Augustów - rejestr komunikujących się w latach 1801-1815

Każdy wierny kościoła rzymsko-katolickiego jest zobowiązany przynajmniej raz w roku na Wielkanoc przyjąć Komunię świętą. Obowiązek ten został określony prawnie przez Sobór Laterański IV w 1215 roku, a został potwierdzony przez Sobór Trydencki z 1569 r. dopiero wówczas, gdy osłabła gorliwość wiernych i zaczęto zaniedbywać korzystanie z Eucharystii. Z kolei synod poznański w 1689 roku nakazał proboszczom, aby na początku Wielkiego Postu sporządzali spis parafian zobowiązanych przyjąć Komunię św. wielkanocną. W czasie Komunii św. wielkanocnej przyjmujący ją otrzymywał zaświadczenie o wypełnieniu tego obowiązku. Po tym okresie należało kartki zebrać i porównać ze spisem sporządzonym na początku Wielkiego Postu.

W parafii augustowskiej ocalał jeden z takich spisów z początku 19 wieku obejmujący lata 1801-1806 oraz rok 1815. To ogromna baza informacji o ówczesnych mieszkańcach Augustowa i okolic wyznania rzymsko-katolickiego licząca prawie 15 500 pozycji. Początkowo spisy prowadzone były starannie – zawierały numer porządkowy osoby w danej miejscowości (osobno numerowano mężczyzn i osobno kobiety), imię i nazwisko oraz często stan cywilny i status społeczny lub relację względem głowy domu. W kolejnych latach spis stawał się mniej czytelny, choć księga zachowała się w dobry stanie. Ponadto zrezygnowano z numerowania osób i sporadycznie tylko podawano status społeczny. Imiona i nazwiska często zapisywano skrótowo. Wszystko to, w połączeniu z ogromną liczbą osób poważnie utrudniało indeksację, a później weryfikację.

Mimo to dokument ten jest bezcennym źródłem informacji o mieszkańcach parafii Augustowskiej uprawnionych do przyjmowania Komunii, czyli w wieku około 8 lat i starszych. I tak dla przykładu spis tej ludności w podziale na płeć i miejscowości dla roku 1801 wyglądałby następująco:

Miejscowość	Mężczyźni	Kobiety	Razem
Augustów	492	551	1043
Białobrzegi	5	2	7
Biernatki	97	113	210
Gliniski	54	45	99
Golub (Prusy)		1	1
Komaszówka	5	5	10
Krzyżewo (Prusy)	1		1
Maże (Prusy)	1		1
Olecko Małe (Prusy)	1		1
Osowy Grąd	37	32	69
Ponizie	38	42	80
Promiski	11	14	25
Reszki (Prusy)	1		1
Świderek	6	7	13
Trętowskie (Prusy)	1		1
Turówka	72	101	173
Twardy Róg	3	3	6
Uścianki	31	26	57
Żarnowo	317	335	652
stan wojskowy	74	19	93
Razem	1247	1296	2543

Jak widać sakrament Komunii św. przyjmowali nie tylko stali mieszkańcy Augustowa i okolic, ale również wojskowi i ich rodziny przebywające podówczas na tych terenach, a także sporadycznie mieszkańcy miejscowości leżących poza zachodnią granicą państwa. W innych latach, również sporadycznie znajdziemy mieszkańców innych parafii: Krasnybór, Lipsk czy Szczebra.

Przyglądając się bardziej szczegółowo zwłaszcza mniejszym miejscowościom można dość szczegółowo przypatrzeć się życiu ich mieszkańców. I tak dla przykładu spis z 1801 roku dla miejscowości Twardy Róg pokazuje nam, że gospodarzyli tam Wielmożny Karol Koronkiewicz wraz z żoną Anną i mieli dwójkę służących: Bartłomieja Zagórskiego i Marię Wawiórkowską. Drugie gospodarstwo zamieszkiwała Marianna Krzysztofikowa, zapewne wdowa, a w pracach gospodarskich pomagał jej Wincenty Toczyłowski.