Litera H

Haarznen lub Haarszen (niem.), ob. Harz.

Haassnen (niem.), ob. Hasny.

Haba, niem. Haf, ob. Świeża zatoka.

Haberki lub Chaberki, wś kurpiowska, powiat kolneński, gm. Czerwone, par. Małypłock, nad Pisną. Jako oddzielna całość, mieszcząca w sobie osady rolne ro­dzi­ny kurpiowskiej Cha­ber­ków, oddzieliły się od nomenklatury Piasutno po 1850 r. Obecnie 139 mr. 91 pręt. (ztąd 60 mr. 108 pręt. ornych). Por. Gietki. Lud. Krz.

Haćki, wś włośc., pow. bielski gub. grodz., gm. Rajsk, 8 w. od Bielska, 39 dm., 218 mk., zarząd gm. 647 dz. włośc. Znajdują się tu 4 kurhany. Pod wsią wznosi się wzgórze, w kształcie ściętego ostrokręgu, mające przeszło 22 sąż. wysokości i około 100 sąż. obwodu. Wzgórze to lud zwie zamkiem.

Hadzin, wielkie błoto i moczary w powiecie słuckim, o milę na płd. od Deniskowicz, mają łączność za sławnem błotem hryczyńskiem. Al. Jel.

Haf (niem.), ob. Świeża zatoka.

Hagelsberg (niem.), dobra, pow. ragnecki, st. p. Ragneta.

Hagelsberg (niem.), ob. Jagiełowa góra.

Hagenhorst (niem.). wieś, pow. węgoborski, st. p. Kruklanki. [Sarnianka]

Haj…, ob. Gaj…

Hajdakowszczyzna, wś włośc., pow. bielski gub. grodz., gm. Łosinka, 35 w. od Bielska, 77 dz.

Hajki, 1.) urocz., pow. wołkowyski, gm. Biskupica, własność Wasilewskich. 2.) H., dobra, pow. wołkowyski, gm. Łyskowo, 41 w. od Wołkowyska, własność Dąbrowskich, 120 dz.

Hajnówka, al. Kozi Przeskok, wś, pow. prużański, gm. Białowieża, 68 w. od Prużany, 193 dz. Pod wsią kurhan, zw. przez lud „Batariewa hora“. Śród puszcży, o 1 w. od drogi wiodącej z H. do Białowieży, stoją dwa kopce, po 5 arsz. wysokości.

Haleny, Holeny, wś i dobra, pow. prużański, gmina Suchopol, 22 w. od Prużany., na wsch. brz. Puszczy Białowieskiej, o 19 w. od Rudni ku Prużanie. Wś ma 367 dz.; dobra w części Skoczyńskich 529 dz., w części Szperlingów 292 dz.

Halijówka, wś, pow. brzeski gub. grodz., gm. Ołtusz, 49 w. od Brześcia, 248 dz.

Hallwischken, (niem.), wś, pow. darkiemski, st. p. Darkiejmy.

Hało, wś, pow. sokólski, gm. Kamionka, 8 w. od Sokółki, 288 dz.

Hały, 1.) urocz., pow. wołkowyski, gm. Świsłocz, Trofimczuków 88 dz. 2. H., dobra, pow. homelski. Wojnicz-Sianożęckich, 998 dz.

Hammernia (z niem. Hammerwerk), nazwa zakładu przerabiającego żelazo lub inne metale na przedmioty, których wyrobienie ręcznemi młotami na przedmioty, których wyrobienie ręcznemi młotami na kowalskich warsztatach byłoby zbyt trudnem. W hamerniach za pomocą młota poruszanego siłą wody lub pary wyrabiają zwykle kowadła, kotwice, kotły, kosy itp. Nazwa zakładu przeszła w wielu razach na nazwę osady, choć sam zakład przestał istnieć.

Hammergehsen (niem.), pow. jańsborski, ob. Ruda.

Hammerstein (niem.), ob. Czarne.

Hańcza, folw., pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Przerośl. Leży o 20 w. na północny zachód od Suwałk między jeziorem t. n. a przyległymi wzgórzami, w malowniczem położeniu, grunt kamienisty nieurodzajny. W r. 1827 liczono tu 8 dm., 120 mk.; obecnie jest 20 dm., 165 mk. Dobra H. należały do Bogumiła księcia Mirskiego. Następnie sprzedane przez licytacyę nabył Wincenty Jankowski w r. 1844. Z mocy kontraktu kupna i przedaży przeszły na własność Adama Karęgi, i do r. 1876 zostawały w jego rodzinie. Po rozdzieleniu dóbr H. na kilka części, folw. t. n. jest obecnie własnością trzech izraelitów. Folw. H.-Stara rozl. mr. 976, grunta orne i ogrody mr. 353, łąk mr. 151, pastwisk morg. 54, lasu mr. 349, nieużytki i place mr. 69. Bud. mur. 5, drewn. 13, płodozmian 5-polowy. Wieś Dzierwany osad 10, z gruntem mr. 267; wś Mierkinie osad 10, z gruntem morg. 247; wieś Dziadówek osad 8, z gruntem mr. 245; wś Żelazkowizna osad 2, z gruntem mr. 60; wś Antosin osad 7, z gruntem mr. 222; wś Stołupianki osad 9, z gruntem mr. 275; osada Jaczno osad 2, z gruntem mr. 6; wieś Pogorzełek osad 2, z gruntem mr. 50; wieś Kramnik osad 9, z gruntem morg, 356; wieś Kłajpeda Wielka osad 8, z gruntem mr. 210; wś Nowe Mierkinie osad 6, z gruntem morg. 10; wś Rogożajny osad 4, z gruntem mr. 36; wś Ługiele osad 16, z gruntem mr. 37. Leśnictwo hańczańskie rządowe w pow. sejneńskim zajmuje 31,588 mr. obszaru i dzieli się na straże: Kalety, Lipiny i Podlipki. Br. Ch.

Hańcza 1.) jezioro w pow. sejneńskim, gm. Wiejsieje, rozdzielone jest na dwie części H.-zachodnią i H.-wschodnią, przez ląd który od północy wchodzi w jezioro w kształcie półwyspa. Na półwyspie tym leży wieś i folwark Wiejsieje. Ogólna długość jeziora w kierunku od północy ku południowi wynosi 8 wiorst; szerokość od pół do 1 i pół wiorsty. Obszar ogólny wynosi 730 mr., głębokość dochodzi 60 stóp. Przez jezioro przepływa rz. Szławentelis. Brzegi lesiste na przestrzeni 5 w. od południowego krańca, dalej ku północy wzgórzyste. 2.) H., jezioro, pow. suwalski, gmina Pawłówka, brzegi wzgórzyste, w części lesiste, nad jeziorem wsie Hańcza, Mirkinie i Błaszkowizna; łączy się z jez. Bocznel [błąd] i przepływa przez nie rz. Hańcza. Br. Ch. [Według K. O. Falka ma źródłosłów jaćwieski.]

Hańcza Biała, rzeka, wypływa z jeziora tejże nazwy w powiecie sejneńskim, płynie w kierunku południowym na Kopciowo, Mienciszki, Mocewicze, zwraca się następnie ku wschodowi, płynie wązką doliną śród lesistych obszarów nadniemeńskich i pod wsią Świętojańskie wpada do Niemna. Brzegi wyniosłe, koryto piaszczyste, szerokość od 2 do 5 sążni, głębokość bliżej ujścia 4 do 6 stóp. Długość ogólna około 21 wiorst. Od Kopciowa począwszy odbywa się przy dużej wodzie spław drzewa. Z prawego brzegu przyjmuje Emadę [Powinno być: Gniadą (Zopsię)], z lewego Serejkę. Br. Ch. [Por. Biała Hańcza. Według K. O. Falka ma źródłosłów jaćwieski.]

Hańcza Czarna, rzeka, wypływa z jeziora t. n. [Błąd i niekonsekwencja: w opisie jeziora Hańcza podano słusznie, że rzeka Czarna Hańcza przepływa przez to jezioro.] w pow. suwalskim i płynie w kierunku południowym wązką błotnistą doliną, zamkniętą po obu stronach przez szereg wzgórkowatych wyniosłości, na których mieszczą się wsie: Malisowizna, Rudki, Podwysokie, Zarzecze, Okrągłe, Żywawoda, Na tej przestrzeni płynie ona w ciągłych zakrętach; dopiero wyszedłszy na płaszczyznę, po za Żywąwodą, śpieszy prostszem nieco korytem na Potasznią, Bród, Krzywulkę do Suwałk, po za którymi przybiera coraz więcej wschodnio-południowy kierunek. Śród lasów otaczających wschodni brzeg jeziora Wigry wpada do tego jeziora na południe od os. Cimochowizna i wypływa z przeciwległej strony nieco wyżej pod Durdyniszkami. [Powinno być: Burdyniszkami.] Poniżej Żubrówki przybiera ponownie kierunek południowy i przebywa obszerne lasy Puszczy Augustowskiej, płynąc wązkiem korytem śród wyniesionych brzegów na Tatarczysko, Głęboki rów [Powinno być: Głęboki Bród], Dworczysko. Zabiera wody leśne tej puszczy, spływające licznymi drobnymi strumieniami, przepływa jezioro Mikaszewo [błąd] i od wsi Mikaszówki stanowi część Kanału Augustowskiego aż do wsi Czortek. Przybrawszy wschodni kierunek, wpada do Niemna pod wsią Sieniewicze. Br. Ch. [Według K. O. Falka ma źródłosłów jaćwieski.]

Hańcza, ob. Wenta.

Hańce, wś, pow. brzeski gub. grodz., gm. Dworce, 51 w. od Brześcia, 98 dz.

Hańcewicze, 1.) Hońcewicze, wś, pow. brzeski gub. grodz., gm. Wojska, 45 w. od Brześcia, 283 dz. Na polach wsi kurhan. 2.) H., pow. borysowski. W r. 1783 własność Oborskich, dalej Śliźniów, teraz Michała Łapickiego, 2,200 dz.

Hanna, pierwotnie Hajna, wś nad Bugiem, pow. bialski.

Hansbork, ob. Jańsbork, Pisz.

Hanspodieben (niem.) lub Toussainen, dobra, pow. ragnecki, st. p. Ragneta.

Hanusówka, wś, pow. grodzieński, gmina Hudziewicze, 43 w. od Grodna 246 dz.

