Akt znania z Augustowa, czyli w grupie raźniej

Nie zachowały się żadne metryki cywilne z Augustowa z lat 1808-1825, ani też żadne aneksy do aktów małżeństw z tejże gminy z tego samego okresu. Z tego powodu szczególnie cieszy fakt odkrycia aktu znania spisanego w Augustowie i włączonego do akt parafii Wigry.

Czym były akty znania? Były to urzędowe dokumenty wprowadzone w 1808 roku wraz z całym system prawnym opartym na Kodeksie Napoleona. Ówczesne przepisy prawa wymagały przedstawienia przed zawarciem małżeństwa odpisu aktu urodzenia (metryki), który stanowił podstawowy wówczas dokument identyfikujący osobę, uprawniający do podejmowania czynności prawnych, a w wypadku niemożności jego dostarczenia zarządzały konieczność sporządzenia aktu znania przez urzędnika stanu cywilnego na wniosek zainteresowanego. Brak metryki mógł być spowodowany nieodnotowaniem urodzenia w księgach metrykalnych, zniszczeniem ksiąg bądź trudnością jej uzyskania, spowodowaną znaczną odległością miejsca zamieszkania przyszłego małżonka od miejsca chrztu czy też koniecznością przekroczenia granicy między zaborami, tzw. kordonu, w celu jej pozyskania.

Przyjrzyjmy się teraz przykładowemu aktowi znania sporządzonemu w Augustowie, o którym mowa w pierwszym akapicie:

Działo się w mieście Jego Królewskiej Mości Augustowie stołecznym Powiatu Dąbrowskiego Departamencie Łomżyńskim dnia 2 grudnia 1809 o godzinie 3 po południu

Stosownie do dekretu Jego Królewskiej Mości Saskiego Księcia Warszawskiego z daty w Warszawie dnia 18 marca wedle artykułów 70 i 71 w Dzienniku Praw Dziesiątym przede mną Burmistrzem Miasta narodowego Augustowa stanęła osobiście Marianna niegdy Mateusza i żyjącej Elżbiety z Kowalewskich Pejków małżonków córka w mieście Olicie urodzona i tamże niegdy Jakubowi Pawłowiczowi zaślubiona i z tym że jako i matką żyjącą do wsi Słupia amtu parafii wigierskiej przybyła i od lat 18 tak z mężem jako i po zejściu w tejże wsi zamieszkała lat 40 wieku swego mająca wdowa dopraszała się nie mając potrzebnej do aktu ślubu metryki urodzenia swego i onej dla odległości miejsca i Kordonu Rosyjskiego wydostać nie mogąc [???] akt znania czyli wiadomości publicznej był wydany w którym to jest dwóch świadków dopełniając nakaz Prawa stawiła przede mną jako to uczciwych Walentego Surażyńskiego i Piotra Majsiewicza gospodarzów [we] wsi Słupia dobrze osiadłych mających lat wieku swego blisko 50, którzy to świadkowie osobiście stanąwszy takowe świadectwo przysięgą stwierdzić oświadczając że pomienioną Jakubową Pawłowiczową wdową przyznali iż ona dobrze jest im znajoma w mieście Olicie z niegdy Mateusza i żyjącej Elżbiety z Kowalewskich Pejków małżonków urodzona, niegdy Jakubowi Pawłowiczowi zaślubiona i z tymże jako i żyjąca matka do wsi Słupia przybyła w tejże wsi tak za życia męża jako i po zejściu lat 18 zamieszkała tak w sposobie życia swego jako i obyczajów żadnemu nie podlega podważeniu i takowe świadectwo podpisali Walenty Surażyński nieumiejętny pisma xxx Piotr Majsiewicz nieumiejętny pisma xxx Marianna Jakubowa Pawłowiczowa wdowa nieumiejętna pisma takowe świadectwo niżej podpisany Miasta Narodowego Burmistrz za wyżej wyrażoną Jakubową Pawłowiczową wdowę wydane przysiągłszy niniejszy Akt Znania czyli Wiadomości Publicznej wraz z Asesorem Miasta Augustowa pióro trzymającym podpisaliśmy Tomasz Michniewicz Burmistrz ręką własną Szymon Kazimierz Dmochowski ręką własną

Z akt znania Policji Augustowskiej wypisano i wydano Dmochowski Asesor

Takowy akt znania z godnie z prawem [???] zaświadczam Data w Augustowie dnia 3 grudnia 1809 Tadeusz Wołłowicz Notariusz Powiatu Dąbrowskiego

Sąd Pokoju Powiatu Dąbrowskiego niniejszy Akt Znania czyli Wiadomości Publicznej ze przedstawienia notariusza publicznego aprobuję – data w Augustowie dnia 3 grudnia 1809 roku M. Humnicki Podsędek Sądu Pokoju

Tutaj powodem wnioskowania o akt znania w zastępstwie metryki urodzenia była odległość obecnego miejsca zamieszkania Marianny Pawłowiczowej (wieś Słupia) od miejsca urodzenia (Olita) oraz konieczność przekroczenia granicy między zaborami w celu dotarcia do dysponenta ksiąg urodzonych w parafii Olita. Te powody bez wątpienia uzasadniały podjęcie decyzji o skorzystaniu z procedury sporządzenia aktu znania. Ten konkretny dokument sporządził burmistrz miasta Augustowa Tomasz Michniewicz ręką pisarza (asesora) Szymona Dmochowskiego. Następnie autentyczność dokumentu została potwierdzona notarialnie, a pełną moc prawną uzyskał po aprobacie Sądu Pokoju właściwego dla miejsca sporządzenia, czyli w tym wypadku Sąd Pokoju Powiatu Dąbrowskiego.

Co do drugiej części podtytułu, mimo słabej jakości dostępnego skanu, udało mi się samodzielnie odczytać znaczną część tekstu, ale nie całość. Dodatkowo, poprawki i nadpisy sprawiły, że odczytanie było utrudnione, a także w końcowej części zmieniające się style pisma (np. asesor, notariusz, podsędek). Niemniej jednak, w ostatecznej wersji, praktycznie cały dokument został skutecznie odczytany, głównie dzięki wspólnemu wysiłkowi grupy pasjonatów z JZI, a konkretnie byli to: Iwona Truszkowska, Grażyna Feltynowska, Zbyszek Mierzejewski oraz Marek Bartoszewicz. Serdeczne podziękowania należą się im wszystkim! Zawsze wierzyłem, że praca grupowa jest skuteczniejsza niż suma wysiłków jednostki, a sukces w odczytaniu tego dokumentu jest tego doskonałym przykładem.