Epidemia dżumy w dobrach Raczki w latach 1710-1711

Od zarania dziejów epidemie chorób zakaźnych i śmierć na Suwalszczyźnie kroczyły w parze. Plagą tych terenów były nader częste pożary, wojny i przemarsze wojsk (szczególnie podczas Potopu szwedzkiego), z którymi wiązały się mniejsze i większe ogniska chorób zakaźnych. Nadmienić należy, że następstwem suchych lat i ostrych zim był nieunikniony niedobór żywności, który w połączeniu z nieprzestrzeganiem jakichkolwiek zasad higieny (mistyczny kołtun i ropiejące wrzody), doprowadzały do przedwczesnej, często głodowej i strasznej agonii. Podczas klęsk żywiołowych i nieurodzajnych lat miejscowa ludność pochłaniała wszystko, co nadawało się do spożycia, np. korę brzozową przerabiano na mąkę, a jedzono nawet trawę, koniczynę i perz, nie wspominając o wszelkim upolowanym ptactwie (bociany, gawrony, kawki, dzikie gołębie), gryzoniach, domowych zwierzętach (psy i koty) i owadach. Niewykluczone są również przejawy kanibalizmu. Najtragiczniejsza w skutkach epidemia dżumy, zwanej czarną śmiercią, trwała od roku 1709 do lat 20. XVIII wieku i zdziesiątkowała miejscową, wyczerpaną głodem ludność. Niektóre ze wsi na Suwalszczyźnie wymarły w stu procentach, inne w ponad 80, jeszcze w innych zostali sami schorowani i wymagający opieki starcy oraz wdowy. Zaraza wyjątkowo roznosiła się “powietrzem” na terenach otwartych, we wsiach nieosłoniętych lasami lub nieoddzielonych od innych osad akwenami wodnymi. Ponowne osadnictwo dóbr zajęło kolejne, nadal niepewne i nieurodzajne dziesięciolecia.

W archiwum parafialnym parafii pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Janówce możemy odnaleźć rejestry zgonów w dawnej parafii Janówka, a także wzmianki o pomorze w dobrach Raczki i tej samej parafii, które miały miejsce podczas wielkiej epidemii w latach 1710-1711. Szalejąca głównie zimą 1710/11 roku epidemia dżumy zwana wtedy “powietrzem morowym“, była największą katastrofą demograficzną w dziejach współczesnego osadnictwa na Suwalszczyźnie, od pierwszej połowy XVI wieku, do czasów nam nieodległych i pandemii grypy zwanej popularnie “Hiszpanką”. Hekatombę z początku XVIII wieku mylnie wiąże się z epidemią cholery, która była zabójcza ponad sto lat później, lecz na znacznie mniejszą skalę. Słabsze ogniska pomorów dotyczyły również innych zabójczych chorób – czerwonki, a także gruźlicy (zwanej niegdyś suchotami).

Spis ofiar zarazy w miejscowości Janówka do wiadomości kolejnych, choć niewielu ocalałych pokoleń miejscowych rodów podaje się w słowach: “Summa facit ludzi pomarłych we wsi Janowie No sto dziesięć. Imć Xiądz Jan Sucharzewski, pleban Janowski, wymarł z ludźmi dwudziestą sześć. Zostało się gospodarzow dworskich w teyże wsi Janowie – dwa. Gospodarz z żoną ieden Plebański, gospodarz ieden y wdów dwie. Karczma janowska tak ze stodołami iako y spichlerzem, zgorzała funditus, przez co vacat.“. O wielkiej zarazie świadczy również tablica pamiątkowa ofiar dżumy, zainstalowana w kościele janowskim. W roku 2008 podczas prac na wyrobisku żwirowym w Janówce odkryto kości należące do 22 osób będących w różnym wieku obojga płci. Dochodzenie i ekspertyza wskazywały na ofiary dżumy, jednakże mało prawdopodobne jest, iż ofiary tej choroby chowano w trumnach, których szczątki również wydobyto. Prawdopodobnie w miejscu tym istniał stary, wiejski cmentarz grzebalny, przeznaczony nie tylko dla ofiar ognisk zarazy, ale przede wszystkim biedocie (z przyczyn “ekonomicznych” nie wszyscy byli chowani na cmentarzu parafialnym) i ludziom wyznań mniejszości religijnych. Do niedawna sądzono, że winowajcą za szybkie rozprzestrzenianie się zarazy były szczury, ale najnowsze badania wykazują, że to nie znienawidzone gryzonie były głównymi roznosicielami choroby, a wszy i pchły. Zatem wracając do punktu wyjścia, jakim jest głód i choroby, to higiena będąca wielkim wrogiem ówczesnych włościan, zamknęła błędne, śmiertelne koło.

Poniżej przedstawiono sporządzony spis poepidemiczny ofiar epidemii w “dobrach Raczki i Szczodrucha“: Małe Raczki zwane wsią Raczki, Bolesty, Witówka, Lipówka, Wasilówka, Wierciochy. Rejestr ofiar w poszczególnych rodzinach gospodarzy:

Małe Raczki (dawniej zwane wsią Raczki, nie mylić z miasteczkiem)

“Dobra Raczki i Szczodrucha. 1710. Regestr ludzi wymarłych z powietrza“. Spis sporządzono 16 lipca roku 1711:

• Tomasz Dziubel (zmarły 4 osoby)
• Michał Zakrzewski (3)
• Maciej Bogus (4)
• Wawrzyniec (9)
• Michał Zalewski (5)
• Franciszek Krasnoborski (4)
• Jędrzej Krasnoborski (3)
• Wojciech Kulbowski (4)
• Marcin Mędecz (7)
• Józef Malon (4)
• Maciej Neweluk (8)
• Mateusz Woronowski (7)
• Łukasz Kozłowski (5)
• Kazimierz Rubisz (12)
• Kazimierz Śliwka (18)
• Jan Szczodruchowski (4)
• Stefan Kuligowski (3)
• Aleksander Franuk (5)
• Jan Piotruczyk (8)
• Kazimierz Swojko (9)
• Stanisław Dziubek (3)
• Walenty Cyborowski (5)
• Aleksander Kołodziejczyk (5)
• Szymon Pawluszczyk (11)
• Mikołaj Stankiewicz (5)
• Andrzej Pawluszczyk (3)
• Maciej Woronowski (7)

“W tey wsi zostało ludzi żyjących: Krasnoborski z żoną ieden, Walenty z żoną, Szabarzyna stara iedna, Franckowa stara iedna. Te baby żyja w szpitalu Kleczkowskim (???). Wymarłych ludzi 181 z Lipówką“. Według przeliczenia ludzi wymarło 165, zaś w Lipówce 89, więc suma ludzi zmarłych od zarazy w obu wsiach wynosi 254, zatem jest to istotny błąd w przeliczeniu. Być może chodzi o dodatkowo wliczonych włościan ze Szczodruch, których było niewielu, nie Lipówkę.

Bolesty

Spis ludzi “wymarłych z powietrza” w roku 1711 we wsi Bolesty (mowa tu o Bolestach Starych, Bolesty Nowe powstały ponad 100 lat później). Spis sporządzono 16 lipca roku 1711:

We wsi Bolesty “wymarło ludzi trzydzieścioro ośmioro“:

• Piotr Kolaska wymarł samotrzeć (3 osoby)
• Paweł Bohdan wymarł samoczwart (4)
• Marcin Żmudzin wymarł samoczwart (4)
• Mateusz Żmudzin wymarł samoszóst (6)
• Mateusz Groński wymarł samoósm (8)
• Wojciech Złotnik wymarł samoszóst (6)
• Stanisław Kuryba wymarł samosiódm (7)

Ludzi żyjących pozostało 3. Byli to Paweł Kolaska z matką oraz “Bohdanowa stara wdowa” (chodzi o matkę lub żonę Pawła Bohdana).

Wierciochy

“Wierciochy- maiętność Szczodruch“. Spis sporządzono 16 lipca 1711 roku:

• Kazimierz Kozyszczyk (zmarło 7 osób)
• Maciej Kozyszczyk (9)
• Maciej Joszczyk (7)
• Maciej Subryk (9)
• Maciej Kreb (6)
• Maciej Cybrowski (6)
• Jan Slosarz (6)
• Mikołaj Gib (7)
• Jurela Czura (6)
• Maciej Żminda (5)
• Piotr Kozak (6)
• Maciej Fiedorczyk (9)
• Grzegorz Fiedorczyk (6)
• Szymon Fiedorczyk (4)
• Mateusz Kacka (5)
• Franciszek Sterownik (7)
• Mateusz Lewon (9)

“W tey wsi wymarło ludzi sto dwadzieścioro (120). W tey wsi zostało: Kożuch ieden z żoną, Lewon stary chory ieden, który y chleba sobie nie zrobi, krawiec stary ieden, głuchy, y ten chleba sobie nie zrobi“.

Wasilówka

“Regestr ludzi wymarłych z powietrza“. Spis sporządzono 16 lipca 1711 roku:

“We wsi Wasilówce siedemdziesiąt ośm” (78):

• Grzegorz Przelot (zmarło 8 osób)
• Krzysztof Szczęsny (7)
• Mateusz Bartulczyk (7)
• Kazimierz Bartulczyk (7)
• Kazimierz Piekarczyk (3)
• Marcin Grzywacz (8)
• Maciej Sojka (10)
• Piotr Puharczyk (8)
• Szymon Szczęsny (10)
• Andrzej Szajko (6)
• Marcin Przelot (5)
• Kazimierz Dach (5)
• “u Brodawki wymarło ludzi samowtór” (2)

“W tey wsi zostało ludzi żyiących: Andrzey Jezgar stary ieden, Symonowa Szczęsnowa wdowa iedna, Maćkowa Szczęsnowa wdowa iedna“.

Lipówka

“Regestr ludzi wymarłych z powietrza w roku 1710“. Spis sporządzono 16 lipca roku 1711.

“We Lipowie wymarło ludu osiemdziesiąt dziewięć“:

• Andrzej Towysz (zmarło 7 osób)
• Piotr Szostak (5)
• Jędrzej Kosko (7)
• Jan Sopoćko (3)
• Mateusz Mabon (6)
• Wojciech Swylpa (6)
• Jakub Swylpa (9)
• Jan Swylpa (7)
• Paweł Swylpa (4)
• Kazimierz Rusińczyk (9)
• Jan Bednarz (5)
• Piotr Szymańczyk (7)
• Grzegorz Dowel (7)
• Grzegorz Przychód (7)

Brak informacji o ludziach ocalałych. Być może pomoru nie przeżył nikt.

Witówka

“Regestr ludzi wymarłych z powietrza“. Spis sporządzono 16 lipca 1711 rok:

“We wsi Witówce wymarło ludzi dwadzieścioro czworo“:

• Szostak (zmarły 5 osób)
• Mikołaj Kamiński (6)
• Paweł Kamiński (5)
• Marcin Kamiński (3)
• Stanisław Kamiński (5)

“W tey wsi zostało ludzi (rodzin- przyp. red.) żywych dwoie: Szostakowa wdowa stara, Marcin Kamiński z żoną ieden“.