Litera A

Abeliny, wś w pow. gierdawskim, okr. reg. królewieckiego, pod Abeliszkami.

Abeliszki, Abelischken (niem.), dobra rycerskie i wś w pow. gierdawskim, okr. reg. królewieckiego, 183 mk., st. p.

Abramiki, w spisie własn. ziemskich Abramki, wś, pow. bielski gub. grodzieńskiej, w 2 okr. pol., gm. Malesze, o 14 w. od Bielska.

Abramowo 1.) al. Plesiszcze, kolonia żydowska, pow. brzeski gub. grodzieńskiej, w 4 okr. pol., gm. Dmitrowicze, o 48 w. od Brześcia, 290 dzies. (118 roli, 78 łąk, 15 lasu, 79 nieuż.). 2.) A., wś, pow. drysieński, par. Oświej. 3.) A., ob. Abramowszczyzna 10.).

Abramuła, urocz., pow. bia­ło­sto­c­ki, w 3 okr. pol., gm. Krypno, o 45 w. od Bia­łe­go­sto­ku.

Abramy, folw. i os., pow. brzeski, gub. grodzieńska, 4 okr. pol., gm. Dworce. Folw. należy do dóbr Dąbrowa (Zabelów) i z folw. Chydry ma 1,240 dzies.; os. należy do Lebiedynów, ma 15 dzies.

Abschruten, dziewięć wsi w Prusiech wschodnich nosi to naz­wi­s­ko. Z tych A. w pow. wystruckim zowie się też inaczej Usswarten; w pow. ragnickim inaczej Jacken a w pow. pilkaleńskim inaczej Petczinken.

Absteinen, wś. w pow. stołupiańskim, pod Ejtkunami, słynna z pięknej stadniny koni.

Achmatowszczyzna al. Kruszyniany, dobra, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Hołynka, o 51 w. od Grodna, własność Le­bie­dziów, ma 50 dzies.

Achrymowce 1.) pierwotnie Solennikowo, wś, nad rz. Skidel, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Skidel, o 84 w. od Grodna, ma 245 dzies. Podług reg. pomiarowego ekonomii grodzieńskiej z 1558 r. wś Solennikowo należy do włości dworu milkowskiego. Było 11 włók, w tem 9 włók ciągłych (cziachłych) i 2 osocznickich. Poddani mieli 38 wołów i 27 koni. W naddatku otrzymali po 2 morgi, 31 pręt. do włóki, czyli wogóle 29 mr., 21 pręt. Nadto wydzielono im w uroczysku Pawłowszczyzna 2 wł., 8 mr. Ciągli z każdej włóki płacić powinni czynszu po 12 gr., za gęsi, kury, jaja i stacyę po 6 gr., za niewody po 2 gr., za wóz siana z odwozem po 5 gr., a robota dwa dni w tydzień, czyni z włók tego sioła ciągłych płatu gotowego 3 kopy 45 gr., a owsa beczek 18, a za odwóz owsa od każdej beczki po 5 gr., czyni 1 kopę 30 gr. Nadto z dodanych im morgów płacić powinni po 2 gr. od morga, co czyni z 2 wł. 8 mr. 2 kopy 16 gr. Oprócz tego w różnych miejscach dano niektórym z nich 1 wł. 3 mr. 20 pr. gruntu ornego i 6 mr. 16 p. sianożęci. „Złożywszy z włók tego sioła ciągłych i z morgów sianożętnych i polnych, traw, owsa z odwozem, płata czyni 7 kóp 29 gr. 7 den.“. 2) A., wś, pow. sokólski, w 1 okr. gm. Makowlany, o 9 w. od Sokółki, 192 dzies. ziemi włośc.

Ackmenischken, pięć wsi w Prusach wschodnich nosi to naz­wi­s­ko; z tych jedna w pow. ragnickim zowie się też inaczej Maagstim.

Ackmonienen, trzy wsie w Prusach wsch. noszą tę na­z­wę.

Adamarzyn, wś., pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże, odl. 9 w. od Wyłkowyszek, ma 25 dm., 177 mk.

Adamiszki Stare and Nowe, wś, pow. marympolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol (4 w.). A. Stare mają 10 dm., 90 mk., A. Nowe 3 dm., 19 mk.

Adamkowo 1), folw., pow. brzeski, gub. grodz., w 3 okr. pol., gm. Kosicze, o 1 w. od Brześcia, własność Zeume’ów, ma 138 dzies. Poprzednio należał do Ursynów Niemcewiczów. 2) A., dobra, pow. wołkowyski, w 2 okr. pol., gm. Łyskowo, o 39 w. od Wołkowyska, własność By­cho­w­ców, z folw. Czarnolas, Żeremiany i Grodzisk mają 1,479 dzies. (347 lasu i 467 ziemi); gorzelnia.

Adamowa bieda, os., pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. 11 w. od Augustowa, ma 3 dm., 37 mk.

Adamowicze (wielkie i małe), wsie, pow. augustowski, gm. Łabno, obie mk. 295, domów 37. Kościół murowany, wystawiony kosztem parafian w 1855 r.; st. p. Sopoćkinie. A. par. katol. dek. augustowskiego, dusz 2596. A. stanowiły niegdyś rozległe dobra narodowe, w skład których wchodziło mko Lipsk i około czterdziestu wsi. Obecnie grunta wioskowe i osady Lipska przeszły na własność włościan.

Adamowicze, wś, pow. grodzieński, posiada kościół murowany, wzniesiony staraniem ks. Ba­nie­wi­cza.

Adamowizna, 1.) A. wś, pow. suwalski, gm. Sejwy, par. Kaletnik, o 16 w. od Suwałk, mk. 169, domów 26. W r. 1827 wś rząd. 13 dm. 132 mk. 2.) A., wś, pow. błoń­s­ki, gm. Grodzisk. Naz­wi­s­ka z końcówką izna utworzone wyłącznie od imion własnych są nadzwyczaj częste na Mazowszu i właściwe zwykle osadom małych rozmiarów (por. Pelcowizna, Szymkowizna, Stankowizna). Br. Ch.

