Jaminy

Nazwa Jaminy (Jamyny) wywodzi się ze grupy języków bałtyjskich, do jakich zaliczał się także jęz. pruski. Jak podają źródła historyczne, znana jest, od co najmniej 1494 r. i wywodzi się od słów joti-minti, co może oznaczać jechać i myśleć, wspominać.

Początki osady nieodzownie związane są z obszarami puszczy, która kiedyś rozciągała się na tym terenie oraz jej mieszkańcami, którymi byli bartnicy, storoże, osocznicy, smolarze.

Puszcza Jamińska wchodziła w skład większych obszarów leśnych zwanych Puszczą Perstuńską i Puszczą Nowodworską. Kolonizację puszczy zapoczątkował ród Chreptowiczów i wówczas to w okolicy powstały pierwsze osady oraz, około 1589 roku, kościół w miejscowości Krasnybór.

Przez wieki był to region słabo zaludniony, podmokły, oblany bagnami, rzekami oraz porośnięty puszczą. Dopiero w XVIII wieku jej kolonizacja przybrała większą skalę. W wykarczowanych ostępach leśnych powstały wówczas między innymi takie osady jak Jaziewo, Czarnylas, Kunicha itd.

Prawo własności obszarów Puszcz przynależało do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a potem do Króla Polskiego. Te tzw. królewszczyzny były dzierżawione.

W 1661 roku część obszaru Puszczy Nowodworskiej a więc i Jamińskiej dzierżawiła Konstancja z Wodyńskich Butlerowa, wdowa po Gotfrydzie Butlerze, podkomorzym królewskim. Może to być też cenna przesłanka wskazująca skąd napływała ludność w te rejony, ponieważ rodzina Butlerów posiadała majątki między innymi na południowych terenach dzisiejszego woj. podlaskiego, w ziemi sokołowskiej.

Konstancja Butlerowa prowadziła dość intensywną eksploatację obszarów puszczy, zakładając przy tym nowe osady i osiedlając rudników, którzy wytapiali rudę żelaza z darni zalegającej w torfowiskach i wszechobecnych tutaj terenach podmokłych, nadając im obszary do pozyskiwania rudy darniowej. Na intensywność tego rodzaju działalności wskazuje wiele miejscowości w regionie mających w swojej nazwie słowo; Huta, Huciska, Ruda, Rudawka, Rudka, Rudno, Rudniki. W ten sposób powstała także osada o nazwie Ruda Jaminy położona nad rzeczką Jaminą. Być może i dziś wielu rolników na swych polach pod wierzchnią warstwą ziemi napotka substancję o kolorze brunatno-czerwonym a może nawet znajdzie wytopione kawałki żużlu, przypominające porowaty kamień. To jest żywy znak tego, że kiedyś w tym regionie wypalano za pomocą pieców dymarkowych rudę darniową.

Do produkcji rudy potrzebny był węgiel drzewny, którego dostarczały okoliczne lasy. Produktem końcowym było żelazo, które każdy kowal potrafił już przekuć w niezbędne narzędzia.

Rudę Jamińską na zlecenie Butlerowej, zarządzającej tymi obszarami do ok. 1682 r., prowadził Stanisław Reszke. Na początku XVIII wieku dziedzina ta podupadła i powstało tu gospodarstwo chłopskie Jana Łaźni osadzone na pół włóki ziemi. Nowym dzierżawcą został Kazimierz Krzysztof Siennicki, który przeorganizował dobra Puszczy Jaminy, rozbudował stare osady i założył nowe wsie, w tym Jaminy. Powstał tu wówczas młyn i dwór Siennickich herbu Bończa. Siennicki był stronnikiem Stanisława Leszczyńskiego i Szwedów w walce o tron Polski przeciwko Stanisławowi Augustowi II Mocnemu, którego wspierała Rosja i Saksonia. Po wybuchu III wojny północnej między Szwecją, a Danią, Saksonią i Rosją, gro walk toczyło się na terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Wówczas to Siennicki dostał się do niewoli rosyjskiej i został wywieziony na Syberię, gdzie zmarł w podróży w 1711 r. gdzieś między Jakuckiem a Tobolskiem.

Kolejnym dzierżawcą został Jerzy Kacper Dewicz, który przekazał z kolei władzę Sapiehom w 1713 roku. W okresie panowania tych ostatnich, nastąpił znaczny przyrost mieszkańców, przybyłych w te okolice z różnych stron, jednak najwięcej, wydaje się, z okolic dzisiejszego Janowa, miasta założonego przez Sapiehów, gdzie w tamtejszym kościele została pochowana Teodora Sapieha z Sołtanów [ur.ok 1697 zm. 12.12.1774].

Żona Jerzego Stanisława Sapiehy – Teodora Sapieha z Sołtanów, ufundowała w 1755 r. drewniany kościół w Jaminach pod wezwaniem św. Mateusza. I chyba od tamtej pory można mówić o parafii Jaminy.

W 1789 roku wybuchł pożar w wyniku, którego spłonął prawdopodobnie pierwszy kościół wraz z całym wyposażeniem. Wówczas to parafianie wybudowali na wzgórzu kaplicę pokrytą słomą z dwoma ołtarzami, amboną i chrzcielnicą. Król Stanisław August Poniatowski w 1793 r. dla lepszego dochodu uposażył parafię w grunty i nakazał wybudowanie nowego kościoła. Parafia wówczas liczyła sobie ok. 1000 wiernych. Do realizacji tego planu jednak nie doszło a przygotowane drewno posłużyło do budowy kościoła w Suchowoli dawniej zwanej Sucha Jaćwież. Dalsze plany rozbudowy parafii zakłóciły kolejne rozbiory i upadek Rzeczpospolitej. Parafia Jaminy po pierwszym rozbiorze Polski weszła w skład zaboru pruskiego, w którym to znajdowała się do 1807 r. Następnie wchodziła w skład Księstwa Warszawskiego, a po upadku Napoleona, od 1815 r. do Królestwa Polskiego pod protektoratem Rosji.

Bardzo cennym źródłem opisującym pod koniec XVIII wieku okoliczne parafie był spis zarządzony przez biskupa. W 1828 r. parafia Jaminy na tle innych byłą jedną z najuboższych parafii dekanatu Augustowskiego, posiadała jedynie dwupokojową plebanię pokrytą słomą. Mimo, iż rząd pruski po rozbiorze dodał jej jeszcze gruntów dla lepszego uposażenia. W 1831 r, pobudowano nową plebanię z 4 pokojami, kuchnią i drewnianymi podłogami na kamiennym podmurowaniu. Funkcjonował także przytułek dla ubogich zwany szpitalem. W 1871 r teren wokół cmentarza i kościoła ogrodzono kamiennym murem.