Jan Stefan Ballogh – nadleśny rajgrodzki i augustowski w czasach reformy lasów narodowych

Po Józefie Sienkiewiczu stanowisko nadleśnego Leśnictwa Rajgród objął w 1817 roku lub na początku roku 1818 Jan Stefan Ballogh. Podjął się on odpowiedzialnego zadania reorganizacji lasów rządowych. Zajmował się organizacją nowych siedzib zarządców lasów, sprawami pomiarów i rozgraniczeń oraz zatrudnianiem leśników. Nadzorował m.in. budowę nowej leśniczówki w Woźnejwsi, opisanej w jednym z wcześniejszych artykułów poświęconych domowi Orłowskich.

Przed reformą siedziba Nadleśnictwa Rajgród znajdowała się w osadzie leśnej Woźnawieś, natomiast Nadleśnictwa Wizna – w osadzie Ruda. W wyniku reformy utworzono Nadleśnictwo Augustów, do którego włączono część lasów rajgrodzkich, natomiast Nadleśnictwo Rajgród przejęło część terenów dawnego Nadleśnictwa Wizna. Siedzibę nadleśnego lasów rajgrodzkich przeniesiono wówczas do Rudy, a w Woźnejwsi od tej pory urzędowali podleśni. Nadleśnictwo Wizna zostało zlikwidowane, co mogło być związane z faktem, że podczas kilkunastu lat zaboru pruskiego Niemcy prowadzili na tych terenach rabunkową gospodarkę leśną.

Reforma nadleśnictw była związana między innymi z utworzeniem w 1815 roku w Królestwie Polskim województwa augustowskiego z siedzibą w Suwałkach, które w 1837 roku przemianowano na gubernię augustowską.

Reforma lasów obejmowała wiele aspektów zarządzania zasobami leśnymi — nie była więc wyłącznie zmianą administracyjną. Na mocy dekretów cara Aleksandra I, sygnowanych przez rząd Królestwa Polskiego i podpisanych z upoważnienia przez Namiestnika Królewskiego w Radzie Stanu generała Józefa Zajączka, ustanowiono tzw. lasy rządowe oraz wprowadzono szereg innych zmian dotyczących administracji, rozgraniczeń i pomiarów terenów leśnych. Ustanowiono jednolite umundurowanie leśników, którego symbolika nawiązywała do munduru Wojska Królestwa Polskiego. Powołano także Królewski Korpus Leśny (KKL), w którym wyróżniono osiem klas służbowych, z przypisanym do każdej z nich odpowiednim umundurowaniem.

Historię umundurowania leśników szczegółowo opisał Leszek S. Pręcikowski w swoich publikacjach poświęconych dziejom leśnictwa.

Przykładem późniejszego aktu prawnego regulującego funkcjonowanie administracji leśnej może być fragment ustawy w oryginalnym brzmieniu:

Dział I
Stan ogólny Administracyi lasów

Art. 1.
Administracya lasów składa się:
a) z zarządu ogólnego nad lasami w całem Królestwie Polskim;
b) z zwierzchniego nad lasami dozoru w województwach;
c) z zawiadowców i dozorów leśnych w województwach.

Dział II
Podział atrybucyj

Art. 2.
Zarząd główny lasów w całem Królestwie należy do Dyrekcyi Dóbr i Lasów w Kommissyi Rządowéj Przychodów i Skarbu.
Służba jej pod tym względem dzieli się na wewnętrzną i zewnętrzną. – Służba wewnętrzna urządzona jest według osobnéj organizacyi wewnętrznéj Dyrekcyi Dóbr i Lasów i etatu dla iéj postanowionego. Do służby zewnętrznéj należą Inspektorowie Leśni.

Art. 3.
Zwierzchni nad lasami dozór w województwach zostaje, jak dotąd, przy Kommissyach Wojewódzkich, które wykonywać będą swe obowiązki za pomocą pomieszczonych na swoich etatach Assessorów Nadleśnych i Sekretarzy Leśnych.

Art. 4.
Do zawiadywania i dozorowania bezpośredniego lasów ustanowieni są w leśnictwach:
a) Nadleśniczy – jako zawiadowca i gospodarz całego leśnictwa;
b) Podleśni – do dozorowania stróżów;
c) Strażnicy – do objeżdżania lasów;
d) Strzelcy – do pilnowania obrębów leśnych.

(Źródło: „Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Skarbu”)

Ważnym elementem reformy było również zlecenie pomiarów lasów rządowych, co wymagało zaangażowania wykwalifikowanych geometrów. Już w czasach Księstwa Warszawskiego przydzielano odpowiednie patenty uprawniające do wykonywania takich pomiarów. Na jednej z list patentowych widnieje między innymi nazwisko opisywanego w poprzednim artykule nadleśnego rajgrodzkiego Józefa Sienkiewicza, który uzyskał patent w roku 1810.