Adamowo 1.) urocz., pow. bielski, gub. grodzieńska, w 4 okr. pol., gm. Aleksandrówka, 54 w. od Bielska. 2.) A., dobra, pow. brzeski, gub. grodzieńskiej, w 3 okr. pol., gm. Łyszczyce, o 23 w. od Brześcia, własność Wis­ło­c­kich, ma 185 dzies. 3.) A., wś i dobra, pow. kobryński, w 4 okr. pol., gm. Osowce, o 69 i 70 w. od Kobrynia. Wś ma 265 dzies. ziemi włośc., dobra własność Ol­gi Oli­fer, mają 500 dzies. 4.) A., os., pow. kobryński, w 5 okr. pol., gm. Worocewicze 5) A., folw., pow. słonimski, w 5 okr. pol., należy do dóbr Dobromyśl (Jundziłów). 6) A., zaśc., pow. kowieński, w 3 okr. pol., gm. Kiejdany, o 58 w. od Kowna. 7) A., folw., pow. nowoaleksandrowski, w 3 ok. pol., o 80 w. od Nowoaleksandrowska, attyn. Zawierza Mirskich, potem Chrapowieckich, dziś br. Halma. 8.) A., dawniej Jodagalnie, dobra, w 2 okr. pol. gm. Dryświaty, o 44 w. od Nowoaleksandrowska, własność Stan­kie­wi­czów, 460 dzies. Należy do hrabstwa Dryświackiego, własności Ja­na Ni­ko­de­ma Ło­pa­ciń­skie­go, ssty mścisławskiego, później Adam­ko­wi­czów, którzy założyli tu folwark i nazwali go od swego nazwiska, poczem sukcesyjnie przeszły do Stan­kie­wi­czów. 9.) A., zaśc. tamże, w 4 okr. pol., gm. An­tu­zowo, o 16 w. od No­wo­alek­san­dro­w­ska. 10.) A., wś i dobra, pow. po­nie­wie­ski, w 3 okr. pol., gm. Pom­pia­ny, o 19 i 20 w. od Po­nie­wie­ża. 11.) A., dobra, pow. ros­sień­ski, gm. Ros­sie­nie, o 11 w. od Ros­sień. 12.) A., dobra, tamże, w 4 okr. pol., gm. Nowe-Miasto (Alek­san­dro­w­ska), par. Te­ne­nie, własność Piłsudzkich, wraz z Te­ne­nia­mi mają 1,473 dzies. Poprzednio należały do Bil­le­wi­czów. 13.) A., folw., pow. wił­ko­mier­ski, w 3 okr. pol., gm. Kur­kle, o 36 w. od Wił­ko­mie­rza, własność Pi­za­nich, 180 dzies. 14.) A., folw., pow. miń­ski, gm. Siem­kowa Gró­de­c­ka, o 18 w. od Miń­ska, własność Kun­ce­wi­czów, około 2-ch. włók. 15.) A., folw., pow. no­wo­gró­dz­ki, gm. Żu­cho­wi­cze, o 28 w. od No­wo­gród­ka. Własność Je­ży­ko­wi­czów, razem z folw. Nie­k­ra­szewo ma 23 włók. Grunta urodzajne i pszenne. 16.) A., zaśc., pow. słu­c­ki, gm. Hresk, o 24 w. od Słucka. 17.) A., dobra, pow. sień­ski, od 1859 r. własność Szyd­łow­skich wraz z Szy­pami 820 dzies. 18.) A., folw., pow. oszmiański, attyn. Nowosiołek (Czap­skich). W lesie sąsiadującym z Borunami, pozostały się ślady siedziby ostatniego pustelnika, upamiętnionego przez Ign. Chodzkę. 19.) A., wś, pow. oszmiański, w 4 okr. pol., gm. Wiszniów (o 4 w.). W r. 1865 miały 49 dusz rewiz. Należą do dóbr Nerowy (hr. Chreptowiczow). 20.) A., dobra, pow. święciański, w 1 okr. pol., gm. Święciany, w 1865 r. własność Pet­ry­ko­w­skich. 21.) A., dobra, pow. drysieński, 2,215 dzies., własność dawniej Kon­stan­te­go Swo­łyń­skie­go, później córek jego: Ki­bor­to­wej i Eid­ma­no­wej. 22.) A., folw., pow. dźwinski (dyneburski), należy do dóbr Krasław (Pla­te­rów). 23.) A., dobra pow. rze­życ­ki, 496 dzies.; własność Ko­ła­kow­skich (Porów. t. I, 22). 24.) A., wś, pow. wie­li­ski, gm. Cer­ko­wi­sz­cze. J. Krz.

Adamów, Adamowo, Jadamów, na­z­wa bardzo wielu wsi, folwarków, osad, na całej przestrzeni ziem polskich. W obrębie Królestwa jest przeszło trzydzieści miejscowości t. n.

Adamusy, os., pow. kolneński, gm. Turośl, par. Kolno. W r. 1827 os. rząd. ma 2 dm., 12 mk.

Adelin 1), wś, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Brzostowica Wielka, o 61 w. od Grodna, należy do dóbr Brzostowica Wielka (Kossakowskich). 2.) A., chutor, pow. grodzieński, w 4 okr. pol., gm. Skidel, o 35 w. od Grodna, własność Kuź­mi­c­kich, 23 dzies. 3.) A., folw., pow. kob­ryń­ski, w 3 okr. pol., gm. Ho­ro­dziec, należy do dóbr Ka­mień Szla­che­c­ki (Czar­no­c­kich). 4.) A., pow. słu­c­ki, ob. Zaos­tro­wie­cze. 5.) A., dwór, pow. by­cho­w­ski, dziedzictwo Ko­mor­skich, z Dra­guń­skiem i Tit­ho­fem ma 448 dzies. 6.) A., folw., pow. kli­mo­w­ski, dziedzictwo Ho­łyń­skich, należy do dóbr Jó­ze­fów.

Adelkowszczyzna, dobra, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Indura, o 26 w. od Grodna, własność Po­czo­bu­tów, ma wraz z folw. Kruglik, pustk. Wielka Żarnówka i urocz. Zarubicze 302 dzies.

Adomiszki, wś, pow. ragnicki okr. rag. gąbińskiego.

Adwerny, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, odl. 23 w. od Władysławowa, ma 10 dm., 80 mk. W r. 1827 wś pryw. 10 dm., 84 mk.

Agacin 1) al. Agatawo, wś, pow. wołkowyski, w 2 okr. pol., gm Zelzin, o 27 w. od Wołkowyska, z chutorem Malinówka ma 221 dzies. ziemi włośc. 2.) A., karczma, pow. miński, gm. Zasule, o 60 w. od Mińska. Al. Jel.

Agatowo 1.) folw., pow. prużański, w 1 okr. pol., gm. Kotra, należy do dóbr Mokre (Żelazowskich). 2.) A., pow. wołkowyski, ob. Agacin. 3.) A., zaśc., pow. wiłkomierski. w 4 okr. pol., gm. Owanta, o 34 w. od Wiłkomierza.

Agliniszki 1.) wś, pow. maryampolski, gm. Wejwery odl. 25 w. od Maryampola, ma 2 dm., 17 mk.; 2.) A. al. Angliszki, os., pow. wyłkowyski, gm. Giże.

Agonki, Agonken, Ellernbruch, wś, pow. gierdawski Pruss Wsch.

Agrafinówka, wś, pow. suwalski, gm. Kuków, o 14 w. od Suwałk, dm. 11, mk. 45.

Agulsy, folw., pow. grodzieński, w 3 okr. pol., gm. Łunna, o 34 w. od Grodna.

Ajtwaryszki, wś, pow. kalwaryjski, gm. Simno, odl. 32 w. od Kalwaryi, ma 39 dm., 172 mk.

Akicie, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. 30 w. od Władysławowa, ma 11 dm., 127 mk. W r. 1827 wś pryw. ma 11 dm., 94 mk.