Hanusowszczyzna, dobra i os., pow. grodzieński, gm. Hudziewicze, 43. w. od Grodna. Dobra, własność Jurczenkow, mają 100 dz., os., 96 dz.

Harendowszczyzna wś, włośc., pow. bielski gub. grodz., gm. Łosinka.

Harkowicze, al. Harkawicze wś w pow. sokólskim gub. grodz., gm. Zubrzyca, 12 19 w. od Sokółki, 67 dm., 544 mk., 887 dz., chat 51.

Harpenthal (niem.), dobra, pow. wystrucki, st. p. Didlacken.

Hartigsberg (niem.) lub Hartwigsberg, leśnictwo, pow. ragnecki, st. p. Trapoehnen.

Hartnowszczyzna, urocz., pow. grodzieński, gm. Indura, 34 w. od Grodna.

Harubin, właściwie Charubin, nie zaś Cherubiny jak podal „Słownik“ pod lit. C. [Nie podawał.], wieś kurpiowska, pow. kolneński, gm. Czerwone, par. Kolno nad Pisną, w odległości 11 i pół w. od Kolna, 39 i pół od Łomży. W zeszłym stuleciu Kurp Wawrzyniec Charubin miał nadane od królów polskich miejsce nad rz. Pisną, i prawo założenia tam młyna wodnego. Młyn skasowano przy uspławnianiu Pisny w 1804 r.; nadano za to 12 mr. magd. łąk; w tymże czasie odebrano potomkom Charubina prawo wolnego wrębu. W 1819 r. znajdujemy 6 osad rolnych, należących do ro­dzi­ny Cha­ru­bi­nów; czynszu cała wś opłacała za grunta 6 złp. 29 gr. 1 i pół szel. na św, Marcin do naddzierżawcy ekonomii Mały Płock; nadto każda osoba płaciła 1 złp. 6 gr. kanonu za nadane w 1804 r. łąki; oddawali dziesięcinę snopkową, do prob. w Kolnie. Było wtedy 30 mk. Po oddaniu dóbr Mały Płock w donacyą, Ch. włączono do nomenklatury hypotecznej Kolno. Obecnie 205 mr. W 1827 r. było tu 6 dom. i 36 mieszk.

Hasenfeld (niem.) lub Klein-Drutschlauken, dobra, pow. wystrucki, st. p. Jodlauken.

Hasfortowo, ob. Gasfortowo.

Hasna, niem. Hassnenfluss, ob. Ełk, rz. [Haasznen, Haaszner F..]

Hasny, niem. Hasnen, wś, pow. margrabowski, nad jez. t. n. [Dziś Zamoście. Por. Łaźno.]

Hasny, niem, Hassnen See [Haasznen See, Haaszner-See], jezioro, w rogu pow. margrabowskiego, przy gołdapskim, węgoborskim i leckim powiecie, bardzo uroczo położone, na pruskich Mazurach. Liczne potoki spływają tu wartko z Gór Szeskich (Seesker Berge) i z borów pod Czerwonym dworem (Rothebudner Forst). Odpływ dalszy do jeziora Laśmiady zowie się także Hasny, później rz. Ełk. H. stoją w związku z znaczną częścią mazurskich jeziór, np. Gablik, Szóstak, Mazuchówka, Wydminy, łeckie jezioro, Selment itd. Długość jeziora H. wynosi około 1 milę. Por. tom II, 351. [Dziś zwane Łaźno, rzadziej Haszno.]

Hassnen, (niem,), ob. Hasna i Hasny.

Hatcewicze, chutor, pow. wołkowyski, gm. Werejki, własność Trofimczyków, 60 dz.

Hawenlok, folw., pow. augustowski, gmina Dowspuda, par. Janówka. Należy do dóbr Dowspuda (ob.).

Hawryłki, wś, pow. prużański, gm. Noski, gub. grodz., w b. ziemi bielskiej.

Hawryłkowicze, dobra i okol. szlach., pow. prużański, gm. Noski, 18 w. od Prużany. Dobra mają w części Pisanków 93 dz., w części Szemetyłłów 148 dz., okolica 101 dz.

Hawryłowszczyzna, wś, powiat sokólski, gm. Nowowola, 23 w. od Sokółki, 177 dz.

Hebrowszczyzna,, wś, pow. sejnenski, gm. i par. Lejpuny. Liczy 6 dm., 48 mk., odl. 60 od Sejn.

Hedwigsfelde (niem.), wś, pow. gierdawski, st. p. Klein-Gnie.

Heiligenstein (niem.), folw., pow. gierdawski, st. p. Gierdawy.

Heilsberg (niem.), 1.) folw., pow. ragnecki, st. p. Ragneta. 2.) H., ob. Licbark.

Heinrichshof (niem.) 1.), folw. dóbr rycer. Pie­trzy­kowy, pow. człu­chow­ski, obszaru mr. 111, bud. 2, dom 1, katol. 1, ew. 10. Parafia i poczta Koczała (Flötenstein). szkola Pietrzykowy. 2.) H., folw.. pow. frydlądzki, st. p. Alberga. 3.) H., dobra, pow. holądzki, st. poczt. Alt-Dollstädt. 4,) H., folw., pow. gierdawski, st. p. Friedenberg; 5.) H., os. pod Gąbinem, 6.) H., os. pod Ś. Siekierką. 7.) H., dobra, pow. welawski, st. p. Tapiawa.

Heinrichswalde 1.). ob. Jędrzychowo, pow. żuławski. 2.) H., 2 wsie obok siebie położone, pow. człu­chow­ski, na bitym trakcie człu­chow­sko-lan­dec­kim, 2 mile od Człu­cho­wa, nad małem jeziorem. 1) rycer. dobra w kilku podziałach, obszaru liczą mr. 1767, budynk. 199, dom. 67, katol. 178, ew. 403. Kościół parafialny i szkoła w miejscu, poczta Pe­ters­wal­de. 2) H., włośc. wieś, obszaru mr. 7512, budynk. 17, dom. 8, katol. 20, ew. 77. Parafia, szkoła, poczta, jak wyżej. Z r. 1366 jest dokument, w którym Henryk Taba, komtur człu­chow­ski, potwierdza przywilej dany tej wsi dawniej już przez peprzedników Rudolfa Haken i Jana von Barkenfeld komturów człu­chow­skich. O kościele pisze dyecez. szematyzm:. Parafia H. liczy dusz 479; kościół tytułu św. Bartłomieja, patronatu rządowego, r. 1741 nowo budowany, nie wiadomo kiedy fundowany. Przy nim filia w Pe­ters­wal­de. Szkoła jedna w H., dzieci kat. 37, jest prywatna. Wsie parafialne niemieckie i po największej części ewangelickie. Por. Dąbrowo, Grom, Pasym. 3.) H., dobra, pow. węgoborski, st. p. Banie. 4.) H., folw., pow. iławski, st. p. Pr. Iława.

Heinriettenfeld (niem.), folw., pdw. gierdawski, st. p. Gierdawy.

Hejdy, os., pow. brzeski gub. grodz., gmina Miedna.

Helenin, dobra, pow. prużański, gm. Horodeczna (14 w.), 28 w. od Prużany, własność Osuchowskich, z chut. Teklin 962 dz. (349 łąk, 189 lasu, 118 nieuż.).

Helenkowo 1.) wś i rum., pow. rypiński, gm. Chrostkowo, par. Ruże; odl. 18 w. od Rypina, liczy 2 dm., 28 mk., 5 mr. rozl. 2.) H., folw. dóbr Poniemoń, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par. Poniemoń. Ma 1 dom, 20 mk.

Helenowo 1.), kol., pow. gostyński, gmina Pacyna, par. Suserz. Liczy dm. 25, mk. 265. Założona w r. 1861 na gruntach do folw. Słup należących, posiada gruntu mr. 519, w tem 90 mr. łąk, na 5-ciu morgach średniego gatunku jest pokład torfu na łokieć głęboki. Wiatrak. 2.) H., folw., pow. ciechanowski, gm. Zalesie, par. Krasne, odl. o 25 w. od Ciechanowa, liczy 3 dm., 38 mk., 511 mr. gruntu. 3) H., folw. i os., pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo. Folw. liczy 2 dm., 18 mk., odl. 22 w. od Sejn. 4.) H., ob. Helenów.

Helenowo, 1.) dobra, pow. kobryński. gmina Drohiczyn, 61 w. od Kobrynia, własność Jakimowiczów, 174 dz. 2.) H., dobra i dwa folw., pow. kobryński, gm. Zbirogi, 20 w. od Kobrynia. Dobra, własność Jachimowiczów, mają 174 dz. Jeden z fol. należy do dóbr Myszczyce Niepokojczyckich, drugi, własność Muchów, ma 75 dz. 3.) H., wś nad rzką Wieniec, powiat prużański, gm. Matwiejewicze, 47 w. od Prużany, 19 dm., 250 mk., szkoła, 420 dz.

Helmany, niem. Hellmahnen, wś, pow. łecki, st. p. Prostki. [Dziś gajówka koło wsi Lipińskie Małe.]

Henrykowo 1.) chutor, powiat bia­ło­sto­c­ki, gm. i dobra Dojlidy. 2.) H., wś, pow. nowoaleksandrowski, gm. Abele (5 w.).

Herasimowicze, wś i dobra nad rz. Sidranką, pow. sokólski, gm. Kamionna, 29 w. od Sokółki. Wś ma 54 dm., 365 mk., 572 dz.; dobra, własność Tymińskich, 167 dz.

Herasimowszczyzna, urocz;, pow. prużanski, gm. Horodeczna.

Hermaniszki 1.) wś i folw., pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo. W 1827 r. było tu 7 dm., 97 mk.; obecnie wieś liczy 9 dm., 115 mk.; folw. zaś 2 dm., 18 mk., odl. 49 w. od Maryampola. Folw. H. z wsią H. i Karkiszki podług opisu z roku 1866 rozl. mr. 160, grunta orne i ogrody mr. 94, łąk mr. 40, pastwisk mr. 20, nieużytki i place mr. 6. Wś H. osad 7, z gruntem mr. 198; wś Karkiszki osad 6, z gruntem mr. 18. 2.) H., wś, powiat kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów. W 1827 r. było tu 13 dm. i 132 mk., obecnie liczy 23 dm., 153 mk., odl. 10 w. od Kalwaryi.

Hermannshof (niem.) 1.), os., pow. wystrucki, pod Wystruciem. 2.) H., folw., pow, królewiecki, st. p. Waldau.