Ciekawostką jest również ustawowe przyznanie każdej posadzie służbowej w osadach leśnych określonej ilości ziemi. Grunty te stanowiły nie tylko zaplecze gospodarcze dla leśników, lecz często pozostawały w użytkowaniu ich rodzin po śmierci urzędnika (w środowisku leśników panowały pewne niepisane zasady – między innymi ta, że nie wyrzucano z domu rodziny zmarłego leśnika).

Z biegiem czasu w osadach leśnych wznoszono coraz to nowe leśniczówki, tworząc rozbudowane i dobrze zorganizowane społeczności leśne. Przykładem może być osada leśna Grzędy na Bagnach Biebrzańskich, gdzie z jednej gajówki w ciągu niewiele ponad stu lat rozwinęła się duża osada. W momencie pacyfikacji, w czasie II wojny światowej, mieszkało tam już ponad 200 osób.

Nie udało się odnaleźć wielu nowych informacji o Janie Stefanie Balloghu, dlatego poniżej przytaczam w całości opracowanie autorstwa Jarosława Marczaka, zamieszczone na portalu grajewiak.pl

Jan Stefan Ballogh (Johan Balogh, Ballogk), 1786–1878, oficer wojsk polskich, leśnik, właściciel ziemski, wolnomularz

Urodził się 27 grudnia 1786 roku w Brodach w Galicji jako syn Jana i Marii z d. Ziemnin. W 1807 roku wstąpił do wojska; 13 października tego samego roku wymieniany jest jako szwoleżer 7. kompanii. Brał udział w działaniach wojennych w Hiszpanii, m.in. w słynnej szarży pod Somosierrą.

Po przeniesieniu pułku na arenę działań do Austrii otrzymał awans oficerski. 22 maja 1809 roku w bitwie pod Essling został ciężko ranny i po dziewięciomiesięcznym pobycie w Wiedniu powrócił do kraju.

W 1810 roku rozpoczął pracę w lasach rządowych. Prawdopodobnie w 1818 roku objął posadę nadleśniczego Leśnictwa Rajgród, a około 1824 roku przeszedł na analogiczne stanowisko w nowo utworzonym Leśnictwie Augustów.

W 1835 roku został zwolniony ze służby. W 1843 roku figuruje jako emerytowany nadleśniczy Leśnictwa Augustów z pensją emerytalną 1500 zł rocznie. W 1846 roku wymieniany jest jako były nadleśny z emeryturą w wysokości 223 rubli rocznie.

Po przejściu w stan spoczynku osiadł w swoim majątku Szaudyniszki w powiecie kalwaryjskim, gdzie – jak podają źródła – „pracował wytrwale na rodzinnej glebie, zyskując sympatię i poważanie dzięki wysokim przymiotom umysłu i charakteru. Pomagał uboższym członkom rodziny, wspierał biedną młodzież szkolną”.

Wymieniony jest jako jeden z ziemian powiatu kalwaryjskiego, obecny 13 sierpnia 1860 roku na patriotycznym zjeździe obywateli w Rutkiszkach. Pod koniec życia zamieszkał u swojej córki Konstancji Gieysztor w Dywiszkach. Zmarł 6 stycznia 1878 roku.

Wykorzystane materiały:

• Robert Bielecki, Szwoleżerowie Gwardii, Warszawa 1996 (podana tam data urodzin – 1791 – wydaje się błędna, gdyż jako czternastolatek raczej nie mógł być przyjęty do wojska)

• Stanisław Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738–1821. Uzupełnienia i aneksy opracował Ludwik Hass, [brak roku wydania] (zawarta tam informacja, że J. B. był członkiem loży wolnomularskiej Louise zum aufrichtigen Herzen, oraz że urodził się ok. 1786 roku)

• Jarosław Szlaszyński, Recenzja pracy Stanisława Łańca Północna Suwalszczyzna w powstaniu styczniowym, Toruń 2002, Rocznik Augustowsko-Suwalski, 2003, t. 3

• Gazeta Warszawska, nr 24/1878 (nekrolog J. B. - data urodzin: 1786 rok)

• Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej, nr 17/1846 (informacja o pobieraniu emerytury przez J. B.)

