Suwałki

Access via Geneo search engine:

• Births 1715-1719, 1828, 1864, 1868-1869, 1874 (updated: 27 December 2024)
• Marriages 1798-1812, 1828 (updated: 27 December 2024)
• Deaths 1798-1805, 1828, 1934-1935 (updated: 27 December 2024)

Suwałki, miasto gubernialne, leży pod 54°4'6" szer. półn. i 40°35'4" dług. wsch. od F., nad rz. Czarną Hańczą, w dolinie ciągnącej się od jez. Hańcza do jez. Wigry, długiej około 5 mil a szerokiej od 1½ do 3 w. Od północy i południa osłania miasto wyżyna, sięgająca na płd. przy cmentarzu żydowskim 830 st. n. p. m. Dolina ta jest niewątpliwie dnem dawnego jeziora, którego szczątkami są pozostałe dotąd jeziora Hańcza i Wigry, tudzież łącząca je rzeka. Przy kopaniu studni w mieście trzeba przebijać się przez grube warstwy źwiru, otaczające zaś miasto zbocza wyżyny okryte są licznemi bryłami głazów narzutowych. Klimatu miasta cechą charakterystyczną jest ciągły wiatr, zależny nie tylko od położenia śród wyżyny pojezierza, ale i lokalnych warunków tej długiej a wązkiej doliny, łączącej dwa wielkie jeziora. Przepuszczalność gruntu przy ciągłym ruchu powietrza i otoczeniu leśnem, czynią S. jednem z najzdrowszych miast w królestwie. Drogi bite łączą S. z Warszawą, (odl. 268 w.), Kownem (około 110 w.) i miastami powiatowemi gubernii. Najbliższa stacya dr. żel. brzesko-grajewskiej: Grajewo (odl. 70 w.) a warsz.-petersburskiej (na odnodze do Wierzbołowa) w Wyłkowyszkach (około 80 w.). W ostatnich latach S. zostały połączone linią drogi żel. strategicznej z Grodnem i Oranami (st. dr. żel. warsz.-petersb.). S. posiadają kościół par. kat. murowany, cerkiew, dwie kaplice kat. (na cmentarzu i przy gimnazyum), kościół par. ewang. ze szkołą i cmentarzem, dom modlitwy, filiał zboru reformowanego w Serejach (od 1860 r.), gimnazyum męzkie, gimnazyum żeńskie, 3 szkoły początkowe, szpital św. Piotra i Pawła na 60 łóżek, szpital wojskowy, szpital żydowski na 30 łóżek, dom przytułku na 12 osób (od 1869 r., z kapit. 5755 r.), ochronę dla 33 dzieci (z kapit. 4210 rs.). Z władz rządowych mieszczą się: rząd gubernialny, zarząd powiatowy, sąd okręgowy, zjazd sędziów pokoju okr. I, sąd pokoju, zarząd akcyzy VI okręgu, urząd pocztowy gubernialny, st. telegr. Znajduje się też dyrekcya szczegółowa towarz. kredyt. ziemskiego. Istnieje od 1878 r. w S. straż ogniowa ochotnicza (120 członków), przy której zorganizowała się amatorska orkiestra (38 osób) i chór, lecz po kilkoletniem istnieniu rozprzęgły się około 1886 r. Wyrazem życia towarzyskiego jest klub miejski. Miejscem przechadzek jest ogród miejski, założony przed 50 laty w miejscu, gdzie stał dawniejszy kościół i cmentarz. Dalsze okolice miasta lesiste, urozmaicone jeziorami, obfitują w malownicze miejscowości, nadające się do wycieczek. Z zakładów przemysłowych istnieją obecnie dwa browary i kilka mniejszych zakładów, których produkcya roczna dochodziła w 1878 r. 40,290 rs. Miasto samo składa się głównie z jednej wielkiej ulicy ciągnącej się wzdłuż szosy i zwanej Warszawską a teraz Petersburskim Prospektem. Przy tej ulicy mieszczą się prawie wszystkie instytucye, kościoły, sklepy ważniejsze. Cała zabudowana domami murowanemi, piętrowemi przeważnie. Przy innych bocznych ulicach domy przeważnie drewniane. W 1890 r. było zapisanych do ksiąg stałej ludności 20,592, po strąceniu nieobecnych (32•8%), rzeczywista stała ludność wynosiła 13,830 a z niestałą 16,863. Podług wyznań było śród stałej ludności: 7009 katol., 386 prawosł., 657 prot., 12,540 żyd. (61 %), Wśród stałej (obecnej) i niestałej było: 440 prawosł., 108 starowier., 585 prot., 12,060 żyd. Domów liczono około 700. W 1800 r. było 214 dm., 1184 mk. (ani jednego żyda); 1827 r. było 235 dm., 2116 mk.; 1857 r. 152 dm. murow., 797 drewn., 11,273 mk. (7016 żyd., 488 Niemców). W r. 1897 miały 22,646 mk, (z wojskiem), w tem 13,009 męż. i 9627 kobiet. Dochody kasy miejskiej wynosiły w 1878 r. 28,636 rs., wydatki 20,843 r. Poza miastem, przy drodze do Sejn, wzniesiono po 1876 r. wielkie koszary na pomieszczenie pułku dragonów. W 1887 r. rozpoczęto przy szosie warszawskiej budowę wielkich koszar dla piechoty. Wielkie te budowle (z cerkwią) stanowią niemal oddzielne miasto. Dawny folwark kamedulski (dziś donacya rządowa), zwany Papiernią (z młynem i stawem), przylega do miasta od strony południa. Mieszczą się tu na stawie łazienki kąpielowe. Historya. Jeszcze na początku XVI wieku wyżyna pojezierza, w okolicy dzisiejszych Suwałk pokryta była puszczą, śród której mieściły się rzadkie