Hermanowszczyzna, 1.) fol. dóbr Subacze, pow. wołkowyski. 2.) H., pow. trocki, ob. Hermanowo. 3.) H. al. Słoboda, wś, pow. dryzieński, par. Oświej.

Hermanówka, wś i dobra, pow. bia­ło­sto­c­ki, gm. Juchnowiec, 9 i 12 w. od Bia­łe­go­sto­ku. Wś ma 234 dz.; dobra, własność Dornów, 800 dz.

Hermany, 1.) urocz. przy wsi Zaużuwie, pow.kobryński. 2.) H., dobra, pow. prużański, gm. murawiewska, 42 wiorst od Prużany, własność Strzemińskich, z fol. Chańki 313, dz. 3.) H., zaśc., powiat lucyński, własność Ćwiklińskich, 35 dz.

Hermanowa Wola, niem. Hermanawolla, lub Karczanka, dobra, pow. lecki, stacya p. Ryńsk.

Herminenhof (niem.) lub Julchenhof [Julienhof? zapewne błąd.], folw., pow. gołdapski, st. p. Kowale. [Koło wsi Dorsze.]

Herod, jezioro, ob. Gieret.

Herzogsthal (niem.), inaczej Gerehlischken lub Jeralischken, dobra, pow. gołdapski, st. p. Boćwinka. [Dziś Gieraliszki]

Herzogswalde (niem.), dobra, pow. lecki, st. p. Rhein.

Heysterbuch (niem.) 1.) lub. Neu Beynuhnen, wś, pow. darkiemski, st. p. Launingken. 2.) H., os, pow. wystrucki, st. p. Wystruć.

Hiacentowo, folw., pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki. Ma 1 dm.; 10 mk. odl. 24 w. od Maryampola.

Hironimowo 1.) st. poczt., pow, bia­ło­sto­c­ki gub. grodzieńskiej, przy trakcie z Bia­łe­go­sto­ku do Wołkowyska i Prużany. 2) H., dobra, pow. dyneburski, niegdyś dziedzictwo Hieronima Oskierki, dziś własność Moniki Oskierczynej. Por. Ejsbachowa.

Hintersaue, kolonia w pow. sokólskim, gub. grodz., o 30 w. od Sokółki.

Hinterswalde al. Dubosiewska, kol., powiat sokólski, ob. Zgierszczyzna (t. XIV, 576).

Hinzendorf (niem.), dobra rycerskie, pow. rastemborski, st. p. Rastembork.

Hirschberg (niem.), 1.) wś pow. olsztyński, przy jeziorze i bitym trakcie pasymsko-warlemborskiem, o Jedzbark. 2.) H., ob. Albrechtice. 3.) H., os. leśna, pow. ragnecki, st. p. Grünheide. 4.) H., wś i młyn, pow. ostródzki, st. p. Ostroda.

Hirschthal (niem.), 1.) os. leśna, pow. gołdapski, st. p. Dubeningken [gdzie ?]. 2.) H., os., pow. jańsborski, st. p. Turośl.

Hlinniki, wś w pow. bielskim gub. grodz., na północ od Brańska.

Hłusk, bardzo starożytne miasteczko, dawniej w województwie nowogrodzkiem na wschodnim krańcu powiatu nowogrodzkiego, a dziś w gubernii mińskiej, w powiecie bobrujskim nad rzeką Ptyczą, z prawej strony, o 43 w. od miasta powiatowego, o 220 od m. gubernialnego położone. Ma zarząd gminny, szkołę wiejską, biuro 3-go okr. policyjnego, biuro 4-go okr. sądowego, kościół par. (około 1600 parafian), należący do dekanatu bobrujskiego, kaplicę mogilną, dwie cerkwie, 5 bóżnic żydowskich, mieszkańców obojga płci przeszło 5000 i przeszło 500 domów. O Hłusku pewniejszą wiadomość znajdujemy w wieku XV, kiedy był we władaniu litewskiej książęcej rodziny Holszańskich, inaczej Dubrowickich, którzy tu mieli zamek obronny, zbudowany nad brzegiem Ptyczy; okopy tej warowni do dziś dnia pozostały. Jurja Siemianowicz Holszański w roku 1480 zapisuje we włości hłuskiej ziemię monasterowi pieczerskiemu w Kijowie (Bartoszewicz). Pod koniec wieku XVI, mianowicie w r. 1558 po zejściu kniazia Siemiona Holszańskiego, olbrzymie dobra jego poszły w podział pomiędzy pięć córek, z których Zofii i Helenie dostał się zamek hłuski z wielu folwarkami. Zofia Holszańska, poślubi ona była kniaziowi Aleksandrowi Połubińskiemu, wskutek czego H. później przeszedł do ro­dzi­ny Po­łu­biń­skich. Mylną zdaje się być całkiem opowieść w księdze mińskiego statystycznego komitetu za rok 1878 str. 17, o darowaniu Hłuska przez Pawła Holszańskiego, biskupa wileńskiego, królowi Zygmuntowi Augustowi i że ten jakoby z kolei miał H. oddać w darze Janowi Chodkiewiczowi wielkorządcy inflanckiemu. Najprawdopodobniej biskup tu schedy nie miał, a chociaż Jan Chodkiewicz w roku 1568 otrzymał tytuł hrabiego na Szkłowie, Myszy, Bychowie i Hłusku, z tem wszystkiem H. musiał przejść do Chodkiewiczów chyba przez wiano tej Połubińskiej rodzącej się z Zofii Holszańskiej, która była za Hieronimem Chodkiewiczem kasztelanem wileńskim (ob. u Niesieckiego wyd. Bobr. t. VII, str. 366). Bądź co bądź H. krótko widzimy we władaniu Chodkiewiczów; zdaje się iż jeden tylko Jan Hieronimowicz tego tytułu hrabiego na H. zażywał, bo na schyłku wieku XVI, jak świadczą dokumenta, Hłuskiem władają już pospołu Czartoryscy i Połubińscy (ob. Archeogr. Sbor. Wil. t. III, str. 35—45), wskutek kolligacyi z Holszańskiemi i Chodkiewiczami. Wspólne to władanie Czartoryskich i Połubińskich brzemienne było sporami o granice, więc dochodziło do zajazdów i krwawych rozpraw; w roku 1579 kniaź Aleksander Połubiński wnosił pozew do grodu nowogrodzkiego na Jerzego Czartoryskiego za napad hłuszczan na Osow, dobra Połubińskich, i popełniane tam krymina. W innej atoli sprawie obaj spólnicy byli zagrożeni przed sądem. Ciekawa i gorsząca była to awantura w cyklu smutnych dziejów kraju. Należy wspomnieć po krótce, bo rzuca światło na ówczesny stan społeczeństwa. Wiadomo jak rycerstwo w chwili rozwielmożnionej anarchii w rzeczypospolitej, dawało się we znaki spokojnym mieszkańcom i niemal doprowadzało ich do rozpaczy. Otóż w roku 1616 gdy oddział hussaryi pod dowództwem rotmistrza Sieńkiewicza ciągnął na wojnę moskiewską pod Smoleńsk gościńcem hłuskim, przerażeni tem hłuszczanie, chcąc uprzedzić możebną grabież, podburzyli lud okoliczny i napadłszy znienacka zbrojno pod samym Hłuskiem wędrujące rycerstwo, rozbili je na głowę i cały obóz zagarnęli, tak, że resztki dobrze pokiereszowanej szla­ch­ty zaledwo ucieczką salwować się zdołały. Pomimo klęski oddziału w smutnej tej rozprawie ucierpiało i samo miasto, gdyż cofając się rycerstwo puściło pożogę i niemało ludu wymordowało. Po skończonej atoli kampanii wytoczony został proces kryminalny od wojska wzmiankowanym właścicielom Hłuska, za co musieli poszkodowanym towarzyszom pancernym wypłacić znaczną summę, zaś kilku mieszczan obwinionych o podburzanie i krwawy rozruch skazano na gardło (ob. Arch. Sbor. Wil. t. I, str. 202—248). W roku 1525 król Zygmunt Stary nadał kniaziowi Jerzemu Holszańskiemu przywilej na targi w Hłusku, co miasto zaczęło podnosić, tem bardziej, ze ono położone śród polesia, przy drogach wiodących z czterech ważnych punktów kraju, jako to: z Mińska, Słucka, Mozyrza i Bobrujska, tudzież nad spławną rz. Ptyczą, miało sprzyjające warunki rozrostu, jakoż H. pomimo zapadłej okolicy zawsze był ważnym punktem handlowym, co wykazuje nawet liczne zasiedlenie onego żydami w liczbie do 3000 (ob. u Stołpiańskiego str. 83) a wiadomo, iż żydzi tylko najkorzystniejszych szukają stanowisk. Znajdujemy w dokumentach, że po długich sporach unitów z dyzunitami, kniaź Konstanty Połubiński, chcąc zażegnać te religijne waśnie, fundował w Hłusku roku 1628 cerkiew dyzunicką i takowej zapisał dwa grunta we wsi Rudzinowiczach (ob. Arch. Sbor. Wil. t. I, str. 267). Aleksander Połubiński marszałek wołkowyski w roku 1667 fundował tu wspaniały kościół i klasztor bernardynów (ob. u Niesieckiego t. VII, str. 368) lecz Eustachy Tyszkiewicz kładzie ten fakt pod rokiem 1662 (ob. Teka Wileńska z r. 1858 str. 149). Różnica dat musiała powstać zapewne z powodu, iż Tyszkiewicz wziął datę założenia, zaś Niesiecki inauguracyi świątyni. Klasztor ten został skasowany w roku 1832. Par. H. dek. bobrujskiego ma 1384 katolików. Dawniej miała kaplicę w Radutyczach, Zawołoczycach, Dworcu, Borysowszczyźnie, Usterchach i na cmentarzu parafialnem. Kahał żydowski hłuski w r. 1717 płacił pogłownego podatku do skarbu 600 zł. (Vol. Leg. VI, p. 352). Ponieważ miasto zawsze było drewniane i tylko, jak się wyraża prymas Łubieński „przyozdobione” murami bernardynów (ob. „Świat” str. 445), przeto ulegało. częstym pożarom, zwłaszcza, że kosze tatarskie i zagony zbuntowanego kozactwa niejednokrotnie tu dosięgały, pod których ciosami i warownia musiała runąć. Najstraszniejsze atoli zniszczenie od ognia H. poniósł w roku 1775 tak, że mieszkańcy się rozeszli całkiem; więc sejm wolny tegoż czasu zebrany w Warszawie, chcąc zachęcić ludność do osiedlania się na nowo, zwolnił miasto, in spe, na lat 10 od wszelkich podatków bez różnicy wyznań (ob. Vol. Leg. t. VIII, p. 414). H. niegdyś miał swą jurysdykcyę i sądy, teraz gmina się składa z 9-ciu starostw. wiejskich, z 75 wiosek i liczy przeszło 2450 włościan płci męzkiej, trudniących się przeważnie rolnictwem i hodowaniem bydła. Grunta w okolicach są lekkie, rybołówstwo i pszczelnictwo przynoszą niejaką korzyść; miejscowość poleska, głucha prawdziwie, od tego nazwa Hłuska. Żydzi hłuscy trudnią się handlem bydła, i nadto fabrykowaniem herbaty, tak zwanej hłuskiej, zaprawiając ją zielem bardzo podobne m do herbaty z pozoru. Folwark hłuski, zwany inaczej Fastowicze, własność Brzozowskich, tuż przy miasteczku, ma obszaru około 2450 mr. Al. Jel.

