	Miejscowości Suwalszczyzny w formie tabeli (zawiera powiaty: sejneński)
	Wybór na podstawie „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich“, tom I-XV.¹
Na literę:	A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, N, O, P, R, S, Ś, T, U, W, Z, Ż.
Na skróty: (wybrane)	Adamowicze, Adamowizna, Agrafinówka, Aksamitowizna, Aleksandrowo, Aleksandrowsk, Aleksandrówka, Aleksiejówka, Andrzejewo, Annowo, Antosin, Aszarynis, Ateny, Augustowska Puszcza, Augustowski Kanał, Augustów, Auksztokalnie, Awirnica, Awirys, Awiżańce. Babańce, Babki, Bakałarzewo, Bakaniuk, Balcis, Balia, Balinka, Bałkosadzie, Baranowicze, Baranowo, Barcie, Bargłowskie Nowiny, Bargłów Kościelny, Bargłówek, Bargłówka, Barszcze, Barszczowa góra, Bartki, Bartna Góra, Bartniki, Barwinik, Barzyn, Bełda, Bełdzis, Bendry, Berżałowce, Berżnik, Berżniki, Biała, Biała Hańcza, Biała woda, Białe, Białe błota, Białe-jeziorki, Białegóry, Białobłoty, Białobrzegi, Białowierśnie, Białożyca, Bicajle, Biebrza, Bilwinowo, Bizenko, Blendzianka, Blizienko, Blizno, Błaskowizna, Błęda, Bobrowisko, Bobry, Bobrze, Bochanowo, Bocianowo, Boczne, Boczniel, Bogdańce, Bogusze, Bohatery, Bojary, Boksza, Boksze, Bolcie, Bolesty, Bondziszki, Borawskie, Borkowiny, Borluny, Bortele, Borysowo, Borzymy, Bóbr, Brazanie, Bronisze, Bród, Bryniuki, Bryzgiel, Brzozówka, Bubel, Buchciańskie błoto, Buchta, Bucieniszki, Buciłowo, Bućki, Bućkuny, Buda, Budki, Budwieć, Budziewizna, Budzisko, Bugieda, Bugirda, Bujniszki, Bukowo, Bulewizna, Buraki, Burbańce, Burbiszki, Burby, Burdyniszki, Burluny, Burnie, Burniszki, Bursynowizna, Busznica, Buteluny, Bychowszczyzna, Bylsa, Bylsonajcis, Bystrajgiszki. Cegielnia, Chełchy, Chmiele, Chmielewo, Chmielnik, Chmielówka, Chochłuszka, Choćki, Chodorki, Chołdawskie, Chomaszewo, Chorożowce, Chrościele, Chylinki, Cichy, Ciemny las, Cieszkiniaki, Cimochowizna, Cimoniuńce, Cisówek, Ciszewo, Ciwoniszki, Cybula, Cybulki, Cyprki, Cyrale, Czajewszczyzna, Czaple, Czarna, Czarna buchta, Czarnakowizna, Czarna-wieś, Czarne, Czarniawka, Czarniewo, Czarnówko, Czarnucha, Czarny bród, Czarny grąd, Czarny las, Czerkiesy, Czerniakowizna, Czerwone Bagno, Czerwonka, Czerwony folwark, Czerwony krzyż, Czeszkinie, Czortek, Czostków, Czukty, Czuwańce-Łosiewickie, Czymochy, Czymoszki, Czyńce, Czyże. Dafrajcis, Dalny-las, Daniele, Danowskie, Dawinia, Dawioń, Dąbrowa, Dąbrówka, Dąbrowskie, Degucie, Deksznie, Dębniak, Dębówka, Dębowo, Dębszczyzna, Długa, Długie, Długie Buchta, Długochorzele, Długoniedziele, Długosze, Dłużański las, Dmisiewicze, Dmitrówka, Dobczyn, Dobki, Dobrowola, Dolinczany, Doliwa, Dołgieniki, Dółki, Dominiszki, Dopicken, Dora, Dorguń, Dorsze, Dowcień, Dowieciszki, Dowspuda, Drapole, Dręstwo, Drozdowo, Druskieniki, Dubeninki, Dubokłańce, Dubowo, Duby, Dudki, Dulkowszczyzna, Duły, Dumbel, Dumblańce, Dusajcis, Dusznica, Duś, Dworaczki, Dworczysko, Dybła, Dybowo, Dybowski Róg, Dziadówek, Dziarnowo, Dziedziule, Dziemitrowo, Dziermieniszki, Dzierwany, Dziewiliszki, Dzięgiel, Dzikowizna, Dżmisiewicze. Ejszeryszek, Ejszeryszki, Elżbiecin, Elżbiecinek, Ełk, Emilienruh, Epidemia, Eszergallen, Eustachów, Ewy. Fedorowizna, Filipów, Flakowen, Folusz, Fornetka, Frącki, Friedensdorf, Friedrichsberg, Fritzendorf, Frydrychowo. Gabińce, Gablik, Gacisko, Gajlik, Gajluny, Galińce, Galowice, Galindya, Gaładuś, Garbas, Garbaś, Gatno, Gausty, Gawarzec, Gawieniańce, Gawrychruda, Gąsiorówko, Gąsiorowo, Gąski, Gehlweiden, Gębałówka, Gębaszyn, Giby, Giedewardzie, Giedzie, Giejsztory Wielkie, Gielusznik, Gienie, Gienowicze, Gierdasze, Gieret, Gierodwicie, Gierwiany, Gierwiele, Gierwinis, Giesen, Gilusznik, Giłujsze, Ginczany, Ginie, Ginowicze, Girajcie, Girajtele, Giże, Gliniszki, Głęboki Bród, Głęboki Rów, Głębokie, Głowanowszczyzna, Głuche, Głuszyn, Gniade, Goldenau, Golubie, Golubka, Golubki, Gołdap, Gołdapska góra, Gołka, Gorczyca, Gorczyce, Gorczyckie jezioro, Gordejki, Gozdy, Góra, Górciszki, Górne, Grabowo, Grabowy-Grąd, Grajewo, Grapendorf, Grauże, Grądy, Grądzkie, Gremzdel, Gremzdówka, Gremzdy, Gromadczyzna, Grudziewszczyzna, Grygaliszki, Grykopol, Gryszkańce, Gryza, Grzędowizna, Grzybina, Gudańce, Gudele, Gudzieniszki, Gulbieniszki, Gulbin, Gungliszki, Gurańce, Gutowszczyzna, Guty, Guzy, Gwozdziczne. Hańcza, Hańcza Biała, Hańcza Czarna, Hawenlok, Hebrowszczyzna, Helenowo, Helmany, Herminenhof, Hirschthal, Hohenau, Hołnianka, Hołny, Hołny Mejera, Hołny Wolmera, Hołynka, Horaczki, Horodyszcze, Hoża-Sylwanowce, Hruszki, Hultajewo, Huta, Hutta. Iglówek, Ignatowizna, Igorka, Ihorka, Ilgenthal, Ilgiel, Ilgieniki, Iłgiel, Iłgis, Imionken, Immionken, Iszpartys, Iwaniszki, Iwanówka, Iwaszki. Jadźwingi … Kadaryszki, Kadysz, Kajliny, Kajmele, Kalinowo, Kalkowo, Kalna, Kalwiszki, Kałęczyn, Kamienne, Kamień, Kamionka, Kamionówka, Kapczany, Kapininy, Kapłanowce, Karasiewo, Karcewo, Karkliny, Karolin, Karolina, Karolinowo, Karpa, Kasztanówka, Kasztelaciszki, Kawina, Kawiszki, Kazimierówka, Każany, Kąty, Kelig, Kepeitschen, Keppurdeggen, Kępiny, Kibisze, Kiecie, Kiegskehmen, Kiełbaska, Kiełmin, Kierceliszki, Kierzek, Kiewa-Kalnis, Kijewo, Kile, Kiliany, Kiliniki, Kirsna, Kiryłszczyzna, Kleeberg, Klejwy, Kleszczewo, Kleszczówek, Klimowszczyzna, Klonorajść, Klonowa góra, Klonownica, Kłejpeda, Kłopotka, Kobeldziszki, Kobyli kąt, Kobylno, Kocioł, Kociołek, Kociołki, Kodzie, Kodziowce, Koenitzberg, Kojle, Kokner, Kolendzie, Kolendziszki, Kolesniki, Koletnik, Kolleszisken, Kolnica, Kolniczanka, Kolno, Kolpakowa, Komaszówka, Komisarowo, Komoruńce, Kompocie, Koniecbór, Koniuchy, Konknarysz, Konopki, Konstantynówka, Kopanica, Kopanie, Kopciowo, Kopiec, Kopijki, Kopytkowo, Korejwicze, Korobiec, Korytki, Kosaki, Kosiły, Kosowo, Kossowszczyzna, Koszary, Kościelne, Kotkiszki, Kotowina, Kowale, Kowalki, Kowniany, Koziki, Koziulańce, Kozłówek, Koźlin, Krakinis, Kramnik, Krasne, Krasnoborka, Krasnoborki, Krasnogruda, Krasnopol, Krasnowo, Krasnybór, Kraszta, Kraśnik, Krejsa, Krejwa, Krejwas, Krejwiany, Krejwińce, Krewel, Krokotschen, Kropiwne, Kroszewo, Kroszówka, Królowa gora, Królówek, Krucieniszki, Krupin, Kruszewo, Kruszki, Krusznik, Kryksztany, Kryłatka, Krzemianka, Krzemieniucha, Krzewin, Krzymek, Krzywańce, Krzywe, Krzywiec, Krzywulka, Krzyżewko, Krzyżewo, Krzyżowo, Kubełdzie, Kuchnia, Kuciuliszki, Kuciuny, Kucze, Kudrany, Kudrynki, Kujawy, Kukle, Kuknielno, Kukowka, Kukowo, Kukowo-Stare, Kuków, Kukówko, Kuligi, Kulisze, Kułakiszki, Kułakowszczyzna, Kułańce, Kumiecie, Kummetschen, Kunicha, Kunigałówka, Kunis, Kupowo, Kuprelek, Kurdymokszty, Kurkuł, Kuryanki, Kurzyniec, Kutuzówka, Kutyły Podsumowo. Lakiele, Lasanka, Lasek, Laskowskie, Laszki, Laśmiady, Lebiedzin, Lega, Lejbogole, Lejmielewizna, Lejpuny, Lejzerówka, Lempie, Lenarty, Lenkupchen, Leonardowo, Lepianki, Leszczewo, Leszczówek, Leszkiemie, Lewońce, Lichosielce, Link, Linowo, Lipiny, Lipiszki, Lipka, Lipniak, Lipniuńce, Lipowo, Lipówek, Lipówka, Lipsk, Lipszczany, Lisewo, Liszków, Lizdejki, Lubimowo. Łabętnik, Łabna, Łabno, Ładyżyn, Łakome, Łaniewicze, Łanowicze, Łanowizna, Łapsze, Łaszmiady, Łazarze, Łągiew, Łecko, Łek, Łękowo-Lipnik, Łoje, Łojki, Łopieniszki, Łopniak, Łopuchowo, Łosewicze, Łosośna, Łowocie, Łoździeje, Łubiane, Ługiele, Łumbie, Łykowo. Macharce, Maciejowizna, Maćkance, Maćkowa-ruda, Maćkowo, Maćków, Madejki, Magdalenenhof, Magdalenowo, Majdan, Makaryszki, Makosieje, Malinówka, Malisowizna, Mała hutta, Małczynie, Małe, Małeraczki, Małgorzaty, Małkiń, Małowiste, Mamarta, Maniówka, Mankunele, Mankuny, Mańkowce, Marcinkańce, Marcinkowizna, Marcinowo, Margrabowo (Olecko), Marienhof, Markawen, Markiszki, Markowce, Markowo, Markowskie, Marlinowo, Maryanka, Marycha, Maryna, Marynowo, Masłowszczyzna, Maszutkina, Matłak, Matznorkehmen, Mauda, Mazowsze Pruskie (Mazury), Mazurki, Mazury, Mazutkehmen, Maże, Meldynis, Meszkinie, Meszkruppien, Metele, Metelica, Męciszki, Miałkie, Micewicze, Michalin, Michaliszki, Michałowo, Michnowce, Mickiewicze, Mieciuny, Mierkinie, Mieruniszki, Mięciszki, Mięciuny, Mikaszewo, Mikaszówka, Mikicie, Miklaszewo, Miklaszówka, Mikobole, Mikołajewka, Mikołajewsk, Mikołajki, Mikołajówek, Mikołajówka, Milanowszczyzna, Mileńska, Milewo, Milewskie, Milowe, Milucken, Miłaszewszczyzna, Miłostany, Miłuki, Misiszki, Miszkinie, Mittel-Joduppe, Mizery, Miżańce, Młynek, Młynik, Młyniki, Młyniska, Młynisko, Mocewicze, Moczydły, Modyszki, Mogilnica, Mojwidy, Monkinie, Morgi, Morgotroki, Moskiewszczyzna, Mostowo, Mostówek, Motule, Motułka, Mowszabole, Mozoliszki, Możne, Muły, Murowany most, Muryniszki. Naczwidok, Naddawki, Nadpawłówka, Naragiele, Narkuńcy, Naruny, Nasuty, Naujepile, Naumowicze, Necko, Netta, Newyork, Nieciuny, Niedźwiedzica, Niedźwiedzkie, Niekruniszki, Niekruny, Nielubańcy, Niemajuny, Niemcowizna, Niemnowo, Niemonajście, Nieprasnoja, Nierawszczyzna, Nierawy, Nieszki, Niewietka, Nikołajewsk, Nowa Chmielówka, Nowa Wieś, Nowe Mazurki, Nowe Sejwy, Nowicki Borek, Nowiki, Nowiniki, Nowinka, Nowopól, Nowosady, Nowosielc, Nowosiółki, Nowydwór, Nowy Dworek, Nowy Folwark. Obelia, Obelica, Obelniki, Obuchowizna, Ochotniki, Ochta, Odłogi, Ogarynie, Ogonie, Ogoniszki, Ogórki, Ogrodniki, Ogrodzisko, Okliny, Okmiany, Okocie, Okolne, Okołek, Okrągłe, Okuniew, Okuniowiec, Olksniany, Olszanka, Orany, Orle, Orlinek, Orłowo, Orzechowo, Osinki, Osińska Buda, Osińska Droga, Osoczniki, Osowy Grunt, Ossowa, Ostasza, Ostrowo, Ostrówek, Ostrówko, Ostrzelek, Oszkinie, Otkieńszczyzna. Pacianowo, Paciogrynda, Palnica, Palszinis, Paniewo, Pankowskie, Papiernia, Paserejka, Paserniki, Paserys, Patery, Pawliniszki, Pawłówka, Pełedy, Pełele, Pełudzie, Perstuń, Petropawłowsk, Piaskowo, Piecki, Piecyk, Pieczugiris, Piekutowo, Pieniacze, Piertanie, Pierty, Pietrasze, Pietraszki, Pijawne, Pilwie, Piłkalnis, Piotrowa Dąbrowa, Piotrowicze, Piotrowo, Piotrówka, Pisanica, Planta, Plauschkehmen, Plawischken, Plebańskie, Plewki, Plewszynek, Płaska, Płaskie, Płaskowce, Płociczno, Płowszynek, Poblindzie, Pobondzie, Poćkuny, Podborze, Podcisówek, Poddębina, Poddubówek, Poddziermieniszki, Podgawieniańce, Podgórze, Podkrólówek, Podlasie, Podleszewo, Podlipówka, Podmaniówek, Podmurowany Most, Podniemcowizna, Podnowinka, Podnowydwor, Podpijawno, Podpłociczno, Podpogorzelec, Podpołoździeje, Podrabolino, Podromaniuki, Podsejny, Podsejwy, Podserwy, Podsidorowka, Podsieleniki, Podsokolne, Podsoleniki, Podsumowo, Podświęciszki, Podtopiłówka, Podumble, Podusie, Podwalno, Podwiejsiejki, Podwigry, Podwitówka, Podwojponie, Podwólczanka, Podwółka, Podwysokie, Podzajączkowo, Podzie, Podzręby, Podżyliny, Pogorzałe, Pogorzałek, Pogorzele, Pogorzelec, Pogorzełek, Pohulanka, Pojesianka, Pojeziorki, Pojeziorze, Pokomsze, Pokrowsk, Polabiele, Polaczany, Polkowo, Polnica, Polule, Polulkemie, Połonne, Połoździeje, Połoździejka, Pomezania, Pomiany, Pomorzanka, Pomorze, Ponarlica, Ponary, Poniatowce, Poniatowizna, Ponizie, Popaśnia, Popiecze, Poplin, Poposadzie, Popowo, Popowskie, Popowszczyzna, Posejnele, Posejny, Posielanie, Postawele, Postawelek, Poszeszupie, Potasznia, Potery, Potopy, Powieśniki, Powołkuszne, Powrotne, Pozopsie, Pożerys, Pólko, Półkoty, Prawda, Prawdziska, Prawy-Las, Predelek, Prepunty, Prolejki, Promiszki, Prorokowo, Prostki, Próchniewo, Prudetis, Prudziszki, Pruska, Prusy, Przebród, Przechodki, Przechodnie, Przejma, Przełomka, Przepiórka, Przepiórki, Przerośl, Przesławki, Przetok, Przykalety, Przystajne, Przystawańce, Przytułek, Przytuły, Puchówka, Puciatowszczyzna, Pudziszki, Puńsk, Pupiszki, Purwienis, Purwin, Purwinie, Purwiszki, Puszkanka, Puszkary, Pyrkść, Pyszki. Rabalina, Rachelany, Racicze, Raczki, Raczkowszczyzna, Radziszki, Radziucie, Radziuszki, Radziwiłańce, Radziwiłki, Radziwiłowicze, Rajgród, Rakowicze, Rakówek, Rasztobol, Ratowszczyzna, Rawele, Regiel, Regielnica, Regielski Róg, Rejst, Rejsztokiemie, Remienkinie, Reszecie, Reszki, Roganiszki, Rogowszczyzna, Rogożajny, Rogożyn, Rogożynek, Rogożysz, Rogówka, Rogówko, Roiska, Rojst, Romaniuki, Romanowce, Romanowo, Roskoszne, Rosochaty Róg, Rospuda, Rowy, Rozalin, Rozgólna, Równiny, Rubcowo, Rubieszka, Rubieżanka, Ruda, Rudawka, Rudka, Rudniki, Rudzie, Rumejki, Rusańce, Rusingi, Ruska Buda, Rutka, Rybackie, Rybalnia, Rybczyzna, Rycele, Rychtyn, Rydzewina, Rygałówka, Rygały, Rymieć, Ryngaliszki, Ryngis, Ryngle, Rynie, Rynkajcie, Rynkojeziory, Rynkowce, Rynkowicze, Rynkówek, Ryżówka, Rzepisko, Rzeszupa. Sadłowina, Sadok, Sadowa, Sadzawka, Sajno, Sakniewo, Sałacie, Samanis, Sangroda, Saranciszki, Sarkojady, Sarniszki, Sedranki, Sejluny, Sejna, Sejny, Sejneński powiat, Sejwy, Selment, Senkury, Serajcie, Serebranka, Sereje, Serejka, Sernetka, Serskilas, Serwy, Sidorówka, Sidory, Siebierowo, Siejluny, Siekierkowo, Siekierowo, Sielawinis, Siemaszki, Siemieniszki, Siemienówka, Sieniewicze, Sienkańce, Sierski-Las, Sikorowszczyzna, Simoniszki, Siołko, Sitkowizna, Skazdób, Skazdubek, Skieblewo, Skomacko, Skombobole, Skomętno, Skowronki, Skryniki, Skrzypki, Skundelis, Skutele, Słobódka, Słomkowszczyzna, Smaczna Woda, Smolany, Smoleńska, Smoliszki, Smolnica, Smolniki, Smorluny, Snajginie, Sobolewo, Sokolne, Sokółka, Solinie, Soliny, Solistówka, Sołojewszczyzna, Sołomianka, Sołowieje, Sołtaniszki, Sonicze, Sonkury, Sosnowo, Sosnowy Grąd, Sosnówka, Spajsznie, Stabieńszczyzna, Staciszki, Stankuny, Stanowisko, Stanuliszki, Stara Hańcza, Starosty, Starościszki, Starożynce, Stary Folwark, Stejderyszki, Stoki, Stołupianki, Stoły, Strajgi, Strajgiszki, Strękowizna, Strzelcowizna, Strzemienne, Studzianka, Studziany Las, Studzieniczna, Subacze, Sucha Balia, Sucha Rzeczka, Suchar, Sucharek, Suchodoły, Suchorzec, Sudańskie, Sudawskie, Suliny, Sumowo, Supienie, Sutra Rządowa, Suwałki, Suwalski powiat, Suwalska gubernia, Suworowo, Swoboda, Sypytka, Szadzińce, Szadziuny, Szambielowce, Szapary, Szatrańcy, Szaukuny, Szawie, Szawlany, Szczeberka, Szczebra, Szczepki, Szczodruchy, Szejpiszki, Szelment, Szelmentka, Szerśnio, Szesalis, Szeszupa, Szeszupka, Sześciowłoki, Szkilówka, Szkocya-Nowa, Szlama, Szlamy, Szlązak, Szlinokiemie, Szławanta, Szławantelis, Szławanty, Szoltany, Sztabin, Sztabinki, Sztabińska Huta, Sztykówka, Szumkówek, Szumowo, Szurpiły, Szury, Szykinis, Szyłajcie, Szyłailce, Szymaniszki, Szymanowizna, Szymkowce, Szypliszki, Szyrwinta, Szytkiejmy. Ścibowo, Ściokła, Ślepsk, Ślipsk, Śmieciuchówka, Świack, Świackowszczyzna, Świderek, Świdziszki, Świecinówka, Świerguszki, Świerniszka, Świętajno, Święto Jeziory, Świętojanka, Święte-Miejsce, Świętyszki. Taciewo, Tajenka, Tajenko, Tajno, Targowisko, Tarment, Tarnówka, Tartaczysko, Tartak, Tarusicze, Tatarka, Tatarszczyzna, Tauroszyszki, Tejzy, Tejżeniki, Teklinów, Teolin, Teplówka, Termont, Tiunkin, Tobołowo, Tobołówka, Tobyłka, Todość, Topiłówka, Trakiszki, Trompole, Trompoliszki, Trukiele, Trumpoliszki, Trycie, Trykais, Trykampie, Trzcianka, Tuczno, Turczyn, Turkowo, Turówka, Turtul, Twardyróg. Ucinki, Ulczyce, Ulkowce, Upedamiszki, Upustek, Usienniki, Ustanki, Ustronie, Uszmanda, Uścianki, Uścianniki, Utrata, Uwiesy, Uzdziejek, Uzdzienniki, Użukalnie. Walente, Walne, Wandzin, Waraszka, Warbinis, Warda, Warmia, Warnianis, Warniańce, Warstaciszki, Warwiszki, Wasilczyki, Wasilewicze, Wasiłówka, Wawiory, Wazbudzie, Wereszczeńszczyzna, Wersele, Wersztominy, Wesołowo, Wesołówka, Węgielnia, Wiatrołuża, Wiązowe, Widgerek, Widuganki, Widugiery, Wiejsieje, Wielhory, Wielkimie, Wielkonostra, Wierciochy, Wiergiedź, Wiernieje, Wierśnianka, Wiersnie, Wierzbiszki, Wigrańce, Wigry, Wiktoryszki, Wiktowo, Wilcze Bagno, Wilejki, Wilk, Wilkenszyno, Wilkieniki, Wilkija, Wilkopedzie, Wilkowce, Wilkowizna, Wilkowo, Wiłkas, Wiłkokuk, Wiłkonostry, Wiłkopedzie, Wiłkupie, Windugiery, Wingrany, Wisztorty, Wiśniewko, Witkowizna, Witkowo, Witkowszczyzna, Witówka, Wizgi, Wizgóry, Wiżajny, Wnuczkowszczyzna, Wodynis, Wodziłki, Wojciech, Wojckuniszki, Wojczuliszki, Wojnary, Wojniunce, Wojniuny, Wojponie, Wojponiszki, Wojsznary, Wojtokiemie, Wolaninowo, Wolininowo, Wołkusz, Wołkuszek, Wołkuszne, Wołonczuny, Wołowiczowce, Wołownia, Woźna Wieś, Wójtowce, Wójtowskie Włóki, Wójtowstwo, Wronowo, Wrotki, Wróbel, Wudzinis, Wychodne, Wygoda, Wygorzel, Wyprynis, Wysmały, Wysoki, Wysoki Most, Wysokie, Wysokie Góry, Wyżarne. Zabielice, Zaboryszki, Zabrecząny, Zacisze, Zaczarne, Zaczepka, Zadeksznie, Zagaje, Zagórze, Zagowszczyzna, Zahorany, Zajaski, Zajączków, Zakąty, Zaleskowszczyzna, Zaleszczewo, Zaliwki, Zamczyska, Zamiatyno, Zaniewo, Zapolne Sidory, Zapsia, Zapuszczański trakt, Zaruby, Zaskwiery, Zaścianiszki, Zatyki, Zawady, Zawidugiery, Zdręby, Zdrojczyszki, Zebrzyszki, Zelwa, Zielona, Zielona Dubrowa, Zielone, Zielonka, Zienkiele, Zofiewo, Zołotoje, Zopsie, Zubrówka, Zusienko, Zuśno, Zuzenka, Zwikiele, Zwirgiele, Zwirgzdy. Żabickie, Żabieniec, Żagowiec, Żałkoje, Żarnowo, Żarnówka, Żarynowo, Żebrzyszki, Żegary, Żejmy, Żelaskowski Kąt, Żelazkowizna, Żeleznoje, Żerosławka, Żerwinek, Żłobin, Żmirkle, Żmudzka Wieś, Żmudź, Żmujdok, Żrobki, Żubr, Żubronajcie, Żubrowo, Żubrówka, Żubryn, Żubrynek, Żwikiele, Żyliny, Żyliszki, Żylwa, Żyrwiny, Żywa Woda, Żywulciszki. Przedmowa, Używane skróty, Bibliografia, Używane jednostki miar, Spis powiatow o których słownik wspomina, Lista korespondentów, którzy nadesłali materiały, Objasnienie podpisów pod artykułami, Od redakcji.