Akmeninie, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. 36 w., ma 4 dm., 38 mk. W r. 1827 było 4 dm., 37 mk.

Aksamitowizna, os., gm. Czostków, pow. suwalski, w odległości 25 w. od. m. gub. Suwałki położona, liczy 5 dm., 11 mężczyzn i 10 kobiet, ogółem 21 mk. Do osady należą: młyn w m. Filipowie oraz jeziora Krzywe v. Krzywulka, Postajnie v. Przystajnie i Rospuda. K. H. [Na wsch. od jez. Przystajne.]

Albinowo 1.) chutor, pow. wołkowyski, w 3 okr. pol., gm. Świsłocz, o 30 w. od Wołkowyska, 15 dzies. ziemi włośc. i 81 dzies. należących do Okińczyców. 2.) A., dobra, pow. szawelski, gm. Błagowieszczeńsk, o 57 w. od Szawel, własność Ar­że­w­ło­c­kich, 200 dzies. i Prze­w­ło­c­kich, 150 dzies. 3.) A., wś, pow. nowogrodzki, gm. Nowa-Mysz, o 49 w. od Nowogródka.

Albrechtau (niem.) 1.) wś, pow. darkiejmski, 125 mk. 2.) ob. Albrechtowo.

Albrechtyszki, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Giełgudyszki, odl. 32 w. od Władysławowa, mają 7 dm. 55 mk.

Aldukuwszczyzna, dobra, pow. grodzieński, w 2 okr. pol., gm. Hołynka, o 51 w. od Grodna, własność Al­du­kie­wi­czów, ma 157 dzies.

Aleja, Oleja, rz., dopływ z prawej str. rz. Upie, która do Szeszuwy z lewej str. wpada.

Aleksandrowo,-ów, 1). osada, gm. Słu­że­wo, pow. nie­szaw­ski, ze st. pograniczną dr. żel. Warsz. Bydg., zwana tez Aleksandrowem pogranicznym, komora celna I klasy, należy do sądu gm. I okręgu w Nie­sza­wie. Posiada st. pocz. i telegraf. międzynarodową, cerkiew prawosławną (od 1877 r.), aptekę; katol. kośc. paraf. w Słu­że­wie, odl. od War­sza­wy w. 211. W ciągu 1876 r. przez tutejszą komorę weszło towarów za 18,585,143 wywieziono za 8,107,749 r. W r. 1877 r. samego zboża wywieziono 6,126,000 pudów. Opłaty celne wyniosły w 1878 r. 2,081,978 rub. metalicznychi 32,466 kredytowych. A. założone zostało na terytoryum majętności Bia­łe­bło­to. W 1879 r. w miesiącu sierpniu miał tu miejsce zjazd cesarza niemieckiego Wilhelma z Naj. Ces. Ros. Aleksandrem II. Korzystając z pobytu Naj. Pana ludność katolicka otrzymała pozwolenie na zbudowanie w A. kościoła katol., który stanie pod wezwaniem św. Aleksandra. 2) A., wś. pow. wiłkowyski, gm. Bartniki, składa się z kilku części, z których jedna nosi na­z­wę Aleksandrowo-Olszanka (ob. Olszanka) [(21.)] i stanowi oddzielną posiadłość, inne części pod ogólną na­z­wą Aleksandrowo-Porowsie (ob. Porowsie) mają kilku właścicieli. 3.) A. wś, pow. suwalski, gm. Kuków, o milę od miasta gub. Suwałki położona, liczy mk. 175, z tych 88 mężczyzn i 87 kobiet, a dm. 33. Ma szkołę elementarną dla dzieci starowierców.

Aleksandrowo, 1.) A., niem. Alemandersruhe, folw., pow. pleszewski, ob. Klenka. 2.) A., niem. Alexanderhof, folw. pow. ba­bi­mo­s­ki. ob. Borny. 3.) A., kol. pow. szu­biń­ski; 3 miejsc,: A., Bagno i gburstwo Hammerwerder; 143 mk., 106 ew., 37 kat., 29. analf.; 21 dm. 4) A., wś szlach., pow. wy­rzy­s­ki; 54 mk., wszyscy kat., 26 analf.; 8 dm. 5.) A. zniemczone Sandau, pow. byd­go­ski, król. leśnictwo; 11 mk., 10 ew., 1 analf.; 1 dm 6.) A. kolon., pow. sza­mo­tul­ski, ob. Biezdrowo. 7.) A. piec wapienny, pow. mię­dzy­cho­dz­ki, ob. Za­tu­mie stare. 8.) A. folw. pow., krob­ski, ob. Bo­dze­wo. 9.) A. folw. pow. krob­ski, zob. Ży­to­wi­s­ko. 10.) A. niem. Alexandern, folw. pow. mo­gil­ni­c­ki, ob. Ry­bit­wy. 11.) A. folw., pow. mo­gil­ni­c­ki, ob. Srebrna-Góra. M. St. 12.) A. folw. pow. toruński, do dóbr Plus­ko­węs należący, 13 mk. katol. 13.) A. niem. Alexanderhof, folw. w pow. lubawskim, należący do Trzciana, 35 mk. katol. 14.) A. wś, w pow. ełckim. [Na płd. od wsi Kopijki; na mapie niem. 1914 r.: Grenzpierda, dziś nie istnieje.]

Aleksandrowsk, wś, pow. sejneński, gm. Krasnopol, par. Wigry, st. poczt. Suwałki, 343 mk., 60 dm. [Dziś Aleksandrowo.]

Aleksandrów,-owo, na­z­wa bardzo wielu wsi i osad przeważnie w bieżącem stuleciu założonych w obrębie Król. Polskiego; np. 1.) Osada, zwana też A. łęczyczki albo fabryczny, przedtem miasto, pow. łódzki, gm. Brużyca Wielka, należy do sądu pokoju w Łodzi, posiada st. poczt. i tel. międzynarodową, dwa kościoły: katol. drewn. i ewang. A. założony został w 1818 r. i zaludniony przeważnie przez Niemców. W 1824 r. miał 340 dm. i 2955 mk., w tej liczbie sukienników 365 (242 majstrów), 8 postrzygaczy farbierni i t. p. W 1858 było 2886 mk., obecnie liczą około 4,000. Ludność A. zajmuje się rękodzielnictwem dla poblizkiej Łodzi odległej o 12 w. i połączonej z A. drogą bitą. W samym A. istnieje fabryka wyrobów wełnianych. A., par. katol. Dek. łódzkiego, liczy 1300 dusz. 2.) A., gm., p. bił­go­raj­ski, sąd gm. ok. IV w Józefowie o 8 w. st. p. w Bił­go­ra­ju ludność gminy 4827. 3.) A., wś, pow. opoczyński, gm. Niewierszyn, par. Dąbrowa, szkoła wiejska. 4.) A., wś, pow. Koń­skie, gm. Chle­wi­s­ka, fabr. żelaza zatrudnia 26 rob. i produkuje za 33,750 rs. rocznie. 5.) A., wś, pow. wło­daw­ski, gm. Ro­ma­nów, par. Wisz­ni­ce 1020 morg. rozl. 6.) A., wś, pow. ra­dom­ski, gm. Gzo­wi­ce, par. Ra­dom. 7.) A., wś, należąca do ordynacyi Zamojskich, pow. bił­go­raj­ski, gm. Aleksandrów, posiada urząd gminny. 8.) A., wś, pow. nowo-miński, śród lasów na prawym brzegu Wi­s­ły się ciągnących, przy drodze z Waw­ru do Młondza. 9.) A., wś i fol. pow. kalwaryjski, gm. Lubów, par. w Grażyszkach, st. p. w Kalwaryi. 10.) A., kolonia, pow. łu­kow­ski, gm. Go­łą­b­ki, par. Węg­rów, st. p. w Łu­ko­wie; rozl. 684 morgi. 11.) A., kol., pow. tu­re­c­ki, gm. Wi­cher­tów, w dobrach niegdyś arcybis. gnieźnieńskich, dziś majoratu wi­cher­tow­skie­go. 12) A., fol. majoratu Kościelnica (hr. Tol­la), pow. tu­re­c­ki, gm. Koś­ciel­ni­ca, tuż pod Uniejo­wem; budynki przerobione ze stajen, zajmowanych niegdyś przez szaserów polskich, konsystujących zwykle w Unie­jo­wie, który obfituje w pastwiska i łąki. Br. Ch.