Hniezna, Gniezna 1.) rz., dopływ Nietupy, przyjmuje Naumkę, Mścibówkę i Połonkę z Miętówką. 2.) H., rz., lewy dopływ Rosi Niemnowej.

Hniezno, ob. Gniezno.

Hnilec jez. w półn. części pow. grodzieńskiego, między Kotrą a Pyrrą.

Hniła, ob. Gniła, rzeka.

Hniła, rz., dopływ rz. Rośki.

Hniłe hołoto, Zgniłe błoto w pow. ihumeńskim, blisko gran. słuckiego, 7 w. dł., 2 i pół w. sz., którego przedłużeniem ku wschodowi jest jez. Jaźwinka.

Hnyła, nazwa potoków i rzek, ob. Gniła.

Hobiaty, wś na lewym brzegu Świsłoczy, pow. sokólski.

Hoelzelshoefchen (niem.), wieś, pow. wystrucki, st. p. Wystruć.

Hohenau (niem.) 1.), os., pow. olecki, st. p. Ciche. [Na płn.-wsch. od wsi Zawady Oleckie, na zach. od wsi Sokółki.] 2.) H., os., pow. łecki, st. p. Neuhof.

Hohenbrück (niem.), dobra, pow. darkiemski, st. p. Boćwinka. [Po przeciwnej stronie rzeki niż Boćwinka, dziś pow. gołdapski.]

Hohenburg (niem.). Wyszogród w opłckiem tak był przez Krzyżaków nazwany.

Holakowszczyzna, wś w pow. sokólskim gub. grodz., gm. Trofimówka, o 27 w. od Sokółki, 332 dz. Pod wsią przy drodze do Malewszczyzny nasyp kulisty, mający wraz z otaczającym go wałem 215 kroków obwodu.

Holendry v. Olędry (Holländer), nazwa, osad zakładanych przeważnie w nizinach nadrzecznych, obfitujących w łąki i pastwiska sprzyjające hodowli bydła i produkcyi nabiału. Nazwę tę otrzymały pierwotnie od wychodźców z Fryzyi (Holandyi), którzy w XVI w. chroniąc się przed prześladowaniem religijnem (jako menonici) osiadali chętnie w Polsce, w Żuławach początkowo, gdzie oddawano im ziemię za opłatą czynszu. Później zwano Holendrami wszelkie osady, nawet przez polską ludność zakładane na podobnych warunkach. W obrębie królestwa najwięcej H. spotykamy nad rz. Wartą w pow. konińskim i słupeckim, tudzież w nizinach nadwiślańskich. Mylnym jest wywód tej nazwy od Hauländer (karczownicy) podany przez znanego historyka pruskiego Wuttkego i za nim powtarzany często po polskich pracach naukowych. Wuttke chciał przez to podnieść znaczenie i rozmiary niemieckiej kolonizacyi w Polsce. Od tych osadników wzięła początek nazwa Holendernia, dawana oborom dla krów przeznaczonym. Br. Ch.

Holendry […] 6.) H., wś, pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Krasna. […]

Holendry 1.) wś, pow. garwoliński, gmina Wilga, par. Pilica. Liczy 11 dm., 118 mk. i 146 mr. obszaru. 2) H., wś, pow. pułtuski, gm. i par. Zatory. 3.) H., wś włosc., powiat kozienicki, gm. Trzebień, par. Magnuszew. Liczy 20 dm., 122 mk. i 165 mr. obszaru. 4.) H., wieś włosc., nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. i par. Kozienice. W 1827 r. było tu 48 dm., 299 mk., obecnie zaś 45 dm., 445 mk., ziemi 817 mr. 5.) H., wś, pow. kielecki, gm. Szczecno, par. Pierzchnica. 6.) H., wś, pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Krasna. W r. 1827 było tu 15 dm, 120 mk.; obecnie liczą 16 dm., 84 mk., odl. 16 w. od Kalwaryi. 7.) H.-haranowskie, wś, pow. błoński, gm. i par. Kaski. Liczy 856 mk. Leży w pobliżu wsi Baranowa. (ob.). 8.) H.-boruchowskie, wś, pow. włocławski, gm. Boruchowo, par. Kłóbno. Leżą w pobliżu wsi Boruchowo. 9.) H.-białobłockie, wś, pow. nieszawski, gm. Służewo, par. Piotrków. 10.) H.-brzeźno, wś, pow. koniński, gm. Brzeźno, par. Konin. Odl. 7 w. od Konina 1 i pół w. od rz. Warty, liczą 558 mr. obszaru i 281 mieszkańców. Ludność polskoniemiecka. Jest tu kantorat ewangelicki. Położenie niskie, stąd podlega częstym zalewom. Gleba żytnia. 11.) H.-bytońskie, wś, pow. nieszawski, gm. i par. Bytoń. 12.) H.-chłapowskie, wś, pow. stopnicki; gm. i par. Chmielnik. W 1827 roku było tu 19 dm. i 123 mk. 13.) H.-dobrowskie, wś, pow. gostyński, gm. Szczawin kościelny, par. Żychlin. Liczą dm, 5, mk. 22, posiadają ziemi żytniej mr. 68. 14.) H.–Drążno v. Drężno, nad rz. Wartą, pow. koniński, gm. Brzeźno, par. Krzymów; odl. 11 w. od Konina, liczą 342 mr., 143 mk. Ludność mięszana polsko niemiecka. Położenie nizkie, podległe zalewom, pokłady torfu, gleba żytnia. Jest tu ewangelicki dom modlitwy i kantorat (szkoła). Ludność trudni się koszykarstwem, (ob. Drężno). 15.) H. Gadowskie stare i nowe, ob. Gadowskie Holendry. 16.) H.-gostońskie i H.-G.-Świnno, wsie, ob. Gostoń. 17.) H.-giwartowskie, H.-czerniaki, H.-lipnica, H.-doły, H.-brzoza, H.-kochowskie, pow. słupecki, gmina Ostrowite, par. Giwartów. Mieszczą się one na brzegach jeziora powidzkiego, na samej granicy od Prus. 18.) H.-grabowskie, powiat opoczyński, gm. Radonia, par. Sławno, ob. Grabowa. 19,) H.-jaroszewickie, pow. koniński, gm. Dąbroszyn, par. Grodziec, ob. Jaroszewice. 20.) H.-kuźmińskie, pow. kozienicki, gm. i par. Świerze Górne, ob. Kuźmy. 21.) H.-maślane, ob. Maślaki. 22.) H.-paprockie (stare i nowe), ob. Paprotnia (stara i nowa). 23.) H.-pątnowskie, kol., pow. koniński, gm. Gosławice, par. Morzysław, ob. Pątnów. 24.) H.-pyzdrskie, pow. słupecki, gm. Dłusk, par. Pyzdry. 25.) H.-sławskie, pow. koniński, gm. Rzgów, par. Konin, ob. Sławsk. 26.) H.-smaszewskie, ob. Smaszew. 27.) H.-strzeleckie, wś, pow. kutnowski, gm. Sójki, par. Strzelce, ob. Strzelce. 28.) H.-szyszłowskie, pow. słupecki, gm. Młodojewo, par. Dobrosołowo, Ob. Szyszłów. 29.) H.-węglewskie, pow. koniński, ob. Węglew. 30.) H.-wilczkowskie, pow. kozienicki, ob. Wilczkowice. 31.) H.-woleckie, pow. włocławski, gm. Pyszkowo, par. Chodecz. 32.) H.– wrąbczynkowskie, pow. słupecki, gm. Dłusk, par. Zagórów. 33.) H.-zbylczyckie, pow. turecki, gm. Zelgoszcz, parafia Grodzisko, ob. Zbylczyce. 34.) H.-złotkowskie, ob. Złotków. Br. Ch.

Holendry, ob. Olędry.

Holeny, ob. Haleny.

Holędry, ob. Holendry.

Holiki, wś w pow. sokólskim gub. grodz., o 20 w. od Sokółki.

Holm, wyspa przy ujściu Gdańskiego ramienia Wisły.

Holstein (niem.), ob. Olsztyn.

Holstein (niem.), zamek i fort w miejscu gdzie rz. Pregel wpływa w obręb twierdzy Królewiec.

Hoładolina, wś w pow. sokólskim gub. grodz., o 28 w. od Sokółki.

Hołbica rz., dopływ rz. Dzisny (ob.), przyjmuje rz. Łosicę.

Hołnianka, rzeczka, ob. Zapsia.

Hołny, jezioro, w pow. sejneńskim, na wschód od jez. Gaładuś i równoległe z nim — długie około 3 w., szerokie 200 do 350 sążni, głęb. 35 stóp, brzeg wschodni cały wzgórzysty, zachodni w części. Na brzegach wsie Ogrodniki, Rachelany, fol. Hołny Mejera i Dusznica.

Hołny Mejera, folw., pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Berżniki. Ma 4 dm., 29 mk., odl. 10 w. od Sejn. Folwark Hołny Mejera z przyległościami Elżbiecin, Polesie, Szłejty, attynencyi Wesołówka i wsi: Połoździeje, Kalwiszki, Ogrodniki, Omiany i Rachelany. Rozległość wynosi mórg 813 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 393, łąk mr. 182, pastw. mr. 9, lasu mr. 215, nieużytki i place mr. 14; bud. mur. 2, dr. 11; w niektórych miejscowościach są pokłady torfu i marglu. Wś Połoździeje osad 25 z gr. mr. 36; wś Kalwiszki osad 7 z gr. m. 305; wś Ogrodniki osad 16 z gr. m. 54; wś Okmiany osad 37 z gr. m. 1359; wś Rachelany osad 7 z gr. mr. 227.