SŁOWNIK GEOGRAFICZNY

KRÓLESTWA POLSKIEGO

I INNYCH KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH.

WYDANY

Pod Redakcyą

Filipa Sulimierskiego, redaktora Wędrowca, magistra nauk fizy-
czno-matematycznych b. Szkoły Głównej Warszawskiéj.

Bronisława Chlebowskiego, magistra nauk filologiczno-histo-
rycznych b. Szkoły Głównéj Warszawskiéj.

Władysława Walewskiego, obywatela ziemskiego, kandydata
nauk dyplomatycznych uniwersytetu dorpackiego.

Skład Główny w Redakcyi Wędrowca, ulica Nowy Świat Nr. 59

WARSZAWA.

NAKŁADEM FILIPA SULIMIERSKIEGO i WŁADYSŁAWA WALEWSKIEGO

Druk „WIEKU“ Nowy Świat Nr. 59.

1880.

Дозволено Цензурою.

Варшава, 24 Февраля 1890 г.

PRZEDMOWA

Oddając do druku dzieło w całości już gotowe i wykończone, łatwo przychodzi autorowi zaopatrzyć je wstępnem słowem i światlejszemu czytelnikowi przedstawić w streszczenia znaczenie dzieła, jego względną wartość, ważniejsze zalety i usterki. Miłością własną zaślepiony autor nie wywiąże się niekiedy z tego zadania tak jak powinien, i temu to właśnie przypisać można dość często przejawiający się u piszących wstręt do wszelkiego rodzaju przedmów; ale bądź co bądź jeżeli kto oddaje do druku dzieło w całości gotowe, ten przynajmniej ma sposobność do sprawiedliwej oceny swojej pracy i jeśli tylko jest zdolnym do przedmiotowego myślenia, powinien książkę swoją zabezpieczyć od nieumiejętnej krytyki przez wskazanie stanowiska, jakie jej nadać pragnął, i zastrzeżenie się przed wymaganiami niezgodnemi z tem stanowiskiem.

Redakcya naszego Słownika trudniejsze ma zadanie w tej chwili, bo jakkolwiek mamy poza sobą jasno wytknięty cel i mnóstwo nagromadzonych środków, które do tego celu doprowadzić nas mają, to jednakie przed nami jeszcze większa część pracy, zbiorowej, nawet w pewnym stopniu luźnej, a od wykonania tej pracy, od codziennej, mrówczej roboty wielu osób rozproszonych po świecie zależeć będzie wartość tego, co w niniejszej przedmowie powinniśmy określić, przedstawić i zalecić czytelnikom polskim. W takich warunkach byłoby może najlepiej zrzec się przedmowy; w danym atoli wypadku jestto rzeczą niemożliwą, i chociażbyśmy się mieli ograniczyć na prostem objaśnieniu celu i formy „Słownika,“ parę słów czytelnikowi jesteśmy dłużni.

Do dzieła naszego, stosownie do programu zatwierdzonego przez Wydział Prasy, wejdą:

Wszystkie miejscowości położone w Królestwie Polskiem.
Wszystkie ważniejsze miejscowości w guberniach Nadbałtyckich, Zachodnich i Południowych Cesarstwa Rossyjskiego.
Miasta gubernialne, stacye pocztowe, telegraficzne i stacye dróg żelaznych w pozostałych guberniach Rossyi Europejskiej.
Wszystkie ważniejsze miejscowości Prus Zachodnich i Wschodnich, W. Ks. Poznańskiego i Szląska Pruskiego ze szczególnym względem na słowiańskie nazwy miejscowości, dziś zniemczone.
Wszystkie ważniejsze miejscowości Galicyi, Szląska Austryackiego, Morawy, słowackich komitatów Węgier, Bukowiny, także z uwzględnieniem dokładności w nomenklaturze okolic, które uległy wpływowi: germanizacyi, madziaryzacyi i romanizacyi.
Dokładna hydrografia i orografia wymienionych powyżej krajów.
Wszystkie miejscowości będą opisane pod względem geograficznym, statystycznym, społecznym (szkoły, stosunki religijne, przemysł, komunikacye, handel), historycznym (założenie miejscowości, wypadki ważniejsze, przechodzenie z rąk do rąk) i archeologicznym.

Wiadomości te, rozrzucone w wielu dziełach specyalnych, tak polskich jak cudzoziemskich, w wielu monografiach i wydawnictwach informacyjnych, nie były dotąd nigdzie skupione w tak szerokim zakresie, nawet w Starożytnie Polsce, Balińskiego i Lipińskiego, jak będą zebrane w naszym „Słowniku“. Chcąc się zbliżyć ile możności do wyczerpującego w zakresie ziemioznawczym obrazu, gromadziliśmy wiadomości statystyczne, społeczne, historyczne a nawet po części etnograficzne, ażeby „Słownik“ był raczej „Encyklopedyą“ krajoznawczą niż prostym zbiorem nomenklatur w rodzaju zwykłych podobnych wydawnictw zagranicą. Pragnęliśmy, jednem słowem, dać w rękę czytającej publiczności dzieło mające wartość naukową i informacyjną, z którego mógłby korzystać zarówno historyk jak geograf, dziennikarz jak i ekonomista a wreszcie każdy, kto pragnie i potrzebuje dowiedzieć się czegoś o tej lub owej okolicy kraju czy danej miejscowości.

Nad potrzebą i pożytkiem dzieła tego rodzaju byłoby zbytecznie rozwodzić się obszerniej; tem więcej atoli winniśmy powiedzieć o jego wykonaniu a raczej o planie wykonania, który urzeczywistnić chcemy.

Musieliśmy pod niejednym względem cofnąć się przed trudnościami, których pokonanie wymagałoby większych sił niż nasze. Zbieranie danych „na miejscu,“ pozostawione dobrej woli osób prywatnych, nie może nigdy doprowadzić do stworzenia zupełnego we wszelkich szczegółach obrazu całości pewnego kraju, chociażby jaknajmniejszych rozmiarów; cóż dopiero mówić o całości tak rozległej jak ta, którą niniejszy Słownik obejmuje, całości złożonej z żywiołów nadzwyczaj różnych pod względem politycznym i administracyjnym. W takich razach spółudział władz urzędowych jest prawie koniecznym. Z wdzięcznością wyznajemy, te co do niektórych okolic Królestwa i przyległych krajów mogliśmy dotąd zebrać drogą urzędową wiele dokładnych danych; w innych atoli musieliśmy poprzestać na szczegółach zebranych prywatnie, które wszakże płyną ciągle bardzo obficie i mamy nadzieję, że równie obficie nadpływać będą przez cały czas trwania naszego wydawnictwa. Nierównomierność w opracowaniu, która byłaby konieczną przy takiem posługiwaniu się wiadomościami z różnorodnych źródeł prywatnych. i urzędowych, staraliśmy się łagodzić przez porównywanie tych dat dostarczonych świeżo z wydawnictwami dawniejszemi, bądź prywatnemi, bądź rządowemi, i przez dopełnianie wzajemne braków w jednych i drugich.

Pomimo tej mozolnej pracy porównywania i sprawdzania, nietylko dat statystycznych ale częstokroć i nazw jeszcze nieustalonych, „Słownik“ nie uniknie, wobec drobiazgowej krytyki, zarzutu nierównomierności opracowania. Z góry świadomi tej niedokładności przyjmujemy na siebie winę a usprawiedliwiamy ją tem, że gdy z niektórych okolic kraju nadsyłają nam łaskawi spółpracownicy bardzo obszerne i wyczerpujące opisy pewnych miejscowości, nie możemy żadną miarą pomijać takich szczegółów, zwłaszcza oryginalnych, nigdzie dotąd nieogłoszonych, gwoli formalnym względom jakiejś zbyt pedantycznej niwelacyi artykułów.

Jesteśmy również przygotowani na zarzut opuszczeń i braków, chociaż tylko w bardzo drobnych szczegółach; jak również na zarzut błędów, które, pomimo wszelkiej możliwej staranności, ukraść się muszą do dzieła, z samych faktów złożonego. Gdzie każdy prawie wyraz jest osobnym faktem, tam omyłki już samej korekty i pisma są, niestety, nieuniknione.

„Słownik“ nasz jest pierwszą w literaturze naszej próbą encyklopedyi krajoznawczej na tak wielką skalę i musi nosić na sobie cechy nieodłączne od wszelkich pierwszych prób. Będziemy bardzo zadowoleni jeśli to tylko spełni zadnie, że posłuży za kadry, które kiedyś następcy nasi uzupełnią.

Jeżeli gdzie, to u nas, i jeżeli kiedy, to w tych czasach, powinniśmy mieć na względzie potrzeby społeczne przedewszystkiem i zaspakajać je w miarę sił jaknajśpieszniej. Lepiej zacząć niedostatecznie, byle z wolą poprawy, niż czekać, zbierać przez lata całe i… nic nie zrobić. Wiemy o licznych tego rodzaju usiłowaniach naszych uczonych, które poszły na marne. Stosy notat. ś. p. Kucharskiego, Stekierta i w. i. były dla nas odstraszającym przykładem, że chęć wykonania odrazu wielkiego dzieła i zwlekanie bez końca przynosi w takich razach. szkodę. A zresztą wszakże i słynne dziś encyklopedye Brockhausa, Meyera, miały także niezbyt świetne początki. Powtarzamy: lepiej zrobić co można niż zostawić bez użytku manuskrypta choćby najstaranniejsze ale przedawnione i dla nikogo prawie nie zrozumiałe.

Tak się zapatrując na cel i na plan wykonania Słownika nie kusiliśmy się o uzupełnienie go dodatkami, których się domagali i korespondenci prywatni i pewna część prasy. Żądano od nas między innemi dołączenia atlasu z kilkudziesięciu mapp pojedyńczych prowincyj złożonego; doradzano zamieszczenie kilkudziesięciu tablic statystycznych, wyczerpujących rozmaite stosunki społeczne, etnograficzne, administracyjne i t. d.; żądano rycin przedstawiających ważniejsze miasta, gmachy, typy ludowe, herby miast, bieg rzek i t. p. Nie zaprzeczamy, te wszystkie te propozycye były w zasadzie słuszne a wykonanie ich byłoby pożądane; lecz musieliśmy się liczyć z okolicznościami, które ograniczały swobodę niniejszego wydawnictwa w różnych kierunkach: jedne projekta okazały się za kosztowne, inne dla braku materyału niepodobne do wykonania, jeszcze inne były wprost niemożliwe lub nie odpowiadały celowi i planowi zamierzonego przez nas dzieła.