i nieludne osady Mazurów, Rusinów i Litwinów, trudniących się wypalaniem smoły, hodowlą pszczół, pasterstwem i myśliwstwem. Obszar puszczy (leżącej w wojew. trockiem, pow. grodzieńskim) otaczającej dzisiejsze S., należał do dwóch królewskich leśnictw: przełomskiego i perstuńskiego. Kolonizacya tych obszarów i rozdawnictwo części puszczy różnym panom litewskim i ruskim rozpoczyna się, o ile się zdaje, za Zygmunta I. Puszczę dzielono na kąty (uhły). Jeden taki „uhoł“ nadaje król 1514 r. Sopoćkom, od których przeszedł do Wołłowiczów. Kameduli, których klasztory (1613 r. na Bielanach pod Krakowem) zaczynają się rozszerzać w Polsce w ciągu XVII w., upatrzywszy w puszczy tej bardzo dogodne dla założenia swych pustelni miejsce, na wysepce śród jeziora Wigry, otrzymali od Władysława IV pozwolenie na wzniesienie klasztoru i kościółka na wyspie, którą otrzymali na własność. Zapewne prócz tego uzyskali wolny wręb w lasach i obszar pewien puszczy jako uposażenie. Wytrzebiwszy część lasu, założyli nad jeziorem wioski: Magdalenów (św. Magdaleny) i Burdyniszki, zaludnione przez rzemieślników i robotników używanych do budowy pustelni i kościoła. Usługi jakie oddawali kameduli jako kolonizatorzy, szerzyciele kultury i pasterze dusz, wywoływały objawy uznania w formie nadań. Nietylko Jan Kazimierz potwierdził im przywileje 1667 r., lecz poczynił nowe nadania w 1668 r. Wołowiczowie odstąpili im swą część puszczy. Wkrótce klasztor został panem rozległego obszaru na kilka mil wokoło. W szeregu osad nowo powstających koło klasztoru, pojawiają się w XVIII w. Suwałki, wieś zaludniona przez Mazurów i Podlasian, których osadzili tu kameduli, pozwalając użytkować z gruntów i puszczy, z obowiązkiem odbywania pańszczyzny dla dworu Żywawoda (o 1 milę na płn.-zachód od Suwałk). Zakładanie w tej okolicy na początku XVIII w. licznych miast (Sejny, Krasnopol i Jeleniewo) pobudziło kamedułów do rywalizacyi z sąsiadami. Centralne położenie S. sprzyjało zamiarom zakonników. Przeor ówczesny Ildefons wzniósł w osadzie drewniany kościołek i uzyskał od Augusta II przywilej lokacyjny z d. 26 kwietnia 1710 r. Dopiero jednak w 1715 r. kapituła zakonna uchwaliła, iż ludność osady uwalnia się od pańszczyzny, ustanowiła subdelegatem z władzą wójta, sławetnego Symeona Podbielskiego i Antoniego Rowińskiego pisarzem, z władzą burmistrza. Mieszkańcy mieli wybrać dwu rajców i sześciu ławników. Wydzielono na miasto 300 placów i dano w uposażeniu 83 włók lasu do wytrzebienia, tudzież dwa uroczyska i 300 mr. nad jez. Krzywem pod uprawę i łąki. Osadnicy otrzymają drzewo z puszczy pod budynki i przez 7 lat będą wolni od opłat. Następnie płacić będą po 20 tynf. czynszu od włóki. Do nich też należeć będzie utrzymanie kościoła, kapelana i organisty. Dla żydów wyznaczono osobną ulicę. August II nadał miastu 1720 r. prawo magdeburskie. Apelacya od wójta szła do przeora. Miasto otrzymało targi tygodniowe, cztery jarmarki do roku i herb wyobrażający św. Romualda (założyciela kamedułów) i Rocha, przy trzech górach z krzyżem i koroną. Przytem król zwolnił mieszczan na lat 18 od podatków. Za rządów pruskich, gdy utworzono nową dyecezyą wigierską (później sejneńską), której obszar wchodził poprzednio w skład dyecezyi wileńskiej, wtedy też i kościół w S., będący filialnym kościoła w Wigrach, zamieniono na parafialny. W 1800 r. S., miasto w pow. wigierskim (pokrytym w połowie przez lasy), jest siedzibą landrata i sądu okręgowego (a więc władz powiatowych), szwadronu czarnych huzarów, mających swe magazyny. Regularnie zabudowane, z wielkim rynkiem, na którym według Hohlsche’go nic nie można było dostać, przedstawiało się porządnie. Miało 214 dm. i 1184 mk. (żydów nie było wcale). Ponieważ dobra klasztorne zabrał rząd pruski, przeto i S. stały się miastem królewskiem. W 1802 r. utworzono w S. parafią ewang.-augsburską. Za księstwa warszawskiego S. należą do departamentu łomżyńskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego S. za staraniem Paca, dziedzica niedalekiej Dowspudy, wyznaczone zostały 1816 r. na stolicę województwa. Prefektura łomżyńska, zamieniona na komisyją wojewódzką augustowską, przeniosła swą siedzibę do S., które, ze zmianą województw na gubernie, zostały od 1837 r. miastem gubernialnem. W 1820 r. założono nowy cmentarz z kaplicą drewnianą, którą zastąpiono 1853 r. piękną budowlą murowaną w stylu ostrołukowym z kamieni granitowych, z wieżą. W 1840 r. wzniesiono cerkiew parafialną murowaną. W 1857 r. otwarta została resursa.