Hołny (Wolmera), folw., pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Berżniki. Jest tu gorzelnia; leży o 40 w. od Suwałk a 10 w. od Sejn; H. Wolmera liczą 6 dm., 44 mk. Folw. Hołny Wolmera z osadą młynarską Kubełdzie, przyległością Karklina, oraz wsiami i jeziorami niżej wymienionemi wynosi mr. 2197 a mianowicie: grunta orne i ogrody mr. 407, łąk mor. 170, past. mr. 160, wody mr. 25, lasu mr. 16. osady karczemne mr. 4; bud. mur. 3, dr. 21, gorzelnia, młyn wodny i smolarnia, pokłady torfu i kamienia wapiennego. Rzeka Hołnianka i Marycha przepływa; jeziór jest 19 rozl. niewiadoma i w r. 1871 odłączone zostały od dóbr tych. Wsie; Ruciany osad 55 z gruntem morgów 1075; wieś Miszkinie osad 139, z gr. morgów 1030; wieś Ogrodniki osad 10, z gruntem mr. 130; wś Markiszki osad 6, z gr. mor. 126; wś Jurczuny osad 15, z gr. mr. 346; wś Kejmele osad 7, z gr. mr. 294; wś Kukle osad 28, z gr. mr. 697; wś Subacze osad 6, z gr. mr. 435; wś Kowale osad 16, z gr. mr. 999; wś Polaczany osad 10, z gr. mr. 507; wś Burby osad 10, z gr. mr. 485; wś Korejwicze osad 18, z gr. mr. 769; wś Zielonka osad 3, z gr. mr. 3; wś. Pieniacze osad 4, z gr. mr. 135; osada Witkowo, z gr. mr. 30; wś Zegowszczyzna osad 13, z gr. mr. 267; wś. Leonardowo osad 5, z gr. mr. 88; wś Pudziszki osad 17, z gr. mr. 347; wś Purwinie osad 14, z gr. mr. 628; wś Kazany osad 11, z gr. mr. 428. Gmina H. W, liczy 3210 mk., rozległości 13305 morg. s. gm. ok. I i st. p. m. Sejny o 10 w. W skład gminy wchodzą: Awiżańce, Elżbiecin, Hołny-Mejera, H. Wolmera, Jarosław, Jurczuny, fol. Każany, Kajmele, Kalwiniszki, Kłopotka, Kotkiszki, Kubełdzie, Kuciuny, Kukle, Leonardowo, Markiszki, Miłaszewszczyzna, Miszkinie, Nierawszczyzna (Stara i Nowa), Nierawy, Niekruny, Ogrodniki (Klonowskiego i Paszkiewieza), Ochotnik, Ochnowce, Pieniacze, Podpołoździeje, Połoździeje, Pudziszki, Rachelany, Sałacie, Witkowo, Zagoszczyzna, Zielonka (Bienkiewicza i Klonowskiego). Jest w tej gm. kassa pożyczkowa.

Hołowczyce 1.), dobra, pow. wołkowyski, par. łyskowska, miały kaplicę katol. 2.) H., obszerne dobra poleskie w zachodnio-północnej stronie pow. rze­czyc­kie­go; niegdyś własność znanej ro­dzi­ny Os­kier­kow, skonfiskowane i oddane jenerałowi Sywersowi, od którego w pierwszej połowie b. stulecia nabyli Hor­wa­to­wie i dotąd to miejsce jest własnością ro­dzi­ny Hor­wa­tów. Dobra H. wraz z Du­dzi­cza­mi (ob.), mają obszaru przeszło 67000 mr. w glebie lekkiej, posiadającej w podłożu glinę. Łąki w H. są w lasach, wyrabia się tu dużo smoły i spławia się na Niż. Czynność wyrobu smoły dokonywa lud w tym fachu specyalny zwany Rudnikami i Budnikami, pracownicy ci mają niewielkie nadziały gruntów, lecz praca w smolarniach stanowi ich główny zarobek. Gospodarstwo rolne w H. staranne, duża owczarnia, piękne ogrodownictwo; pałac murowany z kilku pamiątkami i dziełami sztuki, posiada kaplicę katolicką,. Ho­łow­czy­ce są miejscowością obfitującą we wszystkie dary poleskiej natury, atoli lasy bardzo zniszczone i bez najmniejszej uwagi na przyszłość eksploatowane, do czego jest pokusą wielkie zapotrzebowanie drzewa na Niż i dogodne spławy rzeką Prypecią. Stan policyjny 3-ci kalenkowicki. 3.) H., wieś i folwark w płn. stronie powiatu mozyrskiego, przy drodze z Komarowicz do Kaszenic i Jewsiejewicz, w głuchej poleskiej miejscowości. Wieś należy do gminy komarowickiej, ma osad włościańskich 42. Folwark, dziedzictwo dawne Jeleńskich wraz z folwarkiem Komarowicze ma obszaru przeszło 2300 mr, w glebie piaszczystej, położony na wzgórzystej śród błot oazie, nad głuchą strugą, w rodzaju rzeki, bez ujścia, ginącą w błotach, Stan policyjny 2-gi petrykowski. Okrąg sądowy 2-gi petrykowski.

Hołynka, wieś i folw., pow. augustowski, gm. Hołynka, par. Teolin. Leży na drodze z Lipska do Sopoćkiń, o 62 w. od Suwałk a o 47 w. od Augustowa. W 1827 r. było tu 57 dm., 367 mk., obecnie liczy 72 dm. i 898 mk. Istniała tu cerkiew par. unicka, erygowana roku 1714 przez Chreptowiczów. Gmina H. liczy 4280 mk., rozległości 15695 mr., sąd gm. okr. III i st. poczt. osada Sopoćkinie o 8 w. Młynów 2, wiatrak 1, smolarni 2, gorzelnie 3, cegielnia, tartak i folusz, szkół początkowych 2. W skład gm. wchodzą: Andzin, Bartniki, Bojary, Bubcin, Dolinczany, Dorguń, Ginowicze, Hołynka wieś i folw., Kopczany, Komisarowo, Kulikowszczyzna, Kułakowszczyzna, Lichosielce, Lipszczany wś i folw., Markowce, Perstuń wś i folw., Prolejki wś i folw., Puciatowszczyzna, Racicze, Rakowice, Zofijewo, Słomkowszczyzna, Straż-Wygoda, Witkowszczyzna i Wnuczkowszczyzna. Dobra H. składają się z folwarku H., Rubcowo, awulsu Bubcin, attynencyi las borek i wsi: H., Bortniki, Kopczany, Bubcin i Rubcowo. Rozl. wynosi mr. 3346; folw. Rubcowo grunta orne i ogrody mr. 171, łąk mr. 71, pastw. mr. 12, lasu mr. 1084, nieużytki i place mr. 10, razem mr. 1348, bud. drew. 5; folw. H. z awulsem Bubcin grunta orne i ogrody mr. 859, łąk mr. 616, pastw. mr. 23, lasu mr. 241, nieużytki i place mr. 52, razem mr. 1792, bud. mur. 11, drew. 19, płodozmian 4-polowy; attynencya las Bórek, lasu mr. 200, nieużytki i place mr. 2; w osadach karczemnych mr. 4, razem mr. 206. Gorzelnia, tartak, folusz, młyn wodny, pokłady torfu, kamienia wapiennego i rudy żelaznej. Wś H. osad 66, z gruntem mr. 41; wieś Bortniki osad 39, z gruntem mr. 976; wś Kopczany osad 37, z gruntem mr. 875; wś Bubcin osad 3, z gruntem mr. 4; wś Rubcowo osad 8, z gruntem mr. 6.

Hołynka 1.). zaśc. pryw. nad rz. t. n.. pow. lidzki, 1 okr. adm., o 19 w. od Lidy, 13 mk., młyn wodny i karczma przy drodze z Żyrmun do Ejszyszek (1866). 2.) H., wieś rząd. nad. rz. Rudzicą, pow. lidzki, 2 okr. adm., o 56 w. od Lidy, 10 dm., 100 mk. (1866). 3.) H., wś włośc. nad Niemnem, pow. lidzki, 2 okr. adm., o 55 w. od Lidy, 10 dom., 100 mieszk. (1866). 4.) H., zaśc. szlach., pow. trocki, 1 okr. adm., 24 w. od Trok, 2 domy, 26 mk. katol. (1867). 5.) H., wś, niegdyś mko, pow. grodzieński. 2 okr. adm., o 62 w. od Grodna, o 16 w. od Kynek, ma zarząd gminy wiejskiej. Leży nad Świsłoczą. Gmina H. ma 2613 dusz. 6.) H., mko, pow. słonimski, o 21 w. od Słonima, nad Łukowicą, między Dereczynem a Słonimem, miało 1 stycz. 1878 r. 923 mk., w tem 525 izr. 7.) H., wś i dobra w południowo-zachodniej stronie pow. słuckiego, nad rz. Naczą z lewego jej brzegu, o 3 mile od miasteczka. Kiecka, na pograniczu Polesia, w pięknej, żyznej i obfitującej w łąki miejscowości położona. Jestto dawne dziedzictwo Wendorfów, opisane w ciekawych pamiętnikach Ewy Felińskiej z domu Wendorfówny. Piękne wspomnienie o H. i o okolicach znajdujemy w I tomie wzmiankowanych Pamiętników. Tu się wychowywała w domu stryja Jana autorka i wyniesione ztąd święte wrażenia przekazała w opisie potomności. Postać czcigodnej matrony z Malczewskich Wendorfowej tak pięknie przez pokrewną autorkę odmalowana, nazawsze zostanie pamiętną dla H. Do dziś dnia H. zostaje w ręku Wendorfów, a pomimo podziałów familijnych dobra posiadają około 1800 mr. w glebie piaszczystej, ale urodzajnej z powodu łąk obfitych. Niegdyś była tu fabryka płócien, teraz jest gorzelnia, młyn i kaplica katol. 8.) H., stacya pocztowa w pow. bobrujskim, na małym trakcie nadbarezyńskim, pomiędzy Bobrujskiem a miasteczkiem Świsłoczą, na wpół drogi, nad Berezyną. 9.) H., wś w pow. ihumeńskim, nad jez. z którego Olsa wypływa.