Za najodpowiedniejszy z wymienionych projektów uważaliśmy i uważamy dopełnienie „Słownika“ obszernym atlasem z kilkunastu mapp złożonym a przedstawiającym te ziemie, o których dzieło wspomina. Lecz wstrzymaliśmy się z tym zamiarem przez wzgląd na znaczne koszta: „Słownik“ z takim „atłasem“ byłby dwa razy droższy niż jest dzisiaj i w takim razie ceną swoją odstraszyłby może publiczność czytającą, to jest chybiłby swego przeznaczenia. Jeżeli jednak w tej formie jak go w świat puszczamy zaskarbi sobie uznanie ogółu i zapewni wydawcom zwrot kosztów, to jeszcze przed ukończeniem niniejszego wydawnictwa nie omieszkamy zabrać się do podobnego atlasu i dostarczyć go, za pewną dopłatą, nabywcom „Słownika.“

Dzieło to, i bez owych proponowanych uzupełnień, przekracza rozmiarami swojemi zwykłą normę dykcyonarzy geograficznych, pojedyńczym krajom poświęconych: pochodzi to ztąd, żeśmy nie trzymali się wyłącznie geografii a także i ztąd, że na obszarze ziemi objętym przez nasz Słownik toczy się od lat wielu zacięta walka różnych żywiołów etnicznych, która, odbijając się w języku, wpływa na to, że bardzo wiele miejscowości, rzek, jezior i t. p. nosi podwójne a niekiedy i potrójne nazwy, nie licząc waryantów przez czas wytworzonych w jednym i tym samym nawet języku. Zwracamy bardzo pilną uwagę na te różnorodne nazwy, zamieszczając je we właściwych miejscach jako odsyłacze; wiemy bowiem z doświadczenia, że Słownik, który nie uwzględnia wszelkich możliwych różnic w nazwie a nawet pisowni danej nazwy (np. Geogr. Lexicon Rittera) traci wiele na wartości jako dzieło informacyjne. Zauważyć jednakże musimy, że nazwy czysto historyczne, dziś już nie będące w użyciu, nie znajdują się także i w naszym Słowniku, z bardzo małemi wyjątkami miejscowości ważniejszych.

W ogolności co się tyczy historyi „Słownik“ nasz dodatkowo tylko ten dział nauki traktuje. Przedewszystkiem ma na uwadze obecny stan kraju i pojedynczych miejscowości a do przeszłości o tyle tylko się odwołuje, o ile ważniejsze wspomnienia lub główne zarysy geografii historycznej tego wymagają. Dlatego też przy oznaczeniu położenia danej miejscowości podaje dzisiejsze podziały administracyjne lub kościelne, nie wspominając o dawniejszych, które na innych miejscach i pod właściwemi rubrykami są geograficznie oznaczone. W określeniu położenia miejscowości kładziemy silny przycisk na podział kościelny, jako trwalszy od zmieniających się bardzo często administracyjnych podziałów.

Dla możliwego skrócenia dzieła, do którego materyały z każdym dniem rosną nam pod ręką zaprowadziliśmy w opisie miejscowości pewien szczegół, który może zrazu wyda się czytelnikowi niedogodnym, ale ostatecznie ten charakter utraci. Oto zamiast pisać, iż dana miejscowość leży w powiecie A. gubernii B., lub w powiecie C. okręgu regencyjnego D. (w Prusiech) i t. p., piszemy poprostu, iż leży w powiecie A. lub C., gdyż na właściwem miejscu znajdziemy, że powiat A. lub powiat C. należą do takiej a takiej szerszej całości B. lub D. Na kilkudziesięciu tysiącach nomenklatur stanowi to oszczędność kilku jeśli nie kilkunastu arkuszy druku! Tylko co do tych powiatów, które jak np. bielski, brzeski, powtarzają się w różnych stronach, wyjątek jest potrzebny i tu też zaznaczamy, czy dana miejscowość leży w pow. bialskim gub. siedleckiej, czy w pow. bielskim grodzieńskiej, czy w takimże powiecie Galicyj. Ponieważ w początkowych zeszytach, gdy czytelnik niema jeszcze pod ręką wszystkich głosek alfabetu, orientowanie się co do położenia powiatów byłoby trudnem, przeto na okładce kilku pierwszych zeszytów podamy alfabetyczny spis wszystkich powiatów, o których będzie mowa w „Słowniku.“

Troskliwą zwróciliśmy uwagę na bibliografią, którą pod ważniejszemi artykułami przytaczamy prawie wyczerpująco, podając tytuły nie tylko osobnych dzieł ale także godnych uwagi artykułów pism peryodycznych, przedewszystkiém z dziedziny fizyografii. Gdybyśmy mogli na czele tego „Słownika“ wymienić wszystkie ważniejsze przynajmniéj dzieła i manuskrypta, z których spółpracownicy nasi i redakcya czerpią materyał do artykułów, ułatwiłoby to znacznie i skróciło dział bibliograficzny, gdyż dosyć byłoby wtedy zamiast dzieł cytować autorów przez skrócenia; ale nie możemy tego uczynić, bo praca jest w biegu, źródła drukowane i rękopiśmienne mnożą się, dzisiejszy ich spis byłby niezupełny. Podobnież i spis spółpracowników. Dlatego więc zarówno jeden jak drugi odkładamy na koniec dzieła a tymczasem w przytoczeniu bibliografii używać będziemy takich tylko skróceń, które bez trudu zrozumiane być mogą; artykuły zaś w ważniejsze będziemy podznaczali tak jak sobie tego życzą autorowie, a obok ich spisu na końcu dzieła znaczenie tych skróceń w podpisach zostanie wyjaśnione.

Etnografii nie mogliśmy traktować w dziele naszém wyczerpująco. Przytoczenie cech różnych ludów i plemion, których wymieniamy osady, chociażby tylko cech najcharakterystyczniejszych pod względem fizycznym i umysłowym, rozszerzyłoby nad miarę objętość Słownika i nawet przekraczałoby jego plan pierwotny; ograniczyliśmy się zatém w odnośnych artykułach na topograficzném określeniu rozmieszczenia danych ludów albo plemion i na treściwej historyi ich odrębnego w pewnej mierze bytu.

Na jednę jeszcze okoliczność zwracamy uwagę czytelnika. Przy opisie pojedynczych miejscowości, tudzież rzek, jeziór i t. p., często zachodzi potrzeba używania pewnych naukowych terminów geograficznych lub téż nazw oznaczających pewne miejscowe tylko stosunki, niepowtarzające się w innych prowincyach. Żeby uniknąć powtarzania objaśnień co takie wyrazy znaczą, zamieszczamy je w porządku alfabetycznym na właściwych miejscach, odmienném tylko pismem, jako artykuły nienależące właściwie do téj kategoryi imion własnych, która wyłącznie taki Słownik jak nasz stanowić powinna. Jeżeli więc między artykułami geograficznemi czytelnik znajdzie tu i owdzie objaśnienie co znaczy na Litwie: okolica, w Prusiech wieś gburska, w Galicyi starostwo, co to jest haf, majdan, wola, opole, to sądzimy, że uzna słuszność tego dopełnienia. Nie zaniedbamy téż, oprócz źródłosłowu cześciéj powtarzanych nazw polskich i cudzoziemskich, podawać objaśnienia takich zasadniczych składników obcéj nomenklatury geograficznej, jak np. niemieckie Werder, Burg, Heide, madziarskie Falva, Nagy, Alsó, łotewskie Mujża, Goła i t. p.

Czujemy jeszcze obowiązek udzielenia czytelnikom pewnych objaśnień ogólnych co do samego korzystania z naszego „Słownika“. Właściwie mówiąc wskazówki takie w przedmowie zamieszczone zwykle nie prowadzą do celu, bo trudno za każdą razą przed użyciem Słownika odczytywać przedmowę; gdy jednakże niepodobna téż drukować ich na każdéj stronnicy dzieła, musimy je tu zamieścić. Nietrudno zresztą będzie czytelnikowi oswoić się z dziełem, w którém zarówno liczbę skróceń jak potrzebę ogólnych wskazówek postaraliśmy się zredukować do minimum.

A najprzód co do pisowni, której jednostajność i racyonalność stanowi w dziele tego rozmiaru i treści co nasz „Słownik“ bardzo ważny wzgląd. Wahaliśmy się długo, mając do wyboru samowolny eklektyzm panujący w obecném piśmiennictwie lub racyonalniejsze, lecz nie poparte dostateczną powagą i szerszém uznaniem nowatorstwo. Obraliśmy wreszcie pośrednią drogę, przyjmując główne zasady prof. Małeckiego, który stara się, o ile można, godzić wyniki dzisiejszych badań lingwistycznych z naszą wadliwą grafiką i praktycznemi względami. Jednakże co się tycze nazw miejscowości tak polskich jak i obcych, z któremi nieustannie będziemy mieli do czynienia, wskazówki prof. Małeckiego nie zawsze będą wystarczającemi i w takim razie opierać się musimy bądź na etymologii, o ile takowa zdoła objaśnić wytworzenie się danéj nazwy, bądź wreszcie na zwyczaju. Usilnie starać się będziemy o ustalenie rzeczywistego brzmienia i racyonalnéj pisowni nazw geograficznych, uważając to za rzecz bardzo ważną, tak pod względem naukowym jak i obywatelskim, wobec systematycznego zacierania i przekształcania takowych, zwłaszcza ze strony Niemców. Nazwa jest pieczęcią, znamieniem wyrażającém związek człowieka z zajmowaném przezeń terytoryum i jego stosunek do ziemi; stanowi ona historyczny i polityczny dokument niezmiernéj wagi. Sądzimy, że samo już zebranie i zestawienie nazw z tak rozległego obszaru oddać może wielką przysługę nauce i wystarcza dla usprawiedliwienia potrzeby i doniosłości podjętéj przez nas pracy.

W każdym razie tylko przyjęta przez nas pisownia obowiązuje nasze wydawnictwo, i jeśli kto zechce szukać Maryampola pod Maryjampolem lub Warmii pod Warmiją, to oczéwiście dozna zawodu. Inaczej się rzeczy mają, gdy idzie o nazwy, których pisownia jest nieustaloną dla braku zasady lub z powodu niepewności źródłosłowu. W takim razie uważaliśmy pomieszczenie odsyłaczów za swój obowiązek, i dlatego zamieszczamy zarówno Humań jak Umań, zarówno Mortęgi jak Mortengi. Nazwy cudzoziemskie piszemy ile możności tak jak się one piszą w ich własnym języku, z zaprowadzeniem koniecznych zmian tylko tam, gdzie zachodzi różnica alfabetu. Przy szukaniu nazwisk niemieckich trzeba pamiętać, że ä znaczy ae, ö oe, ü ue, i np. wsi Tütz nie szukać między Tus.. a Tuw … lecz między Tud… a Tuf… Ma się rozumiéć, iż odsyłaczy zbyt wyraźnych jak np. Radowitz-Radowice albo Połonnoje-Połonne unikamy jako zupełnie niepotrzebnych. Mimo wszelkiej dokładności w przytaczaniu waryantów, nie możemy jednak uwzględniać takich np. wymagań staroświeckich, które każą pisać Raygród przez y lub zakorzenionych błędów miejscowych w rodzaju Rzegiestów zamiast Żegiestowa; że jut nie wspominamy o tak częstych, niestety, błędach ortograficznych, rozpowszechnianych nawet drukiem, jak Podchajce zamiast Podhajce.

Jeżeli dana miejscowość ma kilka nazwisk w różnych językach, to opisujemy ją zawsze pod nazwą polską a inne zamieszczamy tylko jako odsyłacze; jeżeli więc opis danéj miejscowości zaczyna się od dwóch, trzech nazwisk np. Słana, Szlana, wieś i t. d., to zawsze nazwa piérwsza jest polską a druga cudzoziemską (jak w powyższym przykładzie madziarską), co téż najczęściéj wyraźnie się zaznacza przez dodanie w nawiasie: (węg.) lub (niem.) Pomimo tej zasady radzimy czytelnikom, którzy pragną wyczerpać informacye o danéj miejscowości zawarte w naszym Słowniku, aby odczytywali nie tylko opis główny, ale także, w razie istnienia paru nazw cudzoziemskich, żeby i do odsyłaczy zajrzéć raczyli; łatwo się bowiem zdarzyć może, przy takiej olbrzymiéj massie imion własnych i wobec trudności zbierania materyału, że niektóre tylko szczegóły dotyczące np. Ełku zamieścimy pod wyrazem Ełk a inne, późniéj zebrane, damy pod Lyck.

Wypada nam jeszcze nadmienić co do nazw geograficznych, zakończonych na ów and owo, ice and icze, że nazwy te po większej części bywają zmieniane jedne w drugie, w praktyce mówienia i pisania, prawie bezwiednie; ponieważ zaś tego rodzaju jednoznacznych form bardzo jest wiele, przeto nie wszędzie podaliśmy odsyłacze. Jeśli więc kto w rzędzie artykułów p. n. Janów nie znajdzie pewnego Janowa, którego szukał, to znajdzie go z pewnością pod artykułem Janowo i na odwrót.

O informacyjnéj wartości Słownika dopiéro po ukończeniu całego wydawnictwa będzie można powziąść dokładne wyobrażenie; dlatego też, co do tej charakterystyki naszéj pracy, sądzimy, że krytyka dobrze uczyni, jeśli swój sąd aż do owéj chwili powstrzyma.

Jakkolwiek z obowiązku wdzięczności względem łaskawych korespondentów naszych i spółpracowników wypłacimy się dopiéro przy końcu dzieła, podając dokładną ich listę, to jednak nie możemy zamknąć niniejszego przemówienia tymczasowego, nie wyraziwszy podziękowania przynajmniéj tym panom, którzy głównie zbogacili materyałami nasz Słownik, a do których należą pp.

Józef Bliński, znany autor dramatyczny.

Adam Chmara, obywatel z gub. mińskiej.

Ksiądz M. Gapiński z Nawry pod Chełmżą.

Bronisław Gustawicz, nauczyciel gimnazyum św. Anny w Krakowie

Karol Hoffmann z Suwałk.

Aleksander Jelski, obywatel gubernii mińskiéj.

Bolesław Kamiński Żyłłok z gub. wołyńskiéj.

Dr. Wojciech Kętrzyński ze Lwowa.

M. Marassé z Krosna.

Dr. Eugeniusz Maryański z Jarmoliniec.

Henryk Müldner, literat z Krakowa.

J. J. Ossowski z Czerwonéj (pod Ełkiem).

Klaudyusz Przedrzymirski z gub. kijowskiéj.

Ludwik Rokossowski z gub. wołyńskiej.

Bronisław Rozwadowski z Brzeżan.

Zygmunt Różycki z gub. wołyńskiéj.

Edward Rulikowski z gub. kijowskiéj.

Hr. Józef Skarbek z Osięcin w pow. nieszawskim.

Tytus Sopodźko, obywatel z gub. mińskiéj.

Studniarski Michał, nauczyciel szkoły realnéj w Poznaniu.

Edward Śląski z Janowa lubelskiego.

Pisałem w Warszawie 20 listopada 1879 r.

Redaktor główny, Filip Sulimierski.

…

OBJAŚNIENIE SKRÓCEŃ

najczęściej w tem dziele używanych

akad.	–	akademia.	n. s.	–	nowego stylu.
al.	–	alias, inaczej.	ob.	–	obacz.
analf.	–	analfabeci, nieumiejącycy czytać.	obr.	–	obraz.
apt.	–	apteka.	odl.	–	odległy,-a,-e; odległość.
art.	–	artykuł.	odn.	–	odnowiony,-a,-e.
bisk.	–	biskup, biskupi,-a,-e, biskupstwo.	okr.	–	okrąg.
brz.	–	brzeg.	os.	–	osada.
c., cent.	–	cent austryacki.	Pam.	–	Pamiętnik.
chrz.	–	chrześcianie.	par.	–	parafia, parafialny,-a,-e.
c. k.	–	cesarsko-królewski.	płd.	–	południe.
cm.	–	centimetr.	płn.	–	północ.
cz.	–	część.	pobl.	–	pobliski, w pobliżu.
czet.	–	czetwiert.	pol.	–	polski,-a,-e.
czyt.	–	czytaj.	poł.	–	położony,-a,-e.
d., dm.,	–	dom, domy.	półw.	–	półwysep.
dek.	–	dekanat.	por.	–	porównaj.
dł.	–	długi,-a,-e, długość.	pow.	–	powiat.
dł. g.	–	długość geograficzna.	prawosł.	–	prawosławny,-a,-e.
domin.	–	dominium.	prod.	–	produkcya.
dr.	–	drewniany,-a,-e.	pryw.	–	prywatny,-a,-e.
druk.	–	drukowany,-a,-e.	przyl.	–	przyległości.
dr. żel.	–	droga zelazna.	przyst.	–	przystań, przystanek.
dyec.	–	dyecezya.	przyw.	–	przywilej.
dz., dzies.	–	dziesięcina.	p. w.	–	pod wezwaniem.
Dzien.	–	Dziennik.	r.	–	rok.
emfit.	–	emfiteuza.	ref.	–	reformowani (ewangelicy).
ew., ewang.	–	ewangelik, ewangelicki,-a,-e.	reg.	–	regencya.
excl.	–	exclusive, wyłącznie.	rob.	–	robotnicy.
f.	–	fenig pruski.	rodz.	–	rodzina.
fabr.	–	fabryka.	roln.	–	rolnik,-cy.
fil.	–	filia.	ross.	–	rossyjski,-a,-e.
fl.	–	floren, złoty reński.	rs.	–	rubel srebrem.
folw.	–	folwark.	rz.	–	rzeka.
fr.	–	frank, francuski,-a,-e.	rz.-kat.	–	rzymski-katolik,-cy.
Gal.	–	Galicya.	rząd.	–	rządowy,-a,-e.
Gaz.	–	Gazeta.	saż., sąż.	–	sażeń, sążeń.
gimn.	–	gimnazyum.	s. gm.	–	sąd gminny.
gł.	–	głęboki,-a,-e.	s. s.	–	starego stylu.
gm.	–	gmina.	st.	–	stopa; stacya;
gr. kat.	–	greko-katolicki,-a,-e.	St.	–	Stary; Sanct.
gub.	–	gubernia, gubenialny,-a,-e.	staroż.	–	starożytny.
ha.	–	hektar.	st. dr. ż.	–	stacya drogi żelaznej.
hr.	–	hrabia, hrabstwo.	stol.	–	stolica.
i i.	–	i inne.	st. p.	–	stacya pocztowa.
incl.	–	inclusive, włącznie.	str.	–	stronnica.
inst.	–	instytut.	st. tel.	–	stacya telegraficzna.
izr.	–	izraelici, izraelski,-a,-e.	stul.	–	stulecie.
jarm.	–	jarmark.	stwo	–	starostwo.
J. Ch.	–	Jezus Chrystus.	sz., szer.	–	szeroki,-a,e; szerokość.
jez.	–	jezioro.	sz., sześc.	–	sześcienny,-a,-e.
jęz.	–	język.	sz. g.	–	szerokość geograficzna.
j.w.	–	jak wyżej.	szk.	–	szkoła.
k., kop.	–	kopiejki.	szl.	–	szlachecki,-a,-e.
Kal.	–	Kalendarz.	Szl.	–	Szląsk.
kapl.	–	kaplica.	szp.	–	szpital.
kat.	–	katolik, katolicki,-a,-e.	Ś., Św.	–	Święty,-a,-e.
kil.	–	kilometr.	t.	–	tom; tonna.
kl.	–	klasa.	tal.	–	talar.
kob.	–	kobiety.	tm.	–	tamże.
kol.	–	kolonia.	t. n.	–	tegoż nazwiska.
kom. cel.	–	komora celna.	tys.	–	tysiąc.
kop.	–	kopiejki.	u. gm.	–	urząd gminny.
kośc.	–	kościół.	um.	–	umarł.
kr.	–	król, krajcar.	uniw.	–	uniwersytet.
król.	–	królewski,-a,-e; królestwo.	ur.	–	urodził się.
Król. Pol.	–	Królestwo Polskie.	v.	–	vel, albo; von.
ks.	–	książe.	vol.	–	volumen, tom.
kś.	–	ksiądz.	w.	–	wiek; wiorsta.
kw.	–	kwadratowy,-a,-e.	W.	–	Wielki,-a,-e.
l., ludn.	–	ludność.	w.a.	–	waluty austryackiej.
lit.	–	litewski,-a-e.	Wiad.	–	Wiadomości.
łac.	–	łacina.	W. Ks. P.	–	Wielkie Księstwo Poznańskie.
łot.	–	łotewski,-a,-e.	wł.	–	włóka.
M.	–	Mały,-a-e.	wł., włas.	–	własność.
mad.	–	madziarski,-a,-e.	właś.	–	właściwie.
men.	–	menonici.	włośc.	–	włościanie, włościański,-a,-e.
męż.	–	mężczyźni.	woj.	–	województwo.
m. i.	–	między innemi.	wsch.	–	wschód, wschodni,-a,-e.
mil.	–	milion.	wś.	–	wieś.
mk.	–	mieszkańcy.	wyd.	–	wydanie.
mko	–	miasteczko.	wm.	–	wymawiaj.
mm.	–	millimetr.	wys.	–	wysoki,-a,-e, wysokość.
mr.	–	mórg.	wyst.	–	wystawiony,-a,-e.
mrk.	–	marka (niemiecka moneta).	wzn.	–	wzniesiony,-a,-e.
mt.	–	metr.	zach.	–	zachód.
mur.	–	murowany,-a,-e.	zał.	–	założony,-a,-e.
n.	–	nad.	zaśc.	–	zaścianek.
N.	–	Nowy,-a,-e.	zbud.	–	zbudowany,-a,-e.
nal.	–	należy.	złr.	–	złoty reński w. a.
Nadw.	–	Nadwiślańska (dr. ż.)	zm.	–	zmarł,-y,-a.
nied.	–	niedaleko.	zw.	–	zwany,-a,-e.
niem.	–	niemiecki,-a,-e.	źr.	–	źródło.
n. p. m.	–	nad powierzchnią morza.

