Księga pamięci Żydów augustowskich

Dzieje augustowskich Żydów stanowią nieodkryty, niezbadany, a może po prostu zapomniany fragment historii królewskiego grodu położonego nad rzeką Nettą. Społeczność wyznania mojżeszowego zamieszkiwała Augustów ponad 400 lat. W tym czasie powstała trwała i aktywna wspólnota, która stale wpisywała się w obraz miasta. Świadectw minionych wieków pozostało jednak niewiele. Obecnie w przestrzeni miejskiej odnaleźć można jedynie dwa stare cmentarze. Trudno nawet o fotografie ukazujące epizody z życia augustowskich Żydów. Wydawać się to może z lekka zaskakujące, bowiem jednym z najbardziej znanych przedstawicieli miejscowej społeczności żydowskiej był fotograf – Jehuda (Judel) Rotsztejn. Artysta wprawdzie pozostawił po sobie dziesiątki wspaniałych zdjęć, lecz zdecydowana ich większość prezentuje walory krajobrazowo-przyrodnicze regionu.

Tak dobrze znany mieszkańcom Augustowa świat zniknął nagle i niespodziewanie. Przestał istnieć w sposób niewiarygodnie zupełny. Rozpadł się niczym ulepiony z wosku spływającego ze świec ustawionych w menorze albo chanukiji. Wszystko stało się tak nagle. Dwa masowe groby niedaleko miejscowości Szczebra w Puszczy Augustowskiej, getto w Augustowie, obóz przejściowy w Boguszach nieopodal Grajewa, Treblinka, Auschwitz – to właśnie tam nastąpił kres nieodległego świata, znanego nie tylko augustowianom wyznania mojżeszowego.

Historia augustowskiej społeczności żydowskiej nie doczekała się do chwili obecnej nie tylko obszernej monografii, ale nawet wnikliwego artykułu naukowego. Dotychczas opublikowane, nieliczne teksty, miały jedynie formę przyczynkarską. Główny tego powód stanowi niewielka ilość zachowanego materiału dokumentacyjnego, mogącego służyć tworzeniu narracji poświęconej augustowskim Żydom. Ponadto dostępne źródła w większości wypadków ograniczają się do relacji polskich mieszkańców regionu oraz oficjalnych urzędowych sprawozdań. Dlatego też „Księga Pamięci Żydów Gminy Augustowa i Okolic” stanowi niezwykle cenny materiał poznawczy, bowiem prezentuje inny, dotychczas mało znany punkt widzenia. Studium poświęcone miejscowej wspólnocie żydowskiej znacznie rozszerza możliwości badawcze, jak również daje podstawy pod opracowywanie tekstów popularno-naukowych.

„Księga Pamięci Żydów Gminy Augustowa i Okolic” stanowi kolejne w ciągu ostatnich kilku lat tłumaczenie na język polski tekstu poświęconego wspólnocie żydowskiej danej miejscowości. Co ciekawe, większość tych publikacji dotyczy miast z obszaru województwa podlaskiego. Opracowania te mogły trafić do rąk czytelników głównie dzięki niezwykłemu zaangażowaniu społecznemu – w tym wypadku Jamińskiego Zespołu Indeksacyjnego. Warto podkreślić, że staraniem tej samej grupy ludzi raptem rok temu ukazało się podobne tłumaczenie poświęcone Żydom sokólskim. Być może, wbrew temu o czym była mowa na początku, dzieje społeczności żydowskiej miast i miasteczek Podlasia nie zostały do końca zapomniane. Ludzie ci, wprawdzie nieobecni, trwają niezmiennie wśród zgiełku ulic oraz gwaru kamienic. Ich bytność została bowiem zapisana w przestrzeni minionych dziejów i nikt tego wymazać nie zdoła – aż po kres istnienia.