Aleksandrów w W. Ks. P. i w Prusiech, ob. Aleksandrowo.

Aleksandrówka, 1.) wś, pow. suwalski, gm. Andrzejewo, o 22 w. od miasta gub. Suwałki położona, liczy: dm. 15, mk. 67 t. j. mężczyzn 35, kobiet 32. 2) A. wś, pow. władysłowowski, gm. Kidule, 64 dm., 397 mk., par. Kajmele, st. p. Szaki. 3.) A. kolonia, pow. lu­bar­tow­ski, gm. Rud­no, erygowana w r. 1865 z lasów do dóbr lu­bar­tow­skich należących. Składa się z osad 15, odległa od m. Lu­bar­to­wa o wiorst 17. (Niezamieszczona w Skorowidzu Zinberga). 4) A. kolonia w gm. Dąbro­szyn, pow. koniń­skie­go, o 16 w. na płd. zach. od Ko­nina, o 6 w. od Rychwała, 154 mórg rozl., 31 ludn., grunt niski, sapowaty, utworzona 1877 z części gruntów do dóbr Kuchary Borowe należących.

Aleksiejówka, 1). wś, pow. suwalski, gm. Hutta o 2 m. od Suwałk, liczy: 2 domy, 13 mk. 2). A. wś, pow. winnicki, 500 mk. Ziemi obyw. 550 dz. Ziemi włośc. 592 dz.; należy do Hanickiej. 3). A. wś, pow. olhopolski, 341 dusz męz., 675 dz. ziemi włościan a 1000 dz. ziemi obywat.; własność Kon­s­tan­te­go Hej­ma­na. 4) A. folw. przy wsi Harmaki, pow. trocki, ziemi 961 dz., należy do Ko­no­nien­kowa.

Aleksota, 1). gm., pow. maryampolski, lud. 9250, rozl. 15524 morg., sąd gm. ok. III Godlewo o 7 w., st. p. Wejwery. W skład gm. wichodzą: Aleksota, Bojary, Taboniszki, Czebeliszki, Dębowo, Dobrowola, Dominikanka, Dowgilliszki 2 folw. Drotowszczyzna, Dziewagoła, Fornhejtyszki, Giermaniszki wś. i fol., Girniki-leśne: Gojżany, Ilewicze, Julianowo, Kantaliszki, Karkiszki wś i folw., Kierkieliszki fol., Klukowszczyzna, Koźliszki wś i fol., Łąka-chrapicka, Ł.-Wiliniuma, Marwa fol., Marwianka, Mironiszki wś. i fol., Mitkuny, Naugardyszki, Norejkiszki wś i fol. Omole, Oźliszki, Papiszki, Piple, Poderyszki, Przysłowiecie, Ryngwaldyszki, Sapieżyszki os., S. wś i fol., Sokołowszczyzna I i II, S.-Narbuta, S.-Łuszczewskiego, Stangwieliszki, Taboryszki, Tyrkiliszki, Wierzby, Wesołe wś. i fol., Wilimy, Wirbiliszki, Wojtyszki i Żegaryszki. 2). A. osada utworzona z mka t. n., pow. Maryampolski, nad samym brzegiem Niemna, połączona mostem, z Kownem, położonem na przeciwnym brzegu. Miejsce to słynne z uroczego położenia. Z wysokiej góry, u stóp której leży A. rozciąga się obszerny widok na Kowno, rzekę Wilią łączącą się z Niemnem, i na opiewaną przez Mickiewicza dolinę, dziś przeciętą koleją żelazną. Dzięki swemu położeniu nad Niemnem i w sąsiedztwie Kowna A. stanowi dość ożywiony punkt handlowy i służy za rynek zbożowy dla okolicy. A posiada urząd gminny, dwie szkoły początkowe, młyn parowy, fabrykę gwoździ drewnianych, liczy 80 dm. i 1173 mk., odl. od Maryampola 51 w., od Suwałk 107, od Warszawy 375 w. W 1812 r. tędy się przeprawiła przez Niemen armia Napoleona. 3). A., dobra tamże, utworzone z części wielkich dóbr Freda, obecnie stanowią własność małoletnich Gaw­roń­skich, wnuków poprzedniego dziedzica Fredy. 4). A., góra na lewym brzegu Niemna, wprost Kowna, obok osady t. n. Góra ta poświęconą była bogini Aleksota, która tak samo jak Milda była boginią miłości i miała tu swoją świątynię. W pobliżu A. znajduje się wyniosłość zwana dawniej Praurimie, dziś Wesoła ulubione miejsce mieszkańców Kowna, na którem niegdyś odbywał się obchód święta umarłych, zwany chautury (dziady).

Alekszyce, wś, pow. grodzieński, nad Świsłoczą, była st. p. między Zarubiczami a Werepkami, o 37 w. od Grodna. Dolina alekszycka podlega częstym wylewom rzeki.

Algawiszki, Allgawischken (niem.), W. i M., dwie wsie, okr. reg. gąbiński, pod Kaukiejmami, 273 i 135 mk.

Aliszki, niem. Alischken, wś, dobra i leśnictwo w pow. wystruckim, 430 mk.

Alkschne (niem.), ob. Usmaiten.

Alle, rz., ob. Łyna.

Alt, Alte, po niem. Stary,-a,-e, wyraz wchodzący w skład wielu niemieckich nazw miejscowości, które się od niego zaczynają. Wymieniamy poniżej ważniejsze, których zaś brak, te będą zamieszczone pod naz­wi­s­kami pozostałemi po odrzuceniu Alt, np. Alt-Braa pod Braa, Alt-Lubitz pod Lubitz.

