Litera Ł

Łabenka, rz., dopływ Szczary z praw. strony, uchodzi poniżej Myszanki.

Łabędzie, jez., ob. Lebiedine, w półn. części pow. grodzieńskiego, między Kotrą a Pyrrą.

Łabętnik, wś i folw., pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Rajgród. Odl. 16 w. od Augustowa, ma 26 dm., 255 mk. W r. 1827 wś rząd., 22 dm., 131 mk.

Łabna 1.) al. Wincenta, rz. w pow. kolneńskim, poczyna się na granicy pow. szczuczyńskiego, płynie na zach. pod Kolno, stąd ku południowi i pod wsią Pastorczyk wpada z praw. brzegu do Skrody. Długa 11 wiorst. Połujański (w 1854 r.) powiada, że czasami trafiają się w niej bobry (Opis lasów I, 367). W XIII w. były tu liczne gony bobrowe; dotąd pod Kolnem jedno pole nosi na­z­wę Bobrowe pole. Por. Brzóski. 2.) Ł., rz. w pow. augustowskim. Syrokomla w „Monografii Niemna“ mówi, ze wpada z lew. brzegu do Niemna pod Ballą; przerzyna tu ona na dwoje kredową górę, tworząc rodzaj katarakty. Więc jest to rzeczka płynąca pod Wielką Ballą i na gruntach tej wsi wpadająca do Niemna na płn. m. Grodna. Co do na­z­wy rzeki, jest wieś Łabno nieco na płd. a na zach. Grodna, ale na mapach rzeki tam nie ma. J. Bliz.

Łabno 1.) wś i folw., pow. augustowski, gm. Łabno, par. Adamowicze, odl. 56 w. od Augustowa, 14 od Grodna, leży przy szosie grodzieńskiej, w okolicy kamienistej i wzgórzystej, ma 30 dm., 261 mk.; w 1827 r. wś rządowa 2 dm., 19 mk. Jest tu cerkiew paraf. pounicka. Dobra rządowe Ł. z przyległościami ogólnej rozległości w posiadłościach folwarcznych i włościańskich obejmowały mr. 72,300. W r. 1836 z ogólnych dóbr rządowych, dobra Ł. nadane zostały na prawach majoratu Aleksandrowi Swieczynowi, reszta zaś dóbr pod na­z­wą Adamowicze pozostała przy rządzie. Podług wiadomości z r. 1854 w skład majoratu Ł. wchodzą następujące realności: folw. Ł. mr. 1447, fol w Perstuń mr. 558, folw. Prolejki mr. 603, Jastrzębna mr. 617, grunta Prokopowicze i Eginty mr. 447, w osadach leśnych mr. 140, w odpadkach i lasach mr. 5281; razem mr. 9093; oraz wsie: Perstuń os. 32, z grun. mr. 488; Prolejka os. 27, z grun. mr. 365; Rakowicze os. 52, z grun. mr. 1117; Jastrzębna os. 91, z grun. 2520; Koniucha os. 59, z grun. mr. 1423; Bohatery Polne os. 51, z grun. mr. 1179; Bohatery Leśne os. 57; z grun. Mr. 667; Wołkusz os. 17, z grun. mr. 215; Bojary os. 24, z grun. mr. 323; Hanowicze os. 55, z grun. mr. 913; Hruszki os. 25, z grun. mr. 989; Komaszówka os. 6, z grun. mr. 212; Ogrodniki Łabno os. 24, z grun. mr. 926; Lichosielce os. 11, z grun. mr. 377; Markowce os. 37, z grun. mr. 1646; Naumowicze os. 58, z grun. mr. 1538; Nowosiołki os. 44, z grun. mr. 2285; Racicze os. 86, z grun. mr. 1768; Komisarowo os. 68, z grun. mr. 253. Dobra rządowe Adamowice składają się z łąk mr. 1501, w osadach leśnych mr. 303, w odpadkach leśnych 696, lasu mr. 14,800, folw. Starożyńce mr. 191, razem mr. 17491; oraz wsie: Adamowice Wielkie i Małe mr. 835, Czarniewo mr. 968, Czarnylas mr. 209, Dębowo mr. 344, Gałowicze mr. 375, Łosośna mr. 125, Jaminy mr. 751, Krasno mr. 339, Kuryanki mr. 1817, Lipowo mr. 3105, Mogielnica mr. 1305, Nowiki mr. 127, Puszkary mr. 632, Sołowieje mr. 721, Jarosiewicze mr. 443, Wrotki mr. 188, Łojki mr. 2058, Pieszczony mr. 153, Rudawka mr. 671, Kurzynice mr. 106, Starożyńce mr. 857, Skieblewo mr. 2236, Wólka mr. 525, Rynkowicze mr. 182, Zabielice mr. 305, Bielinko mr. 83, Bazanowicze mr. 1310, Pyszki mr. 426, Mićkiewicze mr. 729, Bohatyry Leśne mr. 1354, Osoczniki mr. 513, kol. Klonowa mr. 23; jeziora Głębokie, Mikłaszewo; wś Irycze, msto Lipsk, wsie Kruszki, Kadysz, Mikaszówka, Świack (ostatnich ośmiu attynencyj rozległość niewiadoma). Gmina Ł. ma 3072 mk., rozległości 17,746 mr., sąd gm. ok. III i st. p. os. Sopoćkinie o 21 w.; gorzelnie 2, kopalnie kredy, tartak, szkoły 2. W skład gm. wchodzą: Adamowicze Małe, Adamowicze Wielkie, Baranowicze, Bohatery Polne, Dmitrówka, Gołowicze, Karolin wś i folw., Koniuchy, Łabno, Łosośna, Mićkiewicze, Naumowice, Nowiki, Nowicki Borek, Nowosiołki, Podłabienie, Pyszki, Puszkary, Sołowieje, Swiecinówko-Myza, Tarusicze, Tarusicze robocze, Trycze i Wiktoryszki. Należało do ekonomii grodzieńskiej. Podług reg. pomiar. z r. 1558 było we dworze król. pod zabudowaniami 3 mr. 22 pr., sadu 2 mr., wypustu 2 mr. 12 pr., ogrodów 7 mr. 23 pr., pola ornego średniego 24 wł. 13 mr., sianożęci 3 wł. 11 mr., wypustów 2 wł. Było 24 ogrodników, z których każdy miał po 6 mr., razem 4 wł. 24 mr. Włość łabeńską składały wójtowstwa: pojatelskie, naumowickie, łososińskie j namejksowskie.

Łabno, wś nad rz. t. n., pow. kolneński, gm. Czerwone, par. Kolno; leży na wzgórzach piaszczystych pod samem Kolnem i stanowi prawie jego przedmieście. W części wsi zwanej Łabnieńskie Tyszki jest szkoła początkowa 1-klas. ogólna.

Łaboszyszki, wś, pow. wyłkowyski, odl. 15 w. od Wyłkowyszek, ma 4 dm., 33 mk.

Łacha, także Lacha, w języku flisów naszych i orylów znaczy odnogę rzeki, odrywającą się od głównego koryta i napowrót z niem łączącą się. „Wisła dwojaka, jedna samica, druga lacha, nowym co ciecze rowem. Łachą na­z­wa­no owę drugą drogę, Wiśliną odnogę“ (Klonowicz, Flis, E. 3). Ł. jestto więc wyboczenie rzeki ze swego koryta, które kępę oblewa. W taką łachę woda silnie rwie, atoli dla tratew jest ona niebezpieczną, bo nie ma pewności, czyli drugim końcem możnaby wpłynąć w główne koryto. Łachami w pow. tarnobrzeskim zowią pospolicie przez wylewy wód Sanu i Wisły poczynione wyrwy na polach i błoniach, w których pozostała woda, nie mając odpływu, przez dłuższy czas na powierzchni stoi. Pod tem na­z­wi­s­kiem rozumie także lud większe stojące Wody bez odpływu, nakształt małych jeziorek których kilka dotąd jeszcze np. w okolicy Antoniowa, w pow. tarnobrzeskim, jako w dawnym korycie Sanu istnieje. Por. Lacha i Zalaska. Br. G.

Łacha, 1.) wś, pow. pułtuski, gm. Zegrze, par. Popowo. W 1827 r. 13 dm., 88 mk. 2.) Ł., wś, pow. kolneński, gm. Turośl, par. Kolno. Leży śród błot nad jeziorem t. n., o 2 w. od granicy pruskiej. Ma 67 dm. i 2065 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. 58 dm., 410 mk. Por. Kolno, t. IV, 266. 3.) Ł.–Witoszyńska, folw. nad rz. Wisłą, pow. lipnowski, gm. i par. Szpetal, odl. o 25 w. od Lipna, ma szkołę początkową, 2 dm., 29 mk., 1 mr. gruntu.

Łacha, jezioro przy wsi t. n., w pow. kolneńskim, niedaleko granicy od Prus. Leży śród rozległych bagien i stanowi widocznie szczątek obszernego niegdyś jeziora. Łączy się z drugiem jeziorem t. n., o 3 w. na wschód śród bagien położonem. Bagna te i jeziora leżą na prawo od drogi ze wsi Kozioł nad rz. Pisią do wsi Leman na granicy od Prus. Jezioro Ł. ma około 100 mr. obszaru.

Ładyżyn, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje; odl. 21 w. od Sejn, ma 2 dm., 7 mk.

Łagiewniki, byli to mieszkańcy osad zajmujących się wyrobem łagwi, to jest naczyń z drzewa lub skóry, używanych do przechowywania i przenoszenia napoi w wiekach, w których wyrób i używanie szkła nie były jeszcze rozpowszechnione.

