachówce, podczas przyborów wiosennych często wyrządza szkody miastu. Bezpośrednio za Mińskiem Ś., przeciąwszy tor drogi żel. mosk.-brzeskiej, obraca duże młyny z pytlami i foluszami w osadzie Sierebranka; dalej tocząc swe wody w zwrotach gwałtownych i przyjąwszy z lewej strony rz. Ślepnię ze słobodą Archirejską, pod wsią Nowy-Dwór przecina gościniec poczt. mińsko-ihumeński i obraca młyny pytlowe; za fol. Sydalin, wkroczywszy w pow. ihumeński, zwraca się kręto na lewo ku Koroliszczewiczom, przecina znowu tenże gościniec i zwróciwszy się na prawo ku wsi Sieniło, przecina po raz trzeci gośc. mińsko-ihumeński, potem płynąc w kierunku płd. ku wsi Michanowicze zbliża się znowu do pow. mińskiego, stanowiąc granicę na przestrzeni 5 w. aż do fol. Łysowszczyzna, o 5 w. poniżej obraca wielkie młyny pytlowe za wsią Lesznica, a o 1 milę dalej wielki młyn pytlowy pod Zazierzem; w tem miejscu S., przeciąwszy gośc. wojenno-komunikacyjny ihumeński, płynie ku wsi Korowajewo (młyn na rozlewie), dalej zwraca się na płn. ku Dukorze (pytle i folusze), poczem zmieniając kierunek na bardziej wschodni, płynie około wsi: Żurawki, Turzec; w okolicy Pudziek, pod wsią Słobodą, rozlewa się w jezioro i obraca młyn; pod wsią Turyń młyny i folusze; 5 wiorst poniżej przyjmuje z lewej strony rz. Wołmę pod wsią Międzyrzyrzecze, i zwróciwszy się gwałtownie na płd. pod mko Puchowicze, zasila się tu od praw. brzegu rz. Citewką. O 9 w. za Puchowiczami dopływa do Ś. z lew. strony rz. Bołocza, pod wsią Berleż (Berłaż, przystań) z prawej str. rzka Błuza, a o 3 w. dalej rz. Talka naprzeciwko wsi Orzeszkowicze. Od Orzeszkowicz Ś. przybierając znowu kierunek wschodni, płynie ku mku Łapicze i na tej przestrzeni zasila się od lew. brzegu rzkami: Kamionką, Młynkiem i Celanką, a pod Łapicami rz. Żarnówką. Od zaśc. Żużlanka Ś., zasiliwszy się od praw. brzegu rzką Zużlanką, rozszerza znacznie swe koryto i w zakrętach nieustannych dopływa do Zborska (Izborska), a pod wsią Wiazy rozlana w jezioro obraca młyny; o 4 w. poniżej przyjmuje z prawej strony rz. Sinicę i odtąd na przestrzeni 15 w., stanowiąc granicę pomiędzy pow.: ihumeńskim i bobrujskim, zasila się od lew. brzegu rzkami Orczą i Zawiszynką; o 3 w. poniżej wsi Chołuj wkracza w pow. bobrujski i ubiegłszy w kierunku wsch. około 7 w. przyjmuje z lewej strony rz. Pociechę i o 3 w. poniżej zatoczywszy koło na płd., pod mkiem Świsłocz wpada do Berezyny. Długość biegu około 250 w. Spławna na przestrzeni 70 w. od wsi Berłeż. Dolina Ś. wąska, bagnista i ściśnięta wzgórzami, stopniowo rozszerza się w miarę zbliżania się do ujścia i dochodzi do szerokości 1 wiorsty. Ś. nadzwyczaj kręta i bystra, dno ma nierówne, wiele jest głębokich wirów czyli jam, a między Bancerowszczyzną i Krupcami, o 7 w. powyżej Mińska, znajduje się odmęt, zwany Bobrowszczyzną, którego głębokość niezmierna; jest to prawdopodobnie źródło, otwór którego zagłębia się ukośnie pod powierzchnią ziemi. Na łąkach nadbrzeżnych