Kościół w Jaminach

Jaminy

Historia

Nazwa Jaminy (Jamyny) wywodzi się ze grupy języków bałtyjskich, do jakich zaliczał się także jęz. pruski. Jak podają źródła historyczne, znana jest, od co najmniej 1494 r. i wywodzi się od słów joti-minti, co może oznaczać jechać i myśleć, wspominać.

Początki osady nieodzownie związane są z obszarami puszczy, która kiedyś rozciągała się na tym terenie oraz jej mieszkańcami, którymi byli bartnicy, storoże, osocznicy, smolarze.

Puszcza Jamińska wchodziła w skład większych obszarów leśnych zwanych Puszczą Perstuńską i Puszczą Nowodworską. Kolonizację puszczy zapoczątkował ród Chreptowiczów i wówczas to w okolicy powstały pierwsze osady oraz, około 1589 roku, kościół w miejscowości Krasnybór.

Przez wieki był to region słabo zaludniony, podmokły, oblany bagnami, rzekami oraz porośnięty puszczą. Dopiero w XVIII wieku jej kolonizacja przybrała większą skalę. W wykarczowanych ostępach leśnych powstały wówczas między innymi takie osady jak Jaziewo, Czarnylas, Kunicha itd.

Prawo własności obszarów Puszcz przynależało do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a potem do Króla Polskiego. Te tzw. królewszczyzny były dzierżawione.

W 1661 roku część obszaru Puszczy Nowodworskiej a więc i Jamińskiej dzierżawiła Konstancja z Wodyńskich Butlerowa, wdowa po Gotfrydzie Butlerze, podkomorzym królewskim. Może to być też cenna przesłanka wskazująca skąd napływała ludność w te rejony, ponieważ rodzina Butlerów posiadała majątki między innymi na południowych terenach dzisiejszego woj. podlaskiego, w ziemi sokołowskiej.

Konstancja Butlerowa prowadziła dość intensywną eksploatację obszarów puszczy, zakładając przy tym nowe osady i osiedlając rudników, którzy wytapiali rudę żelaza z darni zalegającej w torfowiskach i wszechobecnych tutaj terenach podmokłych, nadając im obszary do pozyskiwania rudy darniowej. Na intensywność tego rodzaju działalności wskazuje wiele miejscowości w regionie mających w swojej nazwie słowo; Huta, Huciska, Ruda, Rudawka, Rudka, Rudno, Rudniki. W ten sposób powstała także osada o nazwie Ruda Jaminy położona nad rzeczką Jaminą. Być może i dziś wielu rolników na swych polach pod wierzchnią warstwą ziemi napotka substancję o kolorze brunatno-czerwonym a może nawet znajdzie wytopione kawałki żużlu, przypominające porowaty kamień. To jest żywy znak tego, że kiedyś w tym regionie wypalano za pomocą pieców dymarkowych rudę darniową.

Do produkcji rudy potrzebny był węgiel drzewny, którego dostarczały okoliczne lasy. Produktem końcowym było żelazo, które każdy kowal potrafił już przekuć w niezbędne narzędzia.

Rudę Jamińską na zlecenie Butlerowej, zarządzającej tymi obszarami do ok. 1682 r., prowadził Stanisław Reszke. Na początku XVIII wieku dziedzina ta podupadła i powstało tu gospodarstwo chłopskie Jana Łaźni osadzone na pół włóki ziemi. Nowym dzierżawcą został Kazimierz Krzysztof Siennicki, który przeorganizował dobra Puszczy Jaminy, rozbudował stare osady i założył nowe wsie, w tym Jaminy. Powstał tu wówczas młyn i dwór Siennickich herbu Bończa. Siennicki był stronnikiem Stanisława Leszczyńskiego i Szwedów w walce o tron Polski przeciwko Stanisławowi Augustowi II Mocnemu, którego wspierała Rosja i Saksonia. Po wybuchu III wojny północnej między Szwecją, a Danią, Saksonią i Rosją, gro walk toczyło się na terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Wówczas to Siennicki dostał się do niewoli rosyjskiej i został wywieziony na Syberię, gdzie zmarł w podróży w 1711 r. gdzieś między Jakuckiem a Tobolskiem.