Łakinos, góra w pobliżu wsi Łakińskie, pod m. Kalwaryą i nad rz. Szeszupą położona, została usypana widocznie ręką ludzką, jako podstawa dla świątyni Perkunasa, którego tu czczono. Z tego powodu znajdowano tu niejednokrotnie wiele zabytków starożytnych.

Łakińskie al. Łakinos, nad rz. Szeszupą, folw., gm. Raudań, par. Kalwarya; odl. 6 w. od Kalwaryi, ma 3 dm., 38 mk. Leży w malowniczej okolicy w pobliżu góry Łakinos.

Łakome, Łakomno, niem. Lakommen, os., pow. magrabowski, nad granicą pow. łeckiego na prusko-pols. Mazurach, przez polskich osadników zamieszkana, st. p. Gąski. O pierwszem założeniu nic nie wiadomo; pierwotnie inne ta osada nosiła imię, nieznane. R. 1550 majątek ten był w posiadaniu Jana Guta z powiatu jańsborskiego. R. 1619 kupił go jakiś Łakomy, od którego przybrał na­z­wi­s­ko. [Na płd. od Kijewa, dziś nie istnieje.]

Łania, dawne na­z­wi­s­ko, dało początek na­z­wie: Łanięta (potomkowie Łani).

Łaniewicze, wś i folw., pow. suwalski, ob. Łanowicze.

Łankieliszki 1.) wś i folw., pow. wyłkowyski, gm. Olwita, par. Łankieliszki, odl. 10 w. od Wyłkowyszek. Posiadają kościół paraf. mur., założony w 1608 r. przez Jana Scypiona de Campo i Bartłomieja Berdowskiego; obecny z 1818 r. Ł. w 1827 r. miały 20 dm., 238 mk., były wsią, rząd.; obecnie mają 25 dm., 291 mk. Par. Ł. dek. wyłkowyski: 3100 dusz. 2.) Ł. al. Łaukieliszki, wś, pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo) par. Giełgudyszki, odl. 37 w. od Władysławowa, ma 1 dm., 15 mk. Ob. Giełgudyszki Górne. Br. Ch.

Łankiniszki al. Łaukieniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. 31 w. od Władysławowa, ma 13 dm., 88 mk.

Łankupa, wś, pow. wyłkowyski, gm. Wisztyniec, par. Grażyszki, odl. 28 w. od Wyłkowyszek, ma 3 dm., 11 mk.

Łankupa, Łaukupa, rzeczka w pow. wyłkowyskim, początek pod Łankupianami, płynie ku płn. przez Kregzdy, Szyłosady i skręciwszy ku wsch., wpada z lewego brzegu do Szyrwinty. Długa 5 wiorst. J. Bl.

Łankupa, rz., dopływ Niemenka z prawej strony, ma źródło niedaleko miasteczka Rakiszki, uchodzi pod wsią Łankupiany. (?).

Łankupiany, wś i folw., pow. wyłkowyski, gm. Wojtkobole, par. Grażyszki, odl. 25 w. od Wyłkowyszek. W 1827 r. wś rząd., 27 dm., 200 mk.; obecnie 36 dm., 331 mk. Jest to majorat generał-majora Adlerberga.

Łanowicze 1.) wś i folw., pow. suwalski, gm. Czostków, par. Przerośl, odl. 18 w. od Suwałk, 9 dm., 107 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. ma rozl. mr. 711: grunta or. i ogr. mr. 226, łąk mr. 163, past. mr. 6, lasu mr. 299, nieuż. i place mr. 17, bud. mur. 4, z drzewa 11, pokłady torfu. Wś Ł. os. 17, z grun. mr. 36. 2.) Ł., wś, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Przerośl, odl. 18 w. od Suwałk, ma 18 dm., 178 mk. W 1827 r. 15 dm., 101 mk.

Łanowicze (Zusienko), jez. w pow. suwalskim, o 4 w. na płn. wsi i jez. Jemieliste; brzegi od wsch. i płn. niskie i błotniste. Błota te rozciągają się daleko na płn. aż pod Przerośl. Por. Krzywulka.

Łanowizna, os., pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Wiżajny, odl. 21 w. od Suwałk; 2 dm., 16 mk. [Na wsch. stronie jez. Hańcza w północnej jego części, dziś nie istnieje.]

Łapanka (?), ob. Giże.

Łapiszki 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. 10 w. od Maryampola, ma 2 dm., 20 mk. 2.) Ł., wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, odl. 21 w. od Kalwaryi, ma 15 dm., 93 mk.

Łapsze, wś i folw., pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. 39 w. od Sejn, ma 13 dm., 114 mk.; w 1827 r. 15 dm., 118 mk. Folw. stanowił uposażenie probostwa w Serejach.

Łapupie, wś nad rz. Szwentupie, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny. Leży w stronie płn. wsch. od Maryampola; od m. Preny i st. p. 11 w. Ma 17 dm., 168 mk., 293 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd., 9 dm., 60 mk.

Łapy, okolica szl. nad rz. Narwią, pow. mazowiecki, gm. i par. Poświątne. W obrębie jej mieszczą się następne wsie szl.: Ł.-Barwiki, nad rz. Narwią, 2 wiatraki, 10 sklepików i szkółka począt.; Ł.-Bociany, 2 wiatraki; Ł.-Dębowizna; Ł.-Leśniki; Ł.-Pluśniaki; Ł.-Szołajdy, wiatrak; Ł.-Wity, nad rz. Narwią,; Ł.-Goździki; Ł.-Kołpaki; Ł.-Korczaki; Ł.-Łynki i Ł.-Zięcinki. Z tych: Ł.-Barwiki, Goździki, Leśniki i Zięcinki należą do par. Płonka. Na gruntach wsi Ł.-Barwiki mieści się st. dr. żel. warsz.-petersb., odl. 141 w. od Warszawy. Wsie te z temi na­z­wa­mi wymieniono są już w dokumentach z XVI w. i stanowią gnia­z­do ro­do­we Łapińskich (Gloger, Ziemia biel­s­ka). W 1827 r. miały w ogóle 185 dm. i 1043 mk.; największe z nich Ł.-Dębowizna 35 dm., 209 mk.; Ł.-Barwiki 22 dm., 114 mk.; Ł.-Szołajdy 20 dm., 141 mk.; Ł.-Goździki 16 dm., 100 mk.

Łasza, rz., lewy dopływ Sokoldy, przyjmuje Woroniczę.

Łasza, ob. Łosza.

Łaszanka, ob. Łoszanka.

Łaszmiady, pow. łecki, ob. Laśmiady.

Łatysze, rossyjska na­z­wa Łotyszów. Jednakże źródła urzędowe zwykle tak na­zy­wa­ją tylko Łotyszów-katolików a protestanckich (np. w dyneburskim powiecie) niesłusznie liczą do Estów, Czuchnów, Czudów. Por. Łotysze.

Łau…, Ław…, por. Lau….

Łau…, w na­z­wi­s­kach litewskich obacz też pod Łan…, Ław….

Łauciszki, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl. 23 w. od Władysławowa, ma 14 dm., 111 mk.

Łauckajmie al. Łanckajmie, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Władysławów, odl. 18 w. od Wyłkowyszek, na płn.-zach. od Władysławowa. Ma 37 dm., 455 mk. W 1827 r. wś rząd: 43 dm., 323 mk.

Łaumie, wś, pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze, odl. 28 w. od Kalwaryi, ma 16 dm., 47 mk.

Łaumiesta, Ławmiesta, małe jez. w pow. święciańskim („Łaumies-juostas“ (?), pas bogini Łaumy, tęcza).

Ława, Węgrza, ob. Łyna, rz.

Ławki, niem. Lawken, dok. Laffken, wś, pow. łecki, nad jeziorem, ćwierć mili od Rynu, na prusko-polskich Mazurach. Około r. 1512 nadaje Rudolf von Diepoltskirchen, komt. ryński, Jakóbowi Litwinowi (Littaw) 66 wł. na prawie chełmińskiem celem lokacyi wsi dannickiej między Rybicalem a jeziorami Auławki, W. i M. Szymon, Kotek i Tałto. Sołtys Litwin dostaje 6 włók. Ob. Kętrz., Ludn. pol. w Prusiech, str. 477. Kś. F.

Ławno (?), por. Grodno.

Łazarze, wś szlach. i włośc., pow. szczuczyński, gm. Bełda, par. Rajgród. W 1827 r. wś rząd., 19 dm., 115 mk.

Łazdynie, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl. 30 w. od Władysławowa, ma 2 dm., 34 mk.

Łazdyniszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wisztyniec, odl. 30 w. od Władysławowa, ma 8 dm., 35 mk.

Łazy, były to obszary roli otrzymywane przez wypalanie pokrywających je krzaków i drzew; zakładane na nich osady zatrzymywały często to na­z­wi­s­ko.

Łazy, 1.) wś i dobra, pow. bia­ło­sto­c­ki, gmina Krypno, 35 w. od Bia­łe­go­sto­ku. Wś ma 97 dz.; dobra, własność Ku­cze­w­skich (dawniej Ła­zo­w­skich), 253 dz. 2.) Ł. Podlesie, urocz., powiat brzeski gub. grodz., gm. Kamienica Żyrowicka, Par­cho­ciów 107 dz. 3.) Ł., wś pow. grodzieński, gm, Wołpa, 53 w. od Grodna, 73 dm., 501 mk., z urocz. Krzywonosy 1162 dz. O 2 w. od wsi kurhan, wysoki do 5 arsz., obłożony kamieniami. 4.) Ł. Laskowicze, pow. prużański, ob. Laskowicze Łazy. 5) Ł. Sawickie, okolica, pow. słonimski, gm. Mieżewicze, 21 dz. 6.) Ł., urocz. w dobrach Ułasowszczyzna, pow. wołkowyski.