Altebude, wś, pow. gołdapski, w pobliżu Grabowa, 335 mk. [Altenbude, dziś Siedlisko.]

Althuetten, ob. Altehuette, Prasneta, Władysławowo.

Alt-Johannisburg, Kubusze, ob. Jańsbork.

Altona, wś w Kurlandyi, parafii Selburg, na wysokim brzegu Dźwiny, z zagadkową ruiną starożytną.

Altoniszki, wś, w pobliżu Niemna, pow. władysławowski, gm. Dobrowola; stała tu niegdyś podobno świątynia bóstwa Altony.

Amalwa, 1.) jez., gm. Podawinie, pow. kalwaryjski, 2 w. długości, 1 szerokości, 509 morg. obszaru; głębokość dochodzi 30 łokci. Wpada do niego rzeczka Szławanta a wypływa druga rzeczka Dawinia. Dno jeziora i brzegi błotniste. Ryb niewiele, głównie szczupaki i liny. 2.) A., błoto, rozciąga się dokoła jeziora t. n. i po obu brzegach rz Dawini, skutkiem czego jedna tylko wś, Amalwiszki, dotyka brzegów jeziora. 3.) A. rz. ob. Szławanta. Br. Ch.

Ancuty, wś, gub. grodz., dawnej ziemi biel­skiej, przez drobną szla­chtę zaludniona.

Ancza, rz., dopływ Szeszuwy z prawej strony; przyjmuje Merczę i Płuszczę. Źródło ma pod mkiem Poszyle, na płd. mija Skawdwile, Botoki, uchodzi pod folw. Sontoki, długa 48 w. Por. Szeszuwa. F. S.

Andruszów, Andrusowo, wś, pow. kraśnieński, gub. smo­leń­ska, przy ujściu Horodni do Wiekry między miastami Krasnem i Mścisławiem. Pamiętna zawieszeniem broni zawartem między Polską a Rossyą d. 30 Stycznia 1667 r. mocą którego Smo­leńsk pozostał w rękach Rossyi.

Andrykajmie, wś, i folw., pow. wyłkowyski, gub. suwals., gm. Zielonka, par. Olwita, 240 mk., 20 dm., st. p. w Wyłkowyszkach. Własność Wik­to­ra Ga­w­roń­skie­go.

Andrzejewo, 1.) wś, pow. suwalski, par. Lubowo, 180 mk., 20 dm. 2.) A. gm., pow. suwalski, liczy 3989 mieszk., rozległości, 11,637 morg.; s. gm. ok. III w Pińsku [Gmina Puńsk, nie Pińsk.], o 10½, w. st. p. Szypliszki, do Suwałk w. 22. W skład tej gm. wchodzą: Aleksandrówka, Andrzejowo, Białobłoty, Budzisko, Cegielnia, Czerwonka, Giłujsze, Gungliszki, Ignatowizna, Kalinowo, Kociołki, Kupowo, Kupowo-małe, Majdan, Mostówek, Mikołajówka, Podświęciszki, Podwojponie, Postawelek, Romaniuki nowe, R. Stare, Sadzawki, Szelmiętka [Szelmentka], Szymanowizna, Ścibowo, Święciszki, Trykampie, Trąpole, Trąpoliszki, Wojciuliszki, Wojponie, Wojponiszki, Zawady i Żegaryszki; ¾ ludn. Litwini. Gm. nie posiada ani jednego kościoła i ani jednej szkółki elementarnej. Por. Andrzejów.

Andrzejewo,-ów, 1.) mko pryw., pow. rossieński, nad jez. t. n., o 105 w. od Rossien. Paraf. kościół katolicki Św. Andrzeja, 1780 z drzewa wzniesiony przez Andrzeja Racewicza. Parafia katol. dekanatu retowskiego, dusz 2705. Inaczej A. zowie się Maryanowem. Niedaleko A. z jez. Łajgie wypływa rz. Wiewirża. 2.) A., wś, pow. sokólski, gub. grodzieńska, o 9 w. od Sokółki.

Angenburg, właśc. Angerburg, ob. Węgobork.

Angerapia, niem. Angerapp, rz., jedna ze źródłowych rzek Pregli, przyjmuje Gołdapię, płynie głównie przez Mazury pruskie. Zowią ją też Angrab, Angrama, niekiedy Rapa (Kętrz.) lub Węgrza. Nad tą rz. P. H. Dewiz odkrył i zbadał wiele grobów pogańskich oraz opisał je w czasopiśmie królewieckim „Schriften der physikalisch-oekonomischen Gesellschaft“ XIX. 2. Por. Pregla. [Por. Węgorapa.]

Angerapp, wś i dobra w pow. darkiańskim Prus Wschodnich.

Angerburg, ob. Węgobork.

Angrab, Angrama, ob. Angerapia.

Anielewo, 1.) wś, pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, własność p. Ze­no­na Giej­szto­ra. Par. w Olwicie, poczta w Wyłkowyszkach. 2.) A. kolonia, gm. Gos­ła­wi­ce, pow. ko­niń­ski, o 10 w. na płn.-zach. od Ko­ni­na, 175 mórg rozl., 186 ludn., grunt szczerkowaty, dobre łąki. Przez grunta tej wsi przechodzi kanał mo­rzy­s­ła­w­ski, niegdyś spławny, łączący rz. War­tę z jez. Pąt­now­skiem. J. Ch.

Annowo, wś, pow. suwalski, gm. Sejwy, w odległości 19 wiorst od Suwałk, liczy: 27 dm., 105 mieszk.

Antalepty, ob. Antolepty.

Antałaki, wś, pow. kalwaryjski, gm. Olita, mk. 237, dm. 37; par. w Mirosławiu, st. p. w Serejach.

Antałaki, jez., pow. kalwaryjski, 30 morgów rozl., 30 st. gł.; nad jego brzegami mieści się folwark Udrya.

Antaniszki, wś, pow. stołupiański Prus wschodnich.

Antkalniszki, wś, pow. władysławowski, gmina i par. Błogosławieństwo; 247 mk.; 16 dm.; st. p. w Szakach.

Antokalnie, wś, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, mk. 222, dm. 22; par. Pokojnie, st. p. w Poniomoniu.

Antokalniszki, ob. Antkalniszki.

Antoniuk, wś, pow. bia­ło­s­to­c­ki, 1½ w. od Bia­łe­go­s­to­ku. Tu się mieści część wielkiej kortowni bia­ło­s­to­c­kiej p. Com­michau.