Honeda al. Huntowo, niem. Huntau, Hunienau, w najstarszych dokum. także Wuntenowe, ziemia u dawniejszych pogańskich Prusaków, teraz w Prusach wschodnich, w pow. świętomiejskim. Graniczyła na północ z zatoką Świeżą (Frisches Haff), na wschód ze strugą Frisching, na płd. z dzisiejszym pow. iławskim (Pr. Eilau), na zachód ze wsiami: Coppeinen, Rippen itd. Podług sławnej mapy Hennebergera z r. 1595 i w długości i szerokości zawierała około milę. Obecnie obejmuje 13 wiosek w parafii Pörschen. Na czele tej okolicy stał gród warowny zwany także Huntowo czyli Honeda, po którym teraz jeszcze zachowały się niejakie znaki. Leżał on na wyniosłem wzgórzu przy ujściu małego strumyka Stradnik do rz. Frisching. Wysokość góry dochodzi 50 kroków, obwód u szczytu, gdzie stał zamek, 600 kroków. Zarzucone już niemal całkiem fosy i wały rozkopane można dość wyraźnie rozpoznać. Widok z góry przepyszny na zatokę i na całą okolicę. R. 1249 pobici przez krzyżaków pomezańczycy obiecują wystawić kościół we Wuntenowe (Huntenowe) czyli Honedzie, Ob. Zeitschrift für die Gesch. Ermlands II 385, III 689, Monum. Warmiae I 37 nota 19. Por. Balga. Kś. F.

Honiądz, ob. Goniądz.

Hopfenau (niem.), wś. pow. wystrucki, p. Gr. Bubainen.

Hopfenthal (niem.), folw. powiat węgoborski, st. p. Kruklanki.

Horaczki, wś, pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin. W 1827 r. było tu 16 dm. i 91 mk., obecnie liczy 26 dm. i 263 mk.

Horbacze 1.) wś, pow. słonimski, gm. Maryjska, par. kat. Dziewiątkowicze, 24 w. od Słonima, 215 dz. 2.) H., wś, pow. wołkowyski, gm. Świsłocz, 28 w. od Wołkowyska, 158 dz. włośc. i 15 dwor. Na płd.-wschód od wsi szereg półokrągłych piasczystych wyniosłości poprzedzielanych zagłębieniami. Lud zwie to miejsce „Rowy“. Pod samą wsią zaś jest wyniosłość, zajmująca około pół dziesięciny i mająca kształt podłużnego prostokąta.

Hornostaiszki, ob. Ejszyszki.

Hornowo 1.) wieś i dobra, pow. bielski, gub. grodz., gm. Siemiatycze, 31 w. od Bielska, między Siemiatyczami z Boćkami. Wś ma 342 dz.; dobra należą w 7 częściach do Zawadzkich, Szmurłów, Glinków i in. i mają 838 dz. Pomiędzy wsią H. i Malewicze znajduje się 6 kurhanów. Jestto gniazdo rodu Hornowskich (Kapica, Herbarz, 135). 2.) H., zaśc., pow. sieński, gm. Łatygol, 4 dm., 20 mk., własność Błotnikowych, 157 dz.

Horochowatyj, ob. Inguł.

Horodeczna 1.) maleńka wioska, pow. radomyski, o 11 w. odległa od wsi Wołoszkowa, nad rzeka Suszycą; mieszk. 27 dusz wyzn. prawosławnego, należy do par. Krysiaticz o 4 w. odległej; ziemi 629 dzies., własność Maleszewskiego. 2.) H., wieś w pow. prużańskim, nad rz. t. n. do Muchawca wpadającą, o 18 w. od Prużany. przy b. trakcie poczt. kobryńskim. Tu 31 lipca 1812 r. Tormasow miał potyczkę z Austryakami i Sasami. Jest tu cerkiew prawosławna i była stacya poczt. między Kobryniem a Prużaną. 3.) H., wś z zarzadem gminnym i dwa folw., pow. nowogródzki, 1 okr. polic., o 6 w. na płn. od Nowogródka. Jeden z tych folw., dziedzictwo Abramowskich, ma przeszło 238 mr., drugi 717 mr. obszaru z młynem wodnym. Gmina H. składa się z 4 starostw wiejskich, 47 wiosek, ma 2187 włościan męż. W H. jest cerkiew paraf. i kaplica katol. Idąc za powagą metryk litew. dobra H. z Bychowem, Ostrzami, Daunikami i Dubosnem, księżna Maryna Grabska zapisała r. 1496 Albrechtowi Gasztoldowi, wojew. trockiemu. Posiadłości te następnie stały się własnością królowej Barbary Radziwiłłówny, wdowy po Gasztoldziej po jej zaś zgonie zapisane królowi Zygmuntowi Augustowi stały się dobrami narodowemi. W kolei czasów podzielone na kilka części, w r. 1771 ograniczały się na jednej wsi, którą posiadał Szredziński, opłacając kwarty tylko złp. 92 gr. 29 a hyberny złp. 60. Al. Jelski.

Horodek, ob. Gródek, Horodec.

Horodenka, rz., właściwie Horodnia (ob.).

Horodesko, ob. Bug.