Łaźno al. Haźno, niem. Hasznen; wedle Kętrz. miejscowość w pow. margrabowskim, której nie ma w spisie urzędowym. [Por. Hasny.]

Łączka 1.) wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Młodzieszyn. 2.) Ł., wś, pow. włocławski, gm. Dobiegniewo, par. Wistka. 3.) Ł., wś, pow. siedlecki, gm. i par. Żeliszew. Ma 95 dm., 798 mk. i 1524 mr. obszaru. 4.) Ł., wś włośc., pow. ostrowski, gm. i par. Długosiodło. W 1827 r. wś rząd. 14 dm., 80 mk. 5.) Ł., folw., pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, odl. 18 w. od Kalwaryi, ma 3 dm., 15 mk. 6.) Ł., wś, pow. władysławowski, gm. i par. Błogosławieństwo, odl. 41 w. od Władysławowa, ma 3 dm., 30 mk. Br. Ch.

Łączki 1.) wś, pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Połajewo. W 1827 r. holendry 11 dm., 78 mk. 2.) Ł., wś, pow. lubelski, gm. i par. Bełżyce. 3.) Ł.–Łopaki, wś, pow. nowo-aleksandryjski, gm. Drzewce. 4.) Ł., kol., ob. Brzeźno, pow. lipnowski. 5.) Ł., wś, pow. kolneński, gm. Turośl, par. Myszyniec. Leży tuż przy linii granicznej od Prus, śród błot nad Turoślą, ma 83 dm., 759 mk. i 2035 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. 72 dm., 489 mk. Należała do dóbr rząd. Kolno (ob.). 6.) Ł., por. Leszczydół and Łączka.

Łączki, niem. Lonschken, dobra ryc. i folw., pow. gierdawski, st. p. Abeliszki.

Łączna, Łącznianka, Żeleźnianka (m. hydr.), Jasłana, rz. w pow. kieleckim; poczyna się pod wsią Łączną, płynie ku północy pod Ogonowem, Berezowem, Suchedniowem, Rejowem i w pow. koneckim, pod Bzinem, wpada z praw. brzegu do Kamienny. Długa 11 w. W Enc. Org. XXIV, 42, przy wyliczeniu rzek uchodzących do Kamienny wymieniona Łączna „z Zeleźnianką i Łosieńcem.“ Pierwsza jest drugą na­z­wą samej Łącznej; co do Łosieńca może nią być rzeczka wpadająca z lew. brzegu pod Berezowem. J. Bl.

Łączyk, niem. Lonzig, jez., pow. szczycieński, ciągnie się od południa na północ; nad niem leży wieś tejże na­z­wy. Kś. F.

Łąg, ob. Łęg.

Łągiew, wś, pow. szczuczyński, gm. Pruska, par. Bargłów.

Łebki 1.) wś włośc. nad rz. Lizwartą, pow. częstochowski, gm. Węglowice, par. Truskolasy, o 21 w. od Częstochowy, przy granicy pruskiej. Ma 20 dm., 124 mk., 194 mr. obszaru. 2.) a) Ł., wś, pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Niedzborz, odl. o 8 w. od Ciechanowa, ma karczmę, 23 dm., 176 mk., 319 mr. gruntu, 5 nieuż. W 1827 r. 22 dm., 139 mk. b) Ł.–Janusy, Ł.-Kryspy and Ł.- Wielkie, pow. ciechanowski, gm. Sońsk, par. Kraszewo, odl. o 8 w. od Ciechanowa. Ł.-Janusy mają 4 dm., 34 mk., 85 mr. gruntu, 5 nieuż. c.) Ł.–Kryspy, 3 dm., 32 mk., 85 mr. gruntu, 5 nieuż. d. d) Ł.– Wielkie, mają karczmę, 21 dm., 131 mk., 450 mr. gruntu, 12 nieuż. Mieszka tu drobna szla­ch­ta. Por. Czarnocinko and Drążewo. 3.) Ł. (Duże i Małe), wś szlach. i włośc., pow. szczuczyński, gm. i par. Grabowo. W 1827 r. wś rząd. 11 dm , 66 mk.

Łecki powiat, jezioro i t. p., ob. Ełk.

Łecko, jezioro, ob. Rajgród.

Łek, miasto, ob. Ełk.

Łentownia, ob. Łętownia.

Łek, Lęk, Łęg, Łyk, rz., prawy dopływ Biebrzy, prawego dopływu Narwi. Z lewej strony wpada do niej Jegrznia, która wody Łeckiego [Błąd, powinno być jez. Selmet.] i Rajgrodzkiego jeziora wprowadza do Łyka pod Czyżewem [Błąd, powinno być Ciszewo; por. Ełk.].

Łęck al. Lenck, Leńck, niem. Lensk, dok. Lenczke, Lanczke, wś kościelna parafialna, pow. niborski, nad łęgami prawego brzegu strugi Działdówki czyli Nidy, na bitym trakcie działdowsko-lidzbarskim, 1 milę od m. Lidzbarga, 2 milę od Działdowa, blisko granicy Król. Polskiego i pow. lubawskiego. Ł. pierwotnie na­zy­wa­ny najprawdopodobniej Łęg (od obszernych łęgów rozciągających się po nad Działdówką), z czego krzyżacy utworzyli po swojemu Lenczke, Lanczke, a my potem za nimi Łęck, Lenck, jest bez zaprzeczenia osadą prastarą, w ziemi kiedyś saskiej położona. Była ona główną siedzibą osobnej pomniejszej ziemi, zwanej od owych łęgów Lanzania al. Łężania (ob. art. Lanzania), ziemia łęcka (por. Pasłęk). Także wieś Przełęk, Mały Łęck imię wzięły do Łężanii. R. 1216 prusak Swawabuno, do wiary św. nawrócony i w Rzymie chrzcony, darował Łężanią biskupowi pruskiemu Chrystyanowi, przy którym jednak później ziemia ta nie utrzymała się. Pod względem kościelnym wś Ł. należała do dyecezyi pomezańskiej, w państwie krzyżacko-pruskiem. Od dawna znajdowała się w ręku szla­ch­ty i posiadała kościół parafialny z drugim filialnym w Przełęku. R. 1335 Günther von Schwarzburg, komtur dzierzgoński, nadaje Waplowi Nadronowi i Skawocie 100 wł. chełmińskich w ziemi saskiej z obowiązkiem podwójnej służby w lekkiej zbroi. Obszar ten graniczył z Przełękiem (Gr. Waltersdorf), rzeką Nidą aż do Gródek (Greffensgut), które należały do starego starosty nieckiego (von Niczky). W dobrach tych założono potem wieś dannicką, M.-Łęck; r. 1422 był tam sołtysem Michał. R. 1483 żył Bartosz Łęcki (Landzky). R. 1493 Jerzy Truchsess, wójt działdowski, odnawia braciom Janowi (Ihene) i Niemierze, mieszkańcom wsi M. Ł., przywilej sołecki. Ob. Kętrz., Ludność polska w Prusiech, str. 311. W czasie reformacyi dobra Ł. wraz z kościołem dostały się innowiercom. Dopiero w początkach XVII w. Maciej Prus Rywocki, dziedzic wioski i gorliwy katolik, odzyskał napowrót kościół, jak sam o tem pisze w zachowanych aktach kościelnych. „Było to r. 1609, kiedy z prośbą o wydanie kościoła udałem się do Królewca. Ale tam srogie tylko groźby odniosłem od regentów i sekretarzy. A widząc się i życia niepewnym, odjechałem. Teraz przez różne znajome mi osoby prosiłem o pomoc króla Jegomości Zygmunta III. A. otrzymawszy list królewski, znowu ruszyłem do Królewca. Z początku grożono mi, w końcu obiecywano 2 sute wioski albo 12000 zł. w podarunku, bylebym żądania mego zaniechał. Ale ja nad ziemskie skarby wolałem kościół biedny wierze katolickiej przywrócić i tyle dusz ludzkich Bogu pozyskać. Widząc zaś złą wolę Kurfirszta, postanowiłem go zupełnie pominąć. Zaprosiłem biskupa chełmińskiego naonczas Wawrz. Gębickiego, żeby kościół odebrał luteranom i poświęcił. Tego jeszcze r. 1609 d. 28 list. przybył do Ł. X. Gołyński, oficyał pomorski, z innym księdzem Gołudzkim. Następnego dnia weszli do kościoła, poświęcili go, odprawili mszę św. i jako nowego pasterza postanowili X. Bagniańskiego, proboszcza lidzbarskiego. Pruski Kurfirszt jednak nie myślał katolikom zdobyczy wydać; rozkazał staroście działdowskiemu Birkanowi, ażeby siłą zbrojną kościół odebrał. Napadł tedy pan Birkan wieś naszą w kilkuset rajtgardy, drzwi kościelne gwałtem odbił i luterskiego swojego ministra wprowadził. Krótko potem sprosiłem i ja ze wszystkich stron do Ł. zbrojne zastępy współbraci naszych. Niceśmy jeszcze nie uczynili, a rajtgarda skoro tylko nas ujrzała, zaraz odeszła. Od tego czasu Kurfirszt poprzestał nagabywań, a w łęckim kościele szła chwała Boża niezakłócona, Maciej Prus Rywocki, nim osiadł w Ł. pełnił przez dłuższy czas urząd nauczyciela u pana Kryskiego, wojew. płockiego; jeździł w celach naukowych po Niemczech, Morawii, Włoszech i Hiszpanii, zamieszkał też przez niejaki czas ze synem wojewody u królewskiego dworu w Krakowie. Ob. wyjątki z wizyt. Potockiego w książce Utracone kościoły i kaplice w dyec. chełmińskiej, str. 145. Po tyle zasłużonym Macieju nastąpili jako dziedzice Ł. zapewne jego synowie Marcin i Jakób Rywoccy. Marcina żona była Anna, córka Sudka Wilczewskiego, ławnika ziemskiego malborskiego i Doroty Gulbskiej. Oprócz Ł. posiadali Rywoccy wś Rywociny, Wysokę i Koszelewki. Później zachodzą jako dziedzice Ł. Łęccy i Zbikowscy, her­bu Ślepowron. W M.-Ł. mieszkają między innemi Jan Łęcki, Ciborski Paweł, Kubalscy. Parafia łęcka, w dekan. pomezańskim, liczy dusz 1063; kościół tyt. ś. Mikołaja, patronatu prywatnego (dziedzica miejscowego), nie wiadomo, kiedy fundowany i konsekrowany. Nie masz przy nim szpitalu, bractwo trzeźw. istnieje od r. ok. 1866. Kościół filialny w Przełęku, także patron. prywatnego. Prob. Rudolf Gawrzyjelski. Wsie paraf.: Łęck, M.-Łęck, Smolniki, Gralewo, Płośnica, Koszelewy, Koszelewki, Morawki, Möllersruh, Polko, Prętki, Turza, Żabiny, Ząbek, Samuelshöh; cegielnia. Do filii należą: Przełęk, Brzeziny, Gródki, Przyoma, Myślęta, Rutkowice, Thienhof, Uzdowo i Wesołowo. Katol. szkoły: w Ł. dz. katol. 110, naucz. jest zarazem organistą, w Przełęku dz. katol. 53; 180 katol. dzieci odwiedza szkoły luter., którym nauka rel. nie wykłada się. Szemat. dyec. chełmińskiej z r. 1867, str. 195 i 196. Przed reformacyą istniały nadto kościoły katol. (zabrane przez innowierców) w Koszelewie, Koszelewkach, Płośnicy, Gródkach i w Uzdowie. Kś. F.