Antonowo, 1.) A., gm., pow. maryampolski, ludn. 5303, rozległości 14349 morg., s. gm. ok. II Dębowa-buda, o 13 w.; st. p. Maryampol o 20 w. W skład gm. wchodzą: Antonowo, Armoliszki, Bobroliszki, Borsukinie, Budwiecie-stare, Brantas, Czysta-buda, Czujniszki, Dąbrowo, Dąbrowina, Egliniszki, Egłupie, Gajstry, Girnupie, Giwałtowo, Gobiniszki, Grzesie, Jodbaryszki, Judrzańska-ruda, Jura, Kępinie małe, Klewinie, Kłampunie, Kojaćkiszki, Koźliszki, Kozłowa-ruda, Kozłowszczyzna, Krówieliszki, Kwiatkopusze, Mołupie, Mroczki, Muryniszki, Niedelbierze, Nendrynie, Ożnogary, Plople, Pocztaryszki, Podziszki, Pokieliszki, Przygrażyszki, Purwiniszki, Raczyliszki, Rudupie, Sanożyszki-małe, Sanożyszki-wielkie, Sianowe, Skuczyszki, Słoboda, Smolany-piec, Szaliszki, Szalniszki, Tartutyszki, Trakinie, Trakiszki-wielkie, Tymieńczyszki-małe, Wałajtyszki i Witkiszki. 2.) A., wś, pow. maryampolski, gmina A., mieszk. 259, dm. 40, par. Pilwiszki, st. p. w Maryampolu (o 20 w.). 3.) A., dobra niegdyś narodowe, w. pow. maryampolskim położone, w skład których wchodziło około 150 wsi. Obecnie, po uwłaszczeniu włościan, same dobra rozpadły się na kilka części, z których utworzono majoraty. Folwark A. w r. 1875 podarowany sukcesorom radcy stanu Snuta, został nabyty przez p. Wiktora Szabuniewicza; odl. od Suwałk 76 w., od Maryampola 20 w. B. Ch.

Antosin, 1). wś, gm. Wiżajny, pow. suwalski, o 29 w. od Suwałk, dm. 6, mk. 67. 2). A., osada, gm. Czostków, pow. suwalski, o 20 wiorst od Suwałk, 3 dm., 29 mk. [Na zach. od jez. Przystajne, dziś nie istnieje — obszar wsi Aksamitowizna.]

Arała, ob. Niemuń.

Artyczenka, rz., dopływ Szczary z prawej strony, uchodzi poniżej Dalenki.

Arżołupie (po litewsku Arżołas dąb, upie rzeka); wś, nad rz. Cesarką, pow. maryampolski, gm. Pilwiszki, o 2 w. od Szak.

Astrawas, ob. Ostrów.

Astrawischken, kilka wsi w pow. gierdawskim i darkiańskim Prus Wsch.

Asuny, Assaunen, wś, pow. gierdawski Prus Wsch.

Aszarynis, jez., pow. sejneński, gm. Berżniki, 52 morg. rozl. Mapa sztabu generalnego nie zna jeziora t. n. [Na współczesnych mapach Aszyryn.]

Ateny, Atteny, folw. i wś, pow. augustowski, gm. Szczebro-Olszanka, par. Szczebra, st. p. Augustów. Należał dawniej do dóbr Wigry.

Ateśniki, wś i folw., pow. kalwaryjski, gm. Krasna, mk. 535, dm. 85, st. p. i par. Simno, w lesistej okolicy w pobliżu jezior Duś, Simno i innych.

Atteny, ob. Ateny.

Auchstete, Austechia, Austelia, Auxstete, Auxstote, Aukstote, ob. Litwa.

Auga, jez., pow. kalwaryjski, gm. Simno, we wsi Augieniki (u Zinberga Angieniki, u L. Wolskiego Auginiszki). Leży o 6 w. na półn. od jez. Duś i Metele, ma 100 morg. rozległ., 36 st. głęb.

Augs…. Od „Augs“ zaczynają się naz­wi­s­ka wielu wsi w Prusach Wsch. np. Augsgirren, Augskallen, Augstumall i t. p., które też Niemcy przez Aux…. piszą.

Augusta, jez., ob. Augustowskie jez.

Augustowska Puszcza, jestto obszar leśny, zawarty między Kanałem Augustowskim od zachodu, rzeką Biebrzą od południa, Niemnem od wschodu i systemem wodnym Czarnej Hańczy od północy. Augustów, Lipsk, Sopoćkinie, Grodno leżą na jéj krawędziach niejako. Wewnątrz, prócz nielicznych osad smolarskich, niema siedzib ludzkich i to na przestrzeni około 40 wiorst wszerz i do 24 w. wzdłuż. Liczne strumienie i rzeczki odprowadzają wody leśne do Biebrzy i Hańczy Czarnej. Jeziora spotykamy tylko na krawędziach, wewnątrz zaś jedynie błota i bagna (Wilcze bagno). B. Ch.

Augustowski Kanał miał na celu połączenie Wisły z Niemnem dla zabezpieczenia handlu Królestwa od przeszkód, jakie mu stawiał system celny pruski. Bierze on początek przy wsi Dembowo, przy ujściu Netty do Biebrzy, na granicy gub. suwalskiej i grodzieńskiej, gdzie znajduje się główna przystań dla statków. Za Augustowem Netta łączy się z jeziorami: Necko, Białe [(5.)], Studzieniczne, Orlewo, Paniewo, Krzywe [(3.)] and Mikoszewo. Po wyjściu z nich kanał przerzyna trakt warszawsko-kowieński i za pośrednictwem przekopów łączy ze sobą szereg jeziór, poczem wchodzi w wypływającą z nich Czarną Hańczę, której koryto opuszcza koło wsi Kurzyniec i wielkim przekopem dosięga Niemna, o 3 mile poniżej Grodna i 2 mile od osady Sopoćkinie. Połączenie z Wisłą ma miejsce za pośrednictwem Biebrzy, która, przyjąwszy Nettę, wpada pod Wizną do Narwi, prowadzącej swoje wody do Wisły pod Modlinem. Cała ta droga wodna ma 438 wiorst długości, lecz nie przynosi obiecywanych korzyści a po zbudowaniu kolei żelaznych straciła do reszty swe znaczenie i dziś służy tylko dla wewnętrznego, bardzo słabego ruchu handlowego, gdyż brak wody nie dozwala krążyć większym statkom i żeglować po kanale z pożądaną szybkością. Ponieważ poziom wód kanału jest o wiele wyższym niż w rzekach z nim połączonych, przeto zbudowano na 175 wiorstach całej długości kanału 21 śluz, długich na 156 st. i szerokich na 20 st. Głównym zbiornikiem wody dla zasilenia kanału jest jezioro Serwa (u W. Pola Ferwa), które w razie potrzeby za pomocą śluzy Suchorzeczka może zapełnić cały kanał. Główniejsze inne śluzy są: Dembowo, Sosnowo, Borki, Białobrzegi, Augustów, Przewięź, Swoboda, Gorczyca, Perkuć, Mikoszówek, Kudrynki, Kurzyniec, Dąbrówka i Niemnowo. Budowa kanału rozpoczętą została w 1824 i prowadzona była przez osobny korpus inżynierów pod kierunkiem generała Maletskiego przez 6 lat do 1830. Po przerwie wywołanej wojną 1831 r. roboty dalsze prowadził Bank Polski od 1833 do 1839 r. Koszta budowy do 1830 r. wynosiły 1,500,000 rs., ogólny zaś koszt 2,048,429 rs., nie licząc drzewa dostarczonego z lasów rządowych i płacy inżynierów. Zarząd miejscowy kanału mieści się w mieście Augustowie. B. Ch.