Nie wymieniamy tu naturalnie skróceń przypadkowo użytych lub łatwiej zrozumiałych.

DZIEŁA Z CZASOPISM

najczęściéj cytowane w tekście bądź przez nazwisko autora, bądź przez podane tutaj skrócenia.

Adamy H.	—	Die Provinz Schlesien. Wrocław 1873,
Afnasiew D.	—	Materijały dlia geografii i statistiki Rossii, Petersburg 1861.
Ath.	—	Atheneum (wileńskie), 1841-1848.
Beauplan	—	Déscription de l‘Ukraine, 1665.
Bibl. Oss.	—	Biblioteka Ossolińskich (czasopismo) 1842-44.
Bibl. Warsz.	—	Biblioteka Warszawska, 1841-1880.
Bienenstamm H.	—	Geographischer Abriss der drei deutschen Ostsee – Provinzen Russlands, Ryga 1826.
Bobrowski P.	—	Materijały dlia geografii i statistiki Rossii, Petersburg 1863.
Büsching.	—	Geografia Królestwa Polskiego, Lipsk 1768.
Cenowa dr.	—	Skarb kaszubo-słowiańskiej mowy, Świecie 1866.
Długosz	—	Liber beneficiorum.
Echard.	—	Dykcyonarz geograficzny, Warszawa, 1782.
Enc. kośc.	—	Encyklopedya kościelna, Warszawa od 1876.
Enc. Org.	—	Encyklopedya powszechna S. Orgelbranda w 28 tomach, Warszawa.
Enc. Org. mn.	—	Encyklopedya powszechna S. Orgelbranda w 12 tomach, Warszawa.
Enc. roln.	—	Encyklopedya rolnictwa, Warszawa.
Enc. Ungra.	—	Encyklopedya ogólna wiedzy ludzkiej w 12 tomach, Warszawa.
Funduklej	—	Statisticzeskoje opisanije kijewskoj gubernii, Petersb. 1852.
Grabowski A.	—	Kraków i jego okolice, 1844.
Gwagnin	—	Sarmatiae Europeae descriptio.
Jaroszewicz.	—	Obraz Litwy.
Kętrzyński	—	Nazwy miejscowe polskie Prus zachodnich, wschodnich i Pomorza wraz z przezwiskami niemieckiemi. Lwów, 1880.
Kłosy	—	Kłosy (czasopismo) Warsz.
Knie	—	Dykcyonarz Szląska pruskiego, po niem., Wrocław 1845.
Kolberg O.	—	Lud.
Korejwo.	—	Materijały dla geografii i statistiki Rossii, Petersburg 1861.
Korzistka	—	Geografia Szląska Austryackiego i Morawii (po niemiec.)
Krasiński J.	—	Opisanie Polski z w. XVI.
Kraszewski J. L	—	Litwa.
Kromer.	—	Polonia, sive de situ, populis etc.
Kummersberg	—	Administrativ-Karte von Galizien, Lodomerien etc. 1855.
Lachnicki	—	Statystyka gubernii litewsko-grodzieńskiej, Wilno 1817.
Malte Brun.	—	Tableau de la Pologne.
Manteuffel G.	—	Inflanty Polskie, Poznań 1879.
Marczyński	—	Stat., top. i hist. opisanie gub. podolskiéj, Wilno, 1820-23.
Plater	—	Opisanie jeogr. hist. stat. W. Ks. P., Paryż 1841.
Pol W.	—	Północny Wschód Europy i Hydrografia Polski.
Połujański	—	Opisanie lasów i t. d.
Przewod. nauk. i lit.	—	Przewodnik naukowy i literacki, miesięczny dodatek do Gazety lwowskiej.
Pusz.	—	Geognostyczny opis Polski.
R. G. K.	—	Roczniki gospodarstwa krajowego, Warsz. 1842-61.
Rieger	—	Czechy, ziemia i naród, po czesku.
Rodecki	—	Obraz geogr. stat. Król. Polskiego, 1830, Wars.
R. T. N. K.	—	Roczniki Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (1817-61.)
R. T. P. N.	—	Roczniki Towarzystwa. Przyjciół Nauk. Warsz. (1803-30).
Rączyński	—	Historia naturalis curiosa.
Siemienow.	—	Słownik geograficzno-statystyczny Cesarstwa Rossyjskiego (bez Król. Polskiego) po rossyjsku, Petersburg.
Słowaczyński	—	Polska w kształcie dykcyonarza.
Spraw. kom. fizyogr.	—	Sprawozdania komisyi fizyograficznej Akademii Umiejętności, Kraków.
Starowolski	—	Polonia, nunc denuo recognita et aucta.
Star. Polska	—	Starożytna Polska Balińskiego i Lipińskiego, Warszawa.
Staszic	—	O ziemiorodztwie Karpat.
Stecki T. J.	—	Wołyń.
Stołpiański N.	—	Diewiat’ guberinij zapadno-russkaho kraja, Petersb. 1866.
Stuckenberg.	—	Hydrographie des russisehen Reiehs.
Stopnicki	—	Najnowszy Skorowidz pocztowy Galicyi, Lwów 1877.
Syrokomla.	—	Niemen od źródeł do ujścia.
Sznajder A.	—	Encyklopedya Galicyi, kilka zeszytów,
Szulc D.	—	O Pomorzu Zaodrzańskim.
Święcki.	—	Opis starożytnej Polski.
Tatamir.	—	Geografia. fizyczna i historyczna Polski oraz Geografia Galicyi.
Toeppen	—	Geographie Preussens.
Tyg. ill.	—	Tygodnik illustrowany (czasopismo), Warszawa od 1859 r.
Tyszkiewicz.	—	Opis powiatu borysowskiego i Brzegi Willi.
Voigt	—	Geschichte Preussens.
Zarański	—	Geograficzne imiona słowiańskie, Kraków 1878.
Zieliński	—	Materijały dlia geografii i. statistiki Rossii, Petersb. 1865.
Zinberg.	—	Skorowidz Królestwa Polskiego, Warsz. 1878.

Monografij specyalnych tutaj nie podajemy, tylko pod odpowiedniemi artykułami.

Rękopisy i inne dzieła, z których korzystaliśmy, wymienimy przy końcu Słownika.

PORÓWNANIE

wspominanych w tem dziele miar wielkości wszelkiego rodzaju.

1 łokieć polski		=	2 stopy polskie.	\|	1 mórg pruski		=	25,532 arów.
		=	0,8099 arszyna.	\|	1 mórg chełmiński		=	56,170 arów.
		=	0,576 metra.	\|
1 sążeń polski		=	3 łokcie polskie.	\|	1 kwarta polska		=	1 litr.
1 arszyn		=	16 werszkom.	\|	1 korzec		=	120 kwart. [Może 128 kwart.]
		=	0,7111936 metra.	\|	1 łaszt polski		=	30 korcy.
1 stopa ross.		=	0,3047973 metra.	\|	1 beczka		=	25 garncy.
1 sażeń		=	3 arszyny.	\|	1 czetwert’		=	209,9076 litrow.
		=	7 stóp.	\|	1 łaszt ross.		=	16 czetwierti.
		=	2,1336 metrów.	\|	1 wiadro		=	12,99276 litrow.
1 łokiec austr.		=	0,7775586 metrów.	\|	1 beczka		=	40 wiader.
1 sążeń austr		=	1,896489 metrów.	\|	1 szefel pruski		=	54,9615 litrów.
1 łokiec pruski		=	0,66694 metrów.	\|	1 wispel		=	24 szefle.
1 stopa pruska				\|	1 łaszt pruski		=	60 szefli
	lub reńska	=	0,3238535 metrów.	\|
1 metr		=	1,73611 łokci polskich.	\|	1 funt polski		=	405,504 gramów
				\|	1 kamień		=	25 funtów
1 mila geogr.		=	7407,4074 metrów.	\|	1 centnar		=	4 kamienie.
		=	4286,695 sąż. polskie.	\|	1 funt ross.		=	409,51156 gramów.
		=	6,9437 wiorst.	\|	1 pud		=	40 funtów.
1 mila polska				\|	1 berkowiec		=	10 pudów.
	lub ross.	=	7 wiorst.	\|	1 funt. austr.		=	560,060 gramów.
1 wiorsta.		=	1500 arszynów	\|	1 centnar		=	100 funtów austr.
		=	1066,7805 metrów.	\|	1 funt pruski		=	500 gramów.
1 kilometr.		=	1000 metrów.	\|	1 kilogram		=	1000 gramów.
1 mila. austr.		=	7585,937 metrow.	\|	1 tonna		=	1000 kilogramów.
				\|	1 łaszt okrętowy		=	2 tonny.
1 włóka. pols.				\|
	(nowopolska)	=	30 morgów.	\|	1 złp.		=	15 kop.
1 mórg polski		=	55,9872 arów.	\|	1 rubel		=	100 kop.
		=	0,512459 dziesiatyn.	\|	1 rzł. w. a., gulden
1 diesiatyna		=	2400 sąż. kw.	\|		albo floren	=	61,742 kop.
	(diesięcina)	=	1,9508 morgów n. p.	\|	1 marka niemiecka
		=	109,252 arow.	\|		w złocie	=	30,871 kop.
1 hektar		=	100 arów.	\|	1 talar		=	3 marki.
1 ar		=	100 metrów kw.	\|
1 mórg austr.		=	57,5464 arów.	\|

… Tom II, str. 928

SPIS POWIATÓW

o których Słownik wspomina.