Łęg al. Łęk, jestto nadrzeczna nizina podlegająca zalewom. Obie formy tej na­z­wy występują w na­z­wach miejscowości i w pochodnych na­z­wach: Łęczysko i Podłężyce, Łęczno i Łężek, Łęczany i Łężyce.

Łęgowo 1.) al. Legniewo, Lagniewo, niem. Langenau, dok. Langenow, Langow, Langois, wś włość. kościelna, pow. gdański, na bitym trakcie tczewsko-gdańskim, śród żyznej gleby, opodal żuławy gdańskiej; przy wsi przechodzi kol. żel. gdańsko-tczewska. Obejmuje obszaru mr. 3571, gbur. 19, zagr. 47, katol. 823, ew. 234, dm. 86. Parafia i szkoła w miejscu, poczta w Pruszczu; obecnie opodal wsi nowa poczta urządzona i stacya kol. żel. w Rozemberku. Jest tu kościół paraf. katol., szkoła katol. i prot., strażnik kol. żel. i bitego traktu, kowal. 3, gwoźdz. 1, rzeźn. 5, piekarzy 2. Odległość do Gdańska 2 mile. Przy wsi znajduje się cmentarzysko pogańskie, z którego wydobyto kilka popielnic, w jednej znajdowały się złote ozdoby. R. 1303 Piotr Święca, wojew. pomorski, wraz z synami Janem i Wawrzyńcem zapisali tę wieś na własność oo. cystersom w Oliwie. Podówczas znajdowała się w sąsiedztwie Ł. wieś Gransino, która następnie zaginęła. R. 1323 stał się nowy rozmiar granic pomiędzy Ł., Kleszczewem i zaginioną wsią Granzino. R. 1347 Henryk Dusemer, mistrz w. krzyż., osobnym kanałem przeprowadził wodę Kłodawy przez pola łęgowskie obok młyna w wielkim błocisku Grabiny. R. 1433 jakiś hr. Thymo z Łęgowa, komtur domowy malborski, od husytów między Miłobądzem a Tczewem schwytany, umarł w więzieniu. R. 1459 w 13-letniej wojnie krzyżacy wieś napadli i niepokoili mieszkańców, którzy z zasadzek poczynionych mężnie się bronili. R. 1460 znowu napadli wieś krzyżacy, splądrowali i do szczętu zburzyli. Podczas reformacyi luter. odstępczy opat Gischkau przefrymarczył Ł. Dulskiemu, które dopiero za opata Dawida Konarskiego po długim procesie napowrót odzyskane zostało r. 1611. Staraniem opata oliwskiego Adama Trzebnica † 1630, zbudowano nowy kościół w Ł. R. 1656 król Jan Kazimierz przybył tu z pod Chojnic z wojskiem; założono główny obóz przy wsi dla wojska, król udał się do Gdańska, gdzie zabawił aż do 31 stycz. roku następnego. Polacy starali się z pod Ł. Szwedom dokuczyć, mianowicie Tczew im odebrać, Szwedzi jednak na 2 mostach rzuconych pod Gniewem i Tczewem na naszę stronę przeprawiwszy się przez Wisłę, wojska polskie rozbili: konnica cofnęła się do Chojnic, piechota do Gdańska; zabrali nam wtedy pod Ł. 500 wozów ładownych. R. 1748 Iwo Rohweder, przeor oliwski i prob. łęgnowski, zbudował nowy tutejszy kościół murowany i bogato przyozdobił. R. 1772 została ta wieś we wieczystą dzierżawę wydana, poczem przeszła na własność osadników. Parafia Ł., w dekanacie gdańskim, liczy dusz 2026; kościół tytułu św. Mikołaja pap., patronatu przedtem opatów oliwskich, nie wiadomo, kiedy fundowany i konsekrowany; teraźniejszy stanął gotowy nowy r. 1748, wieżę dobudowano r. 1862. Szpital dla 3 ubogich fundowany r. 1749 za opata Józefa Rybińskiego; bractwo różańcowe od r. 1750. Do parafii należy fil. kościół w Rozemberku, przez bisk. Wawrz. Gębickiego do Łęgowa jako filia przyłączony. Prob. Paweł Nelke, wik. Edward Weber. Wsie parafialne: Łęgowo, Skowarcz, Grabiny klaszt., Grabiny zameczek, Sperlingsdorf i Lędowo; Rozemberk, filia szkoły katol.: w Łęgowie dz. katol. 130, w Skowarczu 108, w Rozemberku 126; 15 dzieci katol. zwiedza szkoły luter. Dawniejszymi czasy istniały jeszcze kościoły w Grabinach zameczku i we wsi Sperlingsdorf, kaplice w Skowarczu i Grabinach klasztornych. Ludność tutejsza i katolicka, od dawna jest niemiecka. Por. Granzino and Kłodawa, rz. 2.) Ł. al. Łęgnowo, niem. Langenau, włośc. wś i rycer. dobra, pow. suski, na bitym trakcie kisielicko-suskim, ¼ mili od Kisielic, 1½ mili od Susza. 1) włośc. wś liczy obszaru mr. 1911, bud. 89, dm. 38, katol. 1, ew. 359. W miejscu jest kościół luter, paraf. i szkoła, dla katol. parafia Szwarcenowo, poczta Kisielice. 2) rycer. dobra obejmują obszaru roli ornej hekt. 1107, łąk 216, pastw. 81, lasu 245, nieuż. 30, ogółem obszaru hekt. 1681; bud. 39, dm. 21, katol. 13, ew. 374. Parafia i t. d. jak wyżej, dziedzic von Hindenburg; w miejscu jest cegielnia. Wś Ł., w Pomezanii dawniejszej a księstwie pruskiem położona, przez ludność polską pierwotnie osadzoną została, jak świadczy polska jej na­z­wa. Skutkiem wojny 13-letniej z krzyżakami wraz z całą okolicą zburzoną była i pustkami leżała przez długie czasy. Około połowy XVI wieku jeszcze na dobre nie była zamieszkana. Ob. Kętrz., Ludność polska w Prusach, str. 194. Kościół katol. paraf. istniał tu od początku, patronatu rządowego. W skutek reformacyi luterskiej wraz z całą niemal Pomezanią zabrany przez innowierców, którzy go do dziś dnia posiadają. 3.) Ł., niem. Langowen al. Lengowen, wś, pow. oleckowski w Prusach wschod. nad bitym traktem margrabowskim, st. poczt. Margrabowa, 1858 r. 281 mk. Wawrzyniec v. Halle, ssta oleckowski, sprzedaje r. 1561 Stańkowi (Stennig) Olszewskiemu z powiatu piskiego, 4 włóki boru na sołectwo celem założenia wsi dannickiej, na 40 włókach chełm. W Ł. znajduje się r. 1600 tylko ludność polska (Kętrzyński, „O ludności polskiej,“ str. 517). Kś. Fr. i Kś. F.

Łęgwarowo, niem. Lingwarowen 1.) wś i dobra, pow. darkiemski, st. p. Nordenburg. 2.) Ł., dobra tamże, st. p. Węgobork.

Łękowo-Lipnik, wś szlach., pow. szczuczyński, gm. Bogusze, par. Grajewo. W 1827 r. wś rząd. 16 dm. 84 mk.

Łękut al. Lękuk 1.) Mały, niem. Kl.-Lenkuck al. Lenkuk, dobra chełm., pow. lecki, st. poczt. Orłowo w Prusach wschod., o 1 kil. odl. Do posiadłości tej należy także folw. Róg (Rhog). Obszar ziemi wynosi 367.62 ha., a w tem 245.11 ha. rola orna i ogrody, 112.34 łąki, 5.99 lasy, 4.08 nieużytki; w miejscu gorzelnia i cegielnia; r. 1857 mieszk. było 57. 2.) Ł.–Wielki, niem. Gr. Lenkuck al. Lenkuk, dobra chełm., do których należy także Frankenort [Podleśne], pow. węgoborski w Prusach wschod. Ł. obejmuje 164 ha.; mianowicie 91 ha. roli or. i ogr., 46 ha. łąk, 15 ha. pastw., 7 ha. lasu i 5 ha. nieużytków. Frankenort zaś ma obszaru 121 ha. i to roli orn. i ogr. 79 ha., łąk 22 ha., pastw. 17 ha., nieuż. 3 ha. Mieszk. liczył W. Ł. 1857 r. 85, a Frankenort 52, st. poczt. Kruklanki (Kruglanken), odl. 9 kil. W Ł. jest cegielnia. Wielki Ł. został założony dopiero r. 1699 (Ob. Töppen.: Gesch. Mas., str. 278). [W pobliżu jez. t. n.] Kś. Fr.