Augustowski powiat, gubernia, województwo, leśnictwo, ob. Augustów.

Augustowskie albo Knyszyńskie jez., pow. bia­ło­s­to­c­ki, na półn.-zachód od Knyszyna, zwane też Czechowizna; miało być wykopane za Zyg. Augusta przez jeńców wojennych; lud utrzymuje, że Twardowski wykopał je w ciągu jednej nocy przy pomocy złego ducha. [Dziś oficjalnie: jez. Zygmunta Augusta.]

Augustów, 1.) miasto główne pow. t.n., leży nad rzeką Nettą, pod 53° 49′ szer. i 40° 38′ dł. geograf. [Od Ferro.], przy trakcie bitym warszawsko-kowieńskim, o 240 w. od Warszawy, o 28 od Suwałk, o 73 od Grodna. A. posiada urząd powiatowy, sąd pokoju V okręgu, należący do zjazdu sędziów w Suwałkach, zarząd Kanału Augustowskiego, st. poczt., st. telegr. międzynarodową. Kościołów znajduje się w A. cztery: katolicki, ewangelicki i dwa prawosławne. Ludność A. wynosi w samem mieście 7846, w tem mężczyzn 3939, kobiet 3907, domów 501; przedmieścia: Białobrzegi, Biernatki, Klonownica, Turówka, Wójtowskie-uwołoki i Żarnowo, mają razem mk. 2105: w tem mężczyzn 1086, kobiet 1019; domów 327. W 1890 r. miał 9,496 mk. Zapisanych do ksiąg ludności stałej było 11,547, obecnych 9,242, niestałej ludności 254. Sród zapisanych do ksiąg było 119 prawosł., 147 prot., 5,473 żydów., katolicy stanowili 50%. Do miasta należy obecnie 446 włók a w tej liczbie 139 włók lasu, 15 włók jezior i 5 nieużytków. Dzisiejsze przedmieścia: Żarnowo, Biernatki, Turów są to dawniejsze obręby leśne, dodane miastu przez Zygmunta Augusta w 1564. A. został założony przez Zygmunta Augusta w 1561 roku na gruntach królewskiej włości Knyszyn i naz­wa­ny od imienia założyciela. Rybołóstwo, piwowarstwo, wyszynk trunków i handel stanowiły główne zajęcie mieszk. Zbudowane z drzewa, ulegało łatwo pożarom, lecz szybko się odbudowywało, mając obfitość drzewa w sąsiednich puszczach ekonomii grodzieńskiej. W miejscu poprzednich drewnianych kościołów wzniesiono ze składek parafii murowaną świątynię w 1848 r. W kaplicy na przedmieściu jest obraz Chrystusa, uważany za cudowny i stanowiący cel pobożnych pielgrzymek w czasie odpustów. A., parafia katolicka, należy do dekanatu augustowskiego; istniała też tu parafia i dekanat grecko-unicki. Dekanat kat. dyec. sejneńskiej, składa się z 12 parafij, położonych w powiecie augustowskim Adamowicze, Augustów, Bargłów, Hoża v. Sylwanowce, Jaminy, Janówka, Krasnybór, Raczki, Studzieniczna, Szczebra, Sztabin, i Teolin. Augustowski dekanat b. dyecezyi chełmskiej obrządku grecko-unickiego w 1863 dzielił się na 10 parafij: Augustów, Balla kościelna, Hodyszów, Hołynka, Lipsk, Łubno [Łabno], Perstuń, Rygałówka, Sopoćkinie, Wysokie-Mazowieckie. (Por. „Miasto A.“ przez Jana Jarnutowskiego Bibl. War. 1863 II—149 a także Bibl. War. 1857, III—IV i 1858 II). Powiat augustowski gub. suwalskiej graniczy na północ ze suwalskim i sejneńskim, od zachodu [Powinno być: wschodu.] i południa z gub. grodzieńską, od południo-zachodu z łomżyńską a na zachód przytyka do Prus. Rozległość ogólna wynosi 36,3 mil. kw. Powierzchnia ziemi przedstawia równinę z niewielkiemi wyniosłościami, które przechodzą w sąsiednie powiaty pod naz­wą wzgórz augustowskich. Wielka ilość lasów (około 70,000 dziesięcin) zasila wodą gęstą sieć rzeczek, jezior i bagnisk. Z rzek ważniejsze są: Niemen stanowiący wsch. granicę pow., Czarna Hańcza oddzielająca go w północnej stronie od sejneńskiego i Biebrza na południowej granicy. Z odprowadzających zaś miejscowe wody w obrębie powiatu: Netta, Stawiska i Jastrzębianka z licznemi dopływami. Jeziora grupują się przeważnie w półn. zachodniej części powiatu; znaczniejsze są: Sajno, Necko, Białe, Niższa Rospuda, Studzieniczne, Gorczyca, Orle, Paniewo, Krzywe, Mikoszewo i t. d. Przeważnie piaszczyste grunta wytwarzają glebę żytnią II klasy, jednę z najuboższych w Królestwie; w gubernii suwalskiej zaś pow. A. zajmuje w rzędzie 7 powiatów piąte miejsce co do urodzajności. Wysiew pszenicy wynosił średnio (w latach od 1870 do 1872) 1,300 czetwierti, żyta 16,000 czetw.; zbiór zaś średni 8,300 czetw. pszenicy i 67,000 czetw. żyta. Hodowla inwentarza nie przedstawia nic godnego uwagi. Stadniny koni utrzymywane są w Świacku i Wasilewiczach, posiadłościach hr. Wołowiczów. Przemysł fabryczny na niskim stopniu. Prócz gorzelni i browarów tylko fabryka odlewów i narzędzi rolniczych w Sztabinie. Rękodzielnictwo ogranicza się na zaspakajaniu miejscowych i to najprostszych jedynie potrzeb. Wieśniacy zajmują się tkactwem i pędzeniem smoły; handel koncentruje się w A. i nie przedstawia godnych uwagi rezultatów. Komunikacyjne środki stanowią przedewszystkiem rzeki spławne: Niemen, Biebrza i Kanał Augustowski przerzynający powiat na długości 98 wiorst; obok tego przecinają powiat: trakt bity kowieński w zach. stronie i królewiecki we wschodniej; łączy je droga pocztowa na Lipsk i Sopoćkinie idąca. Ludność ogólna wynosi 65,690 (na milę 1781 dusz), w tej liczbie mężczyzn 33,402, kobiet 32,253. Augustowski powiat utworzony r. 1867, dzieli się na 12 gmin: Balla wielka, Bargłów, Dębowo, Dowspuda, Hołynka, Kolnica, Kuryanka, Łabno, Petropawłowsk, Szczebro-Olszanka, Sztabin, Wołowiczowce. W r. 1890 ludność powiatu wynosiła 75,796, z tego przypadało na jedno miasto (Augustów) 9,496 a na gminy wiejskie i osady miejskie 66,300. Zapisanych do ksiąg ludności stałej było 81,433, między niemi 6,649 nieobecnych. Co do wyznania było: 14,242 prawosł., 579 prot., 14,161 żydów (5,473 w Augustowie). Katolicy stanowili 64.4 % ludności. Na obszarze powiatu w r. 1880 było 106,165 morg. lasów rządowych, stanowiących dwa leśnictwa, odrębne: augustowskie i ballskie (od wsi Balla); tudzież w częściach należących do leśnictwa pomorskiego i suwalskiego. Leśnictwo augustowskie miało 42,284 morg. obszaru. Województwo A. powstało po utworzeniu Królestwa kongresowego w 1816 r. i trwało do 1837, w którym zostało zamienione na gubernią t. n. Gubernia augustowska, jedna z pięciu za dawnego podziału Królestwa, utworzoną została z województwa augustowskiego w 1837 roku, w skutek zaś nowego podziału w 1866 r. zniesioną została a na jej miejsce utworzono dwie gubernie: suwalską i łomżyńską. Leśnictwo augustowskie dzieli się na trzy straże: Szczebra, Sajenek i Swiderek. 2.) A., wś, donacya, gm. Kozienice, w pow. kozienickim. 3.) A., folw., pow. włodawski, gmina Włodawa, przestrzeni morg. 748. 4). A., por. Augustowo. B. Ch.