Augustowski	gub. suwalska.
Babimoski (Bomst)	W. Księstwo Poznańskie.
Bałcki	gub. podolska.
Berdyczowski	” kijowska.
Będziński	” piotrkowska.
Bialski	” siedlecka.
Bialski	” smoleńska.
Bialski	Galicya.
Białostocki	gub. grodzieńska.
Bielski	” “
Bielski	Szląsk austryacki.
Biłgorajski	gub. lubelska.
Błoński	” warszawska.
Bóbrecki	Galicya.
Bobrujski	gub. mińska.
Bocheński	Galicya.
Bogumiński (Oderberg)	Szląsk austryacki.
Bohorodczański	Galicya.
Bolesławski (Bunzlau)	Szląsk pruski.
Bolkowicki (Bolkenhayn)	” “
Borszczowski	Galicya.
Borysowski	gub. mińska.
Bracławski	” podolska.
Braniewski to samo co brunsberski.
Brodnicki (Strasburg)	Prusy zachodnie.
Brodzki	Galicya.
Brunsberski (Braunsberg)	Prusy Wschodnie.
Brzeski	gub. grodzieńska.
Brzeski	Galicya.
Brzeski (Brieg)	Szląsk pruski.
Brzeziński	gub. piotrkowska.
Brzeżański	Galicya.
Brzozowski	Galicya.
Buczacki	Galicya.
Bukowski	W. Księstwo Poznańskie.
Bydgoski (Bromberg)	” ” “
Bystrzycki (Habelschwerdt)	Szląsk pruski.
Bytomski (Beuthen)	” “
Chełmińki (Culm)	Prusy Zachodnie.
Chełmski	gub. lubelska.
Chodzieski	W. Księstwo Poznańskie.
Chojnicki (Konitz)	Prusy Zachodnie.
Chrzanowski	Galicya.
Ciechanowski	gub. płocka.
Cieszanowski	Galicya.
Cieszyński	Szląsk austryacki.
Czarnkowski	W. Księstwo Poznańskie.
Czausowski	gub. mohilewska.
Czehryński	” kijowska.
Czerkaski	” “
Czerykowski	” mohilewska.
Częstochowski	” piotrkowska.
Człuchowski (Schlochau)	Prusy Zachodnie.
Czortkowski	Galicya.
Darkiański	Prusy Wschodnie.
Dąbrowski	Galicya.
Dobromilski	“
Doliniański	“
Drohobycki	“
Drysieński	gub. witebska.
Dubieński	” wołyńska.
Dyneburski	” witebska.
Dzisnieński	” wileńska.
Elbląski	Prusy Zachodnie.
Ełcki (Lyck)	” Wschodnie.
Fiszhuski (Fischhausen)	” “
Frydecki	Szląsk austryacki.
Frydlądzki, Frylądzki	Prusy Wschodnie.
Frysztacki	Szląsk austryacki.
Frywałdzki	” “
Fyrlądzki to samo co frylądzki.
Garwoliński	gub. siedlecka.
Gąbiński (Gumbinnen)	Prusy Wschodnie.
Gdański	” Zachodnie.
Gierdawski	Prusy Wschodnie.
Gliwicki (Tost-Gleiwitz)	Szląsk pruski.
Głąbiński to samo co gąbiński.
Głogowski	Szląsk pruski.
Głupczycki (Leobschütz)	” “
Gnieźnieński	W. Księstwo Poznańskie.
Gołdapski	Prusy Wschodnie.
Gorlicki	Galicya.
Górski (Guhrau)	Szląsk pruski.
Gostyński	gub. warszawska.
Gródecki	Gaiicya.
Grodzieński	gub. grodzieńska.
Grójecki	gub. warszawska.
Grotkowski (Grottkau)	Szląsk pruski.
Grudziąski	Prusy zachodnie.
Grybowski	Galicya.
Hajsyński	gub. podolska.
Holądzki (Preussisch-Holand)	Prusy Wschodnie.
Homelski	gub. mohilewska.
Horodecki	” “
Horodeński	Galicya.
Horecki	gub. mohilewska.
Hrubieszowski	” lubelska.
Humański	” kijowska.
Husiatyński	Galicya.
Ihumeński	gub. mińska.
Iławski (Preussisch-Eylau)	Prusy Wschodnie.
Iłżecki	gub. radomska.
Inowrocławski	W. Księstwo Poznańskie.
Jampolski	gub. podolska.
Janowski	” lubelska.
Jańsborski (Johannisburg) lub Piski	Prusy Wschodnie.
Jarosławski	Galicya.
Jasielski	“
Jaworowski	“
Jaworski (Jauer)	Szląsk pruski.
Jeleniogórski (Hirschberg)	” “
Jędrzejowski	gub. kielecka.
Kaliski	” kaliska.
Kałuski (Kałusz)	Galicya.
Kamieniecki	gub. podolska.
Kamienogórski (Landshut)	Szląsk pruski.
Kamionka Strumiłowa	Galicya.
Kaniowski	gub. kijowska.
Kartuski (Carthaus)	Prusy Zachodnie.
Kielecki	gub. kielecka.
Kijowski	” kijowska.
Klimowicki	” mohilewska.
Kluczborski (Creuzburg)	Szląsk pruski.
Kładzki (Glatz)	” “
Kłajpedzki (Memel)	Prusy Wschodnie.
Kobryński	gub. grodzieńska.
Kolbuszowski	Galicya.
Kolneński	gub. łomżyńska.
Kolski	” kaliska.
Kołomyjski	Galicya.
Konecki	gub. radomska.
Koniński	” kaliska.
Konstantynowski	” siedlecka.
Kossowski	Galicya.
Kościański	W. Księstwo Poznańskie.
Kościerski (Berent)	Prusy Zachodnie.
Kowelski	gub. wołyńska.
Kowieński	” kowieńska.
Kozielski (Kosel)	Szląsk pruski.
Kozienicki	gub. radomska.
Kozuchowski (Freistadt)	Szląsk pruski.
Krakowski	Galicya.
Krasnostawski	gub. lubelska.
Krasnowski	” smoleńska.
Krobski	W. Księstwo Poznańskie.
Królewiecki	Prusy Wschodnie.
Królewiecki	gub. czernihowska.
Krośnieński	Galicja.
Krotoszyński	W. Księstwo Poznańskie.
Krzemieniecki	gub. wołyńska.
Kutnowski	” warszawska.
Kwidzyński (Marienwerder)	Prusy Zachodnie.
Labiewski v. Labiawski (Labiau)	” Wschodnie.
Latyczowski	gub. podolska.
Lecki (Loetzen)	Prusy Wschodnie.
Lepelski	gub. witebska.
Licbarski (Heilsberg)	Prusy Wschodnie.
Lidzki	gub. wileńska.
Lignicki	Szląsk pruski.
Limanowski	Galicya.
Lipnowski	gub. płocka.
Lipowiecki	” kijowska.
Lisko	Galicya.
Lityński	gub. podolska.
Lubański (Lauban)	Szląsk pruski.
Lubawski (Loebau)	Prusy Zachodnie.
Lubartowski	gub. lubelska.
Lubelski	” “
Lubiński (Lueben)	Szląsk pruski.
Lubliniecki (Lublinitz)	” “
Lucyński	gub. witebska.
Lwowski	Galicya.
Lwowski (Loewenberg)	Szląsl pruski.
Łabiewski to samo co Labiewski.
Łańcucki	Galicya.
Łaski	gub. piotrkowska.
Łecki (Lyck)	Prusy Wschodnie.
Łęczycki	gub. kaliska.
Łódzki	” piotrkowska.
Łomżyński	” łomżyńska.
Łowicki	” warszawska.
Łucki	” wołyńska.
Łukowski	” siedlecka.
Makowski	” łomżyńska.
Malborski	Prusy Zachodnie.
Margrabowski (Oletzko)	Prusy Wschodnie.
Maryampolski	gub. suwalska.
Mazowiecki	” łomżyńska.
Miechowski	” kielecka.
Mielecki	Galicya.
Mielicki (Militsch)	Szląsk pruski.
Międzychodzki (Birnbaum)	W. Księstwo Poznańskie.
Międzyrzecki (Meseritz)	” ” “
Miński	gub. mińska.
Mitawski	” kurlandzka.
Mławski	” płocka.
Mogilnicki	W. Księstwo Poznańskie.
Mohilewski	gub. mohilewska.
Mohylowski	” podolska.
Mościska	Galicya.
Mozyrski	gub. mińska.
Mścisławski	” mohilewska.
Myślenicki	Galicya.
Nadworniański	“
Namysłowski (Namslau)	Szląsk pruski.
Newelski	gub. witebska.
Niborski, Nidborski (Neidenburg)	Prusy Zachodnie.
Niemczyński (Nimptsch)	Szląsk pruski.
Niemodliński (Falkenberg)	” “
Nieszawski	gub. warszawska.
Nisko	Galicya.
Nissański (Neisse)	Szląsk pruski.
Nizinowy (Niederung)	Prusy Wschodnie.
Nowoaleksandrowski	gub. kowieńska.
Nowoaleksandryjski	” lubelska.
Nowogradwołyński	” wołyńska.
Nowogródzki	” mińska.
Nowomiński	” warszawska.
Noworadomski	” piotrkowska.
Nowosądecki	Galicya.
Nowotarski	“
Nowotarski (Neumarkt)	Szląsk pruski.
Nowouszycki, ob. Uszycki.
Obornicki	W. Księstwo Poznańskie.
Odolanowski	” ” “
Olawski (Ohlau)	Szląsk pruski.
Olecki to samo co Margrabowski.
Olesiński (Rosenberg)	Szląsk pruski.
Oleśnicki (Oels)	” “
Olhopolski	gub. podolska.
Olkuski	” kielecka.
Olsztyński (Allenstein)	Prusy Wschodnie.
Opatowski	gub. radomska.
Opoczyński	” “
Opolski (Oppeln)	Szląsk pruski.
Orszański	gub. mohilewska.
Ostródzki (Osterode)	Prusy Wschodnie.
Ostrogski	gub. wołyńska.
Ostrołęcki	” łomżyńska.
Ostrowski	” “
Ostrzeszowski	W. Księstwo Poznańskie.
Oszmiański	gub. wileńska.
Owrucki	” wołyńska.
Pasłęcki to samo co Holądzki.
Pilkaleński (Pilkallen)	Prusy Wschodnie.
Pilzeński (Pilzno)	Galicya.
Pińczowski	gub. kielecka.
Piński	” mińska.
Piotrkowski	” piotrkowska.
Piski to samo co Jańsborski.
Pleszewski	W. Księstwo Poznańskie.
Płocki	gub. płocka.
Płoński	” płocka.
Płoskirowski	” podolska.
Podhajecki	Galicya.
Połocki	gub. witebska.
Poniewieski	” kowieńska.
Prądnicki (Neustadt)	Szląsk pruski.
Proskurowski to samo co Płoskirowski.
Prużański	gub. grodzieńska.
Przasnyski	” płocka.
Przemyski	Galicya.
Przemyślański	“
Pszczyński	Szląsk pruski.
Pułtuski	gub. łomżyńska.
Raciborski (Ratibor)	Szląsk pruski.
Radomski	gub. radomska.
Radomyski	” kijowska.
Radziejowski	” warszawska.
Radzymiński	” “
Radzyński	” siedlecka.
Ragnecki (Ragnit)	Prusy Wschodnie.
Rastemborski	” “
Rawski	gub. piotrkowska.
” (Rawa Ruska)	Galicya.
Reszelski (Roessel)	Prusy Wschodnie.
Rohaczewski	gub. mohilewska
Rohatyński	Galicya.
Ropczycki	“
Rossieński	gub. kowieńska.
Rówieński	” wołyńska.
Rozbórski (Rothenburg)	Szląsk pruski.
Rudki	Galicya.
Rybnicki	Szląsk pruski.
Rychbachowski (Reichenbach)	” “
Rypiński	gub. płocka.
Rzeczycki	” mińska.
Rzeszowski	Galicya.
Rzeżycki	gub. witebska.
Samborski	Galicya.
Sandomierski	gub. radomska.
Sanocki	Galicya.
Sejneński	gub. suwalska.
Siebieski	” witebska.
Siedlecki	” siedlecka.
Sieński lub Sienneński	” mohilewska.
Sieradzki	” kaliska.
Sierpecki	” płocka.
Skałacki	Galicya.
Skierniewicki	gub. warszawska.
Skoczowski	Szląsk austryacki.
Skwirski	gub. kijowska.
Słonimski	” grodzieńska.
Słucki	” mińska.
Słupecki	” kaliska.
Sochaczewski	” warszawska.
Sokalski	Galicya.
Sokólski	gub. grodzieńska,
Sokołowski	” siedlecka.
Sońsborski, ob. Ządzborski.
Stanisławowski	Galicya.
Starobychowski	gub. mohilewska.
Starogrodzki (Stargardt)	Prusy Zachodnie.
Starohucki (Neurode)	Szląsk pruski.
Starokonstantynowski	gub. wołyńska.
Staromiejski	Galicya.
Stobnicki (Stopnicki)	gub. kielecka.
Stołupiański (Stallupoehnen)	Prusy Wschodnie.
Strumieński	Szląsk austryacki.
Stryjski	Galicya.
Strzelecki albo Wielkostrzelecki.
Strzeliński (Strehlen)	Szląsk pruski.
Strzygłowski (Striegau)	” “
Stynawski (Steinau)	” “
Suraski	gub. witebska.
Suski (Rosenberg)	Prusy Wschodnie.
Suwalski	gub. suwalska.
Sycowski (Wartenberg)	Szląsk pruski.
Szamotulski	W. Księstwo Poznańskie.
Szawelski	gub. kowieńska.
Szczuczyński	” łomżyńska.
Szczycieński lub Szczycki (Ortelsburg)	Prusy Wschodnie.
Szprotowski (Sprottau)	Szląsk pruski.
Szremski	W. Księstwo Poznańskie.
Sztumski	Prusy Zachodnie.
Szubiński	W. Księstwo Poznańskie.
Szunowski (Schoenau)	Szląsk pruski.
Szyłokarczemski (Heydekrug)	Prusy Wschodnie.
Śniatyński	Galicya.
Średzki (Środa)	W. Księstwo Poznańskie.
Świdnicki	Szląsk pruski.
Świecki (Schwetz)	Prusy Zachodnie.
Święciański	gub. wileńska.
Świętogórski to samo co Licbarski.
Świętomiejski lub Świętosiekierski (Heiligenbeil)	Prusy Wschodnie.
Taraszczański	gub. kijowska.
Tarnobrzeski	Galicya.
Tarnopolski	“
Tarnowski	“
Telszewski	gub. kowieńska.
Tłumacki	Galicya.
Tomaszowski	gub. lubelska.
Toruński	Prusy Zachodnie.
Toszecki (Tost-Gleiwitz) to samo co Gliwicki.
Trębowelski	Galicya.
Trocki	gub. wileńska.
Tucholski	Prusy Zachodnie.
Turecki	gub. kaliska.
Turka	Galicya.
Tylżycki	Prusy Wschodnie.
Umański to samo co Humański.
Uszycki	gub. podolska.
Wadowicki	Galicya.
Wałbrzyski (Waldenburg)	Szląsk pruski.
Wałecki (Deutschcrone)	Prusy Zachodnie.
Warszawski	gub. warszawska.
Wasylkowski	” kijowska.
Wągrowiecki	W. Księstwo Poznańskie.
Wejherowski (Neustadt)	Prusy Zachodnie.
Węgoborski (Angerburg)	Prusy Wschodnie.
Węgrowski	gub. siedlecka.
Wielicki (Wieliczka)	Galicya.
Wieliski (Wieliż)	gub. witebska.
Wieluński	” kaliska.
Wilejski	wileńska.
Wileński	“
Wiłkomierski	kowieńska.
Wiłkowyski, właściwie Wyłkowyski.
Winnicki	gub. podolska.
Władysławowski	” suwalska.
Włocławski	” warszawska.
Włodawski	” siedlecka.
Włodzimierski	” wołyńska.
Włoszczowski	” kielecka.
Wojerecki lub Wojrowicki (Hoyerswerda)	Szląsk pruski.
Wołkowyski	gub. grodzieńska.
Wołowski (Wohlau)	Szląsk pruski.
Wrocławski (Breslau)	” “
Wrzesiński	W. Księstwo Poznańskie.
Wschowski	” “
Wyłkowyski	gub. suwalska.
Wyrzyski	W. Księstwo Poznańskie.
Wystrucki (Insterburg)	Prusy Wschodnie.
Zaleszczycki	Galicya.
Zamojski	gub. lubelska.
Zasławski	” wołyńska.
Ząbkowicki (Frankenstein)	Szląsk pruski.
Ządzborski (Sensburg)	Prusy Wschodnie.
Zbaraski	Galicya.
Zgorzelecki (Goerlitz)	Szląsk pruski.
Ziębicki (Münsterberg)	” “
Zielonogórski (Grünberg)	Szląsk pruski.
Złoczowski	Galicya.
Złotoryjsko-hajnowski (Goldberg-Haynau)	Szląsk pruski.
Złotowski (Flatow)	Prusy Zachodnie.
Zwiahelski to samo co Nowogradwołyński.
Zwinogródzki	gub. kijowska.
Żegański (Sagan)	Szląsk pruski.
Żółkiewski	Galicya.
Żuławski to samo co Nizinowy.
Żydaczowski	Galicya.
Żytomierski	gub. wołyńska.
Żywiecki	Galicya.

… Tom II, str. 935

LISTA OSÓB

które dopomagają nam stale w pracy koło Słownika lub chwilowo okazały temu wydawnictwu swoją pomoc przez nadesłanie dobrej rady, artykułu, materyałów drukowanych, rękopiśmiennych, map i t. p. Na liście tej spotykamy zarówno ludzi o wytrawnej zdolności pisarskiej i głębokiej erudycyi, jak i osoby, które do tych warunków nie mogą mieć pretensyi, ale które bądź z urzędowej swojej pozycyi, bądź pod wpływem dobrej woli, miały możność zebrania pewnych danych choć w szczupłym zakresie i raczyły podzielić się z niemi z redakcyą. Oby jak najwięcej znalazło się w przyszłości ich naśladowców! Listy prosimy nadsyłać pod adresem:

Redakcya Słownika geograficznego w Warszawie, N. Świat, 59.