Łęski ostrów, na­zy­wa się kępa na Wiśle, utworzona koło wsi Ł. (Langenau), na pograniczu pow. toruńskiego, chełmińskiego i bydgoskiego, tam gdzie Wisła skręca się ku północy. Jako pisze Seb. Klonowicz w swoim Flisie na str. 84, istnieją tu bardzo niebezpieczne dla żeglarzy t. z. Piekielne wrota. W opisie swoim poeta dobrze nakreślił położenie ostrowu, że się znajduje nieco powyżej ujścia rzeki Brdy do Wisły, ale w tem się pomylił, że go umieścił jako poniżej miasta Fordonu leżący, gdy tymczasem Fordon leży około mili poniżej niego. W górę idąc także około mili od ostrowu leży miasto Solec: w rzeczywistości więc znajduje się Łęska Kępa w pośrodku miast Fordona i Solca. Kś. F.

Łężania (Kętrz.), ob. Lanzania.

Łobinie, obręb leśny straży Wilemy, leśnictwa Pilwiszki, częścią w bagnie Ażerelis.

Łoboda, por. Łaboda, dawne imię dało początek na­z­wom: Łobodno, Łobudzice, Łobodź.

Łoczany, dawna na­z­wa Lecu [Tj. Giżycka, po II wojnie światowej krótko: Łuczany.] w Prusach wschodnich.

Łodyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda; odl. 33 w. od Władysławowa, mają 7 dm., 39 mk.

Łodzieje (mylnie), ob. Łoździeje.

Łoje 1.) wś nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. i par. Sieciechów, odl. 14 w. od Kozienic. Ma 43 dm., 313 mk., 862 mr. ziemi włośc. W 1827 r. wś duchowna, 26 dm., 261 mk. 2.) Ł., wś, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga Mała, odl. o 14 w. od Przasnysza, ma 8 dm., 80 mk., 423 mr. gruntu, 5 nieużytków. W 1827 r. 9 dm., 60 mk. 3.) Ł. Awissa, wś szlach. nad rz. Wyssą i Ł. Gręzka, wś szlach., pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły.

Łoje, niem. Loyen 1.) wś, pow. łecki, nad jez. Selmętno, na prusko-luterskich Mazurach, przez osadników polskich założona. R. 1504 Rudolf von Diepoltskirchen, komtur ryński, nadaje Michałowi i Maciejowi Łojom, braciom stryjecznym, na prawie magdebur. z 6-letnią wolnością 7½ włók nad jez. Selmentnem między Małkiniem czyli Makosiejami a Prostkami (?). Później mieszka w Ł. dwóch Krystyanów Łojewskich i Frycz Łojewski. Ob. Kętrzyński, Ludn. pol. w Prusiech, str. 459. 2.) Ł., wś, pow. gołdapski, st. poczt. Dubeninki, areał obejmuje 84 włók. 1857 r. 200 mk. Kś. Fr.

Łoje, niem. Loyer al. Leyer-See, jez., pow. gołdapski; z niego wypływa rz. Rominta; jest własnością fiskusa. [Błąd. Rominta, czyli Błędzianka, ma źródła około miejscowości Wersele. Przez jez. Łoje (dziś jez. Przerośl) przepływa Bludzia.] K. Fr.

Łojewek, os. młyn., pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Dobrzyjałowo.

Łojki 1.) wś i folw., pow. częstochowski, gm. Grabówka, par. Częstochowa, o 15 w. na zach. od Częstochowy. Wś ma 14 dm., 237 mk., 393 mr., szkołę. Folw. 6 dm., 21 mk., 784 mr. Była tu papiernia. W 1827 r. 38 dm., 209 mk. Wchodziła w skład ststwa kłobuckiego. Według Tow. Kred. Ziems. rozległ. folw. wynosi mr. 504: grunta orne i ogr. mr. 226, łąk mr. 46, past. mr. 44, lasu mr. 155, nieuż. i place mr. 83, bud. z drzewa 12, młyn wodny. Wś Ł. os. 25, z grun. mr. 247. 2.) Ł., wś, pow. węgrowski, gm. Kamieńczyk, par. Kamionna, 280 mr. rozl., 187 mk. (1877), 21 dm. W 1827 r. 16 dm., 101 mk. Por. Kołodziąż. 3.) Ł., wś szlach. i włośc., pow. szczuczyński, gm. i par. Białaszewo. W 1827 r. wś rząd. 14 dm., 83 mk.; obecnie ma 531 mr. obszaru. 4.) Ł., wś rząd., pow. augustowski, gm. Balla Wielka, par. Teolin (obrz. grec. Balla), odl. 57 w. od Augustowa, 83 dm., 554 mk. W 1827 r. 14 dm., 83 mk., wś rządowa. Lud zamożny, ma piękne sady owocowe, głównie czereśniowe, z których owoc w Grodnie sprzedaje. Br. Ch.

Łojki, niem. Loyken, wś, pow. gołdapski.

Łokne, jez. w pn. części pow. grodzieńskiego między Kotrą a Pyrrą.

Łoknica, lewy dopływ Narwi; płynie z za Kuraszewa do wsi Kaninki.

Łoknica, prawy dopływ Kotry, prawego dopływu Niemna.

Łopaczyce, wś, pow. grodzieński, par. Kamionka.

Łopatowszczyzna, wś, pow. grodzieński, par. horodecki.

Łopienica, mko, pow. wołkowyski, nad rz. Łapą, o 14 w. na płd. od Wołkowyska, 39 dm., 346 mk., w tem 89 izr. Jan z Kozielska Ogiński fundował tu 1690 r. franciszkański klasztor.

Łopieniszki, pow. sejneński, gm. i par. Święto-Jeziory. Niezamieszczone w spisie urzędowym (Pamiat. kniż. suwal. gub. za 1878 r.).

Łopniak, wś, pow. suwalski, gm. Hutta, odl. 9 w. od Suwałk, ma 30 dm., 183 mk. Opuszczona w spisie z 1827 r. i w Skorowidzu Zinberga. [Lipniak ?]

Łopojnia, rz., prawy dopływ Niemna (ob.), uchodzi pod zaśc. Workiele, między Birsztanami a Kownem.

Łopuchowo, jez. przy wsi t. n., w pow. sejneńskim. Leży na prawo od drogi z Krasnopola do Sejn, na płn. od jez. Dziemitrowo, śród wyżyny wzniesionej na 600 blisko stóp. Ma 20 mr. obszaru, brzegi bezleśne. [Istnieje też inna wieś Łopuchowo, w Suwalskim Parku Krajobrazowym, na wsch. od jez. Hańcza.]

Łosewicze, folw., pow. sejneński, gm i par. Wiejsieje; odl. 20 w. od Sejn, ma 9 dm., 172 mk. Dobra Ł. należały niegdyś do Gie­ła­żew­skich, od r. 1818 do Kru­sze­w­skich, a w r. 1872 sprzedane hr. Tyszkiewiczowi za rs. 50000; ten zaś w r. 1878 odprzedał je Men­de­lo­wi Bram­so­no­wi za rs. 103000. Grunta dobrze uprawne, gospodarstwo wielopolowe, sieje się pszenica i koniczyna. Folwarków trzy: Ł., Staniszki i Gausty. Lasy iglaste i liściaste obszerne, ale trzebież ich już się rozpoczyna. Dom mieszkalny drewniany, stary, ale gospodarskie budowle porządne, stodoła i śpichrz nadzwyczajnych rozmiarów; ten ostatni murowany, o czterech piętrach, z obszernemi piwnicami, wysoką wieżą i zegarem na niej, może pomieścić w sobie trzyletnie zbiory. Sad owocowy obszerny, dobrze utrzymany, były w nim i plantacye winogron, ale te zaniedbane zmarniały. Sad łączy się z obszernym i pysznym ale zaniedbanym parkiem, w którym są modrzewie i tuje. Sad i park dotykają do wielkiego jeziora Gausty i widok na nie prześliczny. Jakkolwiek czeladź dworska umie po polsku, ale między sobą używa języka litewskiego, bo tu zaczyna się pogranicze z wsiami litewskiemi. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków: Ł., Gausty, Staniszki; jeziór: Szykinis, Palszinis i Szławantelis; wsi: Lejbogole, Gudele, Czuwańce i Klepacze. Rozległość wynosi mr. 3312; folw. Ł.: grunta orne i ogr. mr. 557, łąk mr. 256, pastw. mr. 3, nieuż. i place mr. 34, razem mr. 840, bud. mur. 5, z drzewa 21; płodozmian 9-polowy; folw. Gausty: grunta orne i ogr. mr. 212, łąk mr. 62, pastw. mr. 8, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 285; bud. z drzewa 4; płodozmian 4-polowy; folw. Staniszki: grunta orne i ogr. mr. 138, łąk mr. 49, pastw. mr. 8, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 197. Nadto w lasach mr. 1430, w jeziorach mr. 128, w rozmaitych osadach i odpadkach mr. 432. Wś Lejbogole osad 16, z grun. mr. 239; wś Gudele os. 28, z grun. mr. 450; wś Czuwańce os. 11, z grun. mr. 218; wś Klepacze os. 32, z grun. mr. 353.