Augustów, wielka wieś, pow. biel­ski, gub. grodzieńska, niegdyś starostwo.

Augustówek, wś, pow. grodzieński, niedaleko Grodna, za Niemnem. Ma kapl. katol. parafii franciszkańskiej w Grodnie i dawny pałacyk myśliwski Stanisł. Augusta. Zostaje w posiadaniu O’Brien de Laccych.

Aukajm, Tak się zwał, według pisarzy litewskich, zamek warowny nad Dubissą, na górze Pilkałnas, tuż pod Betygołą dzisiejszą, w którym Żmujdzini dzielnie się bronili krzyżakom w w. 13 i 14. Od A. czyli od Betygoły Jagiełło i Witold zaczęli nawracać Żmujdzinów na chrystyanizm. Tu miał żyć ostatni arcykapłan litewski Gintowt, który zmarł w Okajniach, między Truskowem a Szatami. Krzyżacy zwali A. Onkajm lub Auken. Por. Aucken.

Auken, ob. Aukajm.

Aukspirta, rz., bierze początek pod wsią Dowgieliszki, na południe Szak, płynie w kierunku połud.–zachod. przez wieś Kaulupie i pod wsią Ruksznie wpada z praw. brz. do Szeszupy. Józ. Bliz.

Aukstote, ob. Litwa.

Aukszta, ob. Litwa. (Wyraz auksztas znaczy po litew. wysoki, wyższy, górny).

Auksztokalnie, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, nad jeziorem, śród dzikiej wzgórkowatej okolicy, o 3 w. na wschód od jaz. Gaładuś, o 6 w. od os. Łoździeje; jezioro ma brzegi wzgórzyste.

Auksztokalnie, wś, pow. wyłkowyski, gm. Wojtkobole [Jez. Trempiny, leży koło wś Wiłkobole w gm. Bartniki a nie w gm. Wojtkobole.], na wzgórzu nad jez. Trempa [Trempa al. Trempiny. Istniała wieś Auksztokalnie na płn. od wsi Laskowskie, niemal dokładnie na obecnej granicy polsko-litweskiej, w gm. Wojtkobole. Możliwe, że w haśle pomylono lokalizację (Trempa), zwłaszcza, że opis wsi Bartniki i Wiłkobole nie wspomina o Auksztokalniach].

Auksztokolnie 1.) wś i os., pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje, 14 w. od Sejn, ma 19 dm., 148 mk. 2.) A., fol., pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, ma 5 dm., 35 mk. 3.) A., wś i fol., pow. wyłkowyski, gm. Wojtkobole, par. Wiżajny, 30 w. od Wyłkowyszek, ma 11 dm., 94 mk..

Auksztos, Auksztoje, os., na wzgórzu, śród lasu i mokradli, pow. władysławowski, gmina Szyłgale, par. Słowiki. Położeniem swojem zakrawa na osadę wielce starożytną.

Auksztyszki, wieś, pow. maryampolski, gm. Pilwiszki, par. Pilwiszki, st. poczt. w Maryampolu.

Aulowoehnen, wś, pow. wystrucki Prus Wsch., st. poczt., 303 mk.

Aunupis, ob. Mereczanka.

Aupa, ob. Upa.

Austechia, Austelia, ob. Litwa.

Auxinne, rz., lewy dopływ Pregli, ma ujście w pow. wystruckim, pod miasteczkiem Norkitten.

Auxstete, Auxstote, Auxtote, ob. Litwa.

Aweniszki, rzeczka w pow. maryampolskim, wypływa z lasów koło wsi Skujgie w pobliżu bagna Pale i przez Kunigiszki, Suwałkiele podąża do Niemna, do którego wpada powyżej Balwierzyszek; przyjmuje ona z lewej i prawej strony kilka mniejszych rzeczek, prowadzących wody obszernych lasów, rozpościerających się na lewym brzegu Niemna między Balwierzyszkami a Prenami (Mapa Woj. Top. Król. Pol.).

Awikiły, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinowo, mieszkańców 247, dm. 37, st. p. w Kalwaryi.

Awirnica, Owirnica, rzeczka wypływająca z jeziora Awirys w pow. sejneńskim, wpada do Niemna z lewego brzegu wprost Druskiennik.

Awirys, jez. w pow. sejneńskim, gm. Lejpuny, o kilka wiorst od Niemna, na półn.-zach. od Druskiennik; wody jeziora odprowadza do Niemna rzeka Awirnica. Brzegi od północy i wschodu lesiste, od zachodu wzgórkowate. Długie 4 wiorsty, szer. 200 sążni, głębokie do 20 stóp.

Awiżańce, wś, pow. sejneński, gm. Sereje, mk. 227, domów 22, przy drodze z Gudel do Serej, par. i st. p. w Serejach.

Ażarelis (po litewsku: jeziorko), błoto śród lasów, pow. maryampolski, w pobliżu wsi Ogorkiszki, o 12 w. na prawo od linii dr. żel. z Landwarowa do Wierzbołowa (Na mapie Woj. Top. Król. Pol. XIII-3 mylnie naz­wa­ne: Azaretis). A., błotniste jezioro w pow. maryampolskim, o milę od Niemna, pod Sapieżyszkami, zostało w części osuszone w 1857 r. przez odprowadzenie wód do Niemna. Na brzegach jeziora i na błotach okolicznych rósł przedtem odrębny gatunek maliny (rubus chamaemorus) o wybornym smaku, lecz znikł po osuszeniu. Tejże naz­wy jeziorko w pow. kowieńskim, we włości rządowej Rumszyszki. B. Ch.

Ażolin, wś, pow. maryampolski, gm. Krasna, mk. 481, domów 78 (opuszczona w Skorowidzu Zinberga).