Lipsk

Rzymsko-Katolicką w Lipsku założył Król Stefan Batory w 1582 r. i włączył ją do dekanatu Grodzieńskiego w diecezji Wileńskiej. Z fundacji Króla wybudowano w mieście drewniany kościół. Dwukrotnie pożar zniszczył Lipskie Kościoły (1737 r. oraz 1857 r.). Po pożarze pobudowano kaplicę.[2] Wg. Wiśniewskiego wraz z parafią katolicką „zapewne równocześnie w Lipsku założono cerkiew i parafię grecką”.[3] W XVII w. w okolice Lipska przybywają Żydzi z pobliskiego Nowego Dworu za sprawą przywilejów jakie nadał w 1643 r król Władysław IV. Żydzi lipscy otrzymują między innymi prawo wzniesienia synagogi, posiadania kramów oraz jatek, produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych. XVII i XVIII wiek to czas kryzysu związanego z konfliktami wojennymi. W 1795 r. Lipsk znalazł się w zaborze pruskim - prowincja Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen), departament białostocki. W 1807 r. wszedł do Księstwa Warszawskiego, a następnie w 1815 r. do Królestwa Polskiego. Parafia do roku 1795 r. podlegała dekanatowi grodzieńskiemu, diecezji Wileńskiej. W 1799 przypisana została do diecezji wigierskiej, dekanatu augustowskiego, a następnie od 1818 roku należała do diecezji augustowskiej (sejneńskiej).[4] W latach 1925 do 1992 parafia w Lipsku znajdowała się w diecezji łomżyńskiej.

Wg Encyklopedii Powszechnej wydanej w 1864 roku „Lipsk jest ubogim miasteczkiem, liczy ogólnej ludności 1729 głów, pomiędzy tymi chrześcijan 1355, starozakonnych 374, utrzymujących się z rolnictwa. Domów drewnianych 257, kościół parafialny katolicki w roku 1857 spalony, obecnie ma być odbudowany, kościół greko unicki drewniany, bożnica żydowska, szopa na narzędzia ogniowe, wszystko ubezpieczone na sumę rubli srebrnych 29 740. Magistrat, exspedycja pocztowa, dwie szkółki elementarne, katolicka i unicka. Jarmarków odbywa się 4 do roku. Dawniej prowadzono tu dość znaczny handel z wyrobu dziekciu, którego fabrykacja teraz zmniejszyła się i prawie ustała.”[5]

Do 1875r na terenie Lipska funkcjonowały równolegle cerkiew grekokatolicka, kościół rzymskokatolicki i synagoga żydowska. Zmienia się to stopniowo po powstaniu styczniowym w wyniku licznych represji. 31 maja 1870 miasto zostaje pozbawione praw miejskich i wraz częścią obszaru gminy Kurianka tworzy gminę Pietropawłowsk.[6] 2 marca 1875 ukazem carskim unitów włączono do cerkwi prawosławnej.[7] Następnie car Aleksander II wydał rozkaz zamknięcia kościoła rzymsko-katolickiego i z dniem 23 stycznia 1876 r następuje likwidacja parafii w Lipsku i przyłączenie wiernych do parafii Krasnybór, Studzieniczna i Teolin.[4] „Przez 30 lat mieszkańcy Lipska i okolic (wioski: Borsuki, Krasne, Kurianka, Ostrów, Podwołkuszne, Rohożynek, Skieblewo i Wyżarne) korzystali z posługi duszpasterskiej w parafii Krasnybór. W czerwcu 1905 r. Car Mikołaj II ogłosił Edykt Tolerancyjny i amnestię za przekonania religijne. W 1906 r. pozwolono na wznowienie parafii i budowę kościoła. Przybył ks. Stanisław Zalewski i rozpoczęto budowę kościoła. W marcu 1911 r. Proboszczem parafii w Lipsku został ks. Piotr Kotlewski i dokończył budowę kościoła. 02.08.1914 r. świątynię konsekrowano, a główną patronką obrano – Matkę Boską Anielską.”[2]

[1] http: //diecezjaelk. pl/diecezja/

[2] http://diecezjaelk.pl/lipsk-parafia-p-w-matki-bozej-anielskiej/

[3] Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku, w Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, Białystok 1967, s. 152

[4] Czartoszewski J., Historia duszpasterstwa katolickiego w parafii Matki Bożej Anielskiej w Lipsku nad Biebrzą w latach 1914-1997, Studia Ełckie 16 (2014) nr 2

[5] https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=283260 Encyklopedyja Powszechna, 1864, Warszawa, T. 17, s. 117

[6] https://pl.wikipedia.org/wiki/Lipsk_(powiat_augustowski)

[7] Unici-wyznawcy Kościoła greckokatolickiego na ziemiach polskich, który powstał w wyniku unii części Kościoła prawosławnego z Kościołem katolickim (unia brzeska 1596): zachowali liturgię w języku cerkiewno-słowiańskim. Słownik szkolny. Terminy i pojęcia historyczne, Bogdan Snoch, W-wa 1992