Łosiniany, wś, pow. grodzieński, gm. Hołynka, 54 w. od Grodna, 428 dz.

Łosiniec, wś, pow. sokólski, gm. Ostra Góra, 26 w. od Sokółki, 280 dz.

Łosinka, wś, pow. bielski, gub. grodz., gm. Łosinka, 28 w. od Bielska, 44 dm., 247 mk., cerkiew filialna, zarząd gminy, szkoła, 609 dz. włośc. i 57 cerk. Pod wsią kurhan, mający obwodu 80 saż., a wysokości 1½ saż. Gmina obejmuje 43 miejscowości, 756 dm. włośc. (obok 483 innych), 4608 mk. włościan uwłaszczonych na 6283 dz. Nadto w gm. jest 185 dz. ziemi cerk. i kośc. i 803 większej posiadłości.

Łosiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Igłówka, odl. 20 w. od Maryampola. Ma 5 dm., 36 mk.; w 1827 r. wś rząd., 1 dm., 17 mk.

Łososin, wś i dobra, pow. słonimski, gm. Różana, 46 w. od Słonima. Wieś ma 284 dz.; dobra, Czudowskich, z folw. Szczyt 2400 dz. Fabryka sukna, dwa młyny wodne. W r. 1544 dwór królewski, stojący śród puszczy, rozdzielonej na 27 ostępów. Granice puszczy podaje „Rewizya puszcz“ (str. 22-3).

Łososina, por. Łosośna.

Łosośna, wś i os. młyn., nad rz. Łososną, pow. augustowski, gm. Łabno, par. Adamowicze, odl. o 61 w. od Augustowa, o 3 w. od Grodna, leży przy szosie z Sejn do Grodna, ma 18 dm., 152 mk. W 1827 r. 16 dm., 97 mk. Tu Tyzenhaus zamierzał stworzyć wielką osadę fabryczną i do niej poprzenosić wszystkie zakłady z Horodnicy pod Grodnem. Por. Karolin.

Łosośna, 1.) fol. dóbr Augustówek, pow. grodzieński. 2.) Ł.,, trzy majątki i Ł. Mała and Wielka, dwa majątki, pow. sokólski, gm. Kruhlany, 9, 12, 19 i 20 w. od Sokółki. Jeden Iliaszenków ma 30? dz., drugi spadkob. Litwinowych 223 dz., trzeci do Jaszczenków 272 dz.; dobra L. Mała, własność Si­ti­nych, z urocz, Wołkusz 475 dz.; dobra Ł. Wielka należą do Ostromęckich i z fol. Wołkusz, Murowanice i Pohulanka 665 dz. Młyn wodny, folusz, gorzelnia. 3.) Ł., tamże, ob. Kopaniki. Wójtowstwo łososińskie, we włości Łabno, ekon. grodzieńskiej obejmowało wsi: Rostowlany, Prokopicze, Sanniki, Jakow Łuh, Kochanowo i Rybacze Skomrochowo.

Łosośna, dobra, pow. sokólski. Okolica malownicza przerznięta rzeka, wpadającą do Niemna, Łosośną, od której to i sama miejscowość bierze na­z­wę. Posiadłość ta przez kilka wieków była we władaniu ro­dzi­ny Jawnuta-Sopoćków, bo już w r. 1500 nabył ją od p. Micuty Andrzej Jawnuta-Sopoćko, koniuszy grodzieński, pan na Sopoćkiniach, Jasudowie, Bołdziejach, Miszkinikach, Dziemitkowie i na wielu innych włościach, a w r. 1878 została sprzedaną przez ostatniego jej dziedzica Aleksandra Jawnuta-Sopoćkę Aleksandrowi Iljaszence. Ł. jest oddaloną od Grodna o 2 mile, od msta pow. Sokółki o 3 mile, od st. kol. żel. Kuźnica 5 w. Z jednej strony tej posiadłości przechodzi kolej żelazna a z drugiej gościniec pocztowy.

Łosośna, rz., dopływ rz. Jesi.

Łosośna, rz. w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Niemna. Kierunek ma płn., długość 35 w., brzegi wysokie; mało spławna. Na brzegach jej w 1837 r. znaleziono kości mamuta. Dopływy z prawej strony: Przerwa, Podlipka, Kamionka; z lewej: Krutyszka, Tatarka z Nurką [Błąd, Nurka wpada do Biebrzy.] lub Papiliją. Źródło w pow. sokólskim z błót pod wsią Dolną. Por. Korobczyce and Krupczyce.

Łosza 1.) pierwszy, znaczny lewy dopływ Niemna, w pow. ihumeńskim, zaczyna się około folw. Paciorek nieznacznym prawie strumykiem i przeciąwszy gościniec mińsko-słucki i ze wschodniego zmieniwszy na południowy, płynie moczarami i dzikiemi ostępami w okolicach wsi Dołhinicz i Zaraukowa, pod mkiem Ł. rozlewa się w jeziorko i obraca młyn; dalej przepływa około wiosek i osad: Krywale, Borowa, Cycylianów, Sienożatki, Huta, Brucha, Uhły i Rum, tu znowu ma młyn i zarazem przystań dla spławów wiosennych drzewa z puszcz okolicznych do Niemna. Po za Rumem, kierując się coraz ku zach., płynie około wsi: Załoszanki, Rospy, Silniki, Przewóz, tu przecina po raz drugi gościniec mińsko-słucki, a pod Mroczkami z przeciwnej strony zasilana rz. Wynią, bardziej się rozszerza i płynie około Swinki, Adampola, Wirkowa i poniżej Rzeczycy wpada do Niemna kilku odnogami naprzeciwko mka Piaseczna. Długość biegu około mil 13, na wiosnę dość rybna. 2.) Ł., mała rz. w pow. mozyrskim, ma początek w moczarach około wielkiej wsi Mielaszkiewicze, poniżej o w. 4 we wsi Mielniki porusza dwa młyny i ubiegłszy jeszcze 5 w. w kierunku płd., wpada do rz. Czercień, dopływu sławnej z rybności Sławecznej. Al. Jelski.

Łoszanka (?), Łaszanka, rz., lewy dopływ Świsłoczy, przyjmuje Lipówkę, Bojarkę i Indurkę.

Łoszce, wś i osada, pow. prużański, gmina Sielec, 19 w. od Prużany. Wś ma 51 dz.; os. Czernickich, 18 dz.

Łot, Łota, jez., wypływa zeń rz. Rotniczanka al. Rodniczanka. Por. Grodno, t. II, 834.

Łot Jezioro, urocz. przy wsi Sobolany, pow. grodzieński.

Łotowo, 1.) kol., pow. brzeski gub. grodz., gm. Kamieniec Litewski, 37 w. od Brześcia, 204 dz. 2.) Ł., zaśc., pow. wiłkomierski, gm. Androniszki (2 w.).

Łowczyki, wś i fol., pow. sokólski, gm. Makowlany, 7 w. od Sokółki, 104 dz. włośc. Folw. Żyromskich, 70 dz.

Łowice (dok.), niem. Lobbitz, tak na­zy­wa­ła się jeszcze r. 1563 wś w pow. margrabowskim, na pruskich Mazurach położona, obecnie pod tą na­z­wą nieznana; zaginęła zapewne. (Ob. Kętrz.: O ludn. pol. w Prusiech, str. 520). Kś. F.

Łowmiany, wś, pow. maryampolski, gm. Poniemoń-Pożajście, par. Poniemoń, odl. 54 w. od Maryampola, ma 8 dm., 107 mk.

Łowocie, wś, pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. Puńsk, odl. 20 w. od Suwałk, ma 12 dm., 93 mk.