Horodło, osada, przedtem miasto nad Bugiem, pow. hrubieszowski, gm. i par. Horodło. Odl. od Warszawy 270 w., od Lublina 129 w., od Hrubieszowa 18 w., leży przy trakcie pocztowym z Lublina do Uściługa. Posiada kościół par. murowany, cerkiew (z r. 1836, wzniósł ją kolator Wieniawski i parafianie), szkołę początkową, urząd gminny, fabrykę wódek słodkich z produkcyą roczną na 3560 rs. H. jest przystanią dla statków płynących po Bugu i dość ożywionym punktem dla handlu zbożowego. W 1827 r. liczono tu 278 dm. i 1479 mk., w 1861 r. było 208 dm. i 1635 mk.; obecnie liczy 280 dm., 2300 mk. Domy wszystkie drewniane, ulice niebrukowane. Sądząc z brzmienia nazwy tego grodu czyli horodu, można wnosić, iż osada ruska dała mu początek. H. przechodziło przez ręce różnych władców: Lubart, książe litewski, udział swój na Wołyniu mający, zawierając ugodę z Kazimierzem Wielkim 1366 r. ustąpił Koronie powiat horodelski; dla załatwiania zaś zachodzących między poddanymi kłótni, ustanowieni sędziowie graniczni zjeżdżać mieli do Horodła dla sądzenia i karania Polaków polskiem, a Rusinów ruskiem prawem. Zdaje się, iż wkrótce potem otrzymał Jerzy Narymuntowicz, księże litewski, z ziemią, bełzką i powiat horodelski lennem prawem; lecz gdy po zgonie monarchy, najeżdżać począł kraje koronne, wyprawiony 1377 r. Sędziwój z Szubina, stasosta krakowski, zdobył zamek tutejszy. Korzystając z zamieszek po śmierci króla Ludwika 1382 r., dowódzca załogi rodem Węgier, zaprzedał zamek Lubartowi, księciu łuckiemu. Niedługo wszakże utrzymał się książę nieprawym nabytku; Jagiełło bowiem, wydając siostrę Aleksandrę za Ziemowita, księcia mazowieckiego, ustąpił mu 1388 r. w posagu ziemię bełzką, w której obrębie znajdowało się i Horodło. W dziejach szczególniej stało się pamiętne zjazdem w dniu 2 października 1413 r., zwołanym przez króla Władysława Jagiełłę. Zobowiązali się wówczas przedstawiciele Polski i Litwy do wzajemnej względem siebie wierności. Był to jedyny w dziejach przykład dobrowolnego zjednoczenia się nieprzyjaznych przez wieki ludów, któremu historya jeszcze ściślejszego miała udzielić spoju. Dla utrwalenia związku Witold wybrał 47-u najprzedniejszych, jako najgodniejszych szla­che­c­twa, a tyleż różnoklejnotnych panów koronnych przyjęło ich do tyluż her­bów. Spisano o tem dokument, którym szla­ch­ta koronna poświadcza przypuszczenie Litwy do swoich klejnotów, a który w głównej części opiewa jak następuje: „W imię Pańskie Amen. Ku wieczystej pamięci. Nie doznać nikomu łaski zbawienia, kogo nie wesprze miłość, gdyż ona jedna nie działa marnie, lecz sama sobą świecąc, kładzie koniec niezgodom, uśmierza swary, ukróca nienawiści, łagodzi waśnie, użycza wszystkim pokoju, skupia co się rozpierzchło, podźwiga co upadło, wygładza rzeczy szorstkie, prostuje krzywe, wszystkim pomaga, nikogo nie obraża, kocha każdego, a ktokolwiek schroni się pod jej skrzydła, ten znajdzie bezpieczeństwo i nie ulęknie się groźb niczyich. Miłość to tworzy prawa, włada państwami, urządza miasta, wiedzie stany Rzeczypospolitej ku najlepszemu końcowi, udoskonala wszystkie cnoty prawych, a kto nią wzgardzi, ten wszelkiego dobra pozbędzie. Dla tego my prałaci, rycerstwo i szla­ch­ta Korony Polskiej, chcąc pod tarczą miłości spocząć i pobożnem dysząc ku niej uczuciem, zespoliliśmy i zjednoczyli i dokumentem niniejszym zespalamy i jednoczy, my nasze domy, pokolenia, rody, her­by i klejnoty her­bo­we z wszystką szla­ch­tą i bojarstwem litewskich ziem, mianowicie zaś z tymi, którym najjaśniejszy książe i pan, Władysław z Bożej łaski król polski, tudzież oświecony książe i pan Aleksander, rzeczony Witold, wielki książe litewski, nadali na prośby nasze i mocą dokumentów zatwierdzili łaski swobód, wolności i przywilejów. Zespoliliśmy, mówimy i zjednoczyli, aby na wieczne odtąd czasy mogli używać naszych her­bów i klejnotów i godeł naszych, któreśmy odziedziczyli po ojcach i przodkach naszych, a któremi oni cieszyć się mają w znak prawdziwej miłości, jak gdyby takowe po swoich własnych przodkach otrzymali dziedzictwem. Niechaj więc zjednoczą się z nami miłością i braterstwem i staną się nam równymi, jak już sama wspólność wiary, praw i przywilejów porównała ich z nami. I przyrzekamy im słowem czci i przysięgi nie opuścić ich w żadnych przeciwnościach i niebezpieczeństwach, lecz owszem stawać im ku pomocy, w każdej, potrzebie, udzielać im rady przeciw wszelkim zamachom nieprzyjacielskim i pracować usilnie u panów naszych Władysława i Aleksandra Witolda aby coraz szerzej rozwierali dla nich rękę swojej szczodrobliwości, by ich coraz hojniejszemi darzyli swobodami, aby nigdy nie przestawali przymnażać im łask i pożytków. Co też i przerzeczeni panowie litewskich ziem obowiązali się słowem i przysięgą czynić dla nas nawzajem.” (Rzyszczewski, Cod. diplom., I, 286—289). Panowie litewscy złożyli ze swojej strony poświadczenie przyjęcia zaszczytów polskich (Działyński, Zbiór praw lit., 20). — Władysław Jagiełło i Witold wydali dokument trzeci (Vol. leg., I 66), uzupełniający dzieło unii potwierdzeniem nobilitacyi litewskiej, powtórzeniem wszystkich dawniejszych warunków zjednoczenia Litwy z Koroną, i przydaniem niektórych nowych. W tym celu wyrzeczono jeszcze raz wieczyste połączenie obu narodów, uznano prawomocność wszelkich fundacyj katolickich, przypomniano wszystkie udzielone Litwie z chrześcijaństwem swobody, mianowicie prawo własności dziedzicznej, wolność związków rodzinnych i dziedzicznego wyposażania córek i wdów, wreszcie wyzwolenie z służebnictwa osobistego, wyjąwszy służbę wojenną i pomoc w budowaniu zamków warownych. Za to obowiązuje się szla­ch­ta litewska do wierności Jagielle, do jedności z koroną polską, do posłuszeństwa Władysławowi i Witoldowi po koniec życia. W razie śmierci Witolda nie będą panowie litewscy obierali sobie wiel. księcia bez przyzwolenia króla i narodu polskiego, a Polacy nawzajem nie obiorą, sobie króla po Władysławie Jagielle, nie porozumiawszy się z Litwą,. Dla takiego wzajemnego porozumienia się będą, oba dwa narody zjeżdżać się na wspólne sejmy w Lublinie lub Parczowie, albo gdziekolwiek indziej, ilekroć zajdzie potrzeba. Ku tem zupełniejszemu porównaniu Litwy z Koroną, zaprowadzają obaj sprzymierzeni książęta też same rządy w Litwie co i w Koronie, t. j. stanowią, dwa województwa i tyleż kasztelanij litewskich w Wilnie i Trokach. Zjazd ten w Horodle, jako pierwsze wspólne zebranie obu zbratanych ludów, otrzymał nazwę sejmu walnego (Sarnicki, Annal., przy wyd. Długosza,. p. 1166). Roku 1427 zjechał tu Jagiełło z żoną Zofią., a w r. 1431 idąc na odzyskanie Łucka z rąk Swidrygiełły, pod tem miastem przez całe dni 12 stał obozem. Władysław, książe mazowiecki i ruski, przywilejem 1454 r. w Bełzie wydanym, chcąc zaradzić upadkowi miasta H., oraz do rychlejszego osiedlenia zachęcić, przeniósł mieszczan z prawa polskiego i ruskiego na magdeburskie. Tenże Władysław 1462 r. zmarł bezpotomnie) a H. jako lenność przydzielone do Korony, zostało głównem miastem jednego z powiatów województwa bełzkiego. Kazimierz Jagielończyk przywilejem w Rubieszowie 1487 r. ustanowił targi co wtorek i dwa do roku jarmarki: na św. Stanisław i św. Idzi; a dla tem większego zachęcenia do przybywania na takowe, uwolnił od opłaty ceł i targowego w mieście pobieranych. Jan Olbracht, mając wzgląd na miasto ogniem i mieczem w r. 1500 przez Tatarów zniszczone, uwolnił je do lat 8 od wszelkich podatków i ceł. Zygmunt August r. 1565 zezwolił na wystawienie śród rynku ratusza. We wszystkich tych przywilejach zwane jest Hrodło. Litwini aż do ostatecznego spojenia z Koroną na unii lubelskiej, nie przestawali się upominać, aby im to miasto powrócone było, dając za przyczynę, iż z dawna je posiadali. Ucierpiało też H. nie mało, gdy Karol XII, król szwedzki, wracając z Wołynia w lipcu 1706 r. przeprawiał się tu z wojskiem. Za rządu austryackiego przez zamianę stało się własnością prywatną. Napróżnoby szukano zamku (którego ruiny jeszcze w r. 1765 według ostatniej lustracyi istniały), ratusza i klasztoru dominikanów fundacyi Władysława, księcia bełzkiego około r. 1455; jedynym zabytkiem są ślady wałów w północno-zachodniej stronie tego miasta. Gmina H. należy do sądu gm. okr. III w Dyakonowie, st. poczt. w Stepankowicach, liczy 6367 mk. i 19326 mr. obszaru. W skład gminy wchodzą: os. Horodło i wsie: Brzeźnica, Cegielnia, Fifiłówka, Hrebenne, Husinne, Kobło, Kopyłów, Komora, Kraśnica, Liski, Łuszków-bojarszczyzna, Łuszków, Łuszków-Komora, Maziarnia, Matcze, Starzyn, Strzyżów, Wieniawka, Wygoda. Dekanat horodelski b. grecko-unickiej dyec. chełmskiej w 1863 roku dzielił się na 9 parafij: Dyakonów z filią w Szpikołosach, Horodło, Kopyłów, Łużków z filią w Hrebennem, Matcze, Moniatycze z filią w Czortowicach, Strzyżów z filią w Husynnem, Teratyn, Ubrodowice. Parafia rzym. kat. H. już 1506 roku istniała, liczy 1803 parafian. Dobra H. składają się z folwarków H., Łuszków, Kraśnica, Wieniawka i attynencyi Bereżnica, tudzież miasta obecnie osady H. i wsi Łuszków. Podług opisu z r. 1866 rozl. dworska wynosi mr. 2138. Wieś Łuszków osad 49, z gruntem mr. 669, osada H. wiejskich osad 298, z gruntem mr. 1836. Starostwo grodowe horodelskie w wdztwie bełzkiem, podług lustracyi z r. 1628 składało się z miasta H. nad Bugiem, wsi: Łuszków z folwarkiem, Czerniawka, Milejów, Wólka Kierakowa i młyn wodny na Kotczu. W r. 1771 posiadał je Czesław Siekierzyński, spłacając z niego kwarty złp. 3176, a hyberny złp. 1011 gr. 14. Po zajęciu go przez rząd austryacki, ustąpione zostało kredytorom masy Joachima hr. Potockiego, jako częściowe wynagrodzenie za dobra bolechowskie, i odtąd stało się własnością prywatną. Br. Ch.

Horodnia lub Grodnia (ob.), dopływ Narwi.

Horodnianka, wś w pow. sokólskim gub. grodz., o 42 w. od Sokółki, chat 53.

Horodniany 1.), wieś. pow. prużański, w dobrach Linowa. 2.) H., wś gub. grodz. W b. ziemi bielskiej.

Horodnica nad rz. t. n., przedmieście Grodna (ob.). Tu Tyzenhaus pobudował swe fabryki i domki dla robotników. Tu również wystawił dla siebie pałac w którym przemieszkiwał. Czyt. Tyg. ill. z r. 1877 nr. 82.

Horodnica, rz., ob. Horodniczanka.

Horodniczanka lub Horodnica, rz. wpadająca do Niemna z lewego brzegu w Grodnie.

Horodok, ob. Gródek, Horodek.

Horodyszcze, Grodzisko (ob,). Wszystkich miejscowości noszących jednę lub drugą z tych nazw nie kusimy się zebrać w Słowniku; liczba ich bowiem na setki się liczy i niektore są bardzo małoważne.

Horodyszcze 1.) os., przedtem mko i dwór, pow. włodawski, gm. i par. Horodyszcze. Leży śród bagnistej okolicy, odl. 4 mile od Włodawy. Nazwa sama wskazuje starożytny początek tej osady, co potwierdza już same położenie śród błot. Zygmunt August wydał przywilej na założenie tu miasteczka, które jednak nie mogło się nigdy rozwinąć pomyślnie; ztąd senat królestwa wyrokiem z 1850 r. skasował przywilej lokacyjny jako nieważny niewykonany i niepotwierdzony. W końcu XVI w. H. należało do Koniecpolskich i stanowiło część dóbr Rososz. Od 1625 r. przeszło do Firlejów, następnie do Mogilnickich. Niemcewicz w początkach bieżącego stulecia znalazł tu pałac, ogród, park (Podróże 526); tu się ożenił jego synowiec. W 1827 r. było tu 107 dm. i 603 mk.; w 1861 r. liczono 100 dm. i 765 mk. Obecnie jest tu cerkiew paraf. dla ludności rusińskiej (fundował ją 1550 r. Wasyl Połubiński, miała kaplicę unicką we wsi Połubicze), szkoła początkowa, 112 dm., 861 mk., 5771 mr. gruntn. Gmina H. graniczy z gm. Opole i Romanów, liczy 4967 mk., rozległ. 13894 mr., sąd gm. okr. I i st. poczt. w Wisznicach, urząd gm. we wsi Dubnica od Włodawy 41¼, w. odl. W skład gm, wchodzą: Curyn, Dołholiska, Dubica, Horodyszcze, Łyniów, Połubicze, Romaszki, Rowiny, Wyszenica, Wygoda i Zacisze. 2.) H., wś, pow. chełmski, gm, Staw, par. Czułczyce. Jest tu kopalnia piaskowca używanego na kamienie młyńskie. W 1827 r. było 29 dm., 265 mk.; obecnie liczy gruntów dwor. 972 mr., włośc. 798 mr. i 39 osad. Do wsi H. należy awuls Zielona lub Malowana. 3.) H., wś, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo. W 1827 r. było tu 16 dm., 117 mk.

Horodyszcze, miasteczko w powiecie nowogródzkim, milę od Zaosia, miejsca urodzenia A. Mickiewicza, o 4 mile od Nowogródka, 6 mil od Nieświeża, na trakcie komunikacyjnym położone. Majętność ta do r. 1831 była własnością jenerała hr. Ludwika Paca, ostatniego tej rodziny męzkiego potomka. Położona w pięknej i żyznej okolicy, nad rz. Serweczą, miała kościół paraf., murowany, wzniesiony około 1640 roku przez Kamieńskich, zabrany w 1864 r., i cerkiew niegdyś unicką, od 1839 prawosławną. Miasteczko położone na górze; na dole zaś za rzeką, dwór z pięknym ogrodem i aleja wjazdowa, miał stawy, kanały, młyny, młocarnię wodną i znakomite gospodarstwo. Za kościołem, na pochyłości góry, stara, modrzewiowa plebania, ocieniona płaczącemi brzozami; za nią, po za stawem w uroczej miejscowości na górze, śród zielonej dąbrowy parafialny cmentarz. Z drugiej strony, ku zachodowi, o pół wiorsty za miasteczkiem, przy zakręcie rzeki, jest miejscowość zwana Horodok. Jestto wysoka dość góra, śród nadrzecznej niziny, jakby usypana, otoczona wałem, przyparta do rzeki, o wierzchołku płaskim. Było to prawdopodobnie przedhistoryczne starosławiańskie horodyszcze, które z czasem dało nazwę założonemu nieopodal miasteczku. Być może, że w czasie wojen późniejszych służyło za redutę czy bateryą, bo znajdywano tu kule i odłamy bomb. O parę staj w stronie południowo-zachodniej, widać kurhan, porosły jałowcem i tarniną. Nikt tam dotąd, o ile wiem, poszukiwań nie robił. O wiorst kilka stąd, jest druga miejscowość niemniej ciekawa, zwana „Okopy”. Jestto dwór z całem gospodarskiem zabudowaniem, otoczony ziemnym wałem i fosami. Nikt dotąd z pewnością nie wie, do jakiej się to epoki i do jakiego wypadku w dziejach odnosi. Zwyczajem powszechnym tutaj, jak i gdzie indziej sąsiedni mieszczanie przypisują to Szwedom. Mko leży przy drodze ze Stołowicz do Nowogródka, dziś rząd., ma zarząd gm., zarząd 2-go okr. polic., szkółkę wiejską, szpital gm., około 700 mk. Gmina H. składa się z 5 starostw wiejskich, 78 wiosek i liczy 3354 włościan męż. Edward Pawłowicz. [Por. Wruta.]

Horodzianka, ob. Horodnianka.

Horoszcza, ob. Choroszcza.

Hoża, wś na prawo od Niemna, pow. grodzieński, ku płn. od Grodna, nad rz. Hożką, która pod Cydowiczami i Barbaryczami płynie. Paraf. kościół katol. śś. Piotra i Pawła, z muru kosztem parafian 1862 pobudowany. Parafia katol. dekanatu grodzieńskiego: dusz 3006. Dawniej miała filią, w Przewałce, dziś tylko kaplice w Druskienikach i Przełomie. Niegrodowe starostwo hoskie w wdztwie trockiem składało się z miasta Hoży z przyległościami. Wedle spisów podskarbiego lit. z r. 1648 — 1652 sstwo to w r. 1569 należało do dóbr dziedzicznych króla Zygmunta Augusta. Po odpadnięciu Smoleńska i powiatu starodubowskiego do Rossyi, w skutek traktatu andruszowskiego, stany Rzpltej, chcąc wynagrodzić egzulantom utracone przez to ich dobra, na sejmie r. 1662 uchwaliły, aby między innemi sstwami i hoskie wydzielone im było na dziedzictwo, co następnemi jeszcze prawami sejmowemi z lat: 1670, 1672, 1690, 1717, 1769 i 1775 zatwierdzono. W Voluminach legum pod r. 1775 znajdujemy jeszcze wspomnianego Skuczewicza jako sstę hozkiego.

Hoża-Sylwanowce, powiat augustowski, gm. Balla wielka, par. Hoża Sylwanowce. Są to dwie odrębne miejscowości, w jednej położone gminie. Hoża jestto dwor., folw. zaś Sylwanowce (ob.). Wieś liczy 27 dm. i 215 mk. Par. H. S. dek. augustowskiego 5370 dusz liczy.

Hremiaczka (ob. t. III, 194 Hrymiaczki), wś i os., pow. sokólski, gm. Bagna, 40 w. od Sokółki, wś ma 307 dz.

Hrud, jez. w półn.-wsch. stronie pow. grodzieńskiego, nieco na północ od jez. Bersztańskiego.

Hrudek, ob. Gródek, Grudek.

Hruszawy, wieś, pow. wołkowyski gub. grodz.

Hruszki lub Gruszki, wieś, pow. augustowski, gm. Kuryjanka, par. Teolin. Leży śród lasów puszczy Augustowskiej. Odl. 33 wiorst od Augustowa, liczy 32 dm., 252 mk. W 1827 r. było tu 13 dm., 78 mk.

Hrycewicze 1.) wś, pow. kobryński, gmina Siechnowicze, 150 dz. 2.) H., wś, pow. prużański, gm. Malecz, 415 dz. 3.) H., wś, pow. wołkowyski, gm. Świsłocz, 778 dz. Pod wsią niewielki kurhan, zwany „Hrycewicka Baba“.

Hrymiaczki, wieś w pow. sokólskim gub. grodz., o 38 w. od Sokółki.

Hryniewicze 1.) Wielkie i Małe, dwie wsie gub. grodz., w b. ziemi bielskiej, niegdyś Daniłowiczów. 2.) H., folw. rządowy nad rzeczką bezimienną, pow. wilejski, o 63 w. od m. Wilejki, 2 ok. adm. Kaplica prawosł. murowana, 1 dom, 7 mk. prawosł. (1866). 3.) H., wś rządowa nad rzeczką, bezimienna, pow. wilejski, o 58 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm., 22 dm., 232 mk. różnych wyznań. Okrąg wiejski H. w gm. Krajsk liczy w swym obrębie wsie: Hryniewicze, Stryja, Derewna; zaśc.: Chodaki, Koliszcze, Skobiec, Sobaczyn, Abramowszczyzna, Romanówka. 4.) H., folw. w pow. mińskim, gub. mińskiej, własność Ratyńskich, ma obszaru około 430 mr.

Hrynki, wś, pow. wołkowyski. Była tu kaplica katolicka parafii Świsłocz.

Hubinka, wś. pow. grodzieński, par. jezierska, majętność kupiona przez Romera Aleksandra syna Jana od Obuchowicza Aleksandra. Władał nią później syn Aleksandra Seweryn Römer marszałek grodzień. W r. 1867 w skutek ukazu z 1865 roku uległa przymusowej sprzedaży; nabywcą tej posiadłości stała się generałowa Brosse. Przy dworze cerkiewka unicka, dziś na cerkiew prawosławną zamieniona. A. R.

Hubniki, dobra, pow. grodzieński, własność niegdyś Michała Walickiego podstolego koron. A. K. Ł.

Huja, ob. Huje.

Huje, Huja, lub Karlinsberg, Karlberg, dobra w pow. mińskim, własność najpierw Bereźnickich, potem Hlebowiczów, nareszcie Radziwiłłów, od których nabywają Józef i Karolina z hr. Brzostowskich Wołodkowiczowie, marszałkostwo szla­ch­ty gub. mińskiej, którzy i przezwali H. Karlinsbergiem. A. K. Ł.

Hujka, rz., dopływ Lipieniówki czyli Wiazynki w pow. wilejskim, uchodzi pod Radoszkowicami.

Hujkowice, dawna nazwa dzisiejszych Ujkowic (ob.).

Hultajewo, wś, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo. W 1827 r. było tu 13 dm. i 83 mieszk.

Huntau, al. Huntenau (niem.), ziemia u pogańskich prusaków, teraz w Prusach wschodnich, ob. Honeda.

Husaki, wś, pow. bielski gub. grodz., gm. Rajsk, 11 w. od Bielska, 483 dz. Pod wsią cmentarzysko przedhistoryczne.

Huszczyce, wieś, pow. grodzieński, zarząd polic. Skidel, nad rzeką Pyrrą, o 1 wiorstę od ujścia do Kotry i o 1 wiorstę od stacyi pocztowej Strupin, chat 18.

Huta […] 29.) H., ob. Czostków. […] 106.) H.–Sztabińska, pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór. Liczy 47 dm., 450 mk., odl. 17 w. od Augustowa. […]

Hutta, 1.), wieś, pow. suwalski, gm. Czostków, par. Filipów. Odl. 28 w. od Suwałk, liczy 17 dm., 149 mk. 2.) H., folw,. i H. Mała, wś, pow. suwalski, gm. Hutta, par. Suwałki. Odl. 5 w. od Suwałk. H. folw. liczy 15 dm. i 84 mk. H. Mała zaś liczy 23 dm., 146 mk., odl. 3 w. od Suwałk. H. dobra w pow. suwalskim mają 48 jeziór, których rozl. wynosi mr. 9041. Najznaczniejsze z nich Wigry mają 7958 mr. Gmina H. należy do sądu gm. okr. I w Suwałkach, liczy 6158 mk. W gminie są: 2 szkoły, 3 młyny, 3 cegielnie, wapielnia i kopalnia torfu, hamernia. W skład gm. wchodzą: Białe, Bobrowisko, Burdyniszki, Cimochowizna, Czerwony folw., Czerwony Krzyż, Dąbrówka, Gawarzec, Gawrychruda, Hutta, Jastrzęby, Jeleniewo, Kraśnie, Królówek, Krzywe, Leszczewo, Leszczówek, Łyśniak [?], Magdalenowo, Mała Hutta, Maniówka, Nowa Wieś, Okuniowiec, Papiernia folw. i młyn, Pertanie, Piotrowa-Dąbrowa wś i fol w., Płociczno, Podleszczewo, Remienkinie, Równiny, Rybackie, Ryżówka, Rzepisko, Sobolewo, S. hamernia, Słupie, Stary Folwark, Tartak, T. młyn, Wasilczyki, Wiatrołuża wś i folw., Wigry, Wysoka-Góra, Żubrówka Nowa i Żubrówka Stara.

Huysko, ob. Hujsko.

Huzary, os., pow. władysławowski, gmina Tomaszbuda, par. Gryszkabuda. Ma 2 dm., 11 mk., odl. 3 w. od Władysławowa.

Huźnia, wś i majątek, pow. bia­ło­sto­c­ki w 1 okr. adm. zabłudowskim. Dwór dębowy mający 250 lat, ogród piękny, stara cerkiewka. Zasługuje tem na uwagę, iż była podobno główną siedzibą Jadźwingów [sic!]; niedaleko znajduje się drugi majątek, zwany Hużnżą Radziwiłłowską, fundowany przez Radziwiłła.

Hwoźnia, ob. Gwoźnia.