Aleksandrowicz Leonard ze Lwowa.	Mańkowski Ferdynand z Sokółki.
Andriolli Elwiro ze Stasinowa.	Manteuffel G. baron z Rygi.
Andryson z Królewca.	Marassé Adam dr. prawa z Marcinkowic.
Apoznański Władysław z Gąsiorowa.	Marcinkowski A. A. Jaxa z Kijowa.
Armatowicz Feliks z Łąkty.	Maryański dr. E. z Jarmoliniec.
Armiński Jerzy z Zurichu.	Matczyński Wacław z gub. kijowskiej.
Badowski J. z Warszawy.	Matlakowski dr. z Warszawy.
Bagiński dr. z Warszawy.	Mąkowski Ignacy z Radziejowa.
Banzemer Jan dr. fil., z Warszawy.	Mech S. z Końskich.
Baranowski Jan b. dyr. obserw. astronom. w Warszawie († 1879).	Merczyng Henryk z Warszawy.
Barta M. A. ze Stanisławowa.	Męciński Józef hr. z Partynia.
Bartoszewicz Stanisław z Petersburga.	M. Flora z Dytiatyna.
Bartoszewicz Zenon z Warszawy.	Miączyński hr. Wł. z Rudnik.
Barycki H. z Warszawy.	Michalecki Józef z Kijowa.
Bądzyński Alfons z trockiego.	Micowski Karol z gub. podolskiej.
Beczkowski, pastor z Iłowa.	Miczyński Kazimierz z Załubińcza.
Belina Michał z Bobrownik.	Mieczyński Adam z Barcikowa.
Bełzecki Stanisław z Petersburga.	Mieczyński Stanisław z Warszawy.
Bem Juliusz z Warszawy.	Mieczyński Symforyan z Warszawy.
Benni Herman z Warszawy.	Mienicki Wincenty z Sielihor.
Benoni Karol dr. ze Lwowa.	Mieroszowski Sobiesław hr. z Mieroszowic.
Bernstein Ignacy z Warszawy.	Mierzwiński Winc. z Kujaw.
Bezak Karolina z Druskienik.	Mierzyński A. prof. z Warszawy.
Białosuknia W. z Małejwsi.	Mierzyński Z. z Warszawy.
Biborski A. ze Lwowa.	Mieszkowski z Pułtuskiego.
Biernacka Zofia ze Śmiłowa.	Mikuliński Aleksander z lubelskiego.
Biernacki Cezar z Warszawy.	Milewska Aniela z Mikorzyna.
Biernacki Seweryn z pod Przedborza.	Milowicz Kazimierz z Modrynia.
Bierzyński M. J. z Warszawy.	Milowicz Stanisław z Bereśca.
Bloch J. G. z Warszawy.	Miłkowski Zygmunt z Genewy.
Bogdański E. dr. ze Szczekocin.	Mingielewiez Jan z Naliszek.
Bogdański Józef z Maluszyna.	Mizerski L. dr. z Pelplina.
Bogucki Marceli z Lublina.	Mleczko z Podlasia.
Boguski J. J. z Warszawy.	Moczarski Ludwik z Warszawy.
Bogusławski Stanisław z Bender.	Moczyński z Królewca.
Bogusławski Wilhelm z Petersburga.	Mołochowiec Jan z Wilna.
Bolesław z nad Dniepru.	Moniuszko A. kś. z Przedcza.
Bończa z nad Szreniawy.	Moraczewski Maciej z Krakowa.
Boniecki S. z Radomskiego.	Moszyński Antoni ksiądz z Pińska.
Borenstein H. z Mniszewa.	Motty prof. z Poznania.
Borucki Maksymilian z Warszawy.	Müldner Henryk z Krakowa.
Borzęcki Jan z Bytomia.	M. z Nasielska.
Brandys Maurycy z Warszawy.	Nałkowski Wacła w z Warszawy.
Brankowacz A. L. z Warszawy.	Narkiewiez-Jodko Jan z Podola.
Breza Achilles z Ostrogskiego.	Narkiewicz Józef z pow. wiłkomierskiego.
Brühl Robert z Targówka.	Naruszewicz kś. z Cielętnik.
Bruzdowicz Józef ze Skępego.	Nehring Władysław dr. fil. z Wrocławia.
Brzeziński Julian dr. prawa z bocheńskiego.	Nejman z Częstochowy.
Brzostowski Andrzej z pow. kowelskiego.	Niedzielski Stan. z Warszawy.
Bucewicz Nestor z Charkowa.	Niemirowski Adam z Warszawy.
Buchowiecki Władysław z Permu.	Niemojewski Feliks z rypińskiego.
Bukaty Aleksander z Oszmiańskiego.	Niewodniczański Ignacy z Głuchawa.
Bukowski E. z Michałowic.	Nowicki Antoni Siła z pod Dubna.
Bulewska Bronisława zpod Makowa.	Nowaczyński Jan kś. z Wieliczki.
Buszczyński Al. z gub. kijowskiej.	Nowalski z Krasnego.
Buszczyński K. ze Lwowa.	Nowca Władysław z Warszawy.
Butkiewicz Józef ks. z Bykowa.	Ocetkiewicz Jan kś. z Kozłowa.
Bykowski Piotr Jaxa z Warszawy.	Oczykowski z Łowicza.
Bystrzyński Wiktor z Hrubieszowa.	Oderfeld Adam z Częstochowy.
Byszewski Władysław z Pińczowskiego.	Offenberg z Oporowa.
Cabert z Łomży.	Offmański Ignacy z Warszawy.
Callier Aleksandra z Poznania.	Okuszko Kazimierz i gub. wileńskiej.
Callier Edmund z Poznania.	O. K. z Żytomierza.
Celiński Maksymilian z Sochaczewa.	Olewiński Cypryan z Charkowa.
Chełchowski Stanisław z Płockiego.	Olszewski Franciszek z Płocka.
Chełmicki Józef z Dziewanowa.	Olszewski ksiądz z Rzeplina.
Chełmicki Zygmunt ks. z Warszawy.	Ordęga z Żelechowa.
Chlebowskie Aniela i Zofia z Warszawy.	Oskragiełło-Moes Konstanty z Bialegostoku.
Chlebowska Marya z Warszawy.	Ossowsk i Gotfred z Krakowa.
Chmielewski L. z Kowna.	Ossowski J. J. z Królewca.
Chmieliński Faustyn z Szadku.	Ostaszewski Mieczysław kś. ze Żwańczyka.
Chmielnicki Jan z Niezdary.	Ostrowski August z Maluszyna.
Chodyński Adam z Kalisza.	Ostrowski Włodzimierz Korab w Regnach.
Chodyński Stan. kś. z Włocławka.	Oświecimski Alfons z Oświecimia.
Cholewiński Wacław z Warszawy.	O. Tadeusz z pod Borun.
Chorąży Jan z Konina.	Otto Leopold dr. pastor z Warszawy.
Chrzanowski z Konina.	Ożegalski Józef z Kamionny.
Chrzanowski Leon z Ostrowia.	Palmirski A. z Warszawy.
Chudzyński Bronisław z Płocka.	Parczewski Alfons z Kalisza.
Chyżyński kś. Ludwik z Rzyszczowa.	Pauli Żegota z Krakowa.
Cichocki Teofil z Puław.	Pawiński Adolf prof. z Warszawy.
Ciecierski hr. z Ciechanowca.	Pawiński z Końskich.
Ciclecki Alfons z Szadkowskiego.	Pawłowski Bronisław z Mniszek.
Ciesielski Paweł z pod Kutna.	Pawłowski J. z Janówka.
Cięciwa Jan z Warszawy.	Perłowski M. z Podola.
Cytowicz prof. z Odessy.	Petrow Aleksander z Krasnoufimska.
Czapiński z Sokołowa.	Pilchowski Jan z Płockiego.
Czarkowski Ludwik z Pobikrów.	Piotrowski Kazimierz z Krupego.
Czarnecki Antoni z Równego.	Piramowicz dr. z Humania.
Czarnecki A. z Warszawy.	Pleszczyński A. kś. z Międzyrzecza.
Czarnomski A. z Warszawy.	Pobłocki Leon z Królewca.
Czartkowski J. z Kaliskiego.	Podbereski z Jałty.
Czechowicz Mieczysław z Puław.	Podgórski Maryan ksiądz z Woli Zarzyckiej.
Czechowski Julian z Warszawy.	Podlewski Władysław z Warszawy.
Czerwiński Józef z Warszawy.	Pogerzelski Franciszek z Warszawy.
D. Aleksander z Pesztn.	Poleska J. z Włodowic.
Danielewski Ignacy z Torunia.	Poniatowski Szczęsny z Petersburga.
Daszewski Baltazar z Grabiego.	Popiel Ignacy z Kieleckiego.
Dąbrowski Fr. z Pułtuska.	Prądzyński St. z Czerniewic.
Decyusz z Warszawy.	Próchnicki Feliks z pod B. Cerkwi.
Dickstein Samuel z Warszawy.	Próchnicki Tadeusz z Terespola.
Długosz Józef z Odessy.	Pruszyński Wacław ze Zwirdzina.
Doboszyński Mieczysław z Wilna.	Przanowski Edward ze Słupcy.
Dobrowolska Marya z Anulina.	Przegaliński Bobert z Grabówki.
Dobrowolski Fr. z Poznania.	Przewóski Edward z Warszawy.
Dobrowolski Konstanty ze Słupcy.	Przeździecki Konst. hr. z Warszawy.
Dobrzański Mirosław z Piotrkowa.	Przeździecki Napoleon z Nagawek.
Dobrzycki Henryk dr. z Mieni.	Przyborowski Józef prof. uniw. w Warszawie.
Donimirski Antoni z Torunia.	Raczkowski Hieronim ksiądz z Kowna.
Dr… K. z Petersburga.	Raczyński Antoni z Warszawy.
Drohojowski Marceli z Czorsztyna.	Radliński Ignacy z Warszawy.
Drozdowski Józef z Warszawy.	Radomiński z Rapperswylu.
Drzewiecki Józef z pod Radomska.	Radzimiński Władysław ze Ściborówki.
Dobiecki Maryan z Ekaterynosławia.	Radziszewski Bron. dr. ze Lwowa.
Dunin Henryk z Warszawy († 1880).	Radziwonowicz F. z Suwałk.
Dunin Karol z Warszawy.	Rajski Artur baron z Drzewicy.
Dunin Teodor z Warszawy.	Rakowski Wł. z Mikułowic.
Dygasiński Adolf z Warszawy.	Rehberg Tadeusz z Królewca.
Dymsza A. ze Zdaniszek.	Rewieński Stan. z Warszawy.
Dziarski L. E. z gub. kijowskiej.	Rewoliński dr. med. z Radomia.
Dziedzicki Ludwik prof. ze Lwowa.	Roemer Alfred z Litwy.
Dziekoński Albin z Piotrowicz.	Roemer Kazimierz z gub. witebskiej.
Dzwonkowska Bronisława z Warszawy.	Roesler Karol z Jeziorny.
Dzwonkowski Feliks z Warszawy.	Roguski Gustaw z Warszawy.
Erdman E. z Syporówki.	Rokossowski Ludwik z Jurkowszczyzny.
Estreicher Karol z Krakowa.	Rola z Dęblina.
Famulewicz ksiądz z Iłłukszty.	Roliński A. z Moskwy.
Fankidejski kś. prof. z Pelplina.	Rolle dr. z Kamieńca Podolskiego.
F. D. z Kijowa.	Romanowicz Fr. z Warszawy.
Fijałkowski z Sandomirskiego.	Romanowski Leon Bożawola ze Sławuty.
Filanowicz Pallady z Kielc.	Rościszewski Norbert z Rokicia.
Fink Juliusz Ostoja z Komornik.	Rostkowski dr. z Konina.
Finkelhaus Jan z Warszawy.	Rostkowski Piotr z Pińczowa.
Flamm Wiktor z Warszawy.	Rostworowska Eliza z pod Iwanisk.
Fliederbaum Paweł z Warszawy.	Rostworowski Jan z Podlasia.
Frąckiewicz dr. K. ze Słucka.	Roszczynialski Piotr ksiądz z Oksywia.
Friedlein D. E. z Krakowa.	Rottengruber Feliks z Konina.
Fuchs J. z Mikołajewic.	Rozwadowski Bolesław z Brzeżan.
Gacki Marceli z Radomia.	Różycki Zygmunt z Ostroga.
Gapiński kś. z Nawry († 1880).	Rudziński Michał z Konina.
Gawroński Henryk z powiatu starokonstantynowskiego.	Rudziński Wład. z Konina.
Gebethner i Wolff z Warszawy.	Rudzki, Michał-Prawdzic, z Czernelówki.
Gepner Zygmunt z Lubartowa.	Rulikowski Edward z gub. kijowskiej.
Gieysztor J. K. z Warszawy.	Rulikowski Erazm z Helenówki.
Giziński Adam z Gizinka.	Rulikowski Wacław z Krakowa.
Gliński Fr. z Witebska.	Rulikowski Zdzisław z Huniatycz.
Gloger Zygmunt z Jeżewa.	Rumbowicz Henryk z Wilna.
Głuchowski M. z gub. kieleckiej.	Ruski piәwuBolesław z Juwkowic.
Godlewski Józef z Deguć.	Rusiecki An. Ludw. z Lubartowa.
Gorajski Jan z Irkucka.	Rutkowski z Trzemeszna.
Gorczycki J. W. z pod Warty.	Rymgajłło Feliks ze Żmujdzi.
Gordon M. z Warszawy.	Ryx Bronisław z Krakowa.
Górski Władysław z Warszawy.	Rzążewski Adam z Podlasia.
Gosławski Piotr kś. z Więcławic.	Sadowski J. N. z Krakowa.
Grabiński K. z Gliwic.	Saint-Paul z Łowicza.
Grabiński Władysław z Warszawy.	Samaryn Leon z Warszawy.
Grabowski ze Żmujdzi.	Sarnecki Mikołaj z Warszawy.
Grabowski Bronisław z Częstochowy.	Sawicka J. z Głębokiego.
Grabowski Julian prof. z Krakowa.	Schimmelfenning A. z Warszawy.
Grabowski Stanisław hr. z lidzkiego.	Schmidt Józef z Wejherowa.
Gramlewicz dr. z Żerkowa.	Schreiber O. dr. z Uciany.
Grąbczewski Adam z Warszawy.	Ściborowski Władysław dr. z Krakowa.
Gregorowicz z Ostrów.	Sękowski Karol z Kaliskiego.
Greim Michał z Kamieńca Podolskiego.	Sękowski Konstanty z Sannik.
Grendyszyński Ludomir z Płocka.	Sękowski Stefan z Krakowa.
Grodnicki dr. z Konina.	Siedrotski Karol z Odessy.
Grodzicki W. z Popowiec na Podolu.	Sienkiewicz Henryk (Litwos) z Warszawy.
Grosglik Izrael Leon z Warszawy.	Sieroszewski Tadeusz z Warszawy.
Grosglik Samuel z Warszawy.	Sipowicz Adolf z Podzamcza.
Gruszczyński Fr. dr. med. z Widawy.	Skarbek Józef hr. z Osięcin.
Gruszecki Artur z Krakowa.	Skarszewski, M. Żuk, z Gródka nad Dunajcem.
Grzybowski Br. ksiądz z Grochów.	Skarzyński Modest z Radzyńskiego.
Hałaczkiewicz Adam z Szadkowskiego.	Skibiński J. z Gródka.
Hanicki Dyonizy z gub. podolskiej.	Skorski Stefan z Wieczfni.
Hauser Leopold z Przemyśla.	Skórzewski Paweł z Chełma.
Hirschberg, prof. dr. ze Lwowa.	Skurzyński Stanisław kś. z Tomaszowa.
H. Ł. z Warszawy.	Ślaski Władysław z Koziatyna.
Hosz Ferdynand z Grybowa.	Ślosarski Antoni z Warszawy.
Hrubaut Ksawery z Warszawy.	Sławiński Adam z Warszawy.
Hubert H. z Klimkiewiczowa.	Sławiński W. z Tołoczyna.
Hubicki Stefan z Warszawy.	Smoleński Władysław z Warszawy.
Hurban Swietozar z Turocz św. Marcina.	Smoleński W. z Turku.
I. G. z pod Dęblina.	Śniegocki Tadeusz z pod Kłomnic.
Iwaszkiewicz z Warszawy.	Sobierański Franc. z Leszna.
Jabłkowski Bolesław z sieradzkiego.	Soczołowski z Radomska.
Jabłonowska Marya z Płużna.	Sokołowski Franciszek z Warszawy.
Jabłonowski Aleksander z Warszawy.	Sokołowski Leopold z Warszawy.
Jabłoński Adolf z Bóbrki.	Sokołowska Zofia z Warszawy.
Jacuński Rajnold z Żyżmor.	Sopodźko Tytus z nad Berezyny.
Jaczewski J. z Petersburga.	Sołtan z Litwy.
Jahilnicki Eustachy z Litwy.	Sosonko Jan z Petersburga.
Jahn K. z Gdańska.	Sotkiewicz kś. Antoni admin. archid. warsz.
Jahołkowski Z. z pod Piotrowicz.	Stamirowski Kazimierz z Proszowskiego.
Jakowicki Adolf z gub. wileńskiej.	Starzyński Stanisław z Kutna.
Jakowski z Łowicza.	Stawiski Edmund z Podłężyc.
Jakubowski Adam ksiądz z Warszawy.	Stecki T. J. z Żytomierza.
Jankowski Czesław z Oszmiańskiego.	Steczkowski S. z Warszawy.
Janota Eug. dr., prof. ze Lwowa († 1879).	Stefanowski Adam z Niesina.
Janowska Anna z gub. witebskiej.	Stefanowski Stanisław z Hrużdzienicy.
Januszkiewicz Jan z Horodna.	Stella-Sawicki dr. J. ze Lwowa.
Jarochowski Wojciech prof. z Wrocławia.	Stępowski Wincenty z Klonowa.
Jasiński Piotr z Kiernozi.	Stobiecki ksiądz z Kowala.
Jastrzębowski Ludomił z Warszawy.	Straszewicz Ludwik z Petersburga.
Jaszewski Ign. z Niwki.	Straszewicz Zygmunt z Tykocina.
Jelski Aleksander z pod Mińska.	Strzelecki Artur z pod Łodzi.
Jełowicki Gracyan z Ożenina.	Studniarski Maksymilian z Poznania.
Jędrzejewicz dr. z Płońska.	Suchowiecki Korybut z Pałanki.
Jędrzejewski P. z Cieszyna.	Sudakof A. z Chocimia.
Jordan Julian z gub. kijowskiej.	Sudnik Władysław z Pabierowic.
Jundziłł August ze Słonimskiego.	Sulimierski Artur z Warszawy.
Kaczkowski Ignacy z Warszawy († 1881).	Sulimierski Franciszek z Kalisza.
Kalicka Delfina z Żukowa.	Sulimierski Jacek z Kalisza.
„Kaliszanin“ redakcya.	Sułkowski Ant. z pod Wierzchówki.
Kalm-Podoski z Monasterzysk.	Suryn Felicyan z Krzyczewa.
Kamiński Jan Maurycy z Warszawy.	Świetliński J. z Warszawy.
Kantecki Klemens ze Lwowa.	Swieżawski Ernest Sulimczyk z Warszawy.
Kantecki ksiądz z Poznania.	Święcicki Jan z błońskiego.
Karłowicz Jan dr. fil., z gub. wileńskiej.	Świętochowski z Dąbrowy.
Karnkowski Jan z Karnkowa.	Świętochowski Andrzej z Warszawy.
Karski z pod Białejcerkwi.	Świętochowski Aleksander z Warszawy.
Karski J. z Krasnegostawu.	Sygietyński Leon z Warszawy.
Karwicki Dunin, Józef hr. z Mizocza.	Syruć F. z Dyneburga.
Kaszowski Teodor z pod Zamościa.	Szaniawski, Klemens Junosza z Węgrowskiego.
Kedur R. M. z gub. wołyńskiej.	Szarłowski Aloizy prof. ze Stanisławowa.
Kempiński Maks z Sieradza.	Szczaniecki Stanisław z Poznańskiego.
K. Ernest z Rygi.	Szczygielski E. z Młoszowy.
K. E. z Łabunowa.	Szeptycki hr. z Bruchnalu.
Kętrzński Wojciech dr., ze Lwowa.	Sznajder Ant. ze Lwowa († 1880).
Kiernicki Stanisław z Krakowa.	Szokalski Karol z Warszawy.
Kiewlicz M. z Łojbiszek.	Szokalski W. F. dr. z Warszawy.
Kiślański Antoni z pod Radomska.	Szolc-Rogozinski Stefan, oficer maryn. ross.
Kiślański Władysław z Waszawy.	Szpaczyński E. z Wojtkuszek.
Kleczeńska Józefa z Warszawy.	Sztembart Jakób z Wyrowa.
Kleczyński Józef z Galicyi.	Sztrauch z Konina.
Kleczyński Tadeusz z Ostrohlad.	Szukiewicz Wandalin z Litwy.
Klimkiewicz K. z Olkuskiego.	Szukszta Aleksander z Płocka.
Kniaź kś. Julian z Łysianki.	Szulc Kazimierz dr. z Poznania.
Kobierzycki Józef z Sieradzkiego.	Szumiata Ludwik kś. z Płonki.
Kohn Władysław z Tomaszowa Rawskiego.	Szymański dr. z Poznania.
Kolberg Oskar z Krakowa.	Szymański kś. kanonik z Cudnowa.
Kolitowski Szymon z Warszawy.	Talko-Hryncewicz Julian dr. ze Zwinogródki.
Kolski Józef z Płocka.	Tarasowicz Dominik z Wołkowyskiego.
Komornicki M. z nad Pilicy.	Tarnowski ksiądz z Goliny.
Konitz Henryk z Warszawy.	Tatomir Łucyan ze Lwowa.
Konopacki z Warszawy.	Tatur Henryk z Kruszyny.
Konopacki S. z Puław.	Tomaszewski Edmund z Włocławka.
Konopka Józef z Mogilan († 1880).	Tomżycki Rafał z Tłumacza.
Konopnicki Jarosław z Gusina.	Trautsolt [Edward] z Suwałk.
Korngold N. z Zamościa.	Treter Hilary z Laszek Królewskich.
Korotyński Wincenty z Warszawy.	Truszkowski Adam z Warszawy.
Kopczyński P. K. z Warszawy.	Truszkowski Michał z Ciemina.
Koprowski S. z gub. wołyńskiej.	Turkawski Marcelli z Kołomyi.
Kościałkowska W. Z. z Grodna.	Turowski z Soczewki.
Kościński Stanisław Adam z Kaniowskiego.	Tyszyński Aleksander z Miassoty († 1880).
Koskowski Winc. z Chrzęsnego.	Umiński Józef z Warszawy.
Kosmowski Adam z Petersburga.	Walewski Bogumił z Warszawy.
Kossakowski hr. Stanisław z Wojtkuszek.	Walewski Stanisław z Warszawy.
Kosztulski dr. z Konina.	Walewski hr. Wincenty z Warszawy.
Kotnowski Piotr z Piotrkowa.	Walicki J. z gub. petersburskiej.
Kotula Jerzy z Cieszyna.	Waligórski A. z Rejowa.
Kowalewski Eugeniusz ze Starzynek.	Waliszewski z Dąbrowy.
Kowalski Edward z Radomia.	Wardyński A. J. z Sancygniowa.
Kowalski Wincenty z Łęczycy.	Warszawski, kś. Euzebiusz z Bychawki († 1881).
Kowalski Z. z Kijowa.	Wasilewski Stefan z gub. wileńskiej.
Kozłowski Hipolit dr. z Wilna.	Wasi1iew M. J. z Janowa.
Kozłowski Justyn z Galmujży.	Wasiutyński Maryan z Koziatyna.
Krajewski Leon z Warszawy.	Wastkowski C. z Piotrkowa.
Kramsztyk Stanisław z Warszawy.	Ważyński-Skarbek Bolesław z Iszczołny.
Krasicki hr. Aleksander z Dubiecka.	Wdowiszewski W. J. z Sanoka.
Krasicki Ksawery hr. z gub. wołyńskiej.	Weber I. L. z Paryża.
Kraszewski Kajetan z Romanowa.	Wentzel Augustyn z Górnego Sląska.
Kraszewski Lucyan z Dołhego.	Wereszczyński Piotr z Petersburga († 1879).
Kroczyński z pod Dubienki.	Wereszko P. z Kań.
Królikowski ksiądz z Grzymiszewa.	Wermiński P. z Lublina.
Krupski z Rawy.	Wędrychowski Gabryel z Drożejowic.
Kruszewski R. W. z pod Błaszek.	Węsławski M. z Wilna.
Kruszka dr. z Łabiszyna.	Wężyk Ed. z Warszawy.
Kryńska M. z Wysocina.	Wiąz Benedykt ze Strumienia.
Kryński A. A. z Warszawy.	Wielichowski Stanisław z Rygi.
Krysiński A. z Częstochowy.	Wieliczko Julian z Warszawy.
Krzywicki Ludwik z Warszawy.	Wiercieński Henryk z Niezabitowa.
Krzyżanowska Natalia z Ochoży.	Wierzbicki Julian z Litwy.
Krzyżanowski Roman z Kijowa.	Wierzbicki R[omuald] z Suwałk.
Krzyżanowski Stan. dr., z Warszawy († l880).	Wierzbowicz Józef z Kamionki.
Krzyżanowski W. kś. z poznańskiego.	Wierzbowski Michał ze Stanisławowa.
Kuczborski A. z Radoszyc.	Wierzbowski Teodor z Drezna.
Kuczyński Paweł z Chmielowa.	Wiktorski Józef kś. z Kamionny.
Kulesza A. zpod Radomska.	Winkiel W. kś. z Wielunia.
Kurcewski ze Stawiszyna.	Wiślicki Adam z Warszawy.
Kurmanowicz z pod Zamościa.	Wiślicki Józef z Warszawy.
Kurtowski Izydor z Warszawy.	Wisłouch z Warszawy.
Kuściński Michał z Lepla.	Witkowski A. z Baruchowa.
Kwiatkowski Aleksander z Charkowa.	Witkowski Kazimierz z Kalisza.
Kwieciński Antoni z Wołkowyskiego.	Władysław Julian ksiądz z Czarncy.
Kwir Feliks z Warszawy.	Wojciechowski Ksawery z Szydłowca.
Lamparski January z Łaniąt.	Wojnarowicz Edward z Podola.
Landowicz Maciej ksiądz z Gosławic.	Wojdecki W. z Płocka.
Latosiewicz z Konina.	Wolski Stanisław ze Skierniewic.
Lebiedziński dr. z Warszawy.	Wołodkowicz Wincenty z pod Czasznik.
Lemański z Piotrkowa.	Wróblewski Witold z Warszawy.
Leppert Władysław z Warszawy.	Wrześniowski prof. August z Warszawy.
Leopold Józef z Puław.	W[alerian] S[taniszewski] z Suwałk.
Leśkiewicz Felicyan z Konina.	Wybranowski Antoni ze Złoczowa.
Lewandowska Lucyna z Krutego.	Wysoczański J. z Dutrowa.
Lewandowski Józef z Markowszczyzny.	W. ze Lwowa.
Lewicki Cels z Warszawy.	Zagajewski A. K. z Mogielnicy.
Libicki z Piotrkowa.	Zajączkowski Feliks ksiądz z Szewna.
Lieder Jan z Warszawy.	Zajączkowski Władysław ze Lwowa.
Liniewski z Włodawskiego.	Zakrzewski Adam z Petersburga.
Linowski W. z Warszawy.	Zalcstein antykwaryusz z Warszawy.
Lipkowski J. E. z gub. kijowskiej.	Zaleski Ludwik z Krzymosz.
Loewenfeld Rafael dr. fil. z Warszawy.	Zalewski A. ze Stanisławowa.
Leowenstern Józef z Wilna.	Zalewski Władysław z Warszawy.
Lubelski dr. z Warszawy.	Zalewski Władysław z Wielony.
Lubiński K. z Ostrołęki.	Załuskowski Erazm z Jasionny.
Lubomirski Jan Tadeusz ksiązę z Warszawy.	Zapolski Edmund z Bracławskiego.
Lutosławski Fr. z Drozdowa.	Zaremba dr. Wacław z Pierzchna pod Środą.
Łagowski Floryan z Warszawy.	Zawadyński Tomasz z Białejcerkwi.
Łaski Jan z Rybaków.	Zawadzki Maksymilian z Sobiekurska.
Łęgowski z Królewa.	Zbrożek T. dr. z Druskienik.
Łopaciński Adam Krescenty z Kazimirówki.	Zgórski Ignacy z pow. latyczowskiego.
Łoś Jan z Piotrkowa.	Zieleniewski Michał dr. z Krakowa.
Łoski Józef z Warszawy.	Zieliński Antoni z Kujaw.
Łotuszyński H. z gub. podolskiej.	Zieliński Gustaw ze Skempego († 1882).
Łoziński Wł. z Boracina.	Zieliński J. z pod Zakroczymia.
Łukaszewicz z pow. mazowieckiego.	Zieliński Józef z lipnowskiego.
Łuniewski Karol z Łukowskiego.	Zieliński K. z Maryampola.
Łuniewski Tymoteusz z Węgrowskiego.	Zieliński-Wł. K z Warszawy.
Łyszkowski kś. z Warszawy.	Zieliński z Królewca.
Machniewski W. z Będzina.	Żdżarski Aleks. z Sieradza.
Maciejowski Wacław Aleksander z Warszawy.	Żmijewski Eug. z Warszawy.
Maciszewski Maurycy dr. fil. z Brzeżan.	Żółnowski W. z Wolbromia.
Magnus Wiktor z Warszawy.	Żółtowski hr. Edward z Kocka.
Makowiecki Narcyz z Proskirówki.	Żółtowski prof. z Warszawy.
Makowiecki Stefan z Michałówki.	Żubrzycki Piotr z Gorlickiego.
Makowski K. z Aleksandrowa Pogr.	Żuk. P. W. z Gorlic.
Malczewski Karol z Grajewa.	Żukowski S. z Radomia.
Malecki Romuald z Sidoryszek.	Żurowski Adam z Gorlickiego.