Łoździeje, osada, przedtem miasteczko, nad rz. Połoździejką i Szeszupą [błąd], pow. sejneński, gmina i parafia Łoździeje, odległa 51 w. od Suwałk, 21 W. od Sejn i 317 w. od Warszawy. leży w nizinie bagnistej, śród trzech rzeczek, w pobliżu jeziora Dumbel, przy drodze z Sejn do Olity. Posiada kościół paraf. drew., sąd gm. okr. II, urząd gm., stacyą, poczt., szkołę począt. 1-kl. Ogólną, młyn i browar. W 1827 r. było tu 272 dm. i 1988 mk.; w 1860 r. 225 dm. (3 mur.) i 2394 mk. (1520 żyd.); obecnie jest 345 dm., 3676 mk. (1856 męż. i 1820 kob.). Do osady należy 1971 mr. ziemi. Stanowi ona sama oddzielną gminę. Założone zostały Ł. przez Zygmunta Augusta w 1570 r. Wzniesiono wtedy tu kościół i utworzono parafią. Zygmunt III nadal Ł. w 1587 r. prawo magdebuskie. Jan III pozwolił przywilejem z 1689 r. osiedlać się tu żydom. W 1857 r. pożar zniszczył miasto. Ludność trudni się rolnictwem, wyrobem sieci i drobnym handlem. Ł. par., dek. sejneński (dawniej łoździejski), 6622 dusz. Starostwo łoździejskie po zgonie Filona Kopcia, marsz. lidzkiego, zostało nadane przez Zygmunta III Władysławowi Naruszewiczowi (choć Volum. Leg. III, 450, wspominają w r. 1607 o Janie Naruszewiczu, łowczym w. ks. litewsk. dzierżawcy łoździejskim), przechodzi w r. 1644 na ur. Krzysztofa Witanowskiego h. Rawicz i małżonkę jego Cecylią Moczulską. Przywilej oryginalny znajduje się w Aktach Metryki Litewskiej w Petersburgu (3 departament rządzącego senatu pod № 114, na str. 636); oto dosłowna jego kopia: „Oznajmujemy tym listem Naszym, komu to wiedzieć należy, za wniesieniem do Nas przez niektórych Panów Rady Urzędników Naszych Dwornych Imieniem urodzonego Władysława Naruszewicza, starosty Łoździejskiego, Dworzanina Naszego pokojowego, pozwoliliśmy mu y tym listem Naszym pozwalamy, pewne dobra Nasze w Województwie Trockim leżące, mianowicie: Sioło Radziuczyno w którym włók 32, Sioło Barbino w którym włók 30, Sioło Jodele w którym włók 18, Sioło Rymbrżejmy włók 7, tak osiadłe jako y puste, z zaściankami y ze wszystkiemi okolicznościami, także pewnych Jezior, które w liście jego cessyjnym imiony własnemi będą mianowane, od Łoździejskiego Starostwa oddzielonych, na osobę Urodzonego Krzysztofa Witanowskiego i Cecylii Moczulskiej małżonków, ustąpić y prawo swoje, które sobie na te dobra służące ma, na osobę onych wlać. Mocą którego zrzeczenia y wlewku prawnego na którymkolwiek Urzędzie należnym przez rzeczonego ur. Starostę Łoździejskiego legitae uczynione, a powagą tego konsensu Naszego, mają y wolni będą przerzeczeni urodzeni Krzysztof Witanowski y Cecyliia Moczulska małżonkowie wzwyż mianowane wsi z Dworem przez tegoż ur. Starostę Łoździejskiego de novo na zaścianku pobudowanym Krasnowo-Podusze na­z­wa­nym, z poddanymi, ich wszelką powinnością, gruntami, lasami, borami, gajami, sianożęciami, łąkami, morgami, zaściankami, młynami, karczmami y jeziorami od Starostwa Łoździejskiego oddzielonemi i innemi wszystkiemi in genere et specie pożytkami y tych dóbr okolicznościami tak jako sam Starosta Łoździejski po śmierci ur. Filona Kopcia Marszałka Lidzkiego od ś. p. Króla Imci Pana Ojca Naszego, sobie konferowane miał, y iako dotąd tych dóbr w dzierżeniu y używaniu był, trzymać y używać aż do żywotów swych, albo która z nich osoba naydłużey żyć będzie – płacąc z nich symple nomine donatywy na apparat wojenny uchwaloną annuatem do Skarbu W. X. L. Na co dla lepszey wiary, ręką się Naszą podpisawszy, pieczęć W. X. L. przycisnąć rozkazaliśmy. Dan w Popowie, dnia 27 Października roku Pańskiego 1644, Panowania Naszego Polskiego 12, Szwedzkiego 13 roku. Vladislaus Rex“. W r. 1690 Eliasz Michał Rymwid, podkomorzy lidzki, był starostą łoździejskim. 1697 r. Wincenty Gosiewski jako starosta łoździejski podpisał elekcyą Augusta II. W 1747 dzierżawcami byli już Michał i Joanna z Billewiczów Sulistrowscy, stolnikostwo oszmiańscy; od nich przechodzi do Kazimierza Waleryana Piątkowskiego, podczaszego grodzień.; później było we władaniu Józefa Massalskiego, podskarbiego litew. Po śmierci jego przechodzi z folwarkami Dumblem i Duśnicą do Jana Chlebickiego Józefowicza, ssty orszańskiego; ten ustępuje za zgodą króla Stanisława Augusta w 1773 r. Ja­no­wi Ni­ko­de­mo­wi i He­le­nie z ks. Ogińskich Ło­pa­ciń­skim, którzy byli ostatniemi dzierżawcami, bo w r. 1794 przeszło do skarbu. W 1765 r. to sstwo miało dymów 157 i ziemi obejmowało 6760 dzies. W ostatnich czasach Ł. wchodziły w skład wielkich dóbr rządowych Krasnowo (ob.). D. 7 lipca 1879 r. pożar zniszczył sto kilkanaście domów mieszkalnych w Ł. Br. Ch.

Łozownikiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Iłgowo; odl. 34 w. od Władysławowa; ma 3 dm., 33 mk.

Łubiane al. Łubiańce, os., pow. augustowski, gm. Dębowo, par. Jaminy; odl. 22 w. od Augustowa. Ma 1 dm., 9 mk.

Łuczkowo, folw., pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, odl. 55 w. od Maryampola. Ma 2 dm., 12 mk.; w 1827 r. było tu 8 dm., 115 mk.

Ług, ob. Łuk and Łęg.

Ługiele, folw., pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. 23 w. od Suwałk; ma 2 dm., 8 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 552: grunta orne i ogr. mr. 363, łąk mr. 55, pastw. mr. 4, lasu mr. 113, nieuż. i place mr. 17; folw. ten w r. 1870 oddzielony od dóbr Hańcza (ob.).

Ługinie, wieś, pow. maryampolski, gmina Szumsk, par. Maryampol, odl. 4 w. od Maryampola, ma 9 dm., 104 mk.

Łujsze, wś, pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Wyłkowyszki; odl. 8 w. od Wyłkowyszek. Ma 10 dm., 67 mk. W 1827 r. (par. Olwita) 8 dm., 79 mk. Por. Dydwiże.

Łuk, Łyk, rus. na­z­wa m. Ełk w Prusach Wschod.

Łuka (dok. Tryp), lewy dopływ rzeczki Omulew, wpadającej do Narwi.

Łukawica, wś w gub. grodzieńskiej, w b. ziemi biel­s­kiej.

Łukawica, wś nad Niemnem w pow. grodzieńskim.

Łuknajno, niem. Lucknainen, karczma, pow. ządzborski, st. poczt. Mikołajki.

Łuknajno, niem. Lucknainer al. Lukneinen-See, północna część dużego jeziora Śniardwami zwanego, pow. ządzborski. Kś. Fr.

Łuknajńska buda, niem. Lucknainerbude, wybudowanie rybackie, pow. ządzborski, st. poczt. Mikołajki; 1857 r. 9 mk. Kś. Fr.

Łukajński przewóz, niem. Lucknainer-Fähre, między Łuknajńskiem jez. i Sniardwami; pow. ządzborski, st. poczt. Mikołajki, dokąd odl. wynosi 5 kil.; do dóbr tych należy także Pieńkowo; areału jest razem 245•11 ha. a mianowicie: 158•30 ha. roli or. i ogr., 76•60 ha. łąk, 7•66 ha. lasu, 2•55 ha. nieuż. Gorzelnia i młyn o 2 gankach: 1857 r. 43 mk. Kś. Fr.

Łukowskie (?) jezioro, niem. Mückersee, na wschód od jez. Śniardowy (Spirding). Por. Ełk, Luemir and Łuknajno.

Łukśniany, wś, pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Olita; odl. 47 W. od Kalwaryi. Jest tu jezioro długie 2½ w., szer. około ⅓ w.; brzegi ma bezleśne, wyniosłe. Wś ma 65 dm., 450 mk.

Łuksta, ob. Łukszta.

Łuksze, wś, i Ł.-Małe, wś nad Cesarką, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze; odl. 27 w. od Władysławowa, 7 w. od Szak. Ł. mają 25 dm., 269 mk., szkołę początk. 1-kl. ogólną; Ł.-Małe 5 dm., 10 mk.; w 1827 r. była to wś rząd., miała 26 dm., 250 mk. Par. Ł. dek. władysławowski: 5106 dusz. Kościół erygował 1749 Chodkiewicz, jako filią wielońskiego; od 1794 filialny do Syntowt, od 1808 parafialny. Z funduszów ś. p. Jana Bartkowskiego, dziedzica dóbr Zyple, i oraz dzisiejszej tychże dóbr dziedziczki, Joanny Kuczyńskiej, świeżo stanął z muru, na wysokich fundamentach z ciosu, gotycki, o jednej wieży, w kształcie krzyża łacińskiego, nowy kościół.

Łukszta, jez. w pow. telszewskim na Żmudzi, zajmuje obszaru 65 włók. Przez całe jez. Ł., którego długość wynosi 5 wiorst, szer. 1 do 3 w., ciągnie się grobla podwodna, która łączyła niegdyś leżącą nad jeziorem warownię Wornie z przeciwległym brzegiem. Przyjmuje z płn.-wsch. Worniankę, a na płd.-zach. daje początek Situwie którą się łączy z jez. Parszas. Por. Girzduta.

Łukszyszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże; odl. 6 w. od Wyłkowyszek, ma 2 dm., 14 mk.; w 1827 r. wś rząd., 2 dm., 15 mieszk.

Łumbie, wś i folw., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Sejny; odl. 5 w. od Sejn, 25 dm., 194 mk.; w ]827 r. wś rząd., 16 dm., 121 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folwark Ł. (z wsią: Ł., Gryszkańce, Bierzyńce i Żagowice), od Sejn w. 5., rozległy mr. 313: grunta orne i ogr. mr. 184, łąk mr. 96, lasu mr. 19, nieuż. i place mr. 9, w osadach 5, bud. z drzewa 9; płodozmian 4-polowy. Wś Ł. os. 25, z grun. mr. 735; wś Gryszkańce os. 5, z grun. mr. 225; wś Bierzyńce os. 7, z grun. mr. 329; wś Żagowiec os. 7, z grun. mr. 51.

