Każdy wierny kościoła rzymsko-katolickiego jest zobowiązany przynajmniej raz w roku na Wielkanoc przyjąć Komunię świętą. Obowiązek ten został określony prawnie przez Sobór Laterański IV w 1215 roku, a został potwierdzony przez Sobór Trydencki z 1569 r. dopiero wówczas, gdy osłabła gorliwość wiernych i zaczęto zaniedbywać korzystanie z Eucharystii. Z kolei synod poznański w 1689 roku nakazał proboszczom, aby na początku Wielkiego Postu sporządzali spis parafian zobowiązanych przyjąć Komunię św. wielkanocną. W czasie Komunii św. wielkanocnej przyjmujący ją otrzymywał zaświadczenie o wypełnieniu tego obowiązku. Po tym okresie należało kartki zebrać i porównać ze spisem sporządzonym na początku Wielkiego Postu.
W parafii augustowskiej ocalał jeden z takich spisów z początku 19 wieku obejmujący lata 1801-1806 oraz rok 1815. To ogromna baza informacji o ówczesnych mieszkańcach Augustowa i okolic wyznania rzymsko-katolickiego licząca prawie 15 500 pozycji. Początkowo spisy prowadzone były starannie – zawierały numer porządkowy osoby w danej miejscowości (osobno numerowano mężczyzn i osobno kobiety), imię i nazwisko oraz często stan cywilny i status społeczny lub relację względem głowy domu. W kolejnych latach spis stawał się mniej czytelny, choć księga zachowała się w dobry stanie. Ponadto zrezygnowano z numerowania osób i sporadycznie tylko podawano status społeczny. Imiona i nazwiska często zapisywano skrótowo. Wszystko to, w połączeniu z ogromną liczbą osób poważnie utrudniało indeksację, a później weryfikację.
Mimo to dokument ten jest bezcennym źródłem informacji o mieszkańcach parafii Augustowskiej uprawnionych do przyjmowania Komunii, czyli w wieku około 8 lat i starszych. I tak dla przykładu spis tej ludności w podziale na płeć i miejscowości dla roku 1801 wyglądałby następująco:
Miejscowość |
Mężczyźni |
Kobiety |
Razem |
Augustów | 492 | 551 | 1043 |
Białobrzegi | 5 | 2 | 7 |
Biernatki | 97 | 113 | 210 |
Gliniski | 54 | 45 | 99 |
Golub (Prusy) | 1 | 1 | |
Komaszówka | 5 | 5 | 10 |
Krzyżewo (Prusy) | 1 | 1 | |
Maże (Prusy) | 1 | 1 | |
Olecko Małe (Prusy) | 1 | 1 | |
Osowy Grąd | 37 | 32 | 69 |
Ponizie | 38 | 42 | 80 |
Promiski | 11 | 14 | 25 |
Reszki (Prusy) | 1 | 1 | |
Świderek | 6 | 7 | 13 |
Trętowskie (Prusy) | 1 | 1 | |
Turówka | 72 | 101 | 173 |
Twardy Róg | 3 | 3 | 6 |
Uścianki | 31 | 26 | 57 |
Żarnowo | 317 | 335 | 652 |
stan wojskowy | 74 | 19 | 93 |
Razem |
1247 |
1296 |
2543 |
Jak widać sakrament Komunii św. przyjmowali nie tylko stali mieszkańcy Augustowa i okolic, ale również wojskowi i ich rodziny przebywające podówczas na tych terenach, a także sporadycznie mieszkańcy miejscowości leżących poza zachodnią granicą państwa. W innych latach, również sporadycznie znajdziemy mieszkańców innych parafii: Krasnybór, Lipsk czy Szczebra.
Przyglądając się bardziej szczegółowo zwłaszcza mniejszym miejscowościom można dość szczegółowo przypatrzeć się życiu ich mieszkańców. I tak dla przykładu spis z 1801 roku dla miejscowości Twardy Róg pokazuje nam, że gospodarzyli tam Wielmożny Karol Koronkiewicz wraz z żoną Anną i mieli dwójkę służących: Bartłomieja Zagórskiego i Marię Wawiórkowską. Drugie gospodarstwo zamieszkiwała Marianna Krzysztofikowa, zapewne wdowa, a w pracach gospodarskich pomagał jej Wincenty Toczyłowski.
Zapraszamy do lektury spisu znajdującego się na stronie parafii Augustów.
Benedyktyńską pracę zindeksowania niemal 15,5 tysiąca osób wykonała Wiola Ostrowska. Dziękujemy!
- Zaproszenie na spotkanie autorskie z Józefem Matyskiełą - 30 październik 2024
- Skąd się wzięło nasze logo - 14 luty 2024
- Lista imienna zbiegłych spisowych z Województwa Augustowskiego - 11 grudzień 2023