… Tom II, str. 941

OBJASNIENIE PODPISÓW POD ARTYKUŁAMI:

A. Br. — Andrzej Brzostowski.	K. H. — Karol Hoffman.
A. Ch. — Adam Chmara.	Kl. Przed. — Klaudyusz Przedrzymirski.
A. J. P. — Alfons Parczewski.	Kś. A. M. — ksiądz Antoni Moszyński.
A. K. Ł. — A. K. Łopaciński.	Kś. F. — ksiądz Fankidejski.
Al. Jel. — Aleksander Jelski.	K. W. — Konst. Wojciechowski.
A. M. — Aleksander Mikuliński.	L. K. — Lucyan Kraszewski.
A. P. — Aleksander Petrow.	L. R. — Ludwik Rokossowski.
A. Pal. — A. Palmirski.	Lu. Dz. — Ludwik Dziedzicki.
A. R. — Alfred Roemer.	Lud. Krz. — Ludwik Krzywicki.
Ar. S. — Artur Sulimierski.	L. W. — Ludwik Wolski.
A. T. — Adam Truszkowski.	Mac. — Dr. Maury Maciszewski.
B. Chu. — Bronisław Chudzyński.	M. D. — Maryan Dubiecki.
B. K. Ż. — Bolesław Kamiński Żyłłok.	M. G. — ksiądz Maksymilian Gapiński († 1880 roku).
B. R. — Bolesław Rozwadowski.	M. K. — Michał Kuściński.
Br. Ch. — Bronisław Chlebowski.	M. M. — M. Marassé.
Br. G. — Bronisław Gustawicz.	M. S. — Mikołaj Sarnecki.
D. K. — Delfina Kalicka.	M. St. — M. Studniarski.
Dr. B. — Dr. E. Bogdański.	N. K. — Natalia Krzyżanowska.
Dr. H. K. — Dr. Hipolit Kozłowski.	Now. — Nowalski.
Dr. J. B. — Dr. Jan Banzemer.	Ocz. — R. Oczykowski.
Dr. M. — Dr. Maryański.	Os. — J. J. Ossowski.
Dr. T. H. — Dr. Talko-Hryncewicz.	R. Prz. — Robert Przegaliński.
E. R. — Edward Rulikowski.	R. T. — Tomżycki Rafał.
E. Ś. — E. Ślaski.	R. W. — R. Wierzbicki.
Fel. R. — Feliks Rymgajło.	Rz. — Adam Rzążewski.
Fel. N. — Feliks Niemojewski.	S. S. — Stanisław Skrzyński.
F. S. — Filip Sulimierski.	St. Ch. — Stanisław Chełchowski.
F. Sur. — Felicyan Suryn.	St. W. — Stanisław Walewski.
G. M. — Gustaw Manteuffel.	T. S. — Tytus Sopodźko.
Gr. — Grodzicki.	W. G. — Wojciech Geson.
H. M. — Henryk Müldner.	W. J. W. — W. J. Wdowiszewski.
H. R. — Henryk Rumbowicz.	Wł. K. Z. — Wł. K. Zieliński.
Hr. S. — Hr. Józef Skarbek.	W…r — W. Winkler.
Hr. S. K. — Hr. Stanisław Kossakowski.	W. S. — Wincenty Smoleński.
J. B. — Józef Bruzdowicz.	W. W. — Władysław Walewski.
J. Bl. — Józef Bliziński.	X. A. M. — ksiądz Andrzej Moniuszko.
J. Ch. — Jan Chorąży.	X. M. O. — ksiądz Mieczysław Ostaszewski.
J. G. — Jan Gorajski.	X. S. S. — ksiądz Stanisław Skurzyński.
J. Godl. — Józef Godlewski.	Zd. R. — Zdzisław Rulikowski.
J. Ł. — Józef Łoski.	Z. Róż. — Zygmunt Różycki.
J. z nad Drwęcy. — Józef Zieliński.	Żdż. — Żdżarski.
Kętrz. — Dr. Wojciech Kętrzyński.

… Tom XIV, str. 931

OD REDAKCYI.

Pierwszą myśl wydania ukończonego obecnie dzieła, powziął wychowaniec b. Szkoły Głównej Filip Sulimierski, który nabywszy „Wędrowca“, tygodnik poświęcony podróżom i geografii, ogłosił w nim na początku r. 1878 o zamiarze opracowania treściwego „Słownika geograficzno-statystycznego“.

Otrzymując z różnych stron kraju wyrazy uznania i zachęty, skłonił się do rozszerzenia ram pierwotnego planu, i wydania w formie słownikowej o ile można wyczerpującego opisu geograficzno statystycznego, z dołączeniem historyi każdej miejscowości. Zamiast zamierzonych dwu tomów, projektował wydanie pięciotomowego dzieła, lecz nie mając ani potrzebnych na to funduszów ani też odpowiednich materyałów, ogłosił odezwę, wzywającą ludzi dobrej woli do pospieszenia z pomocą materyalną i współudziałem w pracy. Odezwa odniosła skutek. Zamożny ziemianin Władysław Walewski, właściciel dóbr Miłonice w Kutnowskiem, oświadczył gotowość dostarczenia materyalnej pomocy wydawnictwu, a setki listów z różnych stron obiecywały współpracownictwo, przez dostarczanie bądź opisów, bądź surowych materyałów, które wkrótce zaczęto nadsyłać redakcyi „Wędrowca“. Lista takich bezinteresownych współpracowników, ogłoszona przy „Odezwie“ redakcyi „Słownika“ z dnia 1 marca 1879 r., obejmuje około 130 nazwisk. Na odezwie tej podpisali się jako współredaktorzy obok Filipa Sulimierskiego, głównego kierownika, Władysław Walewski i Bronisław Chlebowski, który pośrednicząc w zawiązaniu stosunku między Sulimierskim a Walewskim, pozostał następnie w charakterze współredaktora, zajmującego się głównie obszarem Królestwa polskiego, podczas gdy inne części i kierownictwo całości objął Filip Sulimierski.

Wspomniana odezwa ustaliła wreszcie zmieniany nieraz tytuł, pod jakim wydawnictwo to będzie się ukazywać w zeszytach miesięcznych od 1 stycznia r. 1880.

Krępującym a trudnym do uniknięcia warunkiem było zobowiązanie się do wydawania w miesięcznych terminach zeszytów „Słownika“, przez co prenumeratorzy zyskiwali gwarancyą otrzymania w określonym czasie całości dzieła. Peryodyczność taka, przy alfabetycznym porządku, nie szkodziłaby wartości i dokładności dzieła, gdyby w chwili rozpoczęcia wydawnictwa istniał już rękopis ukończony przynajmniej dla kilku liter początkowych. Tymczasem praca przygotowawcza zaczęła się zaledwie na rok przed ogłoszeniem pierwszego zeszytu. Mimo całej energii i zabiegliwości głównego redaktora, mimo życzliwego poparcia jego pracy przez publiczność nadsyłającą książki, mapy, notatki, opisy itp., pokazał się w ostatniej chwili brak danych, nazwisk miejscowości nawet, dla wielu części objętego obszaru, a przytem brak współpracowników uzdolnionych do umiejętnego wyzyskania i opracowania zgromadzonego materyału.

Sam zresztą materyał dotąd nagromadzony przedstawiał się bardzo ubogo. Badanie kraju pod względem fizycznem zaledwie się zaczynało i to na małych tylko cząstkach całego obszaru, pod pewnym, specyalnym bardzo względem: rozmieszczenie pewnych grup roślinnych, zwierzęcych, występowanie pewnych warstw w budowie powierzchni, poszukiwania paleontologiczne, archeologiczne, antropologiczne.

Poszukiwania te, których rezultaty pomieszczają zbiorowe wydawnictwa, jak: „Roczniki komisyi fizyograficznej“, „Zbiór wiadomości do Antropologii krajowej“, „Pamiętnik fizyograficzny“, „Wisła“, dostarczają przeważnie surowego materyału, oczekującego na obrobienie i zużytkowanie dla celów krajoznawczych. Zarówno geologia jak hydrografia, klimatologia, etnografia i archeologia, wreszcie statystyka polska, przedstawiają w stosunku do całości zadania tylko cząstkowe, różnej wartości opracowania. Brak środków materyalnych, instytucyi mogących pokierować takiemi pracami, utrudnia, lub uniemożliwia często, usiłowania nielicznych jednostek pragnących oddać się studyom na tem polu.

Najłatwiejsze stosunkowo z zadań krajoznawczych, opisy statystyczno-historyczne miejscowości ważniejszych, czy pewnych jednostek administracyjnych (gmin, powiatów), rzadko bywają podejmowane, z powodu słabości życia umysłowego na prowincyi i trudności jakie spotyka się przy zbieraniu danych ze strony osób czy instytucyi, niechętnych takim zabiegom lub obojętnych. W ostatnich czasach dopiero obudził się żywszy ruch w tem kierunku na obszarze Galicyi wschodniej. Przeważna część prac dokonanych u nas na polu krajoznawstwa przypada na ostatnie dwudziestolecie.

Wydawnictwa Akademii umiejętności zaczęły się ukazywać nieco wcześniej, ale „Pamiętnik fizyograficzny“ i „Wisła“, tudzież tak cenne dla geografii historycznej dzieło „Polska XVII w.“, wchodzące w skład „Źródeł dziejowych“, i dotąd niestety nieukończone, ukazywały się w ciągu wydawania „Słownika geograficznego“, ztąd tylko częściowo mogły być zużytkowane.

Obok braku specyalnych monografii, na których by się mogło oprzeć wydawnictwo mające stanowić rodzaj encyklopedyi krajoznawczej, trzeba było walczyć ciągle z brakiem uzdolnionych do takiego zadania pracowników. Redaktor „Słownika“ Sulimierski kończył wydział fizyczno-matematyczny Szkoły Głównej, która nie posiadała katedry geografii. Wprawdzie wydawał on i redagował „Wędrowca“, lecz specyalnym studyom geograficznym nigdy się nie oddawał. Był to przedewszystkiem inicyator, pełen zapału dla działalności społecznej, zdolny publicysta, który chcąc obudzić w społeczeństwie zainteresowanie się własnym krajem, powziął śmiałą myśl powołania do pracy na polu krajoznawczem, obok specyalistów, tych było wtedy tak mało, legion ochotników, mających zapałem dla sprawy i miłością dla najbliższych im miejsc i zabytków zastąpić brak naukowego przygotowania. Zamiar ten chwilowo uwieńczony został świetnem powodzeniem. W odpowiedzi na swą odezwę otrzymał Sulimierski mnóstwo listów obiecujących współudział w pracy. Chcąc spiesznem wypuszczeniem w świat początkowych zeszytów podtrzymać to zainteresowanie się i w nim znaleść podporę dla wydawnictwa, śmiały redaktor Wędrowca, nie czekając na skompletowanie kadrów swego ochotniczego hufca, ni też na zebranie pełniejszego zasobu materyałów pomocniczych, rozpoczął z początkiem r. 1880 wydawać „Słownik“, ogłaszając co miesiąc, z przykładną punktualnością, zeszyt pięcio-arkuszowy. Przeszło 2000 prenumeratorów poparto śmiałą inicyatywę. Nadzieja jednak na współudział licznych pracowników zawiodła. Znaczna część obiecujących swą pomoc poprzestała na przesłaniu drobnych notatek tyczących się jednej jakiej, często małoznaczącej miejscowości. Znalezienie współpracowników, którzyby podjęli się stałego dostarczania opisów miejscowości z pewnego obszaru, przedstawiało wielkie trudności. Skutkiem tego tak rozlegle terytorya, jak obecne gubernie: grodzieńska, kowieńska, wołyńska, witebska, mohylewska, nie mogły być, do połowy niemal „Słownika“, traktowane z równą dokładnością i zupełnością co inne części. Szląsk i Prusy wschodnie nie znalazły także stałych przedstawicieli w gronie współpracowników. Brak, nietylko opisów i danych, ale spisów wsi i osad, z wymienionych wyżej obszarów zmuszał do ograniczenia się na samych miastach i wsiach kościelnych. Przytem pierwotny plan zamknięcia całości dzieła w 5 tomach zniewalał redakcyę do opuszczania wielu drobniejszych osad i zamykania historyi miast w szczupłych ramach ⁽¹⁾ Tymczasem doświadczenie przekonało, że po większej części współpracownicy mogli jedynie, prócz nie zawsze pewnych danych statystycznych i skąpych szczegółów topograficznych, dostarczać wyłącznie faktów tyczących się historyi danej miejscowości. Niektórzy, jak Edward Rulikowski, ks. Fankidejski, przesyłali obszerne bardzo, źródłowe opracowania, dla których trzeba było poświęcić zasadę równomierności, pożądanej w takich jak „Słownik“ wydawnictwach. Rozmaitość podziałów administracyjnych, różnice w stopniu kultury i metodach statystyki urzędowej, spotykane na obszarze objętym w „Słowniku“, uniemożliwiały też jednostajność w układzie opisów i korzystanie z danych napotykanych na mapach i w wydawnictwach urzędowych. Różnice również w uzdolnieniu, przygotowaniu i warunkach pracy u licznego grona ochotników, którzy pospieszyli ze współudziałem, nie pozwalały stawiać jednakowych wymagań dla wszystkich. Konieczność terminowego dostarczania prac utrudniała gruntowne przygotowawcze poszukiwania a z drugiej strony konieczność regularnego wydawania zeszytów nie pozwalała redakcyi czekać na spóźnione opracowania i zniewalała do zastępowania brakujących krótszemi, mniej dokładnemi. Rosnące mimo to rozmiary dzieła oddalały coraz więcej termin ukończenia, budząc w prenumeratorach zniecierpliwienie i zniechęcenie, wyrażające się w stopniowem zmniejszaniu się ich cyfry, z 2000 przy tomie I, do 500 przy ostatnim. W chwili rozpoczęcia druku tomu VI „Słownika“ (litera M), na początku r. 1885 umiera inicyator i kierownik wydawnictwa Filip Sulimierski. Nadmiar prac i obowiązków, jakie z nieoględnym zapałem wziął na swe barki, wyczerpał zasób sił młodego organizmu i sprowadził nagły, przedwczesny zgon. Obowiązki redaktorskie objął wtedy Bronisław Chlebowski, zaprosiwszy do współudziału Józefa Krzywickiego, wychowańca b. Szkoły Głównej. Nowa redakcya starała się, przy zachowaniu rozszerzonej już od tomu III skali opracowań, dążyć do stopniowego uzupełniania dotychczasowych luk, tak pod względem współmierności w traktowaniu różnych części obszaru jak i możliwej jedności w sposobie opracowywania i korzystania ze źródeł.