• Kurier Warszawski, nr 151/1866 (Komisja Likwidacyjna Królestwa Polskiego wymienia Konstancję Ballogh, zamężną Gieysztor, jako właścicielkę dóbr Szaudyniszki w powiecie kalwaryjskim, gmina Kibarty)

• Obraz Administracji Lasów Rządowych w Królestwie Polskim, [w:] Sylwan, 1820 r. (J. B. wymieniony jako nadleśniczy Leśnictwa Rajgród)

• Rocznik Korpusu Leśnego w Królestwie Polskim na rok 1828, [w:] Sylwan, 1827 r. (J. B. wymieniony jako nadleśniczy Leśnictwa Augustów)

Moje uwagi i uzupełnienia do opracowania Jarosława Marczaka o Janie Balloghu

Po powstaniu listopadowym, w związku z udziałem wielu leśników w wydarzeniach narodowych oraz ich patriotycznymi poglądami, władze carskie przystąpiły do stopniowej, lecz zdecydowanej wymiany Korpusu Leśnego. Proces ten nasilił się w roku 1835, kiedy to zwolniono znaczną liczbę urzędników leśnych.

Wśród osób pozbawionych stanowisk znaleźli się między innymi Adam Formuz, nadleśny Leśnictwa Rajgród, który został „uwolniony od służby”, oraz Jan Stefan Ballogh, nadleśny Leśnictwa Augustów, „oddalony ze służby”. Ballogh uzyskał prawo do emerytury dopiero w roku 1843, co potwierdza Rocznik Administracyi Leśnej Rządowej Królestwa Polskiego na rok 1844.

Posadę po nim objął Apolinary Dębski, wcześniej sekretarz Komisji Wojewódzkiej.

Znalezione dokumenty dotyczące Korpusu Leśnego Leśnictwa Rajgród i Leśnictwa Augustów z czasów reformy lasów oraz kariery zawodowej Jana Stefana Ballogha

Do dalszych badań genealogicznych oraz historycznych warto sięgnąć do zachowanych roczników czasopisma „Sylwan”, a także do „Rocznika Korpusu Leśnego Królestwa Polskiego”, który po reorganizacji administracji publikowany był jako „Rocznik Administracyi Leśnej Rządowej Królestwa Polskiego”. Źródła te zawierają cenne informacje o strukturze Korpusu Leśnego, zmianach kadrowych oraz przebiegu karier urzędników leśnych w XIX wieku.

• na rok 1820

• na rok 1822

• na rok 1827

• na rok 1828

• na rok 1834

• na rok 1835

Życie rodzinne Jana Stefana Ballogha

Około roku 1820 Jan Stefan Ballogh zawarł związek małżeński z Karoliną Onuszko (w niektórych źródłach występującą także jako Anuszko). Małżonkowie doczekali się trzech córek, ochrzczonych w kolejnych latach:

• Wiktorii Zofii – chrzest w roku 1821,

• Karoliny Konstancji – chrzest w roku 1824,

• Konstancji – chrzest w roku 1825.

Pod koniec życia Ballogh zamieszkał w domu swojej córki Konstancji w Dywiszkach.

W okresie, gdy pełnił funkcję nadleśnego rajgrodzkiego, nie mieszkał już w Woźnejwsi – leśniczówkę po Józefie Sienkiewiczu zajął wówczas Aleksander Grajewski, natomiast nowa, późniejsza siedziba (znana później jako dom rodziny Orłowskich) była dopiero w budowie.

Ballogh wzniósł więc nową leśniczówkę w Białobrzegach pod Augustowem, gdzie również przyszły na świat jego dzieci. Obiekt ten stał się później siedzibą Nadleśnictwa Augustów – urzędował tam także jego następca, Apolinary Dębski.

Akty Parafialne chrztu dzieci Jana Ballogh:

W latach 1817–1821 Jan Stefan Ballogh był członkiem loży wolnomularskiej „Louise zum aufrichtigen Herzen” w Tylży (niem. Tilsit).

Jan Stefan Ballogh zmarł 6 stycznia 1878 roku w Dywiszkach, w domu swojego zięcia.

Bibliografia:

1. Wyszukiwarka Geneo – Jamiński Zespół Indeksacyjny.
2. Roczniki Korpusu Leśnego Królestwa Polskiego, różne lata.
3. Roczniki Administracyi Leśnej Rządowej Królestwa Polskiego, różne lata.
4. Sylwan, różne lata.
5. Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych [RCIN]. Dostępne online: https://rcin.org.pl
6. Pręcikowski, L. S. (2005). Historia munduru leśnika polskiego.
7. Dziennik Urzędowy Województwa Augustowskiego, różne lata.
8. Biamet.pl – serwis historyczno-regionalny.pl.
9. Grajewiak.pl – portal historyczny. Dostępne online: https://grajewiak.pl/
10. Małachowski-Łempicki, S. Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738–1821.
11. Gazeta Warszawska, nr 24/1878.