znajduje się wiele krynic al. źródeł, jako też trzęsawisk; wszystkie one zarosłe zielenieją trawą i w zimie nie zamarzają. W Krupcach nad podobnem źródłem wznosi się cerkiew, a woda źródlana uchodzi u okolicznych włościan za lekarstwo na oczy i chętnie przez nich jest używaną. Łąki nad Ś, odznaczają się szczególną dobrocią i prawie wszędzie są dwukośne. Brzegi od źródeł aż do ujścia są gęsto zasiedlone. Szerokość rzeki rozmaita. W górnym biegu, w pow. mińskim płynie wąskiem, głębokiem, bystrem korytem. W Mińsku szeroka do 8-10 sąż., pod Puchowiczami i Łapiczami od 12-15 sąż., a pod mkiem Świsłoczą u ujścia przeszło 20 sąż. Mostów na Ś. jest wiele, mianowicie: 3 powyżej Zasławia; poniżej zaś jest ich 20 ważniejszych, mianowicie: w Zasławiu, Bancerowszczyźnie, Borowej, 4 w Mińsku, w Nowym-Dworze, Koroliszczewiczach, Sienile, Iwanowszczyznie, Piaskach, Lesznicy, Zazierzu, Korowajewie, Dukorze, Turcu, Słobodzie Pudzickiej, Turyniu, Międzyrzeczu, Puchowiczach, Wiazach i Świsłoczy. Promy urządzone są: w Puchowiczach, Łapiczach i Chołuju. Mosty w ogóle liche, z wyjątkiem mostów w Mińsku i w Zazierzu na trakcie wojenno-komunikacyjnym. Ś. pomimo licznych zakrętów mogłaby być spławną, poczynając od Mińska, gdyby nie liczne mosty i groble, a wtedy znaczenie rzeki byłoby nader ważnem dla miejscowości przez które przepływa. Z powodu tam spław zaczyna się zaledwo za Puchowiczami, od wsi Berłeż, zkąd na drobnych łodziach przewozi się do Świsłoczy dziegieć, smoła, terpentyna, rogóżki lipowe, kamienie i spławia się drzewo towarowe w małych płytach (tratwach); dalej zaś w skutek tamy przy młynie przedmioty spławiane transportują się ku Berezynie na wozach, na przestrzeni 1 w. Składy drzewa towarowego zwykle w zimie przygotowują się na spław wiosenny: w Błuży i Międzyrzeczu. Jakkolwiek w ostatniem dwudziestoleciu przetrzebiono wszędy lasy, puszcze jednak nad Świsłoczą: łapickie (skarbowe), chołujskie i żarnowskie (po Zawiszy, hr. L. Krasińskiego), świsłockie (Niezabitowskiego) i in., dostarczają dużo drzewa różnego i klepki dębowej na spław do Krzemienczuga. Począwszy od ujścia rzeki Talki jeszcze dotychczas na Świsłoczy są liczne gony bobrowe, a najobfitsze tonie na rybę zwaną wierozub w Nowych Włokach i pod Międzyrzeczem, o 6 w. powyżej Puchowicz. J. Krz.-A. Jel.
Świsłocz 1.) Górna and Dolna, dobra i fol., pow. grodzieński. Dobra Ś. Górna, własność hr. Krasińskich, z fol. Kwasówka, S. Dolna i Wandalinów 1334 dz. W r. 1558 w wójtow. hrajeńskiem włości dwom kwasowskiego, ekon. grodzieńskiej. We wsi było 34 włók gruntu dobrego, w tem 2 włóki na służbę odźwiernicką, 2 wł. wójtowskich, 2 strzeleckich i 28 na służbę ciągłą. Poddani mieli 116 wołów i 86 koni. Dochód czynił 18 kóp 23 gr. […]
Świsłoczany, wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Hołynka, o 69 w. od Grodna.
Świtkowo, folw., pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Brzostowica Mała, o 48 w. od Grodna.
English 
Polski 