Zachowując w dalszym ciągu zasadę regularnego wydawania zeszytów, w odstępach miesięcznych, musiała redakcya niekiedy poświęcać, w większych opracowaniach zwłaszcza, wymagania ścisłości i zupełności, do których dla braku czasu nie zawsze mogli się stosować zarówno stali współpracownicy jak i zapraszani dla ważniejszych artykułów, specyaliści w danym zakresie. Wobec nielicznego grona ludzi poświęcających się geografii fizycznej czy historycznej, niezmiernie trudno było wynaleźć pracowników mogących i chcących podjąć się trudniejszych zadań z zakresu krajoznawstwa, ztąd też pochodzi tak nierówna wartość naukowa i różnorodność układu i metody w opracowaniach obejmujących większe obszary historyczne czy administracyjne, w historyach większych miast, opisach znaczniejszych rzek, grup górskich.

W kwietniu r. 1890 umiera zacny wydawca „Słownika“ Władysław Walewski, nie doczekawszy się końca dzieła, którego nakład przekazał testamentem na własność „Kasie pomocy naukowej imienia Mianowskiego“. Choć instytucya ta, z powodu procesu między sukcesorami Walewskiego, dotąd nie mogła objąć w posiadanie „Słownika“, wspierała jednak, od tomu XI, to wydawnictwo stałym znacznym zasiłkiem, który umożliwił ukończenie dzieła.

Z licznego grona pracowników, którzy bądź sami pośpieszyli ofiarować swą pomoc „Słownikowi“ bądź też zaproszeni zostali przez redakcyą, tylko siedmiu wytrwało aż do końca dzieła: Dziedzicki Ludwik, Jelski Aleksander, Maciszewski M., Maryański E., kś. Ostaszewski, Palmirski Al. i Rulikowski Edward.

Przez dłuższy czas stale pracowali dla „Słownika“:

Bliziński Józef	Majerski Stanisław
Callier Edmund	Manteuffel Gustaw
Chorąży Jan	Napieralski Adam
kś. Fankidejski	Oczykowski R.
kś. Frydrychowicz	Przegaliński Robert
Gustawicz Bronisław	Sembrzycki Jan
Heck Waleryan	Studniarski Maks.
Łebiński Władysław	Witanowski Michał
Łopaciński Adam	Żukowski Tytus.

Zmarli w ciągu wydawnictwa współpracownicy:

Banzemer Jan	Kraszewski Kajetan
Bliziński Józef	Kurtzman z pod Rawicza
Callier Edmund	Łopaciński Adam
Chorąży Jan	Rzążewski Adam
Fankidejski kś. z Pelplina	Sopoćko Tytus
Gapiński kś. z Nawry	Studniarski Maksymilian
Kosmowski Adam z Wilna	Tyszyński Aleksander.

W uzupełnieniu powyższych spisów tudzież pomieszczonej przy końcu tomu II listy współpracowników i osób, które przyobiecały swój współudział lub dopomagały przez nadesłanie materyałów, podajemy tu nazwiska współpracowników, którzy użyczali swej pomocy przy wydaniu następnych tomów lub zostali pominięci w pierwszym spisie:

Bryndza Ludwik z Woroblina	Maliszewski Edward
Chmara Adam z gub. mińskiej	Marassé M. z Krosna
Chmurzyński z Radomska	Miączyński Tadeusz z Wielgiego
Czołowski Aleksander ze Lwowa	Mroczkowski Ildefons z Wyszek
Dobrzańska Emilia z Piotrkowa	Nałkowska Anna
Eliasz-Radzikowski Stanisław	Ostrołęcki z Lubartowa
Federowicz Władysław z Okna	Ostrowski Juliusz
Gerlach Karol	Plebański Kazimierz z Izdebna
Gerson Wojciech	Przedrzymirski Klemens z Wołynia
Haller C.	Rehman Antoni ze Lwowa
Hoffman Karol z Suwałk	Romer Eugeniusz ze Lwowa
Kamiński Bolesław z Wołynia	Rychlik Ignacy z Jarosławia
Korotyński Władysław	Skrzyński Stanisław
Król Kazimierz	Slaski Edward z Janowa lubel.
Kuczyński Józef	Sylwestrowicz Dowojna z Łapkaś
Kurtzman z pod Rawicza	Szpilewski Gustaw z Białegostoku
Kuściński Michał z gub. witeb.	Uściński E. z Maryampola
Leppert Wojciech	Wiśniewski Władysław z Krakowa
Łabuński Józef	Wejssenhof Józef
Łazowski Józef z Sawina	Wójciechowski Konstanty.

Ogółem w pracy nad Słownikiem brało udział przeszło 150 osób.

Nadmienić tu należy, że śród stałych współpracowników kilku udzielało swej pomocy bezinteresownie, za co im się należy gorąca podzięka. Inni poprzestawali na skromnem bardzo wynagrodzeniu. Z pomiędzy przygodnych pracowników większość również nie żądała za swą pomoc honoraryów. Tym sposobem w ogólnej sumie kosztów wydawnictwa, wynoszącej do 110000 rubli, wydatki redakcyjne stanowią około 30% zaledwie. Objętością swą czternaście tomów „Słownika“ dorównywają, bez mała, dwudziestu ośmiu tomom wielkiej Encyklopedyi Orgelbranda, stanowiącej dotąd największe rozmiarami wydawnictwo polskie.

Dzięki życzliwemu poparciu przez prasę „Słownik“, mimo rozmiarów swych i połączonych z niemi kosztów nabycia, rozchodził się dość pomyślnie, tak że niedobór wydawnictwa uzupełniony przez ś. p. Walewskiego (w dwóch trzecich) i kasę Mianowskiego (w jednej trzeciej) wyniósł tylko 21000 rubli, które rozprzedaż kompletów dzieła pokryje zapewne.

Ażeby uzupełnić braki i sprostować błędy nieuchronne w dziele takich rozmiarów i wydawanem w tak trudnych warunkach, redakcya zamierza przygotować suplement, do którego posiada już pewną część materyału i opracowań. Mamy nadzieję, iż zarówno stali dotychczasowi współpracownicy jak koła ludzi interesujących się naszem wydawnictwem udzielą nam swej pomocy, bądź przez wskazywanie braków i błędów wymagających sprostowania, bądź przez nadsyłanie opracowań uzupełniających opuszczenia, dość liczne w początkowych tomach „Słownika“. Druk suplementu pragnęlibyśmy rozpocząć w ciągu roku przyszłego.

⁽¹⁾ Tom I i II mieszczą w sobie siedm liter alfabetu (do H), podczas gdy w następnych niekiedy jedna litera (jak np. K, P, S, W) zajmuje od jednego do dwu tomów.

Warszawa, w czerwcu r. 1897.

… Tom XV, str. 742

Od Redakcyi.

W tomie XV zamykającym wydawnictwo „Słownika Geograficznego“ rozpoczęte w dniu 1 stycznia r. 1880, staraliśmy się uzupełnić braki, wyrównać nierównomierności, sprostować błędy poprzednich tomów a wreszcie podać przy ważniejszych miejscowościach świeższe dane statystyczne i uzupełnić bibliografię podaniem opracowań i źródeł ogłoszonych w ostatnich czasach.

Z dawnych współpracowników kilku zaledwie wzięło udział w mozolnej i nieponętnej pracy nad uzupełnianiem skończonego już dzieła. Aleksander Jelski dostarczył dodatków i poprawek do miejscowości z obszaru gub. mińskiej. Dr. Maryański, i ks. M. Ostaszewski do gub. podolskiej, Michał Witanowski kilkanaście opracowań miejscowości dawnej ziemi łęczyckiej i innych okolic, Ludwik Żytyński przysłał opisy kilkunastu osad z gub. wołyńskiej, nieżyjący już F. Morgulec notatki do pewnej liczby osad z gub. kijowskiej, Ad. Łopaciński notatki do wielu osad z obszaru gubernii litewsko-białoruskich, dr. Ludwik Czarkowski kilka opracowań osad z okolic grodzieńskich. Przegaliński Robert uzupełnił wielu szczegółami opisy osad z pow. janowskiego, gub. lubelskiej, inżynier Witkowski notatki do hydrografii Królestwa (do litery A. i B), nieżyjący już L. Kurtzman bibliografię krajoznawczą dla obszaru W. Ks. Poznańskiego. Drobne przyczynki i sprostowania nadesłali też: M. Baruch, Wł. Ciechanowiecki i M. Wawrzeniecki.

Cały obszar ziem w obrębie Cesarstwa Rosyjskiego, jak w poprzednich tomach, tak i w suplemencie, opracowywał Józef Krzywicki. Pozostałe części kraju tudzież bibliografię źródeł i opracowań dla całości, obrobił Bronisław Chlebowski. Zrobiliśmy co przy skromnych siłach i środkach było możliwe.

Warszawa, w lutym 1904 r..

Informacje o stronie internetowej „Miejscowości Suwalszczyzny”.

Za należące do Suwalszczyzny przyjąłem przede wszystkim miejscowości w byłej guberni suwalskiej, a więc oprócz powiatów: augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego, także (w całości) powiaty: kalwaryjski, maryampolski, władysławowski, wyłowyski, leżące obecnie w Litwie. Nie tylko te, bowiem prócz nich do Suwalszczyzny zaliczam również, jak to się powszechnie rozumie, część byłych Prus Wschodnich do linii Gór Szeskich i rzeki Ełk (gołdapski, margrabowski czyli olecki, łecki czyli ełcki) i Biebrzy (szczuczyński — dziś grajewski). W zawężeniu zaś, do indeksu (góra strony), weszła wspomniana część Prus Wschodnich, i prócz niej, w całości trzy powiaty: augustowski z sejneńskim (włącznie z obszarami położonymi poza obecną granicą Polski) i suwalski. Do opracowania włączyłem również pozostałe (poza indeksem) ziemie przylegające do Suwalszczyzny, a zwłaszcza pow.: grodzieński, sokólski, gąbiński, gierdawski, darkiejmski, stołupiański, częściowo zaś pow.: kolneński, ragnecki, węgoborski czyli węgorzewski, wystrucki. Zamieszczam także w szerokim wyborze obiekty hydrograficzne, choćby nawet znacznie bardziej odległe od Suwalszczyzny niż wymienione pograniczne terytoria. Załączam również opisy zwiazanych historycznie z Suwalszczyzną i Jaćwierzą poprzez Bałtow, krain geograficznych i historycznych jak: Jaćwież, Litwa, Natangia, Pogezania, Pomezania, Sudawia, Warmia, Prusy, Żmudź, (bądź przylegających do niej): Mazury, Podlasie itd. Sporadycznie można znaleźć tu obiekty nie związane z Suwalszczyzną, które z jakichś powodów okazały się dla mnie interesujące. Brakująca zawartość haseł na literę „J“ (~5% z tomów III i częściowo XV-1, XV-2) będzie zapewne sukcesywnie uzupełniana.

Wszelkie zmiany w tekście oryginalnym (uzupełnienia, uaktualnienia, współczesne sprostowania błędów i komentarze) wyróżnione są kolorem niebieskim i zwykle umieszczone są w [nawiasach kwadratowych]. Sprostowania, uzupełnienia i uaktualnienia, pochodzące z tomów XV-1 i XV-2 pisane są kolorem czerwonym. Większość poprawek i uaktualnień odnosi się do obszarów spoza Królestwa Polskiego, szczgólnie z guberni grodzieńskiej, i ta właśnie dominuje wśród koloru czerwonego.

Merytorycznej zawartości Słownika należy się bardzo wysoka ocena. Spośród zamieszczonych haseł odnoszących się do obszaru Suwalszczyzny, poprawki i uzupełnienia z tomów XV-1 i XV-2 niemal nie zdarzają się, są tylko o ile przedstwiają uaktualnione po upływie czasu dane. Nieproporcjonalnie wiele poprawek odnosi się do początkowych liter alfabetu, które wydawano nie mając jeszcze ustalonej liczby stałych korespondentków Słownika, i zanim ustaliła się ostateczna objętość dzieła — istotnie powiększona w stosunku do początkowych założeń wydawnictwa. Poważne błędy zdarzają się natomiasta w opisie sieci hydrograficznej, zwłaszcza gdy nie korzystano z opracowań korespondentów terenowych, a posługiwano się innymi źródłami pisanymi (jak np. Ludwik Wolski, spis jezior, Kalend. Obserw. Warsz. 1861 r.) — dla przykładu wspomnę tu watpliwej rzetelności opisy jez. Pierty, Królówek, rz. Błędzianki. Nie należy zbytnio ufać podawanym powierzchniom jezior ani wysokościom npm.

W czasie wydawania słownika była już ostatecznie ustalona sieć osadnicza Suwalszczyzny. Ostatnie nowe miejscowości (Maszutkinie/Maszutkinia, i in.) powstały jako ostatnie wskutek reformy uwłaszczeniowej 1864 r. (zniesienia pańszczyzny) przez nadanie bezrolym chłopom obszarów parcelowanych majątków rządowych bądź dóbr konfiskowanych powstańcom styczniowym. Z późniejszych jednostkowych zmian odnotowujmy zniesienie wsi Białe, Wasilczyki i Słupie które w początku XX w. przeniesiono z lasów wokół jez. Wigry na pogranicze gminy Kuków i Bakałarzewo. Kolejne zmiany wiążą się z wymuszonym wysiedleniem wsi litewskich i starowierskich (Szury, Rasztrobol, Kopane i inne) w 1941 r. w zwiazku z hitlerowsko-sowieckim porozumieniem o wymianie ludności. Nieobecność w Słowniku istniejących (teraz bądź wówczas) miejscowości jest skrajnie rzadka, najczęściej obiekt tak czy inaczej występuje czy to pod inną nazwą, czy też ewentualnie w opisie większych dóbr w skład których wchodził. Odwrotnie zaś, zanikła do obecnych czasów spora część nazw odnosząca się do maleńkich osad i folwarków, często skałdąjacych się z ledwie z 1–3 domow, których nazewnictwo stanowiło wszakże ważne historycznie dziedzictwo historii Suwalszczyzny. W miarę możliwości ich lokalizację podaję w [komentarzach], o ile była ona możliwa do ustalenia na podstawie historycznych map i innych pobocznych źródeł.

Niezgodności z obecnym nazewnictwem i pisownią toponimów są względnie rzadkie i wynikają z kilku przyczyn. Po pierwsze są skutkiem błędnej transkrypcji podczas tłumaczenia ze źródeł rosyjskich czy niemieckich, po drugie wynikają z nieustalonego ostatecznie nazewnictwa niektórych obiektów (Malisowizna/Malesowizna, Okuniew/Okmin, Perty/Pierty), po trzecie wreszcie związane są z późniejszymi zmianami nazewnictwa po II wojnie światowej (choćby dla rozróżnienia takich samych nazw na terenie byłych Prus Wschodnich) na obszarze rdzenie polskim (Kukowo/Kuków) i niemieckim (eliminowanie germanizmów). Zwłaszcza w odniesieniu do silnie germanizowanych z urzędu do 1938 r. wschodnich obszarów Prus Wsch. (EGO – Ełk, Gołdap, Olecko) Słownik stanowił podstawowe źródło do ustalenia wszcześniejszego ich nazewnictwa.

Długość geograficzna w położeniu ważniejszych miejscowości podawana jest względem południka Ferro (choć np. położenie Kowna podano wzgędem Paryża). W latach 1634-1884 południk zerowy Ferro, oddzielający półkulę wschodnią od zachodniej, biegł przez zachodni cypel najdalej na zachód wysuniętej wyspy Ferro, leżącej w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Słownik poczęto wydawać na krótko przed reformą 1884, kiedy to południk zerowy poprowadzono przez Greenwich, i konsekwentnie trzymano się podawania długości geograficznej wzglęgem Ferro. Podane wartości są większe od długości względem Greenwich o 17° 40′. Co się zaś tyczy podawanych przez słownik szerokości geograficznych, są one mało dokładne i różnią się od prawdziwych nawet o kilka minut kątowych.

Jednostki miary podawane są według obowiązująych w Krolestwie po 1849 r. urzędowych miar rosyjskich, z wyjątkiem Prus Wschodnich i czasem Austrii, gdzie system metryczny wprowadzono w 1872 r., niedługo przed początkiem wydawania Słownika. Jednostki monetarne są zaś zawsze podawane w oryginalny pieniądzu, tak jak to zaczerpnięto ze źródeł historycznych, właściwie dla czasu i miejsca transakcji.

Kolejność alfabetyczna haseł w Słowniku bywała nieraz naruszona. Litery ąćęłńóśżź są tam raz traktowane jak acelnoszz, innym razem następują po nich. W niniejszym wyborze sortowanie poprawiono zgodnie ze współczesnymi regułami.

Oryginalna strona z tym opracowaniem (http://linia-polnocna.internetdsl.pl/SGKP/index.html) wygasła. Prezentowany materiał jest kopią tego opracowania.[↩]

Miejscowości Suwalszczyzny i ziem przyległych w końcu XIX wieku

A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, N, O, P, R, S, Ś, T, U, W, Z, Ż.

SPIS POWIATÓW

o których Słownik wspomina.

LISTA OSÓB

OBJASNIENIE PODPISÓW POD ARTYKUŁAMI:

Informacje o stronie internetowej „Miejscowości Suwalszczyzny”.

Like this:

Our friends

Indexing

Registration information