Łunawy al. Lunawy, niem. Lunau, dok. Lunawe, Lunow, Leynaw (Ossowski, Mapa archeol. fałszywie Linowo), dwie miejscowości obok siebie leżące, pow. chełmiński, śród nizin prawego brzegu Wisły. 1.) Ł.–Polskie al. Szlach., niem. Adl. Lunau, rycer. dobra, obszaru liczą mr. 3277 bud. 15 dm. 7 katol. 21, ew. 63. Parafia Wabcz, szkoła Paparzyn, poczta Trzebieluch 2 ) Ł.–Wielkie, niem. Gr. Lunau, włośc. wś kościelna (luter.), obszaru liczy mr. 1205, bud. 32, dm. 15, katol. 8, ew. 85. Parafia Chełmno, szkoła w miejscu, poczta Trzebieluch. Wieś Ł. należy do najstarszych osad chełmińskiej ziemi, pierwszy raz r. 1222 wspominana. W dawnych czasach posiadała zapewne zamek warowny, ponieważ dotąd góra przy tej wsi leżąca zowie się zamkową; inną górę zowią Białowzgórzem. Także pogańskie cmentarzyska tu natrafiane świadczą o nader odległym wieku tej osady. Najprzód odkryto wielkie cmentarzysko na wschód Ł. leżące na Białogórzu, między Ł. a Paparzynem. Groby tu nader liczne znajdowały się, t. z. skrzynkowe, przez wieśniaków długi czas bez wszelkiej korzyści niszczone. Dopiero od r. 1872—1876 pan Florkowski z Grudziądza pokilkakroć je badał i rozkopał niemniej jak 20 grobów. Urny wydobyte, pokrywy i t. d. u siebie przechowuje w Grudziądzu. W temże mieście w szkole dziewcząt znajduje się jedna urna czarna z pokrywą i ze znalezionemi w niej zausznicami z bronzowego drutu, oraz ze szczątkami jakiegoś przedmiotu żelaznego i wielu innych wyrobów bronzowych, pochodzących z tego tu miejsca. Inne podobne wykopaliska pochodzące stąd, są poumieszczane po różnych zbiorach prowincyi. W stronie północnej od cmentarzyska poprzedniego, na górze zwanej zamkową, także natrafiono ostatniemi czasy na groby skrzynkowe. Na powierzchni znacznego obszaru tej miejscowości widać mnóstwo skorup od urn potłuczonych. Ob. Ossowski, Mapa archeol. Prus zachodnich. str. 69 i 70. Kościół luterski założono w Ł. r. 1855. Kś. F.

Łunksztys, jez., ob. Kulańce.

Łunna, Łonna, mko, pow. grodzieński, nad Niemnem, o 40 w. od Grodna, ma zarząd 3-go okr. adm. i gminy łunieńskiej. Okrąg adm. łunieński obejmuje 4 gminy: łunieńską, (dusz 1508), bohorodycką, hudziewicką i wołpiańską. Mko ma 1211 mk., w tem 965 izr. Roku 1879 w połowie zgorzało. Paraf. kościół katol. ś. Anny, 1785 r. przez Stanisława Augusta wzniesiony z muru, 1546 przez Bonę fundowany. Parafia katol. dekan. grodzieńskiego: dusz 1679. Kaplice w Jabłonowie i Czerlonej. W Ł. jest stacya obserwacyjna na Niemnie. Dobra Ł. niegdyś Wa­li­c­kich, potem Cze­cho­w­skich.

Łunowice, ob. Łanowice.

Łupychy, wś, pow. bia­ło­s­to­c­ki, pod Goniądzem.

Łuszna, wś i os., pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. 37 w. od Władysławowa. Wś ma 9 dm., 55 mk.; os. 1 dm., 9 mk.

Łutiwna, ob. Łętownia.

Łutownia, rz., lewy dopływ Narewki, por. Łętownica and Krynica.

Łyckie, jezioro, Łeckie, ob. Ełk.

Łyczaków, czwarta dzielnica m. Lwowa. Na­z­wa pochodzi z niem. Lützenhof i powstała (podobnie jak Kleparowa i Zamarstynowa) od na­z­wy niemieckiego swego założyciela.

Łyk, ob. Łek, Ełk.

Łykowo, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje, odl. 20 w. od Sejn.

Łysa-góra, 1.) al. Basin, os., pow. błoński, gm. Pass, par. Kaski. Przytyka do wsi Izdebno (ob.). Por. Gole. 2.) Ł., wś, pow. nowomiński, gm. i par. Siennica. Leży między Karczewiem a Sobiekurskiem. W 1827 r. 1 dm., 13 mk. Por. Lasomin. 3.) Ł., os. młynarska, pow. włocławski, gm. i par. Chodecz. W 1827 r. 1 dm., 22 mk.; obecnie 1 dm., 8 mk., 30 mr. obszaru. Ob. Kobyla łąka. 4.) Ł., pow. opoczyński, gm. Sworzyce, par. Żarnów. Leży przy osadzie Żarnów. 5.) Ł., pow. piotrkowski, gm. Podolin. Miejscowość t. n. we wsi Srock. 6.) Ł., os., pow. będziński, ob. Kuźnica Piwońska. Ma 1 dom, 37 mr. ziemi. 7.) Ł., folw. i smolarnia, pow. lubelski, gm. Wólka. Leży śród lasu, o 3 w. na płd.-wsch. od Żyżyna. 8) Ł., wś, pow. maryampolski, gm. Poniemoń-Pożajście, par. Poniemoń. Odl. 52 mr. w. od Maryampola, ma 14 dm., 110 mk.; w r. 1827 wś rząd. 5 dm., 64 mk. 9.) Ł., os., pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław. Odl. 42 w. od Kalwaryi, ma 3 domy, 14 mieszkańców. Br. Ch.

Łyse 1.) wś, pow. kolneński, gm. Ł., par. Myszyniec. Leży śród rozległych błót, o 1½ w. od Myszyńca, o 25 w. od Kolna. Posiada kościół filialny, urząd gm., sąd gm. okr. III, szkółkę początk., 91 dm., 1368 mk. i 2802 mr. W 1827 r. wś rząd. par. Turośl, 83 dm., 503 mk. W skład gm. Ł. wchodzą wsie: Antonia, Baba, Brzozowo, Demby, Dudy puszczańskie, Grądy, Grądzkie, Lipniki, Łyse, Piątkowizna, Plewki, Szafranki, Tartak, Tyczek i T.-nośki, Wejda, Wermiak i W.-Małobudy, Zalas i Zuzanki. Wszystkie wsie zamieszkałe wyłącznie przez Kurpiów. Rozległość gm. Ł.: 6158 mr. lasów rządowych i 26758 mr. gruntu, wyłącznie należącego do włościan (8020 mr. ornego). Z pomiędzy wsi rozleglejsze: Ł. (2800 mr.), Lipniki (2800 mr.), Piątkowizna i Baba (po 1400 mr.), Wejda (1200 mr.). We wsi Ł. 1802 r. było 48 rolnik., 2 chałupnik, i karczma; w 1819 r. 48 roln., 30 chałupnik i karczmarz, razem 474 mk. Włościanie płacili czynszu 818 złp. 3 gr. 1½ szel., dziesięciny do dworu 34 złp. 10 gr., poprzednio uiszczanej do semin. w Pułtusku. Chałupnicy płacili rocznie po 3 złp. trzydniówki. W 1878 r. 2802 mr. 200 pręt. (1333 mr. pręt. ornego). Obręb leśny Ł. wchodzi w skład straży Wejdo; 981 mr. lasu sosn. Obręb ten przerzynają wzgórza, zwane górami Wyregowemi, Gajkowemi i Myszanowemi. Por. Kolno. 2.) Ł., wś, pow. pułtuski, gm. i par. Lubiel. W 1827 r. 2 dm., 18 mk.

Łyska, Łyskówka, rz., dopływ Zelwy, w gub. grodzieńskiej.

Łysków, Łyskowo, mko, pow. wołkowyski, o 37 w. od Wołkowyska, o 112 od Grodna, przy trakcie Porozów-Różana i Podorosk-Nowydwór, na wsch. od wsi Kukłacze, ma 895 mk., w tem 682 izr., cerkiew, szkołę, bóżnicę, dom przytułku, okrąg polic. dla czterech gmin: Ł. (1210 dusz), Porozowo, Hornostajewicze i W. Święcica. Była tu parafia katol. dekanatu wyłkowyskiego z kaplicami w Libertpolu, Hołowczycach i Mohilowcach. Na cmentarzu grób Franc. Karpińskiego. Kościół i klasztor misyonarzy (szkoły) fundował tu r. 1527 Maciej Kłoczka. Nalezał Ł. do Bychowców. Starostwo niegrodowe Ł. podług spisów podskarbińskich z r. 1569 należało do dóbr stołowych królewskich. Wedle metryk litewskich obejmowało: mczko Łyskowo i wsie: Międzyrzec, Piotuchowo, Łopienica, Derewna, Dorohowo, Markowo, Potońsko, które Matys Janowicz, ssta żmujdzki, umierając zapisał królowi Zygmuntowi Augustowi w wywdzięczeniu za otrzymane od niego dobrodziejstwa; Zygmunt zabezpieczył na tem sstwie 11000 kóp lit. gr. pozostałej żonie Janowicza, jako reformacyą jej posagu. F. S.

Łysonie, dok. Lisonie, Lieszyn, Liesson, Springe, wś, pow. łecki, na prusko-luterskich Mazurach, przez ludność polską, jeżeli od początku nieosadzona, to później z pewnością zajmowana. Pierwotnie na­zy­wa­ła się Springe, jak widać z dokum. O pierwszem założeniu niewiadomo. Oddawna znajdował się młyn w Ł. R. 1450 Wolfgang von Sauer, wójt rastemborski, nadaje Bartoszowi Kowalowi młyn o 1 kole i 2 włóki w miejscu, które zwią Springe. R. 1550 książę Albrecht zatwierdza Maciejowi Łysoniowi (Lyssun, Liszen), od którego zapewne wieś ta ma na­z­wę, posiadanie kawału boru, kupionego przezeń za 180 grz. między strugą Grądówką i Kotlewką a łąkami pana Myślęty, nadając mu prawo magdeb. Ob. Kętrz, Ludność polska w Prusiech, str. 473. Kś. Fr.