Kolejnym dzierżawcą został Jerzy Kacper Dewicz, który przekazał z kolei władzę Sapiehom w 1713 roku. W okresie panowania tych ostatnich, nastąpił znaczny przyrost mieszkańców, przybyłych w te okolice z różnych stron, jednak najwięcej, wydaje się, z okolic dzisiejszego Janowa, miasta założonego przez Sapiehów, gdzie w tamtejszym kościele została pochowana Teodora Sapieha z Sołtanów [ur.ok 1697 zm. 12.12.1774].

Żona Jerzego Stanisława Sapiehy – Teodora Sapieha z Sołtanów, ufundowała w 1755 r. drewniany kościół w Jaminach pod wezwaniem św. Mateusza. I chyba od tamtej pory można mówić o parafii Jaminy.

W 1789 roku wybuchł pożar w wyniku, którego spłonął prawdopodobnie pierwszy kościół wraz z całym wyposażeniem. Wówczas to parafianie wybudowali na wzgórzu kaplicę pokrytą słomą z dwoma ołtarzami, amboną i chrzcielnicą. Król Stanisław August Poniatowski w 1793 r. dla lepszego dochodu uposażył parafię w grunty i nakazał wybudowanie nowego kościoła. Parafia wówczas liczyła sobie ok. 1000 wiernych. Do realizacji tego planu jednak nie doszło a przygotowane drewno posłużyło do budowy kościoła w Suchowoli dawniej zwanej Sucha Jaćwież. Dalsze plany rozbudowy parafii zakłóciły kolejne rozbiory i upadek Rzeczpospolitej. Parafia Jaminy po pierwszym rozbiorze Polski weszła w skład zaboru pruskiego, w którym to znajdowała się do 1807 r. Następnie wchodziła w skład Księstwa Warszawskiego, a po upadku Napoleona, od 1815 r. do Królestwa Polskiego pod protektoratem Rosji.

Bardzo cennym źródłem opisującym pod koniec XVIII wieku okoliczne parafie był spis zarządzony przez biskupa. W 1828 r. parafia Jaminy na tle innych byłą jedną z najuboższych parafii dekanatu Augustowskiego, posiadała jedynie dwupokojową plebanię pokrytą słomą. Mimo, iż rząd pruski po rozbiorze dodał jej jeszcze gruntów dla lepszego uposażenia. W 1831 r, pobudowano nową plebanię z 4 pokojami, kuchnią i drewnianymi podłogami na kamiennym podmurowaniu. Funkcjonował także przytułek dla ubogich zwany szpitalem. W 1871 r teren wokół cmentarza i kościoła ogrodzono kamiennym murem.

Wieś Jaminy w swojej historii przynależała administracyjnie do gminy Dębowo. Obecnie należy do gminy Sztabin.

Parafia Jaminy do roku 1795 r. podlegała dekanatowi grodzieńskiemu, diecezji Wileńskiej. Od 16 marca 1799 przypisana została do diecezji Wigry, następnie od 1818 roku do Augustowa, tzw. diecezji Sejneńskiej. W okresie międzywojennym, od 1925 przypisano ją do diecezji Łomżyńskiej. Od 1992 roku parafia Jaminy przynależy do diecezji Ełckiej. W różnym jej okresie niektóre jej miejscowości przynależały do sąsiednich parafii, między innymi do Dolistowa. W 1844 proboszczem został ksiądz Wincenty Andruszkiewicz, który rozebrał starą kaplicę i pobudował nowy kościół w 1849 r. z elementów przeniesionego tutaj drewnianego kościoła z Augustowa pochodzącego z 1778 r. W 1853 r. istniał już ołtarz główny oraz boczny z obrazem Matki Bożej i prawdopodobnie pochodził z rozebranego kościoła w Augustowie. Natomiast ołtarz pod wezwaniem św. Mateusza Apostoła był prowizoryczny i znajdował się w budowie.

W 1873 r. Dzięki Mateuszowi Polkowskiemu oraz Karolowi Witkowskiemu, kościół został pokryty nowym dachem gontowym. Zostały także umieszczone 3 nowe dzwony w prawej wieży. Istniały 3 ołtarze, jeden główny oraz dwa boczne pod wezwaniem św Mateusza, św. Wawrzyńca i św. Anny. Na cmentarzu oprócz zabytkowych kapliczek drogi krzyżowej znajdują się inne zabytki, między innymi krzyże i ogrodzenia wykute w hucie Karola Brzostowskiego, brama wejściowa z XIX w., kaplice z 1881 r. We wsi znajduje się także stara plebania na podmurówce z kamienia polnego wybudowana w 1831 r. oraz stodoła plebańska z 1860 r.

 